Patofizjologia wykład nr 3 15.10.2007
Podstawowe pojęcia w immunologii
Antygen - substancja która ma następujące właściwości:
Immunogenność - zdolność do wywołania przeciw sobie odpowiedzi immunologicznej
Antygenowość - zdolność swoistego wiązania się z immunoglobulinami i receptorami limfocytów T
Chemikiny - cząsteczki oddziaływujące chemotaktycznie na populacje leukocytów
Autoantygeny - antygeny autologiczne są naturalnymi składnikami organizmu
Cytokiny - cząsteczki regulujące poliferencję (namnażanie) i różnicowanie komórek, obejmują limfokiny i monokiny
Antygeny głównego układu zgodności tkankowej - są związane z komórkami i biorą udział w prezentacji antygenów limfocytów T i biorą udział w reakcji odrzucenia przeszczepu po transplantacji
Interleukiny - cząsteczki biorące udział w komunikowaniu się, wzajemnym oddziaływaniu i kooperacji między komórkami układu odpornościowego, regulują ich wzrost i dojrzewanie
Klon komórkowy 0 komórki powstałe z jednej komórki macierzystej w wyniku jej proliferencji
Komórki immunologiczne kompetentne - limfocyty T i B, które są zdolne do rozpoznania antygenu i odpowiedzi immunologicznej na ten antygen
Leukocyty - krwinki białe - granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile), arganulocyty (limfocyty, monocyty) plazmocyty
Limfocyty B - pochodzą ze szpiku lub śledziony, różnicują się w komórki uwalniające przeciwciała warunkując odpowiedź typu humorlanego. U ssaków bezpośrednio pochodzą ze szpiku, a u ptaków z kaletki Fabrycjusza
Limfocyty T (grasicozależne) - różnicują się w grasicy, warunkują odpowiedź typu komórkowego i współdziałają z limfocytami B w odpowiedzi humoralnej
Przeciwciała (immunoglobuliny) - substancje białkowe wytwarzane w limfocytach B i plazmocytach które są zdolne do swoistego łączenia się z antygenem oraz wyzwalania reakcji niezależnych od swoistości antygenowych
Bariery anatomiczne i fizjologiczne
budowa skóry właściwej jako bariery mechaniczej obrony przeciw zakażeniom, obecność wielu saprofitycznych drobnoustrojów jako element zapobiegający kolonizacji przez inne patogeny
kwaśne środowisko żołądka - niszczy organizmy dostające się drogą pokarmową
kwaśny odczyn moczu - zapobiega infekcjom drogom wstępującym
wydzielina układu oddechowego i pokarmowego zawierająca IgA
Mechanizmy odpornościowe
swoiste (specyficzne, nabyte)
nieswoiste (niespecyficzne, wrodzone)
Odporność nieswoista
rozwinęła się wcześnie w filogenezie
jest mało precyzyjna
szybko stanowią pierwszą linię obrony
komórki uczestniczące w niej: komórki żerne (makrofagi, granulocyty), układ dopełniacza, lizozymy, interferon, komórki zdolne do cytotoksyczności spontanicznej
Odporność swoista
filogenetycznie młodsza
pojawia się później w odpowiedzi immunologicznej
selektywny mechanizm działania, precyzyjny przeciw określonemu intruzowi
należą tutaj: przeciwciała wytwarzane przez limfocyty T oraz B ze swoistymi receptorami wiążącymi antygen
przy ponownym kontakcie z danym antygenem mechanizmy te pojawiają się znacznie wcześniej niż przy pierwszym kontakcie. Odpowiedź wtórna rozwija się gwałtownie, a przyśpieszona reakcja zależy od pamięci immunologicznej
Na każdym etapie odpowiedzi immunologicznej istnieje kooperacja i uzupełnianie się
Odpowiedź typu humoralnego
Fazy:
utajnienia - od chwili podania antygenu do czasu pojawienia się w surowicy pierwszych przeciwciał
faza wzrostu przeciwciał
plateau
faza spadku poziomu przeciwciał
W przypadku ponownego podania danego antygenu, faza utajnienia ulega skróceniu, w fazie wzrostu poziomu przeciwciał rośnie szybciej i osiąga wyższe wartości, dwie ostatnie fazy ulegają wydłużeniu.
Przeciwciała
występują w płynach ustrojowych wszystkich kręgowców. To glikoproteiny
są zbudowane z dwóch par łańcuchów lekkich i ciężkich. W zależności od budowy łańcuchów ciężkich można je podzielić na 5 klas:
IgA obecna w wydzielinach śluzowo-surowiczych przewodu pokarmowego, układu oddechowego, moczowego, zawarte w mleku matki
IgG ich obecność może świadczyć o przewlekłym procesie zapalnym jako jedyne przechodzą przez łożysko
IgM odpowiedzialne za pierwotną reakcje przy pierwszym kontakcie z antygenem, występują w fazie ostrej zapalenia
IgE odpowiedzialne za reakcje alergiczne (reaginy) oraz reakcję anafilaktyczną
IgD - nie poznane do końca
Odpowiedź typu komórkowego
Z antygenem reagują bezpośrednio komórki - limfocyty T. W reakcji wydzielają cytokiny, które sprawują wiele funkcji, m.in. wciągają do odpowiedzi immunologicznej makrofagi i granulocyty. Naciekanie miejsca podania antygenu dopiero po 24 godzinach od podania, skąd ten typ odpowiedzi czasem jest określany jako odpowiedź późna. Drugim składnikiem odpowiedzi komórkowej jest efekt cytotoksyczny limfocytu T. Najczęściej określony antygen wywołuje odpowiedź immunologiczną typu komórkowego i humoralnego, a która z tych odpowiedzi przeważa zależy od rodzaju antygenu, postaci, sposobu podania i drogi uczulenia. Ponieważ w większości zjawisk immunologicznych mamy do czynienia z równoległym reakcjami na wiele różnych antygenów, a jeden antygen to wiele epitopów, obydwa typy odpowiedzi przebiegają równolegle wzajemnie na siebie oddziałując.
Fazy odpowiedzi immunologicznej
faza indukcji - limfocyty łączą się z antygenem i zaczynają proliferować oraz różnicować się w komórki efektorowe. W tej fazie limfocyty kooperują z komórkami prezentującymi antygen a także z innymi populacjami limfocytów
faza efektorowa - nowo wytworzone komórki efektorowe reagują na antygen: limfocyty B uwolnieniem przeciwciał. Limfocyty T łącząc się z antygenem w błonie innej komórki uwalniając cytokiny. Wynikiem tej reakcji jest zabicie bakterii z użyciem przeciwciał, bądź bezpośredni cytotoksyczny efekt wobec komórek przeszczepu lub komórek zakażonych przez wirusy
Pamięć immunologiczna
Limfocyty B pamięci powstają w trakcie pierwotnej odpowiedzi immunologicznej różnią się od limfocytów pierwotnych następującymi cechami
są liczniejsze
łatwiej ulegają aktywacji
ich receptory mają większe powinowactwo do antygenu
mają więcej cząsteczek MHC klasy II
dłużej żyją i inaczej krążą w organizmie
Limfocyty T pamięci powstają z limfocytów T pobudzonych w pierwotnej odpowiedzi immunologicznej, po ponownym kontakcie z antygenem przekształcają się w komórkę efektorową
ich receptory nie mają większej swoistości
inaczej krążą w organizmie (łatwiej przechodzą przez tkankę łączną i narządy nielimfatyczne)
Odporność nabyta
czynna - związana z przechorowaniem danej choroby, lub procesem uodpornienia przez szczepienie. Długo żyjące komórki pamięci - rozpoznają obce antygeny limfocyty T oraz swoiste przeciwciała zapobiegają ponownemu wystąpieniu objawów klinicznych
bierna - związana odporność na czynniki infekcyjne związane z podaniem surowicy z obecnością przeciwciał swoistych wobec określonego antygenu (przeciwciała które przechodzą przez łożysko od matki do płodu lub swoiste surowice przeciw drobnoustrojom np. surowica przeciwtężcowa, przeciw HBV)
3