NARÓD

Wspólnota ludzi, która odznacza się wspólnym pochodzeniem, językiem i kulturą oraz posiada wspólną świadomość polityczną. Spośród wymienionych elementów mniejsze znaczenie mają pochodzenie i język, większe natomiast kultura i świadomość polityczna.

Pochodzenie ma zwykle legendarny charakter, np. legenda o Lechu, Czechu i Rusie. Niemniej można je wiązać z rodzinami zamieszkałymi na określonym terytorium, które z czasem rozrastały się, wchłaniały inne rodziny i tworzyły zalążek narodu. Był to jednak raczej lud niż naród, legitymujący się wspólnymi korzeniami.

Język ma duże znaczenie w kształtowaniu świadomości narodowej. Charakterystyczne jest jednak, że język w państwach wielonarodowych jest wspólnym językiem państwowym, np. język angielski w USA. Języki grup etnicznych mają mniejsze znaczenie. Podtrzymywanie ich zależy od rodziny i aktywności kulturalnej mniejszości narodowych.

Kultura stanowi podstawowy element kształtowania świadomości narodowej. Rozumie się przez nią utrwalony w różnych dziedzinach działalności ludzkiej materialny i duchowy dorobek członków tego samego narodu. Obejmuje on historię, tradycję, literaturę, sztukę itd. Ogólnie mówiąc, kultura wyraża wzloty i upadki, ale zarazem swoistość, która specyfikuje naród. Wyciska ona piętno na członkach narodu, którego nie mogą się pozbyć nawet w przypadku emigracji.

Wreszcie świadomość polityczna związana jest z dążeniem do autonomii i niezależności. Każdy naród - mniejszy lub większy - zmierza do samodzielnego rozwoju w określonych granicach terytorialnych, co nie oznacza, że narody żyjące na obcych terytoriach tracą tę świadomość. Własne terytorium nie ma tego znaczenia, co kultura. Niemniej stanowi coraz bardziej uświadamiany element dążeń ludzi o tym samym poczuciu narodowym.

Naród ukształtowany i świadomy swych interesów łatwo może popaść w dwie skrajności: nacjonalizm lub kosmopolityzm, przy czym pierwsza zdarza się częściej niż druga. Nacjonalizm polega na przecenianiu własnych wartości narodowych na niekorzyść innych narodów. Uzasadnienia mogą być różne. Niemniej nacjonalizm wiąże się z szowinizmem z jednej strony i z pogardą dla innych narodów, z drugiej. Skrajnością jest także kosmopolityzm. Polega on na niedocenianiu wartości własnego narodu i na podporządkowaniu się ideom ogólnoludzkim (np. "Proletariusze wszystkich krajów łączcie się!"; Ubi bene, ibi patria). Kosmopolityzm szerzą ruchy marzycielskie i pacyfistyczne. Od obydwu skrajnych tendencji należy odróżnić internacjonalizm jako właściwą płaszczyznę dążeń i działań wszystkich narodów. Polega on na poszanowaniu wartości narodowych przy jednoczesnym otwarciu się na wartości ogólno-ludzkie.

Nauczanie społeczne Kościoła widzi w poszanowaniu praw człowieka podstawę porządku państwowego. Prawa te dotyczą jednostek ludzkich i narodów. Encyklika Jana XXIII Pacem in terris (1963) zwraca uwagę na prawo do wspólnoty. Dotyczy ono także mniejszości narodowych. Co więcej, ta właśnie encyklika przywiązuje do nich bardzo duże znaczenie. Istnieją one prawie we wszystkich państwach, a często nie mają zagwarantowanych należytych praw, zwłaszcza praw do kultywowania kulturowego dziedzictwa i posługiwania się własnym językiem.