NEUROANATOMIA

I wykład

recipio, recipere - odbierać

modalność - oznacza rodzaj bodźca

recepcja - odbiór bodźca przez receptor i zamiana tego bodźca na impuls elektryczny (nerwowy)

percepcja - rozpoznanie informacji; następuje w I-rzędowych

ośrodkach czuciowych

Podział kliniczny:

- mózg (cerebrum) - kresomózgowie i międzymózgowie

- pień mózgu = pień mózgowia (truncus encephali) - śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony

- móżdżek (cerebellum)

Komórki nerwowe składają się z ciała komórki (perikarion=soma), które wspólnie z dendrytami stanowi część recepcyjną neuronu

Druga część składowa - dendryty, które są główną częścią recepcyjną neuronu i których objętość przekracza znacznie objętość ciała komórki. Dendryty posiadają wypustki: kolce dendrytyczne, które zwiększają powierzchnię recepcyjną neuronu.

Zanik kolców dendrytycznych i związany z tym proces redukcji połączeń obserwujemy w chorobach zwyrodnieniowych układu nerwowego.

Trzecia część komórki nerwowej: wypustka osiowa (akson), która jest częścią odśrodkową neuronu.

Aksony pozbawione są rybosomów i RER, natomiast posiadają dużo mikrotubul i filamentów i rozpoczynają się stożkowatym rozszerzeniem ciała neuronu (wzgórek aksonu), którego błona komórkowa posiada liczne kanały nerwowe.

Grubość aksonu 1 - 25 um; długość: od 1mm do 120cm

W obrębie komórki nerwowej występują struktury filamentowe tubularne tworzące tzw. cytoszkielet.

Należą do nich mikrotubule, które są cewkowatymi strukturami o średnicy około 25 nm, które tworzą rusztowanie, szkielet komórki nerwowej.

Neurofilamenty (filamenty pośrednie) o średnicy 10 nm, które również włączone są w szkielet komórki nerwowej i które licznie występują w obrębie włókienka.

Mikrofilamenty (aktynowe) o średnicy 5nm.

Mikrotubule oprócz udziału w szkielecie komórki nerwowej uczestniczą w transporcie aksonalnym, który może być:

- tzw. ortogradowy (zgodny z przebiegiem aksonu)

- retrogradowy (wsteczny).

Transport ortogradowy może być szybki - od 300 do 1000 mm na dobę i dotyczy struktur błoniastych (mitochondria i pęcherzyki synaptyczne), które są transportowane od ciała komórki do zakończen nerwowych.

Białkiem biorącym udział w tym transporcie jest kinezyna.

Wolny transport anterogradowy (ortogradowy) - prędkość do 10 mm na dobę, dotyczy białek.

Wsteczny transport aksonalny jest transportem szybkim i również dotyczy mitochondriów, RER i części związków i pęcherzyków synaptycznych.

Poprzez ten transport mogą być transportowane wirusy, np. wścieklizny do układu nerwowego ośrodkowego.

W zależności od czynności neurony dzielimy na:

W zależności od długości aksonów wyróżniamy:

W zależności od obecności mediatorów wyróżniamy neurony:

W obrębie neuronów może występować wiele mediatorów, które mają czynność modulującą.

Oligodendrocyty w układzie nerwowym ośrodkowym oraz komórki Schwanna w układzie obwodowym wytwarzają osłonkę mielinową.

Jeden oligodendrocyt może wytwarzać osłonkę wokół 40-50 aksonów.

Jedna komórka Schwanna tworzy osłonkę Schwanna wokół jednego aksonu.

Półkule mózgu są na zewnątrz pokryte korą mózgu (cortex cerebri) = płaszcz (pallium), która jest silnie pofałdowana i podzielona jest na płaty (lobi), które składają się z zakretów (gyri).

Płaty:

W płacie czołowym znajdują się ośrodki ruchowe, w płacie ciemieniowym - ośrodki czuciowe, w płacie skroniowym - ośrodki słuchowe, w płacie potylicznym ośrodki wzrokowe.

Poszczególne ośrodki czuciowe oraz ruchowe dzielimy na:

W I-rzędowych ośrodkach czuciowym następuje proces percepcji.

W II-rzędowych ośrodkach czuciowych odbywa się również proces percepcji oraz zapamiętywania otrzymanych wrażeń.

Jednomodalne ośrodki asocjacyjne integrują wrażenia tej samej modalności.

Polimodalne ośrodki asocjacyjne (są trzy) integrują wrazżenia różnych modalności.

Pole polimodalne czuciowe ma połączenia z polimodalnym polem ruchowym.

W III-rzędowych ośrodkach ruchowych odbywa się proces motywacji wykonania czynności ruchowej oraz wybór najlepszego sposobu wykonania tej czynności.

W II-rzędowych ośrodkach ruchowych następuje opracowanie planu czynności ruchowej (kolejność ruchu poszczególnych grup mięśniowych).

W I-rzędowych ośrodkach ruchowych następuje rozpoczęcie czynności ruchowej.

Wykład II - kora mózgu

W obrębie płata czołowego znajdują się ośrodki ruchowe.

W zakręcie przedśrodkowym znajduje się I - rzędowe pole ruchowe (pole 4), które jest odpowiedzialne za inicjowanie czynności ruchowych.

Do przodu od tego pola znajdują się II-rzędowe ośrodki ruchowe, PMA - kora przedmuchowa i SMA - dodatkowa kora ruchowa wspólnie określane jako pole 6, które odpowiedzialne jest za dokładne planowanie czynności ruchowej.

W części przedniej płata czołowego znajdują się M3 (III - rzędowe ośrodki ruchowe) odpowiedzialne za motywację czynności ruchowej, wybór najlepszego sposobu wykonania tej czynności i ocena sposobu wykonania.

W części tylnej zakrętu czołowego środkowego znajduje się pole 8 - ośrodek skojarzonowego spojrzenia i kontroli ruchów gałek ocznych w płaszczyźnie poziomej.

W części tylnej zakrętu czołowego dolnego znajduje się ośrodek ruchowy mowy (ośrodek Brocka) - pole 44 i 45, który koordynuje czynność mięsni odpowiedzialnych za proces mowy.

SMA - kontrola skoordynowanych ruchów oburęcznych.

Uszkodzenie: niemożność wykonania skoordynowanych ruchów oburęcznych

PMA - kontroluje ruchy wykonywane pod wpływem ośrodków wzrokowych kierowane przez narząd wzroku

M3 - kora przedczołowa, posiada asocjację z ośrodkiem czuciowym

Ośrodek 8 - posiada połączenia z jądrami nerwów czaszkowych: n.III, IV i VI

Ośrodek Brocka - kontroluje mięśnie gardła, krtani itp.

Uszkodzenie: afazja ruchowa (aphasia motorica) - niemożność mówienia - zaburzenie ekspresji mowy

W zakręcie zaśrodkowym (płat ciemieniowy) znajdują się I-rzędowe ośrodki czuciowe: pola korowe 1, 2 i 3, w których odbywa się percepcja

(rozpoznawanie otrzymanych wrażeń).

Uszkodzenie tych ośrodków powoduje niemożność rozpoznania wrażeń (agnosia sensora).

W dolnej części zakrętu zaśrodkowego i w korze wyspy znajdują się II-rzędowe ośrodki czuciowe.

W płaciku ciemieniowym górnym (pola korowe 5 i 7) znajdują się III-rzędowe ośrodki, a więc jednomodalne asocjacyjne ośrodki czuciowe.

Posiadają one połączenia z ośrodkami wzrokowymi i II-rzędową korą ruchową.

W płacie ciemieniowym w dolnej części zakrętu zaśrodkowego znajdują się ośrodki smakowe (pole 43).Ich uszkodzenie powoduje niemożność rozpoznania wrażeń smakowych ( ageusia).

W zakręcie skroniowym górnym znajdują się I-rzędowe ośrodki słuchowe (pole 41) i II-rzędowe (pole 42). Ich uszkodzenie powoduje agnosia acustica - niemożność rozpoznania wrażeń słuchowych.

Na powierzchni przyśrodkowej płata potylicznego znajdują się I-rzędowe ośrodki wzrokowe (V1 - pole 17), które odpowiedzialne są za rozpoznawanie wrażeń wzrokowych. Ich uszkodzenie powoduje zespół agnosia optica - niemożność rozpoznania obserwowanych wrażeń.

Wokół pola 17 znajdują się pole 18 i 19 - II-rzędowe ośrodki wzrokowe, które zlokalizowane są na powierzchni grzbietowo-bocznej płata potylicznego, ciemieniowego i skroniowego - odpowiedzialne są za rozpoznawanie przedmiotów w ruchu, kolorów i szczegółów obrazów.

Wszystkie drogi nerwowe (włókna) dzielimy na:

Drogi kojarzeniowe łączą ośrodki korowe w obrębie jednej półkuli, a więc pomiędzy poszczególnymi płatami lub poszczególnymi zakrętami.

Drogi spoidłowe łącza jednoimienne ośrodki korowe obydwu półkul.

Spoidło wielkie (commisura magna), spoidło przednie (commisura anterior), spoidło tylne (commisura posterior) i spoidło sklepienia (commisura fornicis).

Drogi rzutowe łączą ośrodki wyższe z niższymi lub odwrotnie; mogą być wstępujące lub zstępujące.

Należą do nich 3 torebki:

Torebki znajdują się pomiędzy jądrami kresomózgowia, wzgórzem i korą wyspy.

Warstwy powierzchowne kory I, II i III są uważane za warstwy kojarzeniowe. Warstwa IV ziarnista wewnętrzna - otrzymuje informacje z dróg dośrodkowych. Warstwa V i VI - tu rozpoczynają się włókna odśrodkowe.

Mózgowie (około 2% ciężaru ciała) zużywa 15-18% pojemności wyrzutowej krwi oraz 20% tlenu. Przez mózgowie przepływa około 5 litrów krwi/ na minutę i ok. 75% zużywanego przez mózgowie tlenu przypada na istotę szarą.

Zaburzenia krążenia w obrębie mózgowia mogą objawiać się jako niedokrwienie (zawał) lub krwotok:

Niedokrwienie mózgowia przez ok. 20 sekund powoduje utratę przytomności. Jeżeli niedotlenienie trwa 4-5minut, powoduje to nieodwracalne zmiany.

Naczynia mózgowia charakteryzują się tym, że:

Wykład III

Rozwój układu nerwowego

Układ nerwowy rozwija się najwcześniej w rozwoju zarodkowym człowieka (połowa 3 tygodnia) i również bardzo wcześnie w obrębie płyty nerwowej różnicują się poszczególne części mózgowia. Zawiązkiem układu nerwowego jest zgrubienie ektodermy na grzbietowej powierzchni zarodka - jest to płyta nerwowa (lamina neuralis).

W obrębie tej płyty następuje proliferacja komórek leżących bocznie od linii pośrodkowej i tworzą się fałdy nerwowe, które ograniczają po środku leżącą rynienką nerwową (sulcus neuralis).

Rynienka ta następnie ulega zamknięciu i tworzy się cewa nerwowa (tuba neuralis). Zamykanie rynienki w cewę rozpoczyna się w odcinku szyjnym zarodka i postępuje ku przodowi i ku tyłowi.

Przed całkowitym zamknięciem rynienka łączy się z jamą owodni przez otwór nerwowy przedni - zarasta w 26 dniu i otwór tylny - zarasta w 28 dniu (neuropores: anterior et posterior).

Brak zamknięcia otworu nerwowego przedniego prowadzi do niedorozwoju przodomózgowia (bezmózgowie) - anencephalia.

Brak zamknięcia cewy nerwowej w dolnej części powiązane jest często z rozszczepem kręgosłupa i tworzy się przepuklina oponowo-rdzeniowa.

W trakcie zamykania rynienki w cewę część komórek z fałdów nerwowych wędruje na grzbietową powierzchnię cewy nerwowej i tworzy grzebień nerwowy (crista neuralis), z którego rozwijają się wszystkie części układu nerwowego obwodowego (zwoje rdzeniowe, większość zwojów nerwów czaszkowych, zwoje układu autonomicznego, sploty śródścienne narządów wewnętrznych, komórki glejowe w układzie obwodowym).

W części głowowej zarodka tworzą się zgrubienia ektodermy - plakody, z których rozwijają się części narządów zmysłów (okolica nerwowa jamy nosowej, komórki narządu spiralnego i zwój spiralny oraz komórki zmysłowe narządu przedsionkowego i zwój przedsionka.)

W cewie nerwowej w 5 tygodniu różnicują się trzy warstwy:

W warstwie rozrodczej następuje proliferacja - rozmnażanie komórek progenitorowych, neuronów i gleju.

Wędrują one następnie do warstwy płaszczowej i różnicują się na neuroblasty i glioblasty.

Warstwa brzeżna składa się z komórek glejowych i wypustek komórek glejowych.

W obrębie cewy nerwowej tworzy się też bruzda graniczna (sulcus limitans), która dzieli cewę na:

- część brzuszną (płyta podstawna)

- część grzbietową (blaszka skrzydłowa)

Bruzda graniczna ku przodowi dochodzi do pogranicza międzymózgowia i śródmózgowia.

Przodomózgowie rozwija się z płyty skrzydłowej.

W części rdzeniowej cewy nerwowej z płyty podstawnej tworzą się rogi przednie i istota pośrednia.

Z blaszki skrzydłowej rozwijają się rogi tylne.

W części głowowej cewy nerwowej w 4 tygodniu tworzą się 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe:

Pod koniec 4 tygodnia te trzy pęcherzyki różnicują się ostatecznie:

W 5 tygodniu pojedynczy pęcherzyk kresomózgowia różnicuje się na dwie półkule mózgu poprzez zagłębienie w części środkowej, z którego tworzy się blaszka graniczna (lamina terminalis).

Jeśli pojedynczy pęcherzyk nie przekształci się w 2 półkule mózgu, to stan taki nazywamy jako przetrwałe przodomózgowie (holoprosencephalon).

W 7 tygodniu okresu zarodkowego w komorach bocznych tworzą się sploty naczyniówkowe i rozpoczyna się produkcja płynu mózgowo - rdzeniowego.

Na początku okresu płodowego (10 tydzień) rozwija się ciało modzelowate (=spoidło wielkie). Spoidło przednie rozwija się począwszy od tygodnia okresu zarodkowego.

Podział kory:

Najwcześniej w obrębie półkul tworzy się kora stara i kora dawna (6tydzień), która występuje jako pierwotna warstwa splotowata, z której utworzy się następnie warstwa pierwsza kory nowej.

Kora nowa, która obejmuje prawie 90% kory półkul, tworzy się na początku 8 tygodnia w postaci płyty korowej, która powstaje w miejscu przyszłej wyspy. W 9 tygodniu obejmuje już całą powierzchnię półkul.

Warstwy kory nowej rozwijają się w kolejności do ich ułożenia (z wyjątkiem warstwy pierwszej), czyli od VI warstwy. Warstwy te kształtują się począwszy od 28 tygodnia. Wędrówka neuronów do płyty korowej odbywa się wzdłuż gleju promienistego, który po zakończeniu rozwoju przekształca się w astrocyty.

Morfologiczny wykładnikiem czynności układu nerwowego jest tworzenie połączeń synaptycznych oraz osłonki mielinowej . Dojrzałe połączenia synaptyczne tworzą się najpierw w rdzeniu kręgowym w 6 tygodniu, a następnie w pniu mózgu w 7 tygodniu, a w obrębie kory nowej w 9 tygodniu.

Osłonka mielinowa w układzie obwodowym rozwija się od 12 tygodnia, a w ośrodkowym - od 14 tygodnia. Jej rozwój trwa bardzo długo w okresie postnatalnym (do 30 - 40 roku życia). Pierwsze odruchy wykazano części szyjnej i piersiowej u zarodków na początku 6 tygodniu.

Począwszy od 10 tygodnia obserwuje się ruchy połykowe, oddechowe, ziewanie.

W połowie okresu płodowego wykazano odpowiedź z układu słuchowego.

Wykład IV

Pole recepcyjne jest to obszar w obrębie skóry lub błony śluzowej, z którego odbierane są wrażenia przez jeden receptor.

Receptory znajdujące się na pograniczu skóry i naskórka (ciałka Meissnera, Merkla) posiadają małe pole recepcyjne.

Receptory znajdujące się głęboko w skórze (ciałka Pucciniego i Ruffiniego) mają duże pole recepcyjne.

Odbiór wrażeń z większego obszaru przez receptory o małym polu recepcji zależy od ich liczby w określonym obszarze (gęstość receptorów).

Uwzględniając budowę istoty szarej rdzenia kręgowego oraz czynność poszczególnych stref wyróżniono w nim 10 blaszek.

Pierwsze 6 blaszek znajduje się w obrębie poszczególnych części rogu tylnego - są to blaszki recepcyjne.

Blaszka VII obejmuje istotę pośrednio-boczną rdzenia kręgowego i znajdują się w niej neurony pośredniczące i ośrodki współczulne (C8-L2/L3) i przywspółczulne (S2-S4).

Blaszka VIII zajmuje część istoty pośrednio-bocznej i przyśrodkową część rogu przedniego i stanowią ją neurony pośredniczące.

Blaszka IX znajduje się w rogu przednim i utworzona jest przez motoneurony ruchowe (duże alfa i małe gamma), których aksony tworzą korzenie przednie i stanowią włókna ruchowe nerwów rdzeniowych.

Blaszka ta jest szczególnie rozbudowana w zgrubieniach rdzenia kręgowego, z których wychodzą nerwy do kończyn.

Blaszka X znajduje się wokół kanału centralnego rdzenia kręgowego.

W zależności od grubości osłonki mielinowej (co wiąże się z szybkością przewodzenia) włókna nerwowe dzielimy na:

Najgrubsze włókna mielinowe A alfa (średnica 13-20 um i szybkość przewodnictwa 80-100m/s) przewodzą wrażenia z proprioreceptorów.

Włókna A beta (średnica 6-12um i szybkość przewodnictwa 30-70m/s) przewodzą wrażenia z mechanoreceptorów skóry.

Włókna A delta (średnica 1-5um i szybkość przewodnictwa 5-30m/s) przewodzą wrażenia z receptorów bólowych, termoreceptorów i niektórych mechanoreceptorów.

Włókna C (grubość 0,2-1,5 um i szybkość przewodzenia do 2m/s) przewodzą wrażenia z nocyreceptorów, termoreceptorów i mechanoreceptorów.

Najgrubsze włókna mielinowe (A alfa lub A beta) wchodzą do rdzenia kręgowego od strony przyśrodkowej i kończą się w blaszkach głębokich rogu tylnego.

Włókna mielinowe cienkie (A delta i C) wnikają do rogu tylnego od strony bocznej i kończą się w blaszkach powierzchownych.

Wśród układów przewodzących wrażenia czucia z ekstero-, intero- i proprioreceptorów wyróżniamy:

Ad.1. Układ przednio-boczny przewodzi wrażenia czucia, dotyku i ucisku powierzchownego, czucia bólu i temperatury.

Włókna tworzące drogi tego układu są cienkomielinowe - wolnoprzewodzące.

Skrzyżowanie dróg tego układu następuje w rdzeniu kręgowym (spoidło białe przednie) na poziomie wejścia włókien lub 1-2 neuromery wyżej.

Drogi tego układu posiadają włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane oraz przebiegają w sznurach przednich i bocznych. Do dróg tego układu zaliczamy:

Droga rdzeniowo-wzgórzowa jest główną drogą tego układu i rozpoczyna się ona w rogach tylnych rdzenia kręgowego.

Pozostałe drogi rozpoczynają się w warstwach głębokich rogu tylnego i istocie pośrednio-bocznej, zawierają włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane i przewodzą głównie wrażenia bólowe.

Drogi układu przednio-bocznego przed zakończeniem w jądrach wzgórza oddają bocznicę do tworu siatkowatego pnia mózgowia i dochodzą do jąder pnia mózgowia.

I neuron dróg układu przednio-bocznego znajduje się w zwojach rdzeniowych, II neuron - w rogach tylnych i istocie pośrednio-bocznej,

III neuron (ostatni neuron podkorowy) - w jądrze brzuszno-tylno-bocznym i w jądrach śródblaszkowych wzgórza.

Zespół uszkodzenia połowiczego Browna-Sequarda:

- zniesienie czucia prymitywnego (czucia powierzchownego) i czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej (strona kontralateralna)

- zniesienie czucia gnostycznego (głębokiego) (epikrytycznego) po tej samej stronie (strona homolateralna)

- zaburzenia ruchowe (najpierw wiotkie, później spastyczne) po tej samej stronie.

Hemisekcja - przecięcie rdzenia kręgowego

Czego nie ma poniżej poziomu uszkodzenia?

Odp. Zniesienie czucia powierzchownego, bólu i temperatury po stronie przeciwnej…

Ad.2 Układ grzbietowo-wstęgowy przewodzi wrażenia czucia poznawczego (gnostycznego) i głębokiego z narządów ruchu (proprioceptywnego).

Układ ten jest szybkoprzewodzący (włokna mielinowe grube).

Przebiega w sznurach tylnych rdzenia kręgowego i jego II neuron znajduje się w rdzeniu przedłużonym w jądrze smukłym i klinowatym.

Skrzyżowanie włókien tego układu jest w rdzeniu przedłużonym i nazywamy je skrzyżowaniem wstęg (decussacio lemniscorum). W miejscu skrzyżowania rozpoczyna się wstęga przyśrodkowa (lemniscus medialis).

Czucie gnostyczne obejmuje rozpoznawanie kształtów, wielkości i konsystencji przedmiotów (stereognosia).

Rozpoznawanie 2 przedmiotów równocześnie dotkniętych to : czucie dyskryminacyjne - najbardziej czułe na wierzchołku języka (2 punkty w odległości 1 mm), następnie w opuszkach palców (2 punkty w odległości 3 mm). Czucie to zależy od gęstości receptorów.

Czucie gnostyczne obejmuje rozpoznawanie liczb i liter rysowanych na powierzchni dłoni (grafestesia).

Czucie głębokie jest czuciem z proprioreceptorów (z zakończeń Golgiego w ścięgnach i zakończeń nerwowych znajdujących się w torebkach stawowych i z wrzecion mięśniowych).

Ostatnie neurony podkorowe dróg informacyjnych znajdują się w obrębie wzgórza, które oprócz podwzgórza, niskowzgórza i nadwzgórza jest największą częścią międzymózgowia.

Powierzchnie przyśrodkowe obydwu wzgórz ograniczają komorę trzecią i pokryte są prążkiem rdzennym wzgórza, w którym znajdują się grupy komórek tworzące jądra pośrodkowe.

Wewnątrz wzgórza przebiega blaszka rdzenna wewnętrzna (lamina medullaris interna), która rozdwaja się ku przodowi i dzieli jądra wzgórza na grupę przednią, boczną i przyśrodkową. W obrębie tej blaszki znajdują się jądra śródblaszkowe.

Pomiędzy blaszką rdzenną zewnętrzną pokrywającą powierzchnię boczną wzgórza znajdują się jądra siatkowate.

Podział czynnościowy jąder wzgórza:

-specyficzne

-niespecyficzne

Jądra specyficzne odbierają wrażenia określonej modalności (wzrok, smak, słuch itp) i projektują (wysyłają wrażenia) do ściśle określonych okolic kory. Należą do nich przede wszystkim jądra grupy bocznej.

Jądra niespecyficzne otrzymują wrażenia o różnej modalności i projektują do rozległych obszarów kory mózgu.

Wypustki z jądra brzuszno-tylno-bocznego wzgórza przebiegają przez część tylną odnogi tylnej torebki wewnętrznej i dochodzą do I-rzędowych ośrodków czuciowych, które znajdują się w zakręcie zaśrodkowym - są one podzielone na mniejsze pola: 1,2,3a,3b. Pole 3b leży najbliżej bruzdy środkowej, a pole 2- najbliżej bruzdy zaśrodkowej.

Z ośrodków I-rzędowych odbywa się projekcja do ośrodków II-rzędowych i ośrodków kojarzeniowych.

Drogi aferentne przebiegają przez część grzbietową pnia mózgowia.

Nerw V w pniu mózgowia posiada 3 jadra:

Z jąder nerwu V włókna tworzą:

- drogę skrzyżowaną -przednią (brzuszną)

- drogę nieskrzyżowaną - tylną(grzbietową).

Drogi te dochodzą do jądra tylno-brzuszno-przyśrodkowego wzgórza, gdzie znajdują się ostatnie neurony. Z tego jądra włókna biegną do ośrodków korowych.

Ból:

- ostry(szybki, kłujący, posiada ścisłą lokalizację)

- tępy (wolny, piekący)

Analgezja - brak odczuwania wrażeń bólowych

Hiperalgezja - wzmożone odczuwanie wrażeń bólowych

Alodynia - odczuwanie wrażeń czuciowych z bodźców niewywołujących bólu

Istota szara okołowodociągowa, do której dochodzą i która otrzymuje wrażenia bólowe z podwzgórza i kory mózgu, stanowi źródło dróg zstępujących hamujących wrażenia bólowe.

Drogi te zstępują do jąder siateczkowatych rdzenia przedłużonego jako droga serotoninergiczna i adrenergiczna; zstępują do rdzenia kręgowego i pobudzają interneurony rogów tylnych , które poprzez mediatory opiatowe (enkefaliny i endorfiny) hamują neurony blaszek powierzchownych rogu tylnego, do których dochodzą włókna bólowe korzeni tylnych.

Również grube włókna mielinowe (z proprioceptorów) wywierają działanie hamujące na neurony rogów tylnych otrzymujących wrażenia bólowe.

Drogi dośrodkowe z narządów wewnętrznych (wisceroceptywne) prowadzone są przez nerwy trzewne odchodzące z pnia współczulnego i dochodzące następnie do zwojów rdzeniowych.

Drogi te mają charakter rozproszony, ponieważ narządy wewnętrzne unerwiane są przez nerwy trzewne odchodzące z różnych odległych okolic pnia współczulnego.

Rozległy charakter dróg dośrodkowych z narządów wewnętrznych tłumaczy tzw. bóle rzutowane (bóle odniesione), w których odczuwamy bóle z narządów wewnętrznych w rozległych okolicach skóry.

wrażenia z zakresu twarzy i części głowy - odbierane przez gałęzie nerwu V, VII, IX i X

I neurony znajdują się więc głównie w zwoju trójdzielnym, zwoju kolanka i zwojach nerwu IX i X.

Droga wzrokowa

Najsilniej załamuje światło rogówka, potem soczewka, a następnie ciecz wodnista i ciało szkliste.

Zaburzenia dotyczące układu refrakcyjnego występują w postaci krótkowzroczności (myopia), dalekowzroczności (hyperopia), astygmatyzmu (nierówność krzywizny rogówki), zaćmy (cataracta), polegającej na tworzeniu złogów w obrębie soczewki oraz zwyrodnienie starcze (presbyopia) - związane z usztywnieniem soczewki.

W obrębie siatkówki znajdują się trzy rodzaje komórek stanowiących neurony drogi wzrokowej:

- komórki pręcikowe i czopkowe

- komórki dwubiegunowe

- komórki zwojowe

oraz dwa rodzaje komórek pośredniczących:

- komórki poziome

- komórki amakrynowe

Komórki pręcikowe i czopkowe znajdują się w warstwie obwodowej siatkówki i składają się z członu zewnętrznego - pręcików i czopków oraz członu wewnętrznego obejmującego ciało komórki i stopę, która jest odpowiednikiem aksonów innych komórek nerwowych.

W pręcikach i czopkach znajdują się krążki (do 700) zawierające czerwień wzrokową - rodopsynę, składająca się z białka opsyny i retinenu (retinalu), który jest pochodną witaminy A.

Pręciki w liczbie ok. 120 mln rozrzucone są w całej części wzrokowej siatkówki i odpowiedzialne są one za widzenie czarno-białe w ciemności - widzenie skotopowe.

Czopki w liczbie 7 mln są trojakiego rodzaju (odbierające różne długości fali świetlnej: niebieskie, zielone i czerwone) i skupione są one głównie w miejscu najbardziej ostrego widzenia - plamka żółta (dołek środkowy) i odpowiedzialne są one za widzenie kolorów oraz szczegółów przedmiotów (widzenie fotopowe).

W miejscu plamki żółtej znajduje się 1 warstwa komórek (głównie czopkowych), reszta warstw rozsuwa się na boki.

W ciałach komórek pręcikowych i czopkowych ( stanowiących warstwę jądrzastą zewnętrzną) znajduje się I neuron drogi wzrokowej.

Stopy komórek pręcikowych i czopkowych tworzą synapsy z dendrytami komórek dwubiegunowych (warstwa splotowata zewnętrzna), natomiast ciała komórek dwubiegunowych stanowią II neuron drogi wzrokowej i tworzą warstwę jądrzastą wewnętrzną.

Aksony komórek dwubiegunowych tworzą synapsy z dendrytami komórek zwojowych (warstwa splotowata wewnętrzna), natomiast ciała komórek zwojowych (warstwa zwojowa) stanowią III neuron drogi wzrokowej, a aksony tych komórek tworzą nerw wzrokowy.

Wśród komórek zwojowych wyróżniamy:

widzenie lunetowe - widzenie tylko z części donosowych pola widzenia; niedowidzenie połowicze dwuskroniowe (hemianopia bitemporalis = heteronyma); często w przypadku guzów przysadki uciskających na chiasma opticum

Nerwy wzrokowe dochodzą do skrzyżowania wzrokowego, gdzie ulegają skrzyżowaniu włókna z części donosowych siatkówki (odbierające informacje z części doskroniowych pola widzenia).

Włókna z części doskroniowych siatkówki nie ulegają skrzyżowaniu wchodząc do pasm wzrokowych.

Uszkodzenie w części środkowej skrzyżowania wzrokowego (np. guz przysadki) powoduje niedowidzenie połowicze dwuskroniowe (hemianopia bitemporalis).

Uszkodzenie pasm wzrokowych powoduje niemożność odbioru wrażeń z jednej połowy pola widzenia (hemianopia homonyma).

90% włókien pasm wzrokowych dochodzi do ciał kolankowatych bocznych gdzie znajduje się IV neuron drogi wzrokowej.

Pozostałe włókna pasm wzrokowych dochodzą do:

- poduszki wzgórza (pulvinar thalami) i stąd do asocjacyjnej kory wzrokowej

- wzgórków górnych blaszki czworaczej, gdzie następuje integracja wrażeń wzrokowych, słuchowych i czuciowych

- podwzgórza (rytmy dobowe)

- pola przedczworaczego - do przodu od wzgórków górnych blaszki czworacznej (reakcje odruchowe)

Aksony komórek ciał kolankowatych bocznych przebiegają przez część pod- i zasoczewkową torebki wewnętrznej i dochodzą do I-rzędowych ośrodków korowych - pole 17 (V1), gdzie odbywa się rozpoznanie wrażeń wzrokowych.

Uszkodzenie tych I-rzędowych ośrodków korowych powoduje niemożność rozpoznania wrażeń wzrokowych (agnozja apercepcyjna) - widzimy, ale nie wiemy, co widzimy.

Z I-rzędowych ośrodków korowych droga korowa rozdwaja się na:

- część grzbietową (ciemieniową) dochodząca do płacika ciemieniowego górnego, która odpowiedzialna jest za obserwacje ruchu przedmiotów

- część (strumień, drogę) brzuszną (skroniową) dochodzącą do części dolnej płata skroniowego, odpowiedzialną za rozpoznawanie kolorów i szczegółów przedmiotów

Uszkodzenie tej drogi powoduje niemożność określenia nazw obserwowanych przedmiotów (agnozja asocjacyjna = kojarzeniowa). Rodzajem agnozji asocjacyjnej jest niemożność rozpoznania twarzy (prosopagnosia).

atropina - poraża zakończenia nerwowe przywspółczulne.

Odruch źreniczny

Odruch źrenicy na światło polega na zwężeniu obydwu źrenic (reakcja konsensualna) po naświetleniu jednego oka.

Ramię dośrodkowe tego odruchu stanowi drogą wzrokowa, której część włókien z pasm wzrokowych dochodzi do pola przedczworaczego i stąd do jąder przywspółczulnych obydwu nerwów okoruchowych (ośrodek źreniczny - centrum ciliare).

Z jąder tych nerwów włókna przedzwojowe poprzez nerw III dochodzą do zwoju rzęskowego. Włókna pozazwojowe ze zwoju rzęskowego jako nerwy rzęskowe krótkie (nn. ciliares breves) dochodzą do mięśnia rzęskowego oraz mięśnia zwieracza źrenicy (m. sphincter pupillae).

Odruch rozszerzający źrenicę przebiega poprzez ramię dośrodkowe do podwzgórza i stąd włókna zstępujące dochodzą do rdzeniowego ośrodka źrenicznego (centrum ciliospinale), który znajduje się w istocie pośrednio-bocznej w neuromerach C8-Th2.

Stąd rozpoczyna się ramię odśrodkowe poprzez gałęzie łączące białe i pień współczulny do zwoju szyjnego górnego i stąd włókna pozazwojowe poprzez splot tętnicy szyjnej wewnętrznej dochodzą do oczodołu i w składzie gałęzi nerwu ocznego V1 (nerwy rzęskowe długie) dochodzą do mięśnia rozwieracza źrenicy (m. dilatator pupillae).

Odruch rogówkowy (odruch mrugania) polega na zamknięciu obydwu oczu w wyniku pobudzenia rogówki. Ramię dośrodkowe tego odruchu stanowią gałęzie nerwu ocznego V1 poprzez zwój trójdzielny i jądra rdzeniowe nerwu trójdzielnego, natomiast ramię odśrodkowe stanowią włókna ruchowe nerwu twarzowego unerwiające mięsień okrężny oka.

Ruchy poziome i pionowe gałki ocznej kontrolowane są poprzez:

- ośrodek w moście (kontrolujący ruchy poziome)

- ośrodek w istocie szarej okołowodociągowej śródmózgowia (kontrolujący ruchy pionowe)

Z ośrodka z mostu wychodzą włókna do jąder nerwu odwodzącego - VI (m. prosty boczny) i stad włókna skrzyżowane dochodzą do przeciwstronnych jąder nerwu III (m.prosty przyśrodkowy).

Z ośrodka kontrolującego ruchy pionowe gałki ocznej włókna dochodzą do jąder nerwu III i stąd do m. prostego górnego i dolnego.

Obydwa te ośrodki znajdują się pod kontrolą wzgórków górnych blaszki czworaczej oraz korowego ośrodka kontrolującego ruchy gałek ocznych (znajdującego się w płacie czołowym - korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia - pole 8).

Droga słuchowa

Błędnik błoniasty stanowi układ przewodów połączonych ze sobą i wypełnionych śródchłonką (endolympha), która ma skład jonowy podobny do płynu wewnątrzkomórkowego.

Błędnik ten oddzielony jest od błędnika kostnego, znajdującego się w piramidzie, przestrzenią wypełniona przychłonką (perylympha), która ma skład jonowy identyczny z płynem mózgowo-rdzeniowym.

W skład błędnika błoniastego wchodzi przewód ślimakowy (ductus cochlearis), który znajduje się w obwodowej części kanału spiralnego ślimaka i oddzielony jest od schodów przedsionka przez błonę przedsionkową, a od schodów bębenka przez błonę podstawną.

Przewód ten połączony jest przewodem łączącym (ductus reuniens) z woreczkiem (sacculus), który wspólnie z łagiewką (utriculus) znajduje się w obrębie części środkowej błędnika kostnego (przedsionek).

Woreczek połączony jest z łagiewką przewodem łagiewkowo-woreczkowym (ductus utriculosaccularis), który przedłuża się w przewód śródchłonkowy (ductus endolymphaticus) zakończony woreczkiem śródchłonkowym (saccus endolymphaticus).

Łagiewka połączona jest z przewodami półkolistymi (ductus semicirculares), które znajduje się w kanałach półkolistych, należących do błędnika kostnego.

Przewód ślimakowy należy do błędnika słuchowego, natomiast woreczek, łagiewka i przewody półkoliste należą do błędnika przedsionkowego.

W przewodzie ślimakowym na błonie podstawnej znajdują się komórki podporowe oraz komórki nerwowe stanowiące receptor słuchu i zwane komórkami rzęsatymi. Należą one do mechanoreceptorów (pobudzane są przez ruch endolimfy).

Komórki rzęsate ułożone są w 4 szeregi:

- 1 szereg wewnętrzny (około 7 tys. komórek)

- 3 szeregi zewnętrzne (około 20 tys. komórek)

Przykryte są one przez błonę pokrywającą (membrana tectoria).

Komórki szeregu wewnętrznego otrzymują prawie 90% dendrytów komórek dwubiegunowych zwoju spiralnego ślimaka, który znajduje się w obrębie wrzecionka.

Do jednej komórki szeregu wewnętrznego dochodzi od 10 do 20 dendrytów ze zwoju ślimaka. Komórki te są właściwymi receptorami odbierającymi wrażenia słuchowe.

Komórki 3 szeregów zewnętrznych otrzymują 5-10% dendrytów ze zwoju ślimaka i uważane są one za komórki modulujące odbierane wrażenia.

Do komórek szeregu zewnętrznego dochodzą aksony z jąder oliwkowych.

Droga słuchowa - I neuron znajduje się w zwoju ślimaka.

Aksony komórek zwoju ślimaka tworzą nerw ślimakowy i dochodzą do jąder ślimakowych: grzbietowego i brzusznego, które znajdują się w najbardziej bocznej części dołu równoległobocznego w moście, gdzie znajduje się II neuron drogi słuchowej.

guzy móżdżku - mogą uciskać nerw twarzowy VII lub słuchowy VIII (kąt móżdżkowo-rdzeniowy)

Wypustki jąder ślimakowych w większości ulegają skrzyżowaniu i tworzą w obrębie mostu ciało czworoboczne (corpus trapezoideum), gdzie mogą się znajdować neurony drogi słuchowej.

Część włókien z jąder ślimakowych dochodzi do jąder oliwkowych znajdujących się w rdzeniu przedłużonym.

Z ciał czworobocznych wychodzą włókna tworzące wstęgę boczną (lemniscus lateralis), która dochodzi do wzgórków dolnych blaszki czworacznej.

W obrębie wstęgi bocznej znajdują się grupy komórek tworzące jądro wstęgi bocznej, które jest również neuronem drogi słuchowej.

Ze wzgórków dolnych wychodzą włókna do ciał kolankowatych przyśrodkowych (corpus geniculatum medialis), gdzie znajduje się ostatni neuron podkorowy drogi słuchowej.

Z ciał kolankowatych przyśrodkowych wychodzą włókna tworzące promienistość słuchową, przebiegające przez część podsoczewkową (i zasoczewkową?) torebki wewnętrznej i dochodzą one do I-rzędowych ośrodków korowych - pole 41 (A1), znajdujących się w zakręcie skroniowym górnym (zakręty poprzeczne Heschla).

II-rzędowa kora słuchowa znajduje się wokół ośrodków I-rzędowych (pole 42).

W obrębie układu słuchowego występuje ułożenie tonotopiczne. Tony niskie odbierane są poprzez części wierzchołkowe przewodu ślimakowego i przez części przednie korowych ośrodków; tony wysokie odbierane są przez części podstawne przewodu ślimakowego i części tylne ośrodków korowych.

Zaburzenia słuch mogą być typu przewodzącego i nerwowego.

Typ przewodzący związany jest z usztywnieniem układu przewodzącego fale dźwiękowe do komórek narządu spiralnego (narządu Cortiego).

Zaburzenia typu nerwowego związane są z uszkodzeniem neuronów drogi słuchowej.

Obydwa typy tych uszkodzeń manifestują się głównie w wieku podeszłym i określamy to jako presbacusis.

Układ ruchowy

motoneurony - róg przedni, blaszka IX

Układ ruchowy utworzony jest przez struktury w układzie nerwowym, które wpływają na czynność mięśni szkieletowych.

Okład ten składa się z szeregu struktur w układzie nerwowym, które ułożone są w sposób hierarchiczny oraz równoległy.

Sposób równoległy polega na połączeniu z motoneuronami poszczególnych części tego układu ruchowego, a wiec jąder korowych jąder pnia mózgowia itd.

Sposób hierarchiczny polega na zależności poszczególnych pięter układu ruchowego w odniesieniu do ich lokalizacji.

W obrębie części układu ruchowego wyróżniamy:

Drogi zstępujące z pnia mózgu oraz kory mózgu dzielimy na 4 układy:

- grupa A - układ brzuszno (przednio) - przyśrodkowy

- grupa B - układ grzbietowo-boczny

- układ emocjonalnie związany z czynnością ruchową

- układ korowo-rdzeniowy i korowo-opuszkowy

Układ A utworzony jest przez:

- drogi zstępujące ze śródmózgowia - droga pokrywowo-rdzeniowa (tractus tectospinalis)

- droga śródmiąższowo-rdzeniowa (tractus interstitiospinalis)

- drogi przedsionkowo-rdzeniowe (tractus vestibulospinalis)

- droga mostowa siatkowo-rdzeniowa (tractus pontospinalis)

- drogi z rdzenia przedłużonego (tractus reticulospinalis medullaris)

Drogi te kończą się w istocie szarej pośredniej rdzenia kręgowego (blaszki VII i VIII). Z blaszek tych wychodzą drogi własne rdzenia kręgowego długie (tractus propriospinales longi), które łączą neuromery rdzenia kręgowego na odległych poziomach i które kontrolują postawę ciała oraz ruchy bliższych części kończyn.

Drogi tego układu zstępują w sznurach przednich i przyśrodkowych częściach sznurów bocznych.

Do układu B zaliczamy głównie drogę czerwienno-rdzeniową, której włókna ulegają skrzyżowaniu i przebiegają w sznurach bocznych rdzenia kręgowego.

jądro czerwienne - nucleus ruber - znajduje się ponad istotą czarną w śródmózgowiu

Droga czerwienno-rdzeniowa kończy się w istocie szarej pośredniej (blaszka VII) oraz w motoneuronach alfa i gamma.

Neurony te z kolei dają początek drogom własnym rdzenia kręgowego krótkim (tractus propriospinales breves), które występują głównie w zgrubieniach rdzenia kręgowego i które kontrolują czynności mięśni części dalszych kończyn - głównie w obrębie ręki.

Tzw. emocjonalny układ ruchowy tworzą drogi zstępujące z istoty szarej okołowodociągowej oraz jąder miejsca sinawego, które mają połączenia z jadrami autonomicznymi rdzenia oraz rogami tylnymi rdzenia oraz ze strukturami układu limbicznego.

Ośrodki ruchowe:

Ośrodki korowe M1 odpowiedzialne są za rozpoczęcie czynności ruchowej.

- kory przedruchowej (PMA) - w tylnej części zakrętu czołowego środkowego

- dodatkowej kory ruchowej (SMA) - w tylnej części zakrętu czołowego górnego

Ośrodki te odpowiedzialne są za opracowanie dokładnego planu czynności ruchowej.

Kora SMA przygotowuje dokładny plan i kontroluje skomplikowane czynności wykonywany oburęcznie. Połączona jest ona z kora płacika ciemieniowego górnego (pole 5).

Uszkodzenie kory SMA wywołuje zespół objawów, które określamy jako apraksje - niemożność wykonania skomplikowanych czynności oburęcznych.

PMA powiązana jest z kora czuciową (pole 7) i kontroluje ruchy odsiebnych części kończyn nadzorowane przez narząd wzroku.

Kora przedczołowa - III-rzędowa kora ruchowa (M3) znajduje się w przedniej części płata czołowego i odpowiedzialna jest za motywację czynności ruchowej oraz wybór najlepszego sposobu jej wykonania.

Kora ciemieniowa tylna (pole 5 i 7) powiązana jest z korą M2, jak również z korą przedczołową i rejestruje ona informacje z części ciała zaangażowanych w wykonanie czynności.

Do ośrodków korowych należy również kora obręczy, która zaangażowana jest w wykonywanie czynności ruchowych z dużą komponentą emocjonalną.

neocortex - po raz pierwszy pojawia się u gadów

droga korowo-jądrowa - połączenie ośrodków korowych z jądrami ruchowymi nerwów czaszkowych (oprócz n. III, IV i VI !!!)

Z korowych ośrodków włączonych w układ ruchowy rozpoczynają się drogi:

- korowo-rdzeniowa

- korowo-jądrowa

60% włókien rozpoczyna się w polach korowych (40% w M1, a 20% w M2),

natomiast 40% włókien rozpoczyna się głównie w ośrodkach S1, S2 i S3 oraz w korze zakrętu obręczy.

Drogi te po wyjściu z kory tworzą wieniec promienisty (corona radiata), następnie przebiegają przez odnogę tylną torebki wewnętrznej i części brzuszne pnia mózgowia.

Na pograniczu rdzenia przedłużonego i kręgowego droga korowo-rdzeniowa ulega skrzyżowaniu (około 90% włókien) i skrzyżowanie to nazywamy skrzyżowaniem piramid (decussatio pyramidum).

Włókna skrzyżowane przebiegają w sznurach bocznych jako droga korowo-rdzeniowa boczna, natomiast nieskrzyżowane biegną w sznurach przednich i tworzą drogę korowo-rdzeniową przednią.

Włókna drogi korowo-rdzeniowej bocznej kończą się w obrębie motoneuronów unerwiających głównie mięśnie części dalszych kończyn (przede wszystkim ręki).

Włókna drogi przedniej tworzą połączenia synaptyczne z motoneuronami i interneuronami unerwiającymi mięśnie osiowe (postawa ciała) i mięśnie bliższych części kończyn.

Uszkodzenie drogi korowo-rdzeniowej powoduje zespół objawów - niedowład spastyczny (paralysis / paresis spastica). Uszkodzenie tej drogi powoduje najpierw (kilka godzin) porażenie wiotkie, a następne rozwija się porażenie spastyczne - wzmożenie napięcia mięśniowego, wygórowanie odruchów fizjologicznych oraz występowanie odruchów patologicznych (głównie odruch Babińskiego)

Drogi korowo-jądrowe łączą ośrodki ruchowe kory mózgu z jądrami nerwów czaszkowych z wyjątkiem nerwu III, IV i VI. Przebiegają wspólnie z drogą korowo-rdzeniową i kończą się w pniu mózgowia w odpowiednich jądrach nerwów czaszkowych. Skrzyżowanie tych dróg znajduje się również na poziomie odpowiedniego jądra.

Jądra nerwów czaszkowych otrzymują włókna skrzyżowane (w większości) i nieskrzyżowane. Włókna wyłącznie skrzyżowane otrzymuje część jądra nerwu twarzowego (VII) unerwiająca mięśnie dolnej części twarzy oraz część jądra nerwu XII unerwiająca mięsień bródkowo-językowy.

Jądra podstawy

Jądra podstawy składają się z prążkowia ( jądro ogoniaste + skorupa jądra soczewkowatego), gałki bladej, jądra niskowzgórzowego i istoty czarnej.

Włókna dośrodkowe do jąder podstawy dochodzą głównie z kory mózgu oraz z jader śródblaszkowych wzgórza. Główna porcja tych włókien dochodzi do prążkowia (skorupa); część włókien dochodzi do jądra niskowzgórzowego.

Dochodzące do jąder podstawy włókna tworzą pętlę główną (prążkowie, gałka blada, wzgórze, kora mózgu) oraz pętle dodatkowe pomiędzy poszczególnymi jądrami podstawy. Pętle te stanowią wzajemne połączenia tych jąder.

Do tych połączeń należą:

Włókna doprowadzające do zwojów podstawy z kory mózgu są włóknami pobudzającymi (glutamina), również włókna odśrodkowe z jąder (brzusznych) przednich wzgórza do ośrodków M2 i M3 są włóknami pobudzającymi (glutamina).

Pomiędzy poszczególnymi jądrami podstawy głównym neurotransmiterem jest GABA…

Pobudzenie wzgórza przez zwoje podstawy następuje poprzez wyhamowanie hamowania (dysinhibicja). Zaburzenia czynności zwojów podstawy manifestują się jako objawy negatywne oraz pozytywne.

Objawy negatywne:

- akinesis (pacjent nie może wykonać ruchów, które chce wykonać)

- hypokinesis (spowolnienie ruchów)

Objawy te występują głównie po uszkodzeniu gałki bladej.

Objawy pozytywne - pacjent nie może zahamować ruchu, chociaż chce:

- chorea (pląsawica)

- atethosis (wężowate ruchy części odsiebnych kończyn - palców)

Objawy te występują głównie po uszkodzeniu prążkowia.

- balismus (hemibalismus) - cepowate ruchy ciała; po uszkodzeniu niskowzgórza

- choroba Parkinsona - uszkodzenie istoty czarnej, głównie drogi dopaminergicznej między istotą czarną a gałką bladą

uszkodzenie jąder podstawy - drżenie spoczynkowe, które zostaje zahamowane przy wykonywaniu ruchów docelowych (zamiarowych)

Móżdżek

Móżdżek połączony jest z częściami układu nerwowego poprzez konary móżdżku (górne, środkowe i dolne).

Konary móżdżku górne łączą go ze śródmózgowiem i zawierają głównie włókna odśrodkowe.

Konary środkowe łączą móżdżek z mostem i zawierają głównie włókna domóżdżkowe.

Konary dolne łączą go z rdzeniem przedłużonym i mają przewagą włókien dośrodkowych.

Kora móżdżku jest pofałdowana w drobne zakręty - liście (folia cerebelli) i składa się z 3 warstw:

- warstwa molekularna - najbardziej powierzchowna, zawiera interneurony (komórki gwiaździste i koszyczkowe), dendryty komórek Purkiniego i aksony komórek ziarnistych

- warstwa środkowa - ciała komórek Purkinjego

- warstwa ziarnista - warstwa wewnętrzna, zawiera komórki ziarniste i komórki Golgiego

Do móżdżku dochodzą 2 rodzaje włókien dośrodkowych:

- włókna pnące (z jąder oliwkowych), które wspinają się wzdłuż dendrytów komórek Purkiniego

- włókna mszyste (z rdzenia kręgowego?, pnia mózgu i kory mózgu) tworzące kłębki z dendrytami komórek ziarnistych

Włókna odśrodkowe są aksonami komórek Purkinjego.

Z punktu widzenia filogenetycznego móżdżek dzielimy na 3 części, którym odpowiadają podłużne strefy czynnościowe:

Archicerebellum odpowiada strefie podłużnej pośrodkowej obejmującej robak. Kontroluje równowagę. W przypadku uszkodzenia - ataxia cerebellaris, która nie jest korygowana przez wzrok.

Uszkodzenie sznurów tylnych (ataxia funicularis) korygowana przez narząd wzrokowy - próba Romberta (każemy pacjentowi stanąć z rękoma wyciągniętymi do przodu i zamknąć oczy; próba Romberta dodatnia, gdy pacjent się chwieje).

Uszkodzenie tej części móżdżku powoduje hypotonię, względnie atonię.

Uszkodzenie tej części powoduje asynergię, która może manifestować się jako (rodzaje asynergii):

- dysmetria (brak wyczucia dystansu)

- dekompozycja ruchu (rozłożenie czynności ruchowej na poszczególne składowe)

- adiadochokinesis (brak umiejętności szybkiego wykonywania naprzemiennych ruchów)

- drżenie zamiarowe

Jądra móżdżku:

- jądro wierzchu (n. fastigii)

- jądro czopowate (n. emboliformis)

- jądro kulkowate (n. globosus)

uszkodzenie nerwu V - zbaczanie żuchwy w stronę uszkodzenia (przewaga mięśni skrzydłowego bocznego po nieuszkodzonej stronie)

uszkodzenie nerwu XII - zbaczanie języka w stronę uszkodzenia (w stronę nieczynnego mięśnia)

Wykład ostatni

Z pnia mózgowia wychodzą:

- droga czworaczo-rdzeniowa (tractus tectospinalis)

- droga przedsionkowo-rdzeniowa

- droga siatkowo-rdzeniowa

Droga czworaczo-rdzeniowa przebiega od wzgórków górnych blaszki pokrywowej i kończy się w obrębie części szyjnej oraz górnej piersiowej rdzeni kręgowego i jej zadaniem jest kontrola mięśni biorących udział w koordynacji ruchów głowy i szyi w zależności od narządu wzroku.

Drogi przedsionkowo-rdzeniowe: przyśrodkowa i boczna rozpoczynają się w jądrach przedsionkowych.

Droga przedsionkowo-rdzeniowa przyśrodkowa rozpoczyna się głównie w jądrze przedsionkowym przyśrodkowym. Posiada ona włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane; posiada ramię zstępujące i wstępujące.

Ramię zstępujące kończy się w odcinku szyjnym i górnym piersiowym rdzenia kręgowego i koordynuje ono ruchy głowy w zależności od pobudzenia układu przedsionkowego.

Ramię wstępujące przebiega w pniu mózgowia jako pęczek podłużny przyśrodkowy (fasciculus longitudinalis medialis) i łączy się z jądrami nerwów: VI, IV i III. Pęczek ten koordynuje ruchy gałek ocznych w zależności od pobudzenia układu przedsionkowego.

Drogi siatkowo-rdzeniowe wychodzą z jąder wielokomórkowych części przyśrodkowej tworu siatkowatego mostu i rdzenia przedłużonego.

Droga siatkowo-rdzeniowa mostowa / przyśrodkowa (tractus reticulospinalis pontinus / medialis) jest drogą nieskrzyżowaną. Zstępuje w sznurach przednich rdzenia kręgowego i kończy się w neuronach pośredniczących istoty szarej pośrodkowej (blaszki VII i VIII) unerwiających głównie mięśnie prostowniki.

Droga siatkowo-rdzeniowa rdzenia przedłużonego / boczna - zstępuje obustronnie w sznurach bocznych i kończy się w neuronach pośredniczących istoty pośrodkowej unerwiających mięśnie zginacze.

Droga czerwienno-rdzeniowa rozpoczyna się w jądrze czerwiennym (n. ruber), które otrzymuje informacje z kory mózgu oraz móżdżku.

Droga ta ulega skrzyżowaniu w śródmózgowiu; przebiega podobnie jak droga korowo-rdzeniowa boczna i kończy się w motoneuronach alfa i gamma oraz neuronach pośredniczących, do których dochodzą włókna drogi korowo-rdzeniowej bocznej.

Tworzy ona połączenia głównie z motoneuronami zginaczy kończyny górnej!

Jeżeli uszkodzenie pnia mózgowia jest poniżej jądra czerwiennego, występuje wówczas stan odmóżdżenia (decerebracja). W stanie tym pobudzone są wszystkie mięśnie prostujące tułowia i kończyn (pacjent leży z kończynami górnymi i dolnymi wyprostowanymi).

Jeżeli uszkodzenie pnia mózgowia występuje powyżej jądra czerwiennego, występuje stan odkorowania (dekortikacja). W stanie tym drogi czerwienno-rdzeniowe są nieuszkodzone (pacjent ma kończyny górne w pozycji zgiętej, a kończyny dolne w pozycji wyprostowanej).

Dolny neuron ruchowy utworzony jest przez motoneurony alfa i gamma znajdujące się w rogach przednich rdzenia kręgowego (blaszka Rexeda IX),

których aksony dostarczają włókien ruchowych do nerwów rdzeniowych.

Do motoneuronów dochodzą włókna zstępujące z różnych pięter układu ruchowego.

Motoneurony te ułożone są w dwie główne strefy: przyśrodkową i boczną.

W grupie przyśrodkowej znajduje się:

- jądro przednio-przyśrodkowe

- jądro tylno-przyśrodkowe

Jądra te unerwiają mięśnie osiowe.

Grupa boczna jest szczególnie dobrze rozwinięta w zgrubieniach rdzenia i wyróżniamy w niej:

- jądro przednie (mięśnie obręczy kończyn)

- jądro przednio-boczne (mięśnie ramienia i uda)

- jądro tylno-boczne (mięśnie przedramienia i goleni)

- jądro zatylno-boczne (mięsnie ręki i stopy)

Motoneurony unerwiające prostowniki znajdują się bardziej obwodowo w stosunku do motoneuronów zginaczy oraz motoneurony unerwiające części dalsze kończyn znajdują się bardziej bocznie.

Uszkodzenie motoneuronów alfa i gamma wywołuje zespół objawów, które określamy jako porażenie / niedowład wiotki (paralysis / paresis flaccida):

- brak lub obniżenie ruchów

- brak lub osłabienie odruchów (areflexia, hyporeflexia)

- brak lub obniżenie napięcia mięśniowego (atonia, hypotonia)

Jeżeli stan ten trwa długo, dochodzi do zaników mięśniowych.

Podwzgórze

Podwzgórze (hypothalamus) jest najwyższym piętrem podkorowym układu autonomicznego i następuje tu integracja czynności hormonalnych i nerwowych.

W obrębie podwzgórza znajdują się ważne ośrodki regulujące czynności układów (ośrodek sytości i głodu, ośrodek pragnienia, ośrodek regulacji temperatury).

Podwzgórze dzielimy w układzie podłużnym na dwie strefy:

- część przyśrodkową - bogatokomórkową

- część boczną - w której przebiegają drogi łączące podwzgórze z innymi częściami układu nerwowego

Strefa przyśrodkowa podzielona jest jeszcze na trzy części:

Droga smakowa - droga nieskrzyżowana

III neuron - jądro brzuszne tylne przyśrodkowe wzgórza (VPM)

I-rzędowe ośrodki korowe - kora wieczka czołowego oraz wyspy (pole 43)

II-rzędowe ośrodki korowe - w części podstawnej płatów czołowych (tam, gdzie gyri orbitales; integracja wrażeń smakowych, węchowych i czuciowych.

brodawki smakowe - posiadają kubki smakowe (w jednym kubku - od 50 do 150 komórek receptorowych)

Receptory smakowe nie są neuronami (do nich dochodzą neurony)!

potrawy bardzo ostre - odbierane również przez receptory czuciowe

Uszkodzenie drogi smakowej:

- brak smaku (ageusia)

- obniżenie wrażeń smakowych (hypogeusia)

- zaburzenia odbierania wrażeń smakowych (dysgeusia)

Układ węchowy:

- włókna skrzyżowane

- gruczoły Bowmanna - produkują śluz w jamie nosowej

- bulbus olfactorius zawiera II neuron - należy już do ośrodkowego układu nerwowego!

- część włókien drogi węchowej dochodzi do wzgórza (!) i do II-rzędowych ośrodków korowych

Człowiek należy do ssaków mikrosmatycznych. Receptory węchu znajdują się w obrębie błony węchowej jamy nosowej, która u człowieka zajmuje po każdej stronie ok. 1cm2 i zawiera ok. 10mln komórek dwubiegunowych, których dendryty posiadają rzęski zatopione w obrębie śluzu nabłonka i stanowiące receptory węchu.

Aksony komórek dwubiegunowych łączą się w pęczki i przechodzą przez blaszką poziomą kości sitowej, dochodzą do opuszki węchowej, gdzie łączą się z dendrytami komórek mitralnych, tworząc kłębki i gdzie znajduje się drugi neuron drogi węchowej.

Dalsze neurony tej drogi znajdują się w obrębie trójkąta węchowego (guzek węchowy), w obrębie wzgórza (!), w obrębie jąder migdałowatych oraz podwzgórza.

Ośrodki korowe I-rzędowe węchowe znajdują się w korze gruszkowatej (gyrus parahippocampalis).

wodogłowie komunikujące (zewnętrzne) - nie ma odpływu z przestrzeni podpajęczynówkowej

wodogłowie niekomunikujące (wewnętrzne) - uciśnięty wodociąg mózgu albo otwór międzykomorowy

1