Anatomia

Robert Franczyk

Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej

Centrum Biostruktury

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Anatomia

Anatomia - nauka o budowie i kształcie żywego ustroju (anatemnein - rozcinać)

systematyczna - narządy -> układy

topograficzna - struktury części ciała

opisowa

porównawcza

kliniczna/radiologiczna/artystyczna/

indywidualna

Pozycja anatomiczna:

postawa stojąca

głowa i wzrok zwrócone ku przodowi

kończyny górne wyprostowane, ułożone wzdłuż tułowia

dłonie skierowanymi ku przodowi (ułożenie supinacyjne)

palce rąk wyprostowane, kciuk przywiedziony

kończyny dolne wyprostowane

stopy złączone razem powierzchniami przyśrodkowymi

palce stóp wyprostowane

Oś, kierunki:

- długa (kierunek ku górze = dogłowowo, ku dołowi = doogonowo; kończyny: bliższy = proksymalny, dalszy = dystalny)

- pozioma: przyśrodkowo, bocznie

- strzałkowa: ku przodowi (brzusznie), ku tyłowi (grzbietowo)

Płaszczyzny

Czołowe (oś pionowa i pozioma)

(wiele)

Płaszczyzny

Poziome (oś pozioma, strzałkowa)

(wiele)

strzałkowe (oś strzałkowa i pionowa)

(wiele)

Granice: głowa/szyja - guzek bródkowy (1), dolny brzeg podstawy żuchwy (2), kąt żuchwy (3), wyrostek sutkowy (4), kresa karkowa górna (5), guzowatość potyliczna zewnętrzna (6)

Granice: szyja/tułów

wcięcie szyjne mostka (1), obojczyk (2), wyrostek barkowy łopatki (3), wierzchołek wyrostka kolczystego kręgu wystającego (VII) (4)

szyja - kręgosłup - kark

Granice

Otwór górny klatki piersiowej = wejście:

górny brzeg rękojeści mostka z wcięciem szyjnym (1)

i obojczykowym (2)

obustronnie pierwsze żebro (3)

górny brzeg trzonu pierwszego kręgu piersiowego (4)

Granice

Otwór dolny klatki piersiowej:

dolny brzeg trzonu dwunastego kręgu piersiowego (1)

obustronnie dolny brzeg dwunastego żebra (2)

obustronnie wolny koniec jedenastego żebra (3)

obustronnie chrząstki żeber VII-X (łuk żebrowy prawy i lewy) (4)

wyrostek mieczykowaty mostka (5)

Brzuch:

1) górny brzeg spojenia łonowego

2) guzek łonowy

3) więzadło pachwinowe

4) kolec biodrowy przedni górny

5)grzebień biodrowy

6) kolec biodrowy tylny górny

7) krążek stawowy pomiędzy piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową

Linia pośrodkowa przednia: wcięcie szyjne mostka - spojenie łonowe

Grzbiet: tylna część tułowia (mięśnie, naczynia, nerwy, tkanka łączna)

Linia pośrodkowa tylna: wyrostki kolczyste kręgów

Granice

Pacha (axilla):

Granice

1) Ramię (brachium):

2) Łokieć (cubitus):

3) Przedramię (antebrachium):

4) Ręka (manus)

Granice

Pośladek (clunis, natis):

1) kolec biodrowy przedni górny

2) krętarz większy kości udowej

3) bruzdę pośladkową

4) wierzchołek kości krzyżowej

5) linię stawu krzyżowo-biodrowego

6) kolec biodrowy tylny górny

7) grzebień biodrowy

Granice uda

Górna granica:

1) kolec biodrowy przedni górny

2) więzadło pachwinowe

3) guzek łonowy

4) guz kulszowy

5) wierzchołek kości krzyżowej

6) bruzdę pośladkową

7) krętarz większy kości udowej

Dolna granica: 5 cm nad nadkłykciami k. udowej

Granice kolana

Granice:

- górna - 5 cm nad nadkłykciami k. udowej

- dolna - 0,5 cm poniżej guzowatości k. piszczelowej

Granice

- granica górna: 0,5 cm poniżej guzowatości piszczelowej

2) stopa

Układy

Kości dzieci a dorosłych

rozmiar

chrząstka / linia nasadowa

szpik czerwony / żółty

elastyczność / twardość (składniki mineralne)

powiększanie części mózgowej czaszki

ciemiączka

Kości

długie

krótkie

płaskie

pneumatyczne

różnokształtne

Kość długa (os longmu)
długość (1 wymiar) >> szerokość, grubość

Kość płaska (os planum)
grubość (1 wymiar) << pozostałe

Kość krótka (os brevium)
równomierna we wszystkich kierunkach

- kk. nadgarstka i stępu

Kości różnokształtne (ossa multiformia)
nie spełniają kryteriów innych grup

Kości pneumatyczne (ossa )
powietrzne

- szczęka

Szkielet

Osiowy - czaszka, mostek, żebra, kręgosłup

Kończyn

- szkielet obręczy - obojczyk (clavicula), łopatka (scapula)

- szkielet kończyny wolnej - kk: ramienna, promieniowa, łokciowa, nadgarstka, śródręcza, paliczki

2) Dolnej

- szkielet obręczy - kk: biodrowa + łonowa + kulszowa =

k. miedniczna

- szkielet kończyny wolnej - kk: udowa, piszczelowa, strzałkowa, stępu, śródstopia, paliczki

Czaszka

część mózgowa:

kość czołowa (os frontale),

kość ciemieniowa p, l (os parietale),

kość potyliczna (os occipitale),

kość skroniowa p, l (os temporale),

kość klinowa (os sphenoidale),

kość sitowa (os ethmoidale)

Czaszka

część twarzowa (trzewioczaszka):

kość nosowa p, l (os nasale)

kość łzowa p, l (os lacrimale)

małżowina nosowa dolna p, l
(concha nasalis inferior)

lemiesz (vomer)

szczęka p, l (maxilla)

kość podniebienna p, l (os palatinum)

kość jarzmowa p, l (os zygomaticum)

żuchwa (mandibula)

kosteczki słuchowe p, l:
młoteczek, kowadełko, strzemiączko
(malleus, incus, stapes)

kość gnykowa (os hyoideum)

Czaszka

sklepienie / podstawa

(kk: czołowa, sitowa, klinowa, skroniowe, potyliczna)

jama czaszki:

dół przedni, środkowy, tylny

otwór wielki (foramen magnum)

siodło tureckie (sella turcica)

kanał wzrokowy (canalis opticus)

piramida k. skroniowej (pyramis)

jama nosowa (cavum nasi)

jama ustna (cavum oris)

otwór słuchowy zewnętrzny

(apertura tympanica externa)

Kanał wzrokowy -> oczodół

Otwory sitowe -> jama nosowa

Połączenia:

Oczodół

Dół podskroniowy

Dół skrzydłowo-

podniebienny

Sąsiedztwo:

Dół skroniowy

Jama nosowa gardło

Jama bębenkowa

Otwór wielki

Jama bębenkowa

Przewód słuchowy wewnętrzny -> ucho wewnętrzne (przedsionek, ślimak)

Kręgosłup

Lordoza - strona brzuszna: odc. szyjny, lędźwiowy

Kifoza - strona grzbietowa: odc. piersiowy, krzyżowy

Skolioza

Kręgi

trzon, łuk

wyrostki: poprzeczny, kolczysty, stawowy górny i dolny

otwór -> kanał kręgowy

Wcięcie kręgowe dolne i górne -> otwór międzykręgowy

Kręgi - szczytowy, obrotowy, wystający

Trójkątny otwór kręgowy

Rozdwojony wyrostek kolczysty

Otwór poprzeczny

Okrągły otwór kręgowy

Dołki żebrowe na wyrostkach poprzecznych i trzonach

Rozwinięty wyrostek kolczysty

Trójkątny otwór kręgowy

Wyrostek poprzeczny = żebrowy

Wyrostek dodatkowy i suteczkowaty

5 kręgów, kresy poprzeczne

Kifoza

Podstawa, wierzchołek

Wyrostki stawowe górne, rożki krzyżowe

Otwory krzyżowe miedniczne i grzbietowe

Grzebień krzyżowy:

Powierzchnia uchowata, guzowatość krzyżowa

Żebra (costae)

prawdziwe (verae) - 7

rzekome (spuriae) - 3

(+ VII -> łuk żebrowy)

wolne (fluctuantes) - 2

= 12 par

głowa (kręgosłup) i trzon (mostek)

Mostek (sternum)

rękojeść / trzon - kąt mostka

Obojczyk (clavicula)

Łopatka (scapula)

kąt dolny

wyrostek barkowy (acromion)

panewka stawu ramiennego

Kość ramienna (humerus)

głowa (caput humeri)

trzon (corpus)

nadkłykcie (epicondyli)

kłykieć (condylus)

K. promieniowa (radius) i łokciowa (ulna)

Kości nadgarstka

szereg bliższy: k. łódeczkowata (os scaphoideum), księżycowata (os lunatum), trójgraniasta (os triguetrum), grochowata (os pisiforme)

szereg dalszy: k. czworoboczna większa (os trapezium) i mniejsza (trapezoideum), główkowata (capitatum), haczykowata (hamatum)

Kości nadgarstka

Łódka płynie, księżyc świeci, trójgraniasty groszek leci.

Na trapezie, trapeziku, wisi główka na haczyku.

Śródręcze

Paliczki: bliższy, środkowy, dalszy

(kciuk - 2)

Kość miedniczna (os coxae)

k. biodrowa (os ilium)

grzebień biodrowy (crista iliaca)

k. łonowa (os pubis)

spojenie łonowe (symphysis pubica)

k. kulszowa (os ischii)

guz kulszowy (tuber ischiadicum)

otwór zasłoniony (foramen obturatum)

panewka stawu biodrowego

Kość udowa (femur)

głowa

szyjka

krętarze: większy i mniejszy (trochanter maior, minor)

trzon

kłykieć przyśrodkowy, boczny

Kość piszczelowa (tibia), strzałkowa (fibula), rzepka (patella)

K. piszczelowa:

guzowatość piszczelowa (tuberositas tibiae)

kostka przyśrodkowa (malleolus miedialis)

K. strzałkowa:

kostka boczna (malleolus lateralis)

Kości stępu, środstopia, paliczki

k. piętowa (calcaneus) - guz

k. skokowa (talus)

k. łódkowata (os naviculare)

kk. Klinowate: przyśrodkowa, pośrednia, boczna (os cuneiforme mediale, intermedium, laterale)

k. sześcienna (os cuboideum)

Połączenia kości

Nieruchome:

1) Więzozrosty (syndesmosis) - tk. łączna: błony międzykostne przedramienia i goleni), szwy (kk. czaszki), wklinowanie (zęby)

2) Chrząstkozrosty (synchondrosis) - chrząstka nasadowa, spojenie łonowe, mostek - żebra, podstawa czaszki

3) Kościozrost (synostosis) - zastępuje chrząstkozrosty (nasady, szwy)

Ruchome - stawy

Składniki stałe: powierzchnie stawowe, torebka i jama stawowa

niestałe: obrąbek stawowy, chrząstka środstawowa, łąkotki, więzadła stawowe

Stawy:

Zawiasowy - oś ruchu poprzeczna do osi długiej kości

zgięcie (flexio), prostowanie (extensio)

Obrotowy (promieniowo-łokciowy bliższy)- oś ruchu wzdłuż długiej osi kości

Ruch obrotowy (rotatio)

Eliptyczny = kłykciowy (promieniowo-nadgarstkowy)

- dwie osie prostopadłe do siebie

Odwodzenie / przywodzenie (adductio/abductio) - płaszczyzna symetrii + zgięcie -> obwodzenie (circumductio)

Kulisty - nieskończona ilość osi

Zginanie/prostowanie, odwodzenie/przywodzenie, odwracanie (supinatio) - obrotowy na zewn, nawracanie (pronatio) - obrotowy do wewn

Płaski - nadgarstek, stęp, st. krzyżowo-biodrowy

Staw ramienny (articulatio humeri)

powierzchnie stawowe: głowa k. ramiennej i wydrążenie stawowe łopatki

obrąbek stawowy, więzadło obrąbkowo-ramienne, kruczo-ramienne, kruczo-barkowe

staw kulisty wolny

zginanie/prostowanie - oś pozioma

odwodzenie/przywodzenie - oś strzałkowa

rotacja zew/wew - oś pionowa

obwodzenie

Staw łokciowy (articulatio cubiti)

bloczek k. ramiennej i wcięcie bloczkowe k. łokciowej

zawiasowy

zginanie/prostowanie

2) ramienno-promieniowy

główka k. ramiennej i głowa k. promieniowej (panewka)

kulisty ale dwuosiowy

zginanie/prostowanie i obrót wewn/zew

3) promieniowo-łokciowy bliższy

głowa k. promieniowej i wcięcie promieniowe k. łokciowej

więzadło pierścieniowate k. promieniowej,

Obrotowy

Więzadło poboczne promieniowe i łokciowe

Staw promieniowo-nadgarstkowy (art. radiocarpea)

Panewka: pow. stawowa nadgarstkowa k. promieniowej, krążek stawowy (k. łokciowa)

Główka stawowa: k. łodeczkowata, księżycowata, trójgraniasta

Staw eliptyczny

Zginanie/prostowanie (oś pozioma)

odwodzenie/przywodzenie (oś strzałkowa)

Staw biodrowy (art. coxae)

Głowa k. udowej, dół panewki

obrąbek stawowy + więzadło poprzeczne panewki, więzadło głowy k. udowej, biodrowo-udowe, łonowo-udowe, kulszowo-udowe, warstwa okrężna (zewn)

staw kulisty panewkowy

zginanie/prostowanie - oś pozioma

odwodzenie/przywodzenie - oś strzałkowa

rotacja zew/wew - oś pionowa

obwodzenie

Główka stawowa: kłykcie (przyśrodkowy, boczny) k.udowej

Panewka: kłykcie i wyniosłość międzykłykciowa k. piszczelowej

łąkotka przyśrodkowa, boczna i więzadło poprzeczne kolana, więzadła wewnętrzne - krzyżowe przednie (kłykieć boczny k. udowej-pole międzykłykciowe przednie) i tylne (kłykieć przyśrodkowy-pole międzykłykciowe tylne), zewnętrzne - poboczne piszczelowe i strzałkowe, podkolanowe skośne, łukowate, więzadło rzepki, troczek przyśrodkowy i boczny, rzepka, kaletki maziowe

Złożony, zawiasowy zmodyfikowany

Ruchy: piętro górne - zawiasowe, dolne - obrotowe (wew, zewn)

Główka: k. skokowa

Panewka: pow. stawowa k. piszczelowej, kostki

więzadło przyśrodkowe (trójgraniaste) - cz. piszczelowo-łódkowa, piszczelowo-skokowa przednia i tylna, piszczelowo-piętowa; skokowo-strzałkowe przednie i tylne, piętowo-strzałkowe

Zawiasowy - zginanie/prostowanie

Przedni: skokowo-piętowo-łódkowy

Główka - k. skokowa

Panewka - k. piętowa, łódkowa

Zgięcie podeszwowe + przywodzenie + odwracanie

Zgięcie grzbietowe + odwodzenie + nawracanie

Główka - k. piętowa

Panewka - k. skokowa

Połączenia czaszki:

czołowe - kk. czołowe/ciemieniowe

potyliczne - kk. ciemieniowe/potyliczna

klinowe - kk. klinowa/ciemieniowa

sutkowe - kk. ciemieniowa/potyliczna/ skroniowa

Klinowo-skaliste

Skalisto-potyliczny

Klinowo-potyliczny

Wieńcowy - kk. ciemieniowe-czołowa

Strzałkowy - kk. ciemieniowe

Węgłowy - kk. ciemieniowe -

potyliczna

Głowa żuchwy, dołek stawowy i guzek stawowy

Krążek, więzadła: skroniowo-żuchwowe, klinowo-żuchwowe, rylcowo-żuchwowe

Kłykciowy parzysty

Ruchy zawiasowe (piętro dolne),

ślizgowe - wysuwanie/cofanie (piętro górne),

żucie

Połączenia kręgosłupa

L5-k. krzyżowa - kąt lędźwiowo-krzyżowy + krążek (wzgórek)

Podłużne przednie i tylne

Karkowe (do VII kręgu), nadkolcowe (od VII)

Żółte (między łukami kręgów)

Międzypoprzeczne

Międzykolcowe

Szczytowo - potyliczny

Szczytowo - obrotowy

Międzykręgowe (wyrostki stawowe kręgów)

Żebrowo - kręgowe

(błony szczytowo-potyliczne przednia i tylna)

ruchy głównie boczne

przedni (dołek zębowy C1, ząb C2)

tylny (więzadło poprzeczne, ząb C2)

boczne (pow. stawowe)

ruchy obrotowe

Poprzecznie - 13,5 cm

Wymiar skośny - 12,5 cm

Sprzężna anatomiczna (wzgórek-spojenie łonowe) - 11,5 cm

½ spojenia łonowego - środek panewki st. biodrowego - II/III kręg krzyżowy

Najniższy pkt. spojenia łonowego - kolce kulszowe - wierzchołek k. krzyżowej

Dolny brzeg spojenia łonowego - guzy kulszowe - wierzchołek k. guzicznej

Środki geometryczne płaszczyzn

Uwarunkowana k. krzyżową

Płaszczyzna wchodu - cieśni: prostopadła

Następnie ku przodowi

Płaszczyzna wchodu - płaszczyzna pozioma = kąt pochylenia miednicy (ok. 65 )

Najbardziej do wewnątrz pkt. spojenia łonowego - promontorium

(10-11 cm)

Dolny brzeg spojenia - promontorium

(12,5 - 13 cm)

Górny brzeg spojenia łonowego - pod wyrostkami kolczystymi L5

ok. 18-21 cm

Międzygrzebieniowy - 28-29 cm

Międzykolcowy - 25-26 cm

Międzykrętarzowy - 31-32 cm

Mężczyźni:

Mięsień

Włókna mięśniowe (omięsna wewnętrzna)

Pęczki (omięsna zewnętrzna)

Namięsna (mięsień)

Brzusiec

Ścięgna

Początkowy = głowa (bliżej tułowia), końcowy

Wrzecionowaty

Dwubrzuścowy

Dwu-, trój-, czworogłowy

Płaski (ścięgno = rozcięgno)

Okrężne/ zwieracze

Pierzasty - włókna pod kątem ostrym do ścięgna (naramienny)

Smugi ścięgniste (prosty brzucha)

Aktyna/miozyna

Włókna białe/czerwone

Przyczep początkowy: głowa przyśrodkowa - rękojeść mostka; boczna - obojczyk

Przyczep końcowy: wyrostek sutkowaty, kresa karkowa górna

Funkcje:

1-stronnie: odcinek szyjny do boku, odwraca głowę w stronę przeciwną

2-stronnie: wzmaga lordozę, twarz ku górze

Ustalony odcinek szyjny: głowa do przodu (podnoszenie u leżącego)

Ustalona głowa: dodatkowy mięsień oddechowy

Przyczep początkowy: obojczyk, mostek, żebra I-V, pochewka mięśnia prostego brzucha

Przyczep końcowy: guzek większy kości ramiennej

m. piersiowy większy:

Przywodzi ramię

Pociąga k. ramienną ku przodowi

Cz. Brzuszna: obniża k. ramienną

Pomocniczy wdechowy

Przyczep początkowy: boczna 1/3 obojczyka, wyrostek barkowy łopatki, grzebień łopatki

Przyczep końcowy: guzowatość naramienna

Mięsień naramienny:

Odwodzi k. ramienną do poziomu

Cz. obojczykowa: dodatkowo zgina i pociąga ku przodowi

Cz. grzebieniowa: prostuje i ku tyłowi

Stabilizacja głowy k. ramiennej (z m. czworobocznym)

Głowa długa: guzek nadpanewkowy łopatki

Głowa krótka: wyrostek kruczy łopatki

Przyczep końcowy: brzeg tylny k. łokciowej

M. dwugłowy ramienia:

Głowa długa: odwodzenie, rotacja wewnętrzna

Głowa krótka: przywodzenie

Głowa długa i krótka: zgięcie

Odwracanie przedramienia -> zginanie stawu łokciowego

Głowa długa: guzek podpanewkowy

Głowa przyśrodkowa, boczna: pow. tylna k. ramiennej

Przyczep końcowy: wyrostek łokciowy

Funkcje: Prostowanie - st. ramienny

Przywodzenie - st. ramienny

Prostowanie - st. Łokciowy

M. nawrotny obły

Zginacz promieniowy nadgarstka

M. dłoniowy długi

Zginacz łokciowy nadgarstka

Zginacz powierzchowny palców

Zginacz głęboki palców

Zginacz długi kciuka

Nawrotny czworoboczny

prostownik palców,

prostownik palca małego,

prostownik łokciowy nadgarstka,

odwodziciel długi kciuka,

prostownik krótki kciuka,

prostownik długi kciuka,

prostownik wskaziciela.

Przyczep początkowy: guzowatość potyliczna zewn, kresa karkowa górna, wyrostki kolczyste C7 - Th 12

Przyczep końcowy: koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy, grzebień łopatki

Funkcje: Barki ku tyłowi i górze

prostowanie szyjnego odc.

zbliżanie łopatek

(kąt dolny do boku) - odwodzenie ponad poziom

Przyczep początkowy:

wyrostki kolczyste od Th7

żebra X-XII

grzebień biodrowy

Przyczep końcowy:

Guzek mniejszy k. ramiennej

Obniża ramię, ku tyłowi i linii środkowej, obrót wewn,

Tyłów ku górze

Wydech (kaszel) - opuszczone k. górne

Mm. płatowate

Biodrowo-żebrowy, najdłuższy, kolcowy,

poprzeczno-kolcowy

Mm. międzykolcowe

Mm. międzypoprzeczne

Przyczep początkowy: wyrostek mieczykowaty, chrząstki V-VII żebra

Przyczep końcowy: spojenie łonowe, kk. łonowe

Uniesienie tułowia (siedzenie)

Uniesienie miednicy

Przyczep początkowy: talerz k. biodrowej, k. krzyżowa, guziczna

Przyczep końcowy: powięź biodrowo-piszczelowa, guzowatość pośladkowa k. udowej

Prostownik st. biodrowego

Rotacja zewn

Odwodzenie (powięź), przywodzenie

Prostownik kolana (powięź)

Postawa stojąca

Miednica do przodu

Przyczep początkowy: talerz k. biodrowej

Przyczep końcowy: krętarz większy

Odwodzenie - st. biodrowy

Cz. Przednia: zgięcie, rotacja wewn (cz. tylna antagonistycznie)

Przyczep początkowy: kolec biodrowy przedni dolny

Przyczep końcowy: guzowatość piszczelowa

Zgięcie - st. biodrowy

Prostowanie - st. kolanowy

M. dwugłowy uda

M. półbłoniasty

M. półścięgnisty

Guz kulszowy - kk. podudzia

Grupa tylna podudzia:

Głowa przyśrodkowa i boczna - nad kłykciami k. udowej

Guz piętowy

Tylna pow. Głowy k. strzałkowej i piszczelowej

Guz piętowy

Zgięcie, przywiedzenie, odwrócenie

Przepona, dźwigacz odbytu, ściana jamy brzusznej (skośny wew, zewn, poprzeczny)

Skurcz - wydech

Rozkurcz - wdech

Oddawanie moczu

Oddawanie stolca

Poród