Pokolenia literackie XX wieku

Kategoria pokolenia jest kwestią sporną, bowiem nie każdy okres miał dość wyraziście zarysowane i ukształtowane pokolenie - są one względem siebie niewspółmierne, bowiem jedno pokolenie może w znaczący sposób górować nad innym.

Kategoria pokolenia została zdefiniowana i rozpowszechniona przez Kazimierza Wykę, który wskazał na to, że o danym pokoleniu możemy mówić wtedy, gdy pewną grupę ludzi łączy podobna data, tj. rok urodzenia oraz te same doświadczenia historyczne, na podstawie których, przedstawiciele danego pokolenia wykazują pewne podobieństwa
w sposobie działania i ideologii, co odróżnia ich od generacji wcześniejszych i późniejszych. Wspólne doświadczenia dziejowe w znaczący sposób ukierunkowują i wpływają na twórczość danego pokolenia. Zaobserwować można pewien rytm pokoleniowy; pokolenia następują po sobie mniej więcej co 10 lat.

1. POKOLENIE KOLUMBÓW - przeżyciem pokoleniowym jest w tym przypadku wojna
i lata okupacji; jest to pokolenie młodzieży polskiej, młodych poetów i literatów, urodzonych ok. roku 1920, a zdających maturę mniej więcej w roku 1939, dla których okres wchodzenia w dorosłość przypadł właśnie na lata II wojny światowej. Pokolenie to wzięło udział w ruchu oporu i w powstaniu warszawskim. Jego nazwa pochodzi od tytułu książki Romana Bratnego „Kolumbowie. Rocznik 20”, napisanej w latach 40-tych, a wydanej dopiero po odwilży,
w roku '57. Opowiada o grupie młodych warszawiaków, którzy wkraczali w dorosłość
w atmosferze II wojny światowej. Przedstawiciele tego pokolenia przesiąknięci byli katastrofizmem, rzeczywistość wojenna nie pozwoliła im cieszyć się młodością, przyjaźnią, miłością. Do pokolenia tego należeli; Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Borowski, Miron Białoszewski, Roman Bratny, Tadeusz Gajcy, Jerzy Ficowski, Gustaw Herling - Grudziński, Józef Szczepański.

2. POKOLENIE PRYSZCZATYCH - nazwa pokolenia odnosi się do określenia oznaczającego młodość (MŁODZI = PRYSZCZACI). Jest to grupa pisarzy urodzonych
w latach 1925-30, którzy zaczęli pisać po wojnie, a zadebiutowali pod koniec lat 40-tych. Poparli program realizmu socjalistycznego i tworzyli według jego zasad. Propagowali socrealizm, chwalili władzę ludową, atakowali wrogów klasowych. Byli to ludzie młodzi, zapalczywi, walczący o ideały socjalizmu. Przeżyciem dziejowym była rewolucja społeczna
i powojenne kształtowanie rzeczywistości. W obrębie tego pokolenia znaleźli się Wisława Szymborska, Tadeusz Konwicki, Wiktor Woroszylski, Andrzej Braun, Witold Wirpsza. Niektórzy z nich wkrótce jednak odwrócili się od socrealizmu i stworzyli dzieła o zupełnie innym charakterze.

3. POKOLENIE WSPÓŁCZESNOŚCI /Pokolenie '56 - generacja pisarzy i krytyków, urodzonych między 1930, a 1935, a debiutujących pod koniec lat 40-tych. Było to bardzo wyraziste pokolenie. Jego nazwę stworzył krytyk, Jan Błoński, od wydawanego w Warszawie literacko-artystycznego pisma „Współczesność”, występującego przeciwko obowiązującym konwencjom estetyczno-literackim i obyczajowym, propagowało osiągnięcia literatury światowej. Było to najgłośniejsze pismo młodych, odegrało istotną rolę w przemianach
w literaturze polskiej po wydarzeniach października '56.

„Po Prostu” (1947/57) - pismo studenckie, które sprowokowało wszelkie działania, drukowane na jego łamach artykuły i organizowane przez redakcję akcje były jednym
z czynników, będących impulsem dla wydarzeń roku '56.

Wspólnym przeżyciem dla twórców wchodzących w skład tego pokolenia była odwilż październikowa. Charakteryzowała je chęć powrotu do polskiej tradycji literackiej. Pojawiła się fala krytyków - Błoński, Flaszen. Pokolenie reprezentowali; Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Marek Hłasko, Włodzimierz Odojewski, Sławomir Mrożek, Halina Poświatowska.

4. NOWA FALA/ Pokolenie '68 - grupa poetów i krytyków literackich, urodzonych w latach 1945-1950, a debiutujących ok. roku '68. doświadczeniem pokoleniowym były dla nich wydarzenia marca '68, tj. wystawienie „Dziadów” Mickiewicza i pochody studentów. Wydarzenia te pokazały młodym twórcom zakłamanie władz komunistycznych. Nastąpiła demaskacja języka, jako narzędzia zakłamywania rzeczywistości, upominanie się o prawdę
w życiu społecznym i politycznym. Do Nowej fali należą; Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Ewa Lipska. Głos tego pokolenia został szybko wyciszony przez cenzurę,, jednak to ono zaważyło na kształcie opozycji i nowej rzeczywistości po '89 roku.

„Powiedz prawdę - temu służysz!” - odkłamywanie języka

5. NOWA PRYWATNOŚĆ - pisarze urodzeni w latach 50-tych, ich debiut przypada na rok '76, próbują wrócić do poezji estetycznej. Pod koniec lat 70-tych następuje ciąg debiutów młodych prozaików, promowanych przez M. Berezę. Debiuty te nastawione były na brak zaangażowania politycznego, na korzyść samej „rewolucji artystycznej”. „Zabawa literaturą” - twórczość bereziaków, I-sze echa postmodernizmu. Przedstawiciele; Jan Polkowski, Bronisław Maj, Tomasz Jastrun, Antoni Pawlak, Paweł, Huelle.

6. POKOLENIE „bruLionu” - poeci i prozaicy urodzeni około roku 60', których oficjalne debiuty książkowe nastąpiły po roku '89, związanych z czasopismem „bruLion”. Wspólną cecha ich twórczości był bunt przeciwko romantycznemu pojęciu posłannictwa literatury, odejście od metafizyki, wzniosłości i poezji obywatelskiej, którym przeciwstawiali anachronizm, codzienność, prowokację. „bruLion” - red. nacz. Robert Tekieli, pismo młodych, założone w podziemiu w 1986 roku. Przynosiło zmianę artystyczna, silnie uderzało w paradygmat literatury opozycyjnej. Nastawione na prowokację, wyszydzało intelektualistów 68', którzy pragnęli podporządkować literaturę zadaniom etycznym. Na jego łamach ukazywały się teksty m.in. o charakterze antysemickim, pornograficznym, o HIV. Nastąpiło zniesienie granic pomiędzy literatura wysoką, a popularną, zmiana nastawienia kolektywnego na prywatne. Przedstawiciele; Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Olga Tokarczuk, Stasiuk, Tekieli, Gretkowska, Marcin Baran.