KONCEPCJA POZNAWCZA - „Trzecia psychologia”
Rozdział I: Architektura umysłu
Inna koncepcja człowieka:
Człowiek to samodzielna jednostka, mająca wpływ na własny los
Człowiek nadaje wartość odbieranych informacjom
Umiejętność generowania informacji i wiedzy
Formowaniu osobowości ma służyć celowe wychowanie i autokreacja
Umysł:
Układ poznawczy lub system reproduktywno-generatywny
Umysł ma niezmienniki antropiczne: inteligencję, zdolności specjalne, pamięć trwała i świeża, możliwość myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania inf.
Umysł posiada swoje ograniczenia
Istnieją pewne ruchy kulturowe, które oddziałują na mentalność ludzi: postmodernizm i kognitywizm.
Rozdział II: Struktury poznawcze. Metabolizm informacyjny.
Struktury poznawcze to inaczej schematy lub reprezentacje poznawcze, czyli system informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci jednostki.
Środowisko zewnętrzne to rodzina, szkoła itd.
Człowiek przetwarza napływające do niego informacje - jest to metabolizm informacyjny (A. Kępiński)
Struktury poznawcze: Źródło wiedzy o sobie samym i otoczeniu, poczucia własnej tożsamości. Wyróżniamy 4 składniki zawartości tych struktur:
Sądy o środowisku naturalnym: rzeczach, organizmach i relacjach między nimi
Wiedza o kulturze
Dane o świecie społecznym
Samowiedza
Wiedza, którą posiada człowiek, dzieli się na dwa rodzaje:
Wiedza deklaratywna - „Wiem, że...”, jest to wiedza o faktach
Wiedza proceduralna - „Wiem, jak...”, jest to wiedza o procedurach, strategiach działania, umiejętnościach poznawczych
Cechy struktur poznawczych można charakteryzować ze względu na treść i cechy formalne.
Są one złożone, a tę złożoność można różnie oceniać. Im bardziej złożone struktury, tym człowiek ma bardziej rozwiniętą osobowość.
Abstrakcyjność-konkretność: osoby o bardzo konkretnych struktuach charakteryzują się się tym, że ich struktury poznawcze stanowią system liniowy, a osoby o abstrakcyjnych strukturach - system hierarchiczny. Potrafią oni tworzyć bardziej ogólne kategorie.
Otwarcie-zamknięcie: struktury są otwarte gdy człowiek modyfikuje swoje spojrzenie na świat pod wpływem nabywanych informacji
Aktywność-bierność: bierne struktury poznawcze nie wpływają na sterowanie zachowaniem w takim stopniu jak struktury aktywne
Deprywacja zmysłowa - pozbawienie dopływu bodźców. Eksperymenty przeprowadzone w ten sposób wykazały, że izolowanie człowieka od środowiska zewnętrznego ma destruktywny wpływ na percepcję - jest ona zniekształcona, osoby te wolniej się uczą, występują u nich lęki, halucynacje i zaburzenia emocjonalne. Deprywacja zaburza informacje w strukturach poznawczych.
Problemy:
Nadmiar informacji powoduje, że człowiekowi coraz trudniej odnaleźć się w świecie
Potrzebna jest więc selekcja danych: filtr informacyjny. Filtr ten jednak może działać nieodpowiednio:
Zbyt rygorystyczna selekcja = omijanie ważnych informacji
Tendencyjna selekcja - prowadzi do błędów, ze względu na odrzucenie wszystkiego, co jest sprzeczne z przekonaniami jednostki
Deficyt informacji w niektórych sytuacjach stymuluje czynności eksploracyjne
Rozdział II: Myślenie twórcze typu P i H.
Człowiek jest podmiotem twórczym i innowacyjnym, co może przyczynić się do rozwoju kultury. Twórczość można podzielić na (M. Boden):
Twórczość psychologiczną = typu P: pojawia się, gdy w umyśle osoby pojawiają się pomysły. Rozwija osobiste doświadczenie.
Twórczość historyczną = typu H: odnosi się do wynalazków, ważnych odkryć itd. Ta twórczość ma wkład do kultury.
Jakie są źródła twórczości? Istnieją dwa podejścia:
Model konfliktowy (Freud) - twórczość jest wynikiem frustracji potrzeb, motywów, wewnętrznych konfliktów.
Model spełnienia (Maslow, Rogers) - twórczość służy aktualizacji, samorealizacji jednostki. Źródłem jest więc wewnętrzna harmonia.
Podejście poznawcze: istnienie motywacji poznawczej uruchamianej przy spotkaniu rzeczy nowych, sprzecznych, niepewnych. Jest to polimotywacja.
Nieciągłość procesu twórczego: Zjawisko olśnienia (iluminacji) - związana z teorią inkubacji. Iluminacja jest możliwa, gdy jest poprzedzona myśleniem nieświadomym (Wallas).
Przebieg procesu twórczego - dwa podejścia:
Teoria zeitgeistu - wynalazki i odkrycia determinowane są „duchem czasu”, a nie cechami osób, które coś wynalazły, to tłumaczy pojawianie się tych samych wynalazków w kilku miejscach globu naraz
Teoria związana z uzewnętrznieniem osobowości twórcy - sztuka służy ekspresji jednostki, to tłumaczy to, że niektórzy wielcy ludzie w historii wyprzedali swoją epokę
Determinanty twórczości:
Hamulce zewnętrzne
System nagród
Społeczeństwo jako stymulator (Kotarbiński)
Swoboda zewnętrzna
Rozdział IV: Świat indywidualnych wartości
Człowiek nadaje rzeczom wartość, walencję indywidualną. Na ocenę wartości ma wpływ osobiste doświadczenie oraz środowisko, w jakim jednostka się znajduje.
Istnieją dwa rodzaje walencji, dla których istnieją w mózgu osobne struktury (nagrody i kary = przyjemności i przykrości)
Wartość pozytywna
Wartość negatywna
Inny podział wartości:
Wartości utylitarne = wartości typu „mieć”, konieczne do utrzymania życia
Wartości symboliczne = wartości typu „być”
Na wartościowanie wpływ ma wiele czynników; mity, iluzje, aberracje poznawcze i inklinacje.
Iluzje walentne: np. to, co trudniej dostępne, jest bardziej wartościowe; to, co nieznane, jest wartościowe; moje osiągnięcia są bardziej wartościowe od takich samych osiągnięć innych.
Ludzie różnią się między sobą hierarchią wartości. Wyróżnia się ich 5:
Wartości dionizyjskie - konsumpcja, komfort, wygodne życie, luksus, hedonizm.
Wartości heraklesowe - władza, sława, dominacja, kontrola nad ludźmi
Wartości prometejskie - dobro, altruizm, walka ze złem
Wartości apollińskie - twórczość, poznawanie świata, rozwój nauki i sztuki
Wartości sokratyczne - samopoznanie, rozumienie siebie, samodoskonalenie
Rozdział V: Wiedza językowa - logika dyskursu
Kompetencja komunikacyjna - umiejętność do intencjonalnego wyrażania się, komunikowania z innymi ludźmi.
Dyskurs to wypowiedź determinowana przez intencje i kontekst społeczny, wypowiadana do kogoś i po coś. (?) Shugar proponuje definicję, że dyskurs to akt ukierunkowany na pewien wynik, a tekst jest wytworem tego aktu. M. Foucault uważa, że dyskur może mieć formę dialogową i monologową. Podstawową jednostką dyskursu jest akt mowy.
Rodzaje dyskursu:
Dialogowy - obowiązują tu zasada rzeczywistości i zasada kooperacji. Podział Grice'a dotyczący zasad kooperacji:
Maksyma ilości
Maksyma jakości
Maksyma odpowiedniości
Maksyma sposobu
Monologowy
Rozdział VI: Dynamika działania - motywacja i emocje
Człowiek wykorzystuje w życiu kontrolę poznawczą. Jest sprawcą, podejmuje działania celowe. Działania, jakie podejmują ludzie, można podzielić na dwie grupy:
działania zachowawcze (ochronne) - zachowania te są nawykowe i stereotypowe, mają na celu zaspokoić jakieś podstawowe potrzeby. Postępowanie jest konwencjonalne. Po zakończeniu czynności zachowawczej następuje weto - „nie chcę więcej”.
działania transgresyjne - działanie polegające na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń. Są to zachowania twórcze, innowacyjne, mające prowadzić do zmiany. Po zakończeniu jednego działania trangresyjnego pojawia się zjawisko „uciekających celów”, czyli chęć stawiania sobie wyższych, bardziej ambitnych celów.
Człowiek w koncepcji poznawczej podejmuje działania po to, aby osiagnąć pewne wartości. Źródło motywacji tych działań leży w procesie informacyjnym w umyśle. Te informacje i środowisko generują napięcie energetyczne, które ukierunkowuje działanie.
Poziom aspiracji (inaczej: standard stanu pożądanego lub indywidualne kryterium działania) - określona wartość pozytywna, która daje człowiekowi satysfakcję. Jeśli między poziomem aspiracji a rzeczywistością powstaje rozbieżność, jest generowane napięcie energetyczne i motywacyjne, które prowadzą do podejmowania innych rozwiązań. Gdy zostaną one osiągnięte, pojawia się weto.
Siły napędowe działania tkwią w informacji wew. i zew.
Człowiek posiada pewną tolerancję wobec rozbieżności swoich aspiracji i rzeczywistości
Psychologiowie uważają, że istnieje optymalna różnica między aspiracjami a osiągnięciami
Na działanie człowieka mają wpływ także procesy emocjonalne
Rola emocji w poznaniu:
Prawo Yerkesa-Dodsona: istnieje nieliniowa zależność między pobudzeniem emocjonalnym a efektywnością działania, wzrost tego pobudzenia do pewnego stopnia zwiększa poziom wykonania zadania, dopiero zbyt silne stany uczuciowe zakłócają i deformują ludzkie czynności.
Tichomirow: emocje pełnią funkcję heurystyk w działaniu
Rozdział VII: Od wychowania sprawcy do autokreacji
Kształtować ludzką osobowość można przez systematyczne wychowanie.
Kształtowanie podstawy badawczej i eksploracyjnej
Nabywanie wiedzy deklaratywnej i proceduralnej
Kształcenie pożądanego systemu wartości przez placówki oświatowe
Kształcenie sfery emocjonalnej
Zasada podmiotowości - nauczanie dialogowe
Psychoterapia poznawcza (S. A. Kelly).
Proces terapeutyczny to proces badawczy, w którym terapeuta i pacjent próbują rozwiązać swoje problemy
Formułowanie hipotez jak pokonać trudności
Cel: stworzenie bardziej adekwatnych struktur poznawczych
Autokreacja
Punktem wyjścia do samorozwoju jest samowiedza jednostki, czyli struktura poznawczo-afektywna „ja”. W strukturze ja można wyróżnić:
„ja realne”
„ja możliwe” -> w tym „ja idealne”
Rozdział VIII: Społeczeństwo kognitariuszy
Kognitariusze = pracownicy wiedzy.
Indywidualizm
Relatywizm systemu wartości
Postawa inkluzji