Państwa, Nowa Zelandia
Nowa Zelandia

Informacje ogólne

Nowa Zelandia, New Zealand, Aotearoa, państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego, 1600 km na południowy wschód od Australii.

Obejmuje 2 wyspy: Południową (150,5 tys. km²) i Północną (114,7 tys. km²), rozdzielone Cieśniną Cooka, oraz szereg małych (m.in.: Stewart, Kermadec, Chatham, Camplell). Do Nowej Zelandii należy także kilka małych zamorskich terytoriów w Oceanii: Tokelau, Niue, Wyspy Cooka. Powierzchnia 267,5 tys. km².

Stolica Wellington na Wyspie Północnej (158 tys. mieszkańców, zespół miejski 326 tys., 1996). Większe miasta (1996): Auckland (353 tys.), Christchurch (313 tys.).

Język urzędowy angielski, w użyciu także maoryski.

Jednostka monetarna 1 dolar nowozelandzki = 100 centów.

Ludność

3,8 mln mieszkańców (2000). Średnia gęstość zaludnienia: 14 osób/km². Przyrost naturalny: 6,71‰ (2000). Analfabetyzm: 1%. Skład etniczny: Europejczycy (62,2%), Maorysi (9,2%), Polinezyjczycy (3,6%).

Religia: anglikanie (24,3%), prezbiterianie (18%), bezwyznaniowcy (16,4%), katolicy (15,2%), metodyści (4,7%). Średnia długość życia: mężczyźni 74 lata, kobiety 80 lat.

Warunki naturalne

Powierzchnia wysp górzysta. Na Wyspie Południowej znajdują się Alpy Południowe, najwyższy szczyt Góra Cooka (3764 m n.p.m.). Największy lodowiec Tasmana o długości ok. 29 km. Na Wyspie Północnej szereg pasm górskich ciągnących się równolegle do wybrzeży. W centralnej części kilka stożków wulkanicznych (3 czynne), gejzery i wiele gorących źródeł.

Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe pokrywające większą część powierzchni kraju - 9/10 gatunków ma charakter endemiczny, np. sosna kauri, buk południowy. Ze zwierząt występują: 2 gatunki nietoperzy, ok. 30 gatunków gadów, w tym endemiczny tuatara (hatteria), ptaki nielotne: kiwi i kakapo oraz papuga kea, żyjąca w pokrytych śniegiem Alpach Południowych, brak natomiast ssaków. Duże zagrożenie dla gatunków endemicznych stanowią zwierzęta sprowadzone przez osadników, m.in.: koty, psy, szczury, króliki.

Klimat podzwrotnikowy, morski, z opadami równomiernie rozmieszczonymi w ciągu całego roku. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 16°C i 74 mm, w lipcu 8°C i 130 mm.

Historia

Zasiedlona X-XIV w. przez mieszkańców Polinezji, przodków Maorysów. W 1642 wyspy nowozelandzkie odkrył żeglarz holenderski A. Tasman. Wnętrze wysp badał w latach 1769-1770 J. Cook.

Przez pewien czas Nowa Zelandia pozostawała poza zainteresowaniami Europejczyków. Dopiero w XIX w. pojawili się tu Anglicy, najpierw misjonarze, od 1840 także osadnicy, którzy założyli Wellington. Umowa między Wielką Brytanią a lokalnymi władzami plemiennymi, zawarta w 1840 w Waitangi, przekształciła Nową Zelandię w kolonię brytyjską.

W 1852 zyskała wewnętrzną autonomię, co pozwoliło na ogłoszenie konstytucji oraz powołanie własnego parlamentu i rządu (1856). Masowy napływ osadników i łamanie przez stronę brytyjską postanowień umowy z 1840 wywołały wystąpienia antybrytyjskie. Tzw. wojny maoryskie (1840-1848, 1860-1872) doprowadziły do wyniszczenia przeważającej części ludności maoryskiej. W latach 1870-1890 rządy w Nowej Zelandii sprawowali konserwatyści. W 1907 Nowa Zelandia uzyskała status dominium brytyjskiego.

W latach I wojny światowej, walcząc po stronie Ententy, zajęła część kolonii niemieckich w Oceanii, m.in. Samoa Zachodnie, które było jej mandatem powierniczym do 1962, kiedy uzyskało niepodległość. W 1931 Wielka Brytania przyznała Nowej Zelandii samodzielność wraz ze statusem członka brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

Po II wojnie światowej w kraju umacniały się wpływy amerykańskie. Wojska nowozelandzkie walczyły u boku Stanów Zjednoczonych w wojnie koreańskiej (1950-1953) i wojnie w Wietnamie (1965-1972). Stosunki dwustronne pogorszyły się w wyniku wprowadzenia przez Nową Zelandię zasad polityki antynuklearnej, w rezultacie której kraj został w 1986 wykluczony z sojuszu obronnego ANZUS. W latach 70. Nowa Zelandia zacieśniła współpracę z Australią i członkami Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN). Pragnąc polepszyć stosunki ze Stanami Zjednoczonymi rząd Nowej Zelandii zapowiedział w 1991 zmiany we wprowadzonej przez rządy socjaldemokratów polityce antyatomowej. W marcu 1994 premier J. Bolger wypowiedział się w parlamencie za przekształceniem Nowej Zelandii w republikę.

Od 21 III 1996 gubernatorem generalnym jest Michael Hardie Boys.

Ustrój polityczny

Wielopartyjna monarchia konstytucyjna z jednoizbowym parlamentem - Izbą Poselską z 120 miejscami.

Gospodarka

Podstawą gospodarki jest rolnictwo, głównie hodowla owiec i bydła oraz uprawa zbóż, warzyw i owoców. Duże znaczenie ma rybołówstwo i leśnictwo (jeden z większych eksporterów drewna miękkiego oraz miazgi i tarcicy na świecie). Najważniejszymi gałęziami produkcji jest przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy, środków transportu, chemiczny, drzewny, papierniczy, włókienniczy. Z surowców naturalnych występuje węgiel kamienny i gaz ziemny.

Dochód narodowy 17 400 USD na 1 mieszkańca (1999). Inflacja: 1,3% (1999). Zadłużenie: 53 mln USD (1998). Struktura zatrudnienia: usługi - 60%, przemysł - 20,6%, rolnictwo - 9,4%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie mięso (17%), produkty mleczne (15%), produkty gospodarki leśnej (12%), natomiast importuje się maszyny i elektronikę (25%), pojazdy mechaniczne (10%), ropę naftową (7%). Głównymi partnerami handlowymi są: Australia, Japonia i USA. Obroty z zagranicą w 1999 wyniosły - eksport: 12,2 mld USD, import: 11,2 mld USD.