Higgins wychodzi z założeń teorii motywacyjnych wskazujących na istnienie dwóch systemów motywacyjnych: pierwszy związany jest z przyjemnymi, pozytywnymi doświadczeniami, drugi z przykrymi- oba sterują zachowaniem. Mowrer (1960): wyróżnia dwie pozytywne w sensie psychologicznym sytuacje: obecność nagród i brak kar, dwie negatywne: obecność kar i brak nagród. Podstawą kształtowania się Ja jest relacja z rodzicami, którzy nagradzają zachowania dziecka spełniające oczekiwania, nadzieje, aspiracje i karzą przeciwne. Dziecko wykształca system przekonań odnośnie tego, czego się od niego oczekuje (pragnienia, marzenia rodziców) - tworzy się system regulacji zachowań zorientowany na nagrody (ideal self-guide)- maksymalizacja obecności wyników pozytywnych i minimalizacja ich nieobecności. Rodzice, którzy kładą największy nacisk na powinności dziecka względem nich samych oraz systemu społecznego wykształcają u dziecka system przekonań odnośnie powinności i obowiązków ukierunkowywany przez negatywne wyniki (ought self-guide)- maksymalizacja braku negatywnych wyników i minimalizacja ich obecności. Zgodnie z teorią rozbieżności samoregulacja związana z Ja- idealnym koncentruje podmiot na pozytywnych wynikach, związana z Ja-powinnościowym na negatywnych. Człowiek motywowany jest do osiągania sytuacji, w której jego Ja-aktualne jest zbieżne z Ja-i i Ja-p. Standardy wykorzystywane są dla samoregulacji i samowartościowania. Ten drugi proces służy pierwszemu dostarczając informacji zwrotnych na temat tego, czy podjęte działania zredukowały rozbieżność. System regulacji zachowań związany z Ja idealnym- koncentracja uwagi na sukcesach. Carver i Scheier (1990) wskazują na istotną rolę pożądanego wyniku oraz obawy przed wynikiem negatywnym jako regulatora zachowań (dążenie lub oddalanie się od danego stanu końcowego- approach and avoidance system)). Stan, którego podmiot pragnie unikać nazywany bywa negatywnym Ja: „szatańska tożsamość” (Erikson, 1963), „zły Ja” (Sullivan, 1953), „lękowe Ja” (Markus, Nurius, 1986).

W celu redukcji dysonansu jednostka motywowana jest do dążeń, których konsekwencją jest zmiana Ja- aktualnego w Ja-idealne (w danej sferze). Istnieją dwa ogólne sposoby zachowania się w sytuacji dążenia do redukcji dysonansu: zmierzanie do celu, aby osiągnąć pożądany stan lub unikanie, aby nie konfrontować własnego Ja z wyzwaniem. Cantor (1989) proponuje następujące typy reakcji na sytuację rozbieżności: - orientacja na wynik (poszukiwanie potwierdzenia własnej wartości), - defensywny pesymizm (komunikowanie obaw odnośnie porażki), -podnoszenie nastroju (socjalizowanie się w celu dostarczania sobie pozytywnych wzmocnień), - reakcja na występowanie bardzo silnej rozbieżności pomiędzy ja-aktualnym a standardami (inspirowanie Ja do rozwoju).

Głównym celem procesu wychowawczego jest nabywanie systemu Ja, który włącza zarówno pojęcie Ja, jak i procesy samoregulacji i samowartościowania. W wyniku rozwoju zdolności poznawczych i społecznych dziecko kształtuje pogląd na temat tego kim jest i kim ma być (nie ma być) oraz kim być powinno (nie powinno). Wiedza ta jest aktywnie konstruowana w oparciu o ważne sytuacje psychologiczne rodzic-dziecko. Przekonania dziecka na temat własnej osoby zawierają dyspozycje behawioralne i emocjonalne. Uczucia, jakich doświadcza dziecko zależą w dużym stopniu od tego, na ile jego zachowanie jest zgodne ze standardami. Style wychowawcze prowadzą do powstania zróżnicowanej siły standardów Ja i zróżnicowanych typów sytuacji psychologicznych, jakich doświadcza dziecko.

Formalne właściwości stylu wychowawczego i ich związek z kształtowaniem się Ja: - częstość: im częściej dziecko doświadcza pozytywnych relacji z rodzicami, tym lepsza będzie jego wiedza o tym, jaka osobą powinno lub ma być- silne standardy Ja; - konsekwencja: im jaśniej powiązane ze sobą są pewne zachowania, cechy dziecka i sposób reagowania rodziców, tym większe prawdopodobieństwo, że dziecko nabędzie określonych standardów; - jasność, wyrazistość- im jaśniejsza jest informacja zwrotna pochodząca od rodziców na temat tego, czy i w jakim stopniu jego zachowania spełniają oczekiwania tym silniejsze standardy; - istotność: im bardziej motywacyjnie i emocjonalnie istotne są sytuacje psychologiczne, tym silniejsze standardy Ja. Rodzice, których funkcjonowanie charakteryzuje małe zaangażowanie i niska spójność kształtują u dzieci wyjątkowo słabe standardy Ja. Prowadzi to do zachowań antyspołecznych, agresji, uległości, negatywizmu, bulimii. Ogólnie dzieci pozbawione odpowiedniego kontekstu rodzinnego kształtują słabe standardy, przejawiają silne tendencje aspołeczne, często wchodzą w konflikty itp. Kontekst rodzinny sprzyjający kształtowaniu się silnego Ja (samokontrolującego się, świadomego, wysoko wartościowanego) zawiera następujące cechy (Csikszentmihalyi, 1996): jasność (cele i informacje zwrotne są jednoznaczne i zrozumiałe); centralizacja (poczucie bycia obiektem zainteresowania rodziców); wybór (świadomość możliwości wyboru z wielu różnych opcji, mogą łamać prawa, ale ponoszą za to konsekwencje); zaangażowanie (zaufanie, które pozwala dziecku czuć się na tyle bezpiecznie, że może zrezygnować z mechanizmów obronnych); wyzwanie (zapewnianie dziecku coraz bardziej złożonych możliwości działania). Warunki te tworzą „autoteliczny kontekst rodzinny” i stanowią przygotowanie do rozwoju Ja i czerpania zadowolenia i satysfakcji z życia, podnoszą też zdolność do konstruktywnego radzenia sobie z porażkami. Nawet zachowanie wobec niemowląt kształtuje Ja i nie pozostaje bez wpływu na jego późniejsze funkcjonowanie.

Wychowanie wspierające oraz rozważne prowadzi do rozwoju silnych standardów Ja charakteryzuje się bowiem obydwoma rodzajami pozytywnych sytuacji psychologicznych. Wychowanie oparte na wycofywaniu uczuć, nadmierne ochranianie, lekceważenie, brak rozwagi oznacza negatywną sytuację psychologiczną prowadząc do słabych standardów.

Rozwój Ja wg Higginsa: - wczesna faza sensomotoryczna- (pierwszy rok życia; na tym etapie dziecko uczy się doświadczać czterech emocjonalnie ważnych sytuacji psychologicznych: obecność pozytywnych skutków, nieobecność pozytywnych, obecność negatywnych, nieobecność negatywnych; dziecko staje się zdolne do antycypowania negatywnych konsekwencji, do odczuwania rozproszonego lęku); późna faza sensomotoryczna i wczesny rozwój zdolności do ujmowania relacji (ok. 2 roku życia; pojawia się zdolność do reprezentacji symbolicznej, związków na wyższym poziomie, dziecko staje się zdolne do rozumienia wzajemnych związków pomiędzy sobą a inną osobą: rozumienie, że określone własne zachowanie prowadzi do określonej reakcji innej osoby, zrozumienie, że reakcja innej osoby prowadzi do określonych konsekwencji psychologicznych; kształtują się zalążki procesu oceniania siebie, dziecko staje się wrażliwe na istotność własnych cech w kontekście interpersonalnym; zaczynają pojawiać się nowe uczucia: duma, wstyd, lęk przed karą, uczucie opuszczenia itp.); późny rozwój relacji (między 4-6 r.ż., pojawia się zdolność do przyjmowania roli i innej perspektywy, dziecko potrafi wnioskować o myślach, oczekiwaniach, motywach, intencjach innych osób, dziecko potrafi zrozumieć związek między sytuacją a emocjonalną reakcją, potrafi interpretować własne zachowania w kategoriach sukcesu i porażki, złego i dobrego; zachodzi znaczna zmiana w procesach samoregulacji i samooceny w odniesieniu do standardu, celu lub oczekiwań ważnych osób. W okresie 6-9 lat zdolności te ulegają dalszemu kształtowaniu się, dziecko uczy się planować oraz oceniać siebie w odniesieniu do wewnętrznego standardu i oczekiwań innych); wczesny rozwój operacji (9-11, dziecko staje się zdolne do koordynowania wartości w odniesieniu do dwóch różnych dymensji np. jednocześnie ocenia wysiłek i wynik własnego działania, pojawiają się dyspozycje jako elementy samowiedzy, Ja jako obiekt, reprezentacja własnych intencji, motywów; konceptualizacja Ja jako składającego się z zdolności i cech- dyspozycji, zaczynają tworzyć się struktury Ja, co w konsekwencji kształtuje rozbieżność, ocena jednej właściwości pociąga za sobą uruchomienie całego systemu); późny rozwój operacji (13-16, zdolność do uruchamiania szeregu różnych perspektyw w ocenie obiektów i siebie, umożliwia to integrację wiedzy o sobie i innych na wyższym poziomie abstrakcji np. typ osobowości, pojawia się podatność na doświadczanie niekorzystnej sytuacji psychologicznej w postaci nadmiernej generalizacji negatywnych atrybutów własnej osoby, pojawiają się alternatywne standardy, różne źródła ocen, dziecko doświadcza wielu konfliktów w obszarze samooceny i samoregulacji, planowanie i działanie staje się utrudnione, pojawiają się konflikty w obszarze tożsamości, niepewność własnych właściwości, lepiej funkcjonuje młodzież nie posiadająca standardów- mniej emocjonalnych problemów; kształtuje się dojrzała perspektywa przyszłościowa).

Wyniki badań: Dzieci o silnych standardach skutecznie regulują swoje zachowanie we wczesnym okresie życia. W okresie adolescencji związek ten staje się bardziej złożony (inne zmienne: atrakcyjność, popularność). W miarę rozwoju maleje podatność dziecka na zaburzenia zachowania, ale zwiększa się skłonność do negatywnego samooceniania, co wzmaga podatność na zaburzenia emocjonalne (depresja, lęk). Silne standardy sprzyjają samoregulacji i prospołecznym zachowaniom dziecka.

Różnice płciowe: w procesie wychowawczym matki zwykle stawiają większe wymagania głównie w zakresie zachowań społecznych dziewczynkom niż chłopcom. Te różnice wpływają na kształtowanie się Ja: dziewczynki nabywają silniejszych niż chłopcy standardów Ja. W rezultacie: silniejsza samoregulacja u kobiet, mniej problemów związanych z kontynuowaniem zachowań ukierunkowanych na cele, więcej problemów w procesie socjalizacji u chłopców. W okresie szkoły podstawowej dziewczynki mają wyższą samoocenę i doświadczają więcej emocji pozytywnych związanych z własną osobą, w mniejszym stopniu podatne są na depresję. W okresie dorastania, gdy następuje zmiana szczególnie istotnych atrybutów własnej osoby, oceniają się bardziej negatywnie, pojawia się znaczna rozbieżność pomiędzy systemami regulacji zachowań, doświadczają depresji, podwyższonego lęku, większej ilości konfliktów intrapsychicznych, niepewności itp.

Dzięki systemom regulacyjnym Ja podmiot realizuje dwie ważne potrzeby: bezpieczeństwa i rozwoju (Maslow- potrzeby braku i wzrostu; Murray- pomocy i unikania poniżenia; Rogers- potrzeba osiągania celów i wypełniania obowiązków i powinności)- promotion focus (dążenie), prevention focus (unikanie). Wyniki badań:- aktywizacja standardów prowadzi do zwiększonej wrażliwości na bodźce mogące przyczynić się do ich realizacji; - jeśli sposób sformułowania celu (dążenie-unikanie) odpowiada systemowi regulacji zaktywowanemu chronicznie lub sytuacyjnie podnosi się poziom wykonania zadań; - im silniejszy system regulacji, tym silniejsza reakcja emocjonalna na osiągnięcie lub nie celu.