WYKŁAD VIII
03.12.2009
Temat: Handel międzynarodowy w ujęciu teoretycznym.
MERKANTYLIZM
Pierwsza teoria handlu międzynarodowego (od II połowy XVI wieku do końca XVIII wieku)
źródłem bogactwa kraju są zasoby złota i srebra (oba metale były wówczas środkiem płatniczym)
eksport pomnaża bogactwa kraju, a import je pomniejsza
zalecanie ochrony rynku przed importem towarów przemysłowych z wyjątkiem importu surowców potrzebnych do produkcji. Jednocześnie wskazywanie na celowość popierania eksportu, zwłaszcza dóbr gotowych.
KLASYCZNA TEORIA HANDLU
handel międzynarodowy nie jest grą o sumie zerowej, lecz grą o sumie dodatniej, tzn. wszystkie kraje mogą odnosić korzyści z wymiany
podstawową przyczyną handlu i źródeł korzyści z handlu są różnice w realnych kosztach wytwarzania, a ponieważ dla klasyków jedynym czynnikiem wytwórczym była praca, więc decydują różnice e jednostkowych nakładach pracy, wynikające wyłącznie z wydajności pracy.
Dwojakie rozumienie przez klasyków różnic w kosztach wytwarzania:
różnice w sensie absolutnym (teoria przewagi absolutnej)
różnice w sensie względnym
Teoria przewagi absolutnej:
sformułowana w 1776 roku przez Adama Smitha w pracy „Badania nad naturą i przyczynami bogactw narodów”
o korzyściach z handlu międzynarodowego decydują absolutne różnice w kosztach produkcji między krajami. Dany kraj będzie odnosił korzyści z wymiany międzynarodowej, jeśli będzie specjalizował się w produkcji i eksporcie tych dóbr, które potrafi wytwarzać BEZWZGLĘDNIE taniej (tj. bardziej wydajnie) niż inne kraje.
W warunkach specjalizacji międzynarodowej wynikającej z absolutnych przewag kosztów poszczególnych krajów w produkcji określonych dóbr, dochodu do realizacji zasobów pracy (od mniej do bardziej efektywnych zastosowań) i wzrost produkcji przy danych zasobach. Dzięki temu rośnie realny dochód konsumentów (np. produkcja uzależniona od warunków naturalnych).
Teoria przewagi komparatywnej (względnej):
teoria sformułowana w roku1817 przez Davida Ricardo w pracy „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”
założenia tzw. ricardańskiego modelu handlu międzynarodowego to:
dwa kraje (np. A i B) produkujące po stałych kosztach i za pomocą różnej technologii (stąd różna wydajność pracy, dwa dobra (np. X i Y)
nieprzenośność (niemobilność) pracy w skali międzynarodowej w przeciwieństwie do jej doskonałej mobilności w skali krajowej
brak przeszkód w handlu i doskonała konkurencja
teza:
Absolutna przewaga nie jest warunkiem koniecznym rozwoju handlu międzynarodowego. Decydujące znaczenie ma przewaga względna wynikająca z porównania relacji kosztów wytwarzania obu produktów w kraju A i B., Jeżeli ta relacja nie jest jednakowa w obu krajach, ich wzajemny handel będzie korzystny niezależnie od tego czy kraj A produkuje wszystko taniej czy drożej niż kraj B.
Przewaga komparatywna - przykład
Towar |
Kraj |
|
|
A |
B |
X |
1 |
3 |
Y |
2 |
4 |
Nakłady produkcji:
Kraj A powinien eksportować dobro X.
Kraj B powinien eksportować dobro Y.
X |
X = ½ y |
X = ¾ y |
Y |
Y = 2X |
Y=4/3 X |
Np. W kraju A wyprodukowanie 1 sztuki X równe jest kosztom wyprodukowania ½ sztuki Y.
Uogólnienie wniosków z przykładu:
Kraj ma przewagę względną (komparatywną) w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany względnie tanio, tzn. tanio w porównaniu z innymi towarem. Inaczej mówiąc, kraj ma przewagę komparatywną w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany po niższym koszcie alternatywnym niż za granicą.
Zgodnie z prawem (zasady) przewagi komparatywnej, specjalizacja międzynarodowa wynikająca z przewag względnych zwiększa dobrobyt (dochód realny) w skali światowej.
NEOKLASYCZNA TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW
(TEORIA PROPORCJI W ZASOBACH)
Autorzy podstaw teorii: szwedzcy ekonomiści Eli Hechscher i Bertil Ohlin.
W teorii Hechschera-Ohlina (H-O) źródłem przewag komparatywnych i związanych z nimi kierunków specjalizacji poszczególnych krajów są różnice w wyposażeniu poszczególnych krajów w zasoby czynników produkcji.
Założenia standardowego modelu H-O:
dwa kraje (np. A i B), dwa czynniki produkcji (np. kapitał i praca), dwa towary (np. I i II). Stąd określeniu modelu jako 2x2x2.
Kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji, przy czym nie jest istotna bezwzględna wielkość tych zasobów, lecz wzajemne proporcje, w jakich występują w poszczególnych krajach. Jeżeli relacja kapitału do pracy jest większa w kraju A niż w kraju B to powiemy, że kraj A jest względnie obficiej wyposażony w kapitał, a B w pracę.
Do produkcji towarów wykorzystuje się różne proporcje nakładów kapitału i pracy. Jeśli relacje nakładów kapitału do nakładów pracy jest większa w przypadku dobra pierwszego niż drugiego, to powiemy, że dobro pierwsze jest względnie kapitałochłonne, a dobro drugie - pracochłonne.
Twierdzenie H-O (podstawowe)
Dany kraj będzie eksportował towary do wytworzenia, których zużywa się relatywnie dużo czynnika produkcji względnie obfitego w tym kraju, a importował towary, których produkcja wymaga relatywnie dużo czynnika produkcji względnie rzadkiego w tym kraju.
Z twierdzenia H-O wynika, że struktura towarowa eksportu danego kraj będzie inna niż struktura importu. Zakładając, że poszczególne branże produkcji charakteryzują się różnymi proporcjami wykorzystania czynników produkcji, powiemy, że dany kraj wymienia produkty określonych branż wytwórczości w zamian za komplementarne produkty pochodzące z innych branż.
Taką strukturę handlu międzynarodowego określamy mianem wymiany międzygałęziowej. Wymiana międzygałęziowa jest zjawiskiem charakterystycznym dla handlu między krajami różniącymi się strukturą posiadanych zasobów, strukturą kosztów wytwarzania i mającymi w związku z tym wyraźne przewagi komparatywne.
Cenowe skutki specjalizacji i wymiany międzynarodowej:
Specjalizacja, zgodnie, z którą zużywa się przede wszystkim ten czynnik produkcji, który obficie występuje w danym kraju (a więc jest względnie tani) a w mniejszym stopniu- czynnik względnie rzadki (drogi) może mieć wpływ na strukturę cen czynników produkcji, co wyjaśnia twierdzenie Hechschera-Ohline-Samuelsona.
Twierdzenie Hechschera-Ohline-Samuelsona:
Wymiana międzynarodowa w warunkach wolnego handlu prowadzi do wyrównania się relacji cen czynników produkcji między krajami.
Powyższe twierdzenie oznacza, że czynnik względnie tani w danym kraju będzie drożał a czynnik względnie drogi będzie taniał. W efekcie relacja stopy procentowej (ceny kapitału) do przeciętnej płacy (ceny pracy) w kraju A będzie się stawał podobny do analogicznej relacji w kraju B.
Dochodowe skutki specjalizacji i wymiany międzynarodowej:
Jeżeli w rezultacie handlu międzynarodowego zmienia się struktura cen czynników produkcji to może to mieć wpływ na redystrybucję dochodów w poszczególnych krajach. Problem ten porusza twierdzenie Stolpera-Samuelsona.
Zgodnie z tym twierdzeniem, zmiany cen czynników produkcji (polegające na wzroście ceny czynnika w danym kraju obfitego i spadku ceny czynnika w danym kraju rzadkiego prowadzą do wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku realnych dochodów właścicieli czynnika produkcji w danym kraju rzadkiego.
ALTERNATYWNE (WSPOŁCZESNE TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO
W przeciwieństwie do teorii klasycznych i neoklasycznych, które wyjaśniały wymianę między krajami różniącymi się kosztami produkcji, teorie alternatywne odnoszą do przypadku występowania handlu między krajami nie różniącymi się zasadniczo kosztami wytwarzania i nie posiadającymi w stosunku do siebie wyraźnych przewag komparatywnych.
Teorie alternatywne, uchylają niektóre założenia klasyczne objaśniają wpływ na handel międzynarodowy następujących zjawisk:
korzyści skali produkcji
cykl życia produktu
konkurencji niedoskonałej
podobieństwa preferencji
I. korzyści ze skali produkcji
Założenia: koszty jednostkowe produkcji nie są stałe.
Korzyści te polegają na spadku przeciętnych kosztów wytwarzania w miarę jak rośnie wielkość produkcji w przedsiębiorstwie i/lub branży, której częścią jest przedsiębiorstwo.
Podział korzyści skali:
wewnętrzne - pojawiają się, gdy rośnie wielkość produkcji w przedsiębiorstwie, pozwala na obniżenie jej przeciętnych kosztów.
Przyczyny:
wąska specjalizacji produkcji sprzyjająca wzrostowi wydajności
zmniejszenie kosztów stałych (administracja itp.) przypadających na jednostkę produkcji
ekonomiczne uzasadnienie wdrożenia droższej i wydajniejszej techniki
zewnętrzne - spadek przeciętnych kosztów uzależniony nie od wielkości produkcji w danym przedsiębiorstwie, ale od wielkości produkcji w całej branży, której częścią jest to przedsiębiorstwo.
Źródło: to pozytywny wpływ wielkości produkcji w branży na:
funkcjonowanie rynków towarowych i usługowych pracujących na potrzeby branży
dyfuzja innowacji w ramach branży
Mogą zostać zwielokrotnione, jeśli przedsiębiorstwa z danej gałęzi wytwórczości są skupione terytorialnie
Klaster - geograficzne skupisko konkurujących ze sobą i jednocześnie współpracujących firm działających w pokrewnych sektorach oraz związanych z nimi instytucji, zwłaszcza uczelni i ośrodków badawczych (np. M4, Dolina Krzemowa).
Dążenie do zrealizowanie korzyści skali może stanowić niezależną przyczynę udziału w handlu międzynarodowym, gdyż warunkiem ich zrealizowania jest odpowiednio duży rynek zbytu. Jeśli rynek krajowy nie spełnia tego wymogu, można powiększyć popyt krajowy o popyt zagraniczny uczestnicząc w handlu międzynarodowym.
II. Cykl życia produktu
Teoria sformułowana w połowie lat 60 XX wieku, autorem jest Raymond Vernon.
Teoria określa wpływ kolejnego czynnika produkcji - wiedzy (technologii) na handel międzynarodowy.
Założenia:
Każdy produkt przechodzi na rynku przez kolejne fazy rozwoju. Z każdą fazą związany jest typowy kierunek handlu międzynarodowego.
Nowość - produkt wymaga wysokich nakładów wyspecjalizowanych czynników produkcji, więc jest wytwarzany w kraju, który dysponuje takimi czynnikami, a jednocześnie dużym i chłonnym rynkiem zamożnych konsumentów (produkt drogi).
Rozwija się eksport z kraju - innowatora skierowany przede wszystkim do grup najzamożniejszych konsumentów w innych krajach.
Dojrzałość - wskutek wzrostu popytu na produkt ze strony innych bogatych krajów, produkt zaczyna być wytwarzany również w tych krajach (produkcja na podstawie własnych pomysłów lub licencji lub produkcja w filiach). Export z kraju - innowatora przestaje rosnąć, gdyż pojawia się konkurencja ze strony innych producentów.
Produkt standardowy - konieczne staje się obniżenie kosztów produkcji, by utrzymać sprzedaż. Produkt przenosi się do krajów rozwijających się o niższych kosztach wytwarzania, który rozpoczyna eksport. Kraj - innowator przekształca się w importera produktu.
III. Konkurencja niedoskonała
Formy:
monopol (tylko jedna firma wytwarza dany produkt)
oligopol (kilka firm wytwarza dany produkt)
konkurencja monopolistyczna
w danej gałęzi przemysłu działa wiele firm, które wytwarzają produkty zróżnicowane tj. produkty, które zaspokajają tą samą potrzebę, ale nie są doskonałymi substytutami
najczęściej spotykany przypadek struktur rynku w warunkach gospodarki otwartej i swobody przepływu kapitału
zmienia się struktura handlu międzynarodowego
W tych gałęziach przemysłu, które są monopolistycznie konkurencyjne, żaden kraj ze względu na korzyści skali nie będzie w stanie wytwarzać pełnego asortymentu produktów. Każdy z nich będzie wytwarzał (korzystając z efektów skali produkcji) określony asortyment, ale różniący się od zagranicznego.
Część konsumentów z danego kraju, będzie preferować odmiany produktów zagranicznych a więc każdy kraj będzie jednocześnie eksporterem i importerem produktów z poszczególnych branży przemysłowych.
W obrębie tych branży pojawi się międzynarodowa wymiana dwukierunkowa tzw. handel wewnątrzgałęziowy.
IV. Podobieństwo preferencji
Teoria szwedzkiego ekonomisty Steffana Lindera (1961) eksponuje znaczenie popytu dla struktury handlu międzynarodowego.
Założenia:
kraj eksportuje towary, które znajdują zbyt na rynku krajowym
struktura popytu krajowego zależy od stopnia zamożności społeczeństwa mierzonego wysokością PKB percapita.
Hipoteza Lindera:
Handel międzynarodowy ma miejsce między krajami o podobnej strukturze popytu. Przedmiotem zarówno eksportu jak i importu tych krajów są podobne kategorie towarów.
Wewnątrzgałęziowa struktura handlu w kontekście teorii alternatywnych
jest to typowa struktura handlu międzynarodowego występująca w warunkach konkurencji monopolistycznej, motywowanych korzyściami skali, podobieństwem preferencji lub jednym i drugim
polega na tym, że dany kraj jednocześnie eksportuje i importuje to samo (podobne) kategorie dóbr, więc struktura eksportu i importu jest wzajemnie konkurencyjna. Handel wewnątrzgałęziowy oznacza nakładające się strumienie eksportu i importu.
Przedmiot handlu wewnątrzgałęziowego to dobra będące:
bliskim substytutami w konsumpcji, ale różniące się sposobem produkcji (np. krzesła)
bliskimi substytutami w produkcji, ale zaspokajają różne potrzeby (frakcje ropy naftowej)
jednocześnie bliskimi substytutami w produkcji i konsumpcji (np. samochody, drukarki, komputery)
Czynniki sprzyjające rozwojowi handlu wewnątrzgałęziowego:
zaawansowany poziom rozwoju gospodarczego i podobieństwo struktur produkcyjnych krajów
wysoki poziom dochodów konsumentów (bogaci chcą mieć duży wybór)
brak przeszkód w handlu spowodowanych dużą odległością (koszty transportu) lub polityką państwa (bariery handlowe)
konkurencja monopolistyczna, w warunkach, której firmy sterują strategią różnicowania produktu.
W przypadkach wymiany wewnątrzgałęziowej kryterium wyboru kierunków specjalizacji międzynarodowej jest nieokreślone tzn. nie można z góry przewidzieć, w jakich krajach rozwinie się produkcja i eksport konkretnych dóbr.
4