Maści
(unguentum)
Stała postać leku przeznaczona do użytku zewnętrznego na skórę lub błony śluzowe w celu uzyskania działania miejscowego, głębokiego lub ogólnego. Są to układy o właściwościach plastycznych, zawierające jedną lub kilka substancji leczniczych (basis), rozpuszczonych, zawieszonych lub zemulgowanych w postaci roztworu w podłożu (vehiculum)
Typy maści:
dermatologiczne (ung. Dermatologica)
do oczu (ung. Opthalmica)
ochronne (ung. Protectiva) - ich zadaniem jest ochrona przed szkodliwym wpływem substancji chemicznych i fizycznych
pasty
Kremy (cremores)
Zawierają duże ilości wody. Występują w postaci emulsji o/w lub w/o. Kremy kosmetyczne mają strukturę podobną do maści typu emulsji.
Typy kremów:
tłuste (nocne) to emulsje w/o służące do natłuszczania skóry. Często zawierają lecytyny, witaminy, hormony
matowe (dzienne) - emulsje o/w
suche (zanikające) - stosowane na dzień. Emulgatorem jest mydło najczęściej stearynowe.
kremy do golenia
kremy oczyszczające
glicerynowe (hydrożele) - zawierają substancje wielkocząsteczkowe naturalne lub syntetyczne i glicerol
Maści oficynalne - przygotowywane według przepisów FP lub przepisów urzędowych
Maści recepturowe - sporządzane na podstawie recepty lekarskiej
Wymagania dla podłoży maściowych:
konsystencja ułatwiająca rozsmarowywanie i przyczepność maści do skóry i błon śluzowych
trwałość fizyko - chemiczna
odporność na działanie światła, tlenu, powietrza, wilgoci
nie powinny drażnić skóry, odwadniać jej, wywoływać reakcji uczuleniowych
estetyczny wygląd
łatwo zmywalne ze skóry
Podział podłoży ze względu na skład i charakter chemiczny:
podłoża lipofilowe bezwodne
węglowodory
wazelina
parafina
charakteryzują się dużą trwałością chemiczną, małą zdolnością wiązania wody (ok. 10%)
glicerydy
tłuszcze zwierzęce i roślinne
woski
lanolina bezwodna (zawiera alkohol steroidowy - cholesterol)
glicerydy i woski ułatwiają wchłanianie substancji leczniczej, ale łatwo ulegają utlenianiu. Ich stabilność zwiększamy przez dodanie przeciwutleniaczy (np. estrów kwasu gallusowego, tokoferol)
oleje silikonowe
są bardzo trwałe chemicznie. Stosowane głównie w maściach ochronnych.
podłoża absorpcyjne
są to podłoża lipofilowe bezwodne zawierające emulgator, który umożliwia wiązanie znacznej ilości wody
mieszaniny lanoliny z wazeliną
mieszaniny wosku z wazeliną
mieszaniny węglowodorów z emulgatorami w/o (np. cholesterole z alkoholem cetylowym)
mieszaniny węglowodorów z emulgatorami o/w (np. polisorbat 60)
podłoża absorpcyjne uwodnione
sporządza się przez uwodnienie podłoży absorpcyjnych zawierających emulgator w/o (np. maść zmiękczająca)
hydrofilowe (emulsje o/w)
Zawierają emulgator rozpuszczający lub mieszający się z wodą (np. laurylosiarczan sodu lub tween 80)
Ponieważ ich fazą zewnętrzna jest woda podłoża te są łatwo zmywalne. Faza wodna może zawierać środki konserwujące oraz zapobiegające nadmiernemu parowaniu wody ( glicerol, glikol propylenowy, roztwory sorbitolu)
Mają zastosowanie jako podłoża niektórych leków gotowych. Inaczej nazywane kremami.
Np. maść hydrofilowa, Krem z hydrokortyzonem, Flucinar N
amfifilowe
zawierają emulgatory o/w i w/o i ok. 38% wody.
Np. lekobaza
rozpuszczalne w wodzie
hydrożele - układy, w których faza rozproszona tworzy luźno usieciowaną strukturę wypełnioną cieczą. Jeżeli fazą zewnętrzną jest woda - hydrożele.
Mogą być układami jednofazowymi gdy nie ma wyraźnie określonej granicy faz między rozpuszczonymi makrocząsteczkami a cząsteczkami wody (np. żel z metylocelulozy)
Hydrożele dwufazowe mają strukturę tworzoną przez nierozpuszczalne w wodzie makrocząsteczki, w wodzie rozproszone (np. żel z bentonitu)
żele makrogolowe (polioksyetylenowe) - są polimerami o różnej masie cząsteczkowej, rozpuszczalne w wodzie.
Podłoża maściowe wg. Przepisów FP
Maść prosta (ung. Simplex)
Lanolinum anhydricum 10,0
Wazelinum flawum 90,0
Maść miękka (ung. Molle)
Lanolinum anhydricum
Vaselinum flavum aa 50,0
Maść biała (ung. Alba)
Cera alba 5,0
Vaselinum album 95,0
Maść cholesterolowa (ung. Cholesteroli)
Cholesterolum 3,0
Vaselinum album 18,0
Paraffinum liquidum 64,0
Paraffinum solidum 15,0
Maść absorpcyjna uwodniona
Lanolinum anhydricum
Vaselinum album
Aqua purificata aa ad 30,0
Euceryna (eucerini)
Wazelina hydrofilowa (vaselinum hydrofilicum)
Maść monostearynowa (ung. Monostearymi)
Maść emulgująca niejonowa (ung. Emulsificans mononicum)
Cetomakrogolowa maść emulgująca (ung. Cetomakrogolis)
Maść zmiękczająca (ung. Leniens)
Maść hydrofilowa (ung. Hydrofilicum)
Krem cetomakrogolowy (ung. Cetomakrogolis)
Lekobaza
Maść z metylocelulozą (ung. Methylocelulosi)
Maść glicerolowa (ung. Gliceroli)
Żel z karbomerem (carbomer gel)
Żel z bentonitem (bentonit gel)
Maść makrogolowa (ung. Makrogolis)
Cel stosowania:
ochrona skóry i błon śluzowych przed chemicznymi i fizycznymi czynnikami zewnętrznymi
ułatwienie odnawiania tkanek
uwodnienie, natłuszczenie skóry z równoczesnym specyficznym działaniem zawartych w niej substancji leczniczych
W zależności od głębokości wnikania substancji leczniczej w głąb skóry wyróżnia się maści o działaniu:
powierzchniowym - gdy substancja pozostaje na powierzchni naskórka
głębokim - gdy substancja wnika do głębszych warstw skóry
ogólnym - gdy substancja przedostaje się do krążenia ogólnego poprzez naczynia krwionośne
duży wpływ na głębokość przenikania ma rodzaj podłoża
Zasady sporządzania:
używamy moździerzy, parownic, pistli, łopatek i niczego więcej
do sporządzania maści w większych ilościach używa się mieszadeł mechanicznych lub trójwalcówki
Etapy sporządzania:
przygotowanie podłoża przez wymieszanie składników bez stopienia lub po ich stopieniu.
przygotowanie substancji leczniczej przez jej rozpuszczenie lub rozdrobnienie.
rozdrabnianie - w moździerzu, możemy dodawać niewielką ilość stopionego podłoża, parafiny lub glicerolu, które zwilżają rozdrabniane cząstki. Olej mineralny dodajemy gdy podłoże lipofilowe, węglowodorowe absorpcyjne lub emulsja o charakterze w/o. Glicerol dodajemy, gdy zapisano podłoże zmywalne lub rozpuszczalne w wodzie. Ilość dodawanych cieczy powinna być odejmowana od ilości podłoża.
Rozpuszczanie - w wodzie lub innym rozpuszczalniku. Należy rozpuścić przed wprowadzeniem do podłoża. Jeżeli wody nie zapisano, a substancja jest łatwo rozpuszczalna możemy wodę dodać odejmując od ilości podłoża. Np.: mocznik i kamfora są krystaliczne i bardzo trudne do sproszkowania i dlatego należy je rozpuścić. Mocznik w wodzie w stos 1:1,5; kamforę w etanolu lub oleju.
Jeżeli w skład recepty wchodzą roztwory wodny lub etanolowy, a podłoże nie ma właściwości absorpcyjnych należy zamienić je częściowo lub całkowicie na inne o większej zdolności absorpcji wody.
Metody sporządzania:
substancję leczniczą rozpuszczamy w podłożu lub wodzie, dodajemy do lekko ostudzonego podłoża, mieszamy do usłyszenia charakterystycznego kląsknięcia
maści roztwory otrzymujemy poprzez wprowadzenie do podłoża rozpuszczonej substancji leczniczej w rozpuszczalniku lub stopionym podłożu, następnie mieszamy do zastygnięcia
maści zawiesiny otrzymamy, gdy do sproszkowanej substancji stałej dodamy podłoże. Substancja lecznicza jest wtedy rozproszona w podłożu. Wielkość cząstek < 80 μm. Maści zawiesiny, w których ilość substancji leczniczej przekracza 40% to pasty.
Maści emulsje o/w sporządzamy tylko na ciepło po stopieniu podłoża i wymieszaniu ogrzanej do tej samej temperatury fazy wodnej (ok. 70°C)
Są to wszystko maści jednofazowe. Maści wielofazowe, to takie, gdzie w obrębie jednej recepty mamy do czynienia przynajmniej z dwoma rodzajami maści jednofazowych.
Sposoby zapisywania składników:
w gramach, miligramach
w mililitrach (np. witaminy)
w jednostkach międzynarodowych (w przypadku witamin i antybiotyków)