Literatura wojny i okupacji.

TEMAT: Wrzesień 1939r. w poezji polskiej.

W. Broniewski „Żołnierz polski”.

Jest złota polska jesień, a polski żołnierz przeżywa dramat. Dostał się do niewoli, współczuje mu tylko „brzoza płaczka”. „Szedł z bagnetem na czołgi żelazne, ale przeszły, zdeptały na miazgę”. Odebrano mu wszystko, nie ma broni, nie ma orła na czapce. Niemcy podpalili jego dom, a on nie może się mścić; jest bezdomny i bezsilny.

Leopold Staff „Pierwsza przechadzka”.

Wiersz dedykowany żonie. Przywołuje atmosferę domu i rodziny. Poeta wyszedł z żoną na spacer, oglądają zbombardowaną Warszawę: puste ulice i sklepy, bezludne przystanki, młodzi kalecy przed szpitalem, ruiny i zgliszcza. Na przekór zniszczeniom życie trwa: kobieta pierze, ślepiec sprzedaje grzebyki, dziecko bawi się gruzem, kot przeciąga się leniwie. Wbrew nieszczęściu i klęsce nie można się poddać, trzeba wierzyć, że zło przeminie, że „będziemy stąpać po swych własnych schodach” i znów zabrzęczą rano bańki z mlekiem.

Antoni Słoniński „Alarm!”.

Pierwsza część utworu to realistyczny sposób nalotu bombowego na Warszawę. Słychać radiowe ostrzeżenia. Zaraz potem zamieszanie i popłoch . Ludzie zbiegają do schronów, zapada cisza, nasłuchiwanie. Dudnią bombowce, zaczynają padać pociski - najpierw pojedynczo, potem seriami. Skupieni w schronach ustalają odległości. Jakaż ulga, gdy bomba uderza gdzieś dalej. Pocisk dosięga jednak bohaterów wiersza. Sekwencję kończy radiowe odwołanie alarmu.

Druga część utworu to nieustanne wezwanie do walki. Podmiot liryczny jest w Paryżu na emigracji, jest bezpieczny, lecz nie oddaje się spokojnemu nastrojowi. Warszawa „spada mu na serce kamieniem”, ma wyrzuty sumienia. Czuje się jak zdrajca, jak tchórz, który uciekł, a powinien zostać. Końcowe słowa „ogłaszam alarm dla miasta Warszawy. Niech trwa” to wezwanie aktualne. Obojętnie gdzie los rzuci Polaka, nie potrafi przestać myśleć o Polsce i wolności. Polacy muszą być wciąż czujni, nie dopuścić do utraty z trudem odzyskanej niepodległości.

K. I. Gałczyński „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”.

Westerplatte zyskało miano drugich Termopil. 150 żołnierzy dowodzonych przez majora Sucharskiego miało stawiać opór przez dobę, a walczyli tydzień. Długo krążyła legenda, że wszyscy zginęli. Było piękne lato tego roku, kwitły wrzosy, chciało się żyć, a oni chcieli umierać. Stali naprzeciw przeważającej potęgi, a były jak mur: „Czwórkami do nieba szli”. Taka postawa to ważny przykład dla narodu, którego czeka niewola i zmaganie z przeważającą siłą.

J. Przyboś „Póki my żyjemy”.

Została ukazana sytuacja tych co poszli bronić Warszawy. Żołnierz czekał na karabin jak skazaniec na łaskę. W obliczu klęski narodu śmierć brata wydawała się sprawą marginesową. Nic nie można było zrobić, by ocalić ojczyznę, stąd płacz bezsilności i rozpaczy. W słowach „Żegnamy was unoszący z za granicę głowy”, chce podkreślić, że sam woli zostać niż emigrować, tu zamierza podjąć walkę. W tytule, jak i w zakończeniu „Z jeszcze żywych z ostatniego tchu otworzyłem nasz hymn narodowy”, są to aluzje do hymnu „Jeszcze Polska nie zginęła”. Polacy muszą tu zostać, na swojej ziemi, bo jeśli odejdą to polska ziemia stanie się niemiecką.

Zbigniew Herbert „17 IX”.

Bezsilność wobec ataku z dwóch stron. Zapowiedź walki konspiracyjnej. Będzie to walka nierówna jak wszystkie dotąd zrywy wyzwoleńcze - „rude pola chwały, krzepiąca wiedza, że jesteśmy sami”. W ostateczności jednak najeźdźcy zostaną pobici.

Mimo dramatu września poezja tego okresu niesie wiarę, otuchę, że zło przeminie. Wróg zostanie pokonany. Polska znów będzie wolna, a narody będą zgodnie współdziałać.

TEMAT: Kultura polska w okresie wojny i okupacji.

Wrzesień 1939r. traktowany jest jako IV rozbiór Polski. 1 września najazd armii hitlerowskiej, 17 najazd armii radzieckiej (wynik układu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939r.).

1. Okupacja niemiecka.

Niemcy mięli na celu podbój Europy i świata. Stosowali więc jawny terror połączony ze świadomym, planowym niszczeniem kultury. W przyszłości dla Niemców mieliśmy stanowić tylko siłę roboczą. Szczególnie represjonowano inteligencję. Już w listopadzie 1939r. podstępnie zebrano i wywieziono do obozów profesorów U. J. Zginął wtedy wybitny historyk literatury Ignacy Chrzanowski. W wyniku działań wojennych oraz represji zginęło wielu twórców: poeta Józef Czechowicz podczas bombardowania w Lublinie w 39r., Tadeusz Boyżeleński („Słówka” - teksty kabaretowe, „Plotka o weselu St. Wyspiańskiego”, tłumacz, publicysta) rozstrzelany we Lwowie w 41r., Bruno Schulz zastrzelony w gettcie w Drohobyczu w 42r., w powstaniu warszawskim zginęło całe pokolenie młodych poetów na czele z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim. Jako żołnierz I armii wojska polskiego zginął poeta Lucjan Schenwald. W obozach koncentracyjnych byli: Gojawiczyńska, Zofia Kossak Szczucka („Krzyżowcy”, „Górki wielkie”), Gustaw Morcinek („Wyrąbany chodnik”, muzeum w Skoczowie), Tadeusz Borowski. W obozach jenieckich przebywali: Leon Kruczkowski („Niemcy”), Konstanty Ildefons Gałczyński („Pieśni” - cykl, liryk „Rozmowa liryczna”, muzeum na Mazurach, satyra „Teatrzyk Zielona Gęś”).

Na ziemiach okupowanych przez Niemców planowo niszczono dorobek polskiej kultury. Zlikwidowano polskie szkoły średnie i wyższe, wydawnictwa, teatry; zniszczono 85% zasobów bibliotecznych. Przed wojną było 800 tyś. Polaków z wyższym wykształceniem, po wojnie 50÷100tyś. Niemcy stworzyli kilka gazet w j. Polskim, które były narzędziem niemieckiej propagandy. Podobnie działo się z programem filmowym.

2. Okupacja radziecka.

Potępiono „burżuazyjnych ciemiężycieli ludu” i w latach 39-41 wywożono polskich osadników w głąb Rosji. Oficerów internowano w Kościelsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Wiosną 40r. zostali zamordowani w lesie katyńskim. O pobycie na zesłaniu pisali: Józef Czapski („Wspomnienia starobielskie”, „Na nieludzkiej ziemi”), Gustaw Herling Grudziński , Beata Obertyńska „W domu niewoli”, Hermina Naglerowa „Kazachtańskie noce”, Aleksander Wat „Pamiętnik mówiony”. We Lwowie znalazło się wiele . Niektórych aresztowała NKWD (Broniewski, Wat). Inni działali w związku patriotów polskich. Byli to Wanda Wasilewska, Adam Ważyk, Jeży Putrament. Wychodziło pismo „Nowe widnokręgi”, działał polski teatr i wydawnictwo.

3. Kultura polska w konspiracji.

2