Neoklasycyzm

Cechy:

- nawiązanie do tradycji, poprzez elementy światopoglądowe lub stylistyczne (stylizacje, zapożyczenia gatunków), nie naśladowanie, a twórcze przekształcenie

- odrzucenie awangardowego pomysłu tworzenia z niczego

- potrzeba zachowania ciągłości kultury europejskiej, nie da się zrobić nic nowego bez zachowania ciągłości (inaczej niż w awangardzie)

- odwołanie do literatury, historii i toposów antycznych

- dążenie do ujęcia świata jako jedności

- uniwersalizm

Dwa typy klasycyzmu:

- klasycyzm typu intertekstualnego - nawiązywanie do mitów, toposów i ich przetwarzanie (Herbert, Szymborska),

- klasycyzm typu stylizacyjnego - stylizacje, budowa wiersza, poetyka - nawiązywanie do poetyk staropolskich, głównie poetyka barokowa (Rymkiewicz, Sito)

Podział Jana Błońskiego:

- linia Miłoszowa: Herbert, Szymborska, Rymkiewicz, Sito

- linia Eliotowa: Grochowiak, Iredyński

Eliot - autor Ziemi jałowej (1922), tłumaczonej przez Miłosza, patron polskich neoklasyków - postulował docieranie w poezji do uniwersalnej prawdy o człowieku, domagał się od poetów poczucia jedności z całą literatura europejską od Homera począwszy.

Klasycyzm oświeceniowy a neoklasycyzm

- obejmował całą kulturę

- racjonalizm bezwzględny

- prymat kultury nad naturą

- utylitaryzm literatury i sztuki

Opozycje:

- klasycyzm - romantyzm

- klasycyzm - awangarda

- otwarty i pozytywny stosunek do dziedzictwa kulturowego

- respektowanie form regularnych, użycie repertuaru dawnych gatunków lirycznych, szacunek dla kunsztu poetyckiego

- określona tematyka - tendencje do podejmowania tematów uniwersalnych

- system wartości humanistycznych

- obiektywizm, racjonalizm

- otwarcie na kulturę europejską

- regularna forma poetycka

- dążenie do skrótowości

- wiersz wolny

Herbert - staje po stronie tego, co dionizyjskie, co biologiczne, cielesne, zmysłowe, idealne, doskonałe, wieczne… --> empiryzm a nie racjonalizm. Klasycyzm tragiczny.

Apollo i Marsjasz --> Apollo = abstrakcja, sztuczność, estetyzm, dystans, bezwzględność, góra, doskonałość, zwycięzca, wieczność, idea; Marcjasz = konkret, zmysłowość, natura, cierpienie, życie cielesne, przeżycie bezpośrednie, chaos, kruchość, dół, człowieczeństwo, pokonany, przemijanie, materia. Czyli: wieczność, doskonałość i okrucieństwo przeciwstawione cierpieniu, zmysłowości i biologizmowi.

Rozmyślania o ojcu --> idealne, metafizyczne jest nieczułe na cierpienie i nieprzyjazne człowiekowi, bo niezmysłowe… Herbert staje po stronie tego, co biologiczne, społeczne.

Przeczucie eschatologiczne Pana Cogito --> cierpienie płaszczyzną solidarności międzyludzkiej, herbertowski agnostycyzm.

Historia Minotaura --> doświadczenie - rozum (opozycja), reinterpretacja mitu - odwrócenie mitu, doskonałe państwo, do którego minotaur nie pasuje (państwo doskonałe = państwo totalitarne) - jak utopizm przekłada się na wizję społeczną.

Sprawozdanie z raju --> wieczność - niezgoda na świat jak u Nietzschego („Wola mocy”), po stronie tego, co zmysłowe.

Przesłanie Pana Cogito --> wiersz ironiczny, antytezy „Bądź wierny idź”.

Staff - twórczość klasycyzująca już w Dwudziestoleciu (trzy tomiki: Ścieżki polne 1919, Wysokie drzewa 1932, Barwa miodu 1936):

- odkrywanie w poezji ładu, harmonii

- filozofia stoicka i franciszkańska

- motywy wiejskie i arkadyjskie

- nawiązania do poezji antycznej

- w niektórych wierszach zachwyt nad codziennością (wynika ze związków ze Skamandrytami, Staff był inspiratorem ich twórczości, szczególnie Tuwima)

- poezja prosta, jasna i komunikatywna (postulat w wierszu Ars poetica)

- podobny charakter mają powojenne tomiki, w których rozluźnia rygory wersyfikacyjne, stosując wiersz biały i wiersz wolny, tzn. Martwa pogoda 1946, Wiklina 1954, Dziewięć Muz 1958, wydany pośmiertnie

Jarosław Marek Rymkiewicz:

- poezja ma zawsze odniesienie do tradycji, jest nieustanną reaktualizacją jej tropów i symboli (koncepcja Wiecznego Teraz), o oryginalności świadczy autentyczność przeżycia twórcy

- klasycyzm stylizujący - ożywianie wzorców z epok dawnych

- zafascynowany kulturą baroku (formy i toposy), do niej nawiązuje w swojej twórczości

- tłumaczy dzieła barokowe - Życie snem Calderona

- autor manifestu Czym jest klasycyzm z 1967 roku

Skamandryci 1918-1939

Cechy grupy:

- bezprogramowość, związana z postulatem wolności; według Skamandrytów programy jedynie ograniczają poezję (stąd zamiłowanie wobec koncepcji witalizmu oraz talentyzmu), programów literacko-poetyckich jest tyle, ile pisarzy i literatów;

- koncepcja poety "słowiarza", rzemieślnika słowa, nie wynoszącego się ponad tłum poety-uczestnika;

- zachwyt nad życiem (również jego stroną biologiczną) i codziennością, zwrot ku sprawom "szarego" człowieka, najważniejsza jest teraźniejszość, nie przeszłość i przyszłość;

- elementy języka potocznego, stosowanie kolokwializmów, neologizmów i wulgaryzmów;

- żądanie doskonałości artystycznej;

- nawiązanie do tradycji i dorobku kulturowego;

- fascynacja tłumem i jego potęgą oraz nowoczesnością;

- nawiązania do filozofii poprzedniej epoki szczególnie do założeń H. Bergsona (witalizm, biologizm), oraz F. Nietzschego (koncepcja nadczłowieka - każdy może stać się taką wybitną jednostką, będącą poza dobrem i złem. Nadczłowiek jest obdarzony wolą mocy, jest ona niewzruszona, człowieka nie ograniczają żadne normy, przykazania, schematy myślowe ustanowione przez ludzkość).

Podstawowe założenia:

- wiązanie poezji z teraźniejszością;

- propagowanie wzorca poety-uczestnika, biorącego udział w życiu państwa (kontrast do roli artysty w Młodej Polsce);

- wprowadzenie jako bohatera szarego człowieka oraz tematyki związanej z jego życiem;

- używanie języka potocznego, gwarowego, pełnego humoru;

- łączenie różnych form wypowiedzi (liryka, satyra, ironia);

- dbałość o indywidualny rozwój talentów;

- pochwała życia i jego przejawów (afirmacja AKTYWIZMU: życie poety powinno opierać się na podstawie aktywistycznej, czyli na ciągłej działalności społecznej, ekonomicznej i gospodarczej. W filozofii to pierwszeństwo aktywności i zmiany nad trwałością i stałością);

- dążenie do związania poezji z życiem politycznym (Po roku 1922);

- zwrot do postawy aktywnej;

- domaganie się klasycznych reguł wiersza;

- Skamandryci "wyszli" do ludzi, spotykali się i recytowali wiersze w miejscach ogólnodostępnych np. w kawiarniach. Niestety, pewne ich założenia były nierealistyczne, niemożliwe do spełnienia.

Klasycyzm Skamandrytów:

- formy (oda, hymn)

- antyczne nawiązania Skamandra - Tuwim Rzecz czarnoleska

- wzory: Kochanowski, Staff

- utwory poświęcone konkretnym postaciom: Kochanowskiemu, Słowackiemu, Norwidowi, Conradowi

Kazimierz Wierzyński

--> tomiki:

- Laur olimpijski; charakterystyka:

a. tematyka antyczna

b. portrety sportowców w akcji

c. oddanie ruchu (Paddock i Porrit)

d. patos i hiperbolizacja

e. hymny na cześć dynamiki

- Rozmowa z puszczą 1929

a. elementy ekspresjonizmu i preturpizmu

b. nędza wsi

c. zatarcie granicy świata ludzkiego i nieożywionej materii

- Pieśni fantastyczne 1929

a. brzydota miejska

b. elementy oniryzmu

c. wyobcowanie

d. inspiracje tematyką społeczną ale też osobistym obrzydzeniem do życia

e. akcenty katastroficzne

Julian Tuwim

--> tomiki:

- Rzecz czarnoleska 1929

- Biblia cygańska 1933

--> charakterystyka:

a. klarowność

b. prostota i harmonia

c. nawiązania klasycystyczne

d. tworzenie ładu z chaosu

e. autotematyczność

f. poezja i sztuka jako źródła nieśmiertelności

--> tendencje:

- klasycystyczna

- satyryczna

- alchemiczno- magiczna

-->utwory:

- Pogrzeb Słowackiego

- Dziesięciolecie- pamflet na Młoda Polskę

Jarosław Iwaszkiewicz

--> charakterystyka:

a. stylizacja

b. wiara w ponadczasowość poezji

c. dyskursywność, zbliżenie do eseju

d. odwołanie do tragedii klasycznej (jako mitu europejskiego)

e. wiersze o europejskich kulturach (włoskiej, hiszpańskiej, rosyjskiej, greckiej...)

f. zafascynowanie niemiecką kulturą

g. mistrzami: Paul Valery, Paul Claude, Stefan George

--> tomiki:

a. Powrót do Europy (1931); charakterystyka:

- kult europy (paneuroeizm- Richard Coudenhove- Kalergi, Karl de Rohan)

- zarysowanie w tym kontekście miejsca polskiej kultury (polskiej poezji obywatelskiej- w przeciwstawieniu do czystej poezji frncuskiej)

- mit jagielloński

b. Wigilia Nowej Polski

- tworzenie nowego mitu pokojowej siły, symbolicznego, odrodzeńczego ognia