Definicja surowca roślinnego, substancji roślinnej i planeta medicinales
Różnice w nomenklaturze surowców stosowanych w lecznictwie i kosmetologii.
Jakie mamy grupy surowców/substancji roślinnych?
Rodzaje wydzielin z przykładami.
Surowce pochodzenia zwierzęcego w farmacji.
Pochodzenie surowców roślinnych
Na czym polegają zabiegi hodowlane i czemu służą?
Biotechnologia roślin - opis, cele.
Zbiór surowców roślinnych, co uwzględniamy planując zbiór?
Co to jest substancja czynna?
Oddziaływania związków chemicznych w roślinach - przykłady.
Czym uwarunkowana jest zmienność związków czynnych?
Cel i metody stabilizacji surowców roślinnych.
Zalecenia przechowywania surowców roślinnych.
Rodzaje leków, preparatów roślinnych (ziołowe, zawierające przetwory roślinne)
Rodzaje herbatek ziołowych sporządzanych w warunkach domowych - sposób przyrządzenia.
Sposoby przygotowywania przetworów roślinnych w warunkach przemysłowych, różnice.
Różnice/podobieństwa między lekami roślinnymi a suplementami diety.
TERAZ PYTANKA O KONKRETNE ZWIĄZKI - zawsze podać aktywność biologiczną i mechanizm (jeżeli jest), występowanie (surowiec), wykorzystanie
WĘGLOWODANY
Mono- oligo: disacharydy - występowanie i znaczenie.
Cukier inwertowany - występowanie i znaczenie.
Charakterystyczne cukry np. deoksyheksozy, aminocukry, cukry o rozgałęzionym łańcuchu
Pochodne cukrów prostych:
alkohole cukrowe (mannitol, sorbitol, ksylitol)
kwasy uronowe
cyklitole
Disacharydy (sacharoza, maltoza, laktoza) - występowanie i znaczenie.
Wyższe oligosacharydy - występowanie i znaczenie.
Polisacharydy - podział ze względu na pochodzenie, występowanie, znaczenie, wykorzystywanie
Polisacharydy otrzymywane przy udziale bakterii
Polisacharydy z grzybów.
Polisacharydy alg - brunatnic, krasnorostów.
Polisacharydy porostów - znaczenie.
Polisacharydy roślin wyższych:
homogenne: glukany, fruktany
heterogenne: gumy
Śluzy obojętne
Śluzy kwaśne, heterogenne polisacharydy
Polisacharydy immunomodulujące
Pektyny
LIPIDY
Podział z przykładami i różnicami (proste i złożone).
Skład olejów roślinnych.
Formy przestrzenne łańcuchów kwasów tłuszczowych.
CLA (skoniungowany olej linolowy) - występowanie, otrzymywanie,
omega-3 i omega-6 (rola)
Stearydonowy SDA
Tłuszcze w prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
Podział olejów roślinnych w zależności (z przykładami i zastosowaniem)
od konsystencji w temperaturze pokojowej
stopnia nienasycenia kwasu tłuszczowego
zastosowania
Oleje o aktywności biologicznej
Oleje zawierające kwas gamma-γ-linolenowy - znaczenie, wskazania do stosowania
Oleje bogate w witaminę E
Fitosterole - występowanie, frakcje lipidowo-sterolowe, działanie, zastosowanie
Oleje rybie - skład, znaczenie, różnice
Związki spokrewnione ze związkami tłuszczowymi - poliacetyleny (grupy, znaczenie, toksyczność)
Woski roślinne i zwierzęce - przykłady i znaczenie
Tłuszcze złożone - fosfolipidy, glikolipidy (GOPO - galaktolipid)
Lecytyna - występowanie, znaczenie
AMINOKWASY i BIAŁKA
Aminokwasy roślinne
Przykłady aminokwasów o właściwościach biologicznych (L-DOPA, GABA, arginina, 5-OH-tryptofan, kukurbityna, teanina)
Pochodne aminokwasów = glukozydy cyjanogenne:
glukozydy cyjanogenne - przykłady (amigdalina, prunazyna, linustatyna, linamaryna), toksyczność
glukozynolaty (syryngina, synalbina, glukobrassycyna, glukorafanina)
Siarczki, disiarczki i sulfotlenki alkilowe (allina i jej homologi)
Betalainy, betaksydyny.
Przykłady peptydów (wiskotoksyna)
Toksyny peptydowe
Białka obojętne: żelatyna
Enzymy roślinne: diastaza, papaina, chymopapaina, bromelaina, laktaza, SOD
Lektyny z ziela jemioły
Glikoproteina: fasolamina.
Toksyczne lektyny roślinne (rycyna, abryna, Robina, fazyna)
Słodkie białka (taumatyna, monellina) i modyfikujące smak (mirakulina)
Białka zwierzęce: jad żmiji, jad pszczeli, serrapeptaza
Glukozydy fenolowe np. salicyna, arbutyna
Proste fenole: gwajakol
Dziegcie - skład, znaczenie.
Kwasy fenolowe - pochodne kwasu kawowego (rozmarynowy, litospermowy, chlorogenowy, cynaryna, cykoriowy, werbaskozyd, plantamajozyd, echinakozyd)
Kwasy fenolowe pochodne kwasu ferulowego: kurkumina, γ-oryzanol
Glikozydoestry (glikozydy fenyloetanodiowe): werbaskozyd = akteozyd, plantamajozyd, echinakozyd
Pochodne alkoholu cynamonowego: rozawiny
Kwasy fenolowe pochodne kwasu benzoesowego: kwas galusowy
Pochodne kwasu o-OH benzoesowego: salicyna, salicylan metylu, aldehyd salicylowy
Pochodne kwasu benzoesowego: lejokarpozyd
Estry kwasu benzoesowego i cynamonoweg w balsamach, znaczenie balsamów
Estry kwasu ferulowego = diaryloheptanoidy; kurkumina (diferuloilometan), kurkumoidy
FENYLOPORPANOIDY:
Lignany: neolignany, cyklolignany:
o działaniu hepatoprotekcyjnym
adaptogennym
estrogennym
antyoksydacyjnym
przeciwrakowym
Podofilotoksyna i pochodne - peltatyny w podofilinie, aktywność.
Półsyntetyczne pochodne podofilotoksyny - znaczenie.
Flawonolignany - znaczenie, występowanie
Pochodne fenylopropanoidów: kawalaktony, stilbenoidy, ksantony, diaryloheptanoidy (arylalkanony)
KUMARYNY
Pochodna izokumaryny: filoducyna
Kumaryna - aktywność, wykorzystanie.
Dikumarol - występowanie znaczenie.
Hydroksykumaryny: umbeliferon, eskulina, eskuletyna
Metoksykumaryny: herniaryna
OH-metoksykumaryny: skopoletyna
Piranokumaryny:
angularne wisnadyna, samidyna
linearne: ksantyletyna
Furanokumaryny:
angularne: angelicyna,
linearne: psolaren, bergapten, ksantotoksyna; FOTOTOKSYCZNOŚĆ!
Toksyczne pochodne kumaryny: aflatoksyny, ochratoksyny.
Furanochromony: kelina, wisnadyna - aktywność, występowanie
GARBNIKI:
Definicja
Podział:
hydrolizujące (galotanoidy, elagotanoidy)
niehydrolizujące (katechinowe, protoantocyjanidyny typu A i B)
skompleksowane: EGCG
inne
Garbniki Labiatae
Właściwości garbników
Przykłady surowców garbnikowych, ich znaczenie biologiczne.
FLAWONOIDY:
Definicja
Budowa
Typy flawonoidów (+ kryteria przynależności)
Najczęstsze aglikony i glikozydy
Roślinne fitoestrogeny - grupy, przykłady związków, surowców, aktywność
Z czego wynika działanie flawonoidów?
Wpływ flawonoidów na naczynia krwionośne?
Typy działania flawonoidów.
Naturalne flawonoidy w lecznictwie - z czego otrzymywane, aktywność.
Półsyntetyczne flawonoidy w lecznictwie .
Różnice w stosowaniu rutyny i trokserutyny.
ANTOCYJANY:
Definicja
Właściwości
Przykłady aglikonów, glikozydów
Nomenklatura
Przykłady surowców bogatych w antocyjany
CHINONY:
Benzochinony - ubichinon
Naftochinony: przykłady związków, aktywność
Juglon, lawson, lapachol, plumbagina, droseron, szikonina B, alkanina A, filochinon - występowanie i znaczenie.
Antranoidy: antrachinony, antrony, antranole, występowanie, surowce, mechanizm działania, warunek dla działania laxans
1,2, 1,3-di-OH-antrachinony - występowanie i aktywność
Pochodne antrachinonów (kwas karminowy) - pochodzenie, znaczenie, wykorzystanie.
Naftodiantrony - występowanie, związki, aktywność
TERPENY:
Monoterpeny: składniki olejków eterycznych i irydoidy
Irydoidy proste - przykłady, występowanie
Irydoidy złożone
glukozydowe (typ aukubiny, harpagidu, asperulozydu)
estrowe = nieglukozydowe
sekoirydoidy - Gentianaceae
inne tzw. nieregularne
wszędzie przykłady związków, surowców, aktywność
Do czego służy wskaźnik goryczy?
Seskwiterpeny (składniki olejków eterycznych, furanoeudesmany, furanogermakrany)
Laktony seskwiterpenowe o aktywności biologicznej - surowce, wykorzystanie np. alantolakton, knicyna, laktucyna, laktukopikryna, partenolid, cynarokarpina, bilobalid
Proazuleny - wytłumacz nazwę, występowanie, aktywność.
Seskwiterpeny jako markery obcych składników - przykłady
Hernandulcyna - występowanie, właściwości.
DITERPENY:
Niecykliczne:
fitol - element chlorofilu, tokoferoli, witaminy K,
znaczenie chlorofilu
Cykliczne - forskolina, ballotinon, kwas grindeliowy, marubina i pochodne, rotundifuran, pikrosalwina (karnosol), rosmanol, salwinoryna A, tanszinony, ginkgolidy, stewiozyd
Diterpenowe alkaloidy: taksol (paklitaksel), 10-dezacetylbakkatyna III, akonityna i pochodne
Diterpeny toksyczne: estry forbolu.
TRITERPENY:
Skwalen - występowanie, znaczenie
α-onoceryna (onkol) - „podwójna” cyklizacja skwalenu
Podział:
tetracykliczne: akteina, cimicifugozyd, kukurbitacyny, sapogeniny ginsenozydów
pentacykliczne: sapogeniny (np. kwas oleanolowy, kwijalowy, glicyretynow), hederagenina, protoprymulagenina A, gipsogenina, protoescygenina), kwas ursolowy, kwas boswelinowy, kwas azjatykowy, kwas medakazowy, betulina, kwas betulinowy, taraksasterol, arnidiol, faradiol
Zmodyfikowane triterpeny: limonoidy, kwasynozydy
Steroidy: glikozydy nasercowe (kardenolidy, bufadienolidy), gugulsterony, 3-ketosteroidy
TETRATERPENY - występowanie i znaczenie
Karotenoidy - likopen, β-karoten, ksantaksantyna
Ksantofile - zeaksantyna, kapsorubina, kapsantyna, wiolaksantyna, fukoksantyna
Apokarotenoidy - krocetyna, kroczna, biksyna
SAPONOZYDY:
Właściwości
Podział
Działanie biologiczne saponozydów triterpenowych:
wykrztuśne (mechanizm)
działanie przeciwzapalne (w niewydolności żylnej, w chorobie wrzodowej, w dermatologii),
moczopędne
adaptogenne
Działanie uboczne korzenia lukrecji
Saponinowe surowce jako detergenty - wykorzystanie.
Saponiny steroidowe - typy, występowanie
Działanie biologiczne saponin steroidowych pochodnych diosgeniny/hekogeniny
GLIKOZYDY NASERCOWE:
Budowa - typ kardenolidu, bufadienolidu
Występowanie
Budowa a aktywność
Działanie glikozydów nasercowych
Wskazania
Objawy przedawkowania
OLEJKI ETERYCZNE:
1. Definicja
Właściwości
Składniki olejku (pierwotne i wtórne)
Otrzymywanie olejku
Otrzymywanie frakcji bogatych w związki lotne.
Wybrane składniki monoterpenowe olejków - występowanie:
limonen
cytral
α- i β-pineny
geraniol/nerol
cytronelol
linalol
terpinen-4-ol
karwon
menton
kamfora
tujon
Występowanie, aktywność, znaczenie i otrzymywanie - tymol i mentol
Seskwiterpenowe składniki olejków: farnezol, α-bisabolol (lewomenol)
Składniki fenylopropanoidowe: eugenol, aldehyd cynamonowy, anetol
Toksyczne składniki olejków eterycznych: azaron, mirystycyna, saflor, Apio
Uboczne skutki stosowania olejków eterycznych - mentolu
Wpływ olejków na nerki i drogi moczowe, układ krwionośny, skórę
Działanie surowców olejkowych, olejków eterycznych i innych składników:
antyseptyczne,
przeciwzapalne,
przeciwuczuleniowe,
rozkurczające mięśnie gładkie przewodu pkarmowego - efekt wiatropędny
uspokajające
przeciwpasożytnicze (wszawica)
poprawiające smak i zapach
Wykorzystanie drażniącego działania olejków w stosowaniu zewnętrznym.
Wykorzystanie drażniącego działania surowców olejkowych w stosowaniu wewnętrznym (wykrztuśne, moczopędne, pobudzające wydzielanie soków trawiennych)
ALKALOIDY:
Definicja
Właściwości
Zastosowanie w lecznictwie
Klasyfikacja wg:
biogenezy (właściwe, protoalkaloidy, pseudoalkaloidy)
budowy chemicznej
Alkaloidy:
o działaniu spazmolitycznym: atropina/hioscyjamina, skopolamina, boldyna, chelidonina, urotropina (=fumaryna), papaweryna, winkamina (winpocetyna), teofilina
przeciwbólowe: morfina
znieczulające: kokaina
powodujące porażenie/zwiotczenie mięśni prążkowanych: (+)-tubokuraryna, C-toksyferyna-1 (chlorek alkuronium)
wykrztuśne/wymiotne: emetyna, cefelina
przeciwkaszlowo: kodeina, narkotyna (noskapina), glaucyna
kurczące mięśnie gładkie (galantamina = niwalina)
przeciwarytmicznie: sparteina, ajmalina, chinidyna
na kuracjach odwykowych: nikotyna, cytozyna
w impotencji: johimbina
obniżające ciśnienie: rezerpina
przeciwnowotworowe: winblastyna, winkrystyna, paklitaksel (taksol)
kurczące mięśnie gładkie: pilokarpina, fizostygmina
kurczące/rozkurczające mięśnie gładkie: ergotamina, grupa ergotoksyny (ergokrystyna, ergokryptyna, ergokornina)/DH-ergokrystyna
pobudzające: kofeina, teofilina, teobromina
przeciwpasożytnicze: metylolykoakonityna
pobudzające: (-)efedryna i pochodne, (-)-katynon
przeciwreumatyczne: kapsaicyna, kolchicyna
przeciwcukrzycowe: galeina
steroidowe: Solanum
toksyczne: niektóre pirolizydynowe np. akonityna
ORGANICZNE KWASY ROŚLINNE:
Alifatyczne: mrówkowy, octowy, monofluorooctowy, angelikowy, szczawiowy, fumarowy
Hydroksykwasy: glikolowy,jabłkowy, cytrynowy, winowy, salicylowy, kwas -OH-cytrynowy, (-)HCA w owocach rodz Garcynia (cambogia, indica)
Aromatyczne: benzoesowy, tropowy, szikimowy
Heterocykliczne: pochodne-γ-pironu: kwas chelidonowy, mekonowy
O charakterze witamin: kwas L-askorbowy, witamina C, foliowy (witamina B11, folacyna)
UKŁAD FARMAKOLOGICZNY:
Tutaj trzeba wymienić surowiec odpowiedzialny za działanie oraz związek/związki to działanie warunkujące. Dodatkowo opisać mechanizm, zastosowanie, przeciwwskazania i działania uboczne.
W INFEKCJACH GÓRNYCH DRÓG ODDECHOWYCH:
1) przeciwkaszlowe
wykrztuśne
stosowane miejscowo (do nacierań, inhalacji)
przeciwzapalnie i antyseptycznie na błony śluzowe jamy ustnej, gardła
przeciwgorączkowe
wpływające na układ immunologiczny
STOSOWANE W REUMATYZMIE I NERWOBÓLACH - z podziałem na doustne/zewnętrzne
CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO:
pobudzające czynności żołądka i wydzielanie soków trawiennych
działające żółciopędnie i żółciotwórczo
przeciwwrzodowo
ochronnie na miąższ wątroby
przeczyszczająco
przeciwbiegunkowo
rozkurczająco na mięśnie gładkie p. pok. (wiatropędnie)
przeciwwymiotnie
przeciwrobaczo
REGULUJĄCE METABOLIZM:
przeciwmiażdżycowe
przeciwcukrzycowe
przeciwtrądzikowe
uzupełniające niedobory NNKT
wspomagające odchudzanie
NA SERDUCHO I NACZYNIA:
wzmacniająco na mięsień sercowy
obniżające podwyższone ciśnienie
na naczynia krwionośne w mózgu i na obwodzie - stosowane w żylakach kończyn dolnych, odbytu, niewydolności żylnej
UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY:
moczopędne
dezynfekująco w obrębie dróg moczowych
w łagodnym rozroście prostaty
w zaburzeniach miesiączkowania
dolegliwości okresu przekwitania
NA UKŁAD NERWOWY:
uspokajająco
pobudzająco
przeciwbólowo
przeciwmigrenowo
przeciwdepresyjnie
WYBRANE INTERAKCJE:
ziele dziurawca
surowce pęczniejące (ŚLUZY)
korzeń lukrecji
glikozydy nasercowe
surowce przeczyszczające (ANTRACHINONY)
hamujące agregację płytek krwi
korzeń żeń-szenia