Afganistan
1
Afganistan
/ 'A:'F3*'F '3D'EJ ,EGH1Ì*
,EGH1Ì '3D'EÌ 'A:'F3*'F
Islamska Republika Afganistanu
Flaga Afganistanu Godło Afganistanu
Hymn: Milli Surood
Język urzędowy perski, paszto
Stolica Kabul
Ustrój polityczny republika islamska
Głowa państwa prezydent Hamid Karzai
Szef rzÄ…du prezydent Hamid Karzai
Powierzchnia 41. na świecie
" caÅ‚kowita 652 230 km²
" wody śródlądowe ~0%
Liczba ludności (2010)
41. na świecie
[1]
" całkowita
ź% 29 121 286
" gęstość zaludnienia
44,65 osób/km²
[1]
PKB (2009)
²% 16,63 mld USD
" całkowite
571 USD
" na osobÄ™
PKB (PPP) (2010) ²% 29,81 mld USD
" całkowite 1 000 USD
" na osobÄ™
Jednostka monetarna afgani (AFN)
Niepodległość od Wielkiej Brytanii
19 sierpnia 1919
Religia dominujÄ…ca islam
Strefa czasowa UTC +4:30
Kod ISO 3166 AFG
Domena internetowa .af
Kod samochodowy AFG
Kod telefoniczny +93
Afganistan
2
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Islamska Republika Afganistanu w Wikicytatach
Hasło Afganistan w Wikisłowniku
Afganistan, Islamska Republika Afganistanu (dari 'A:'F3*'F, trl. Afgh

nest

n, trb. Afghanestan; ,EGH1Ì '3D'EÌ
'A:'F3*'F, trl. Dawlat-e Esl

m%2Å‚-ye Afgh

nest

n, trb. Daulat-e Eslami-je Afghanestan; paszto 'A:'F3*'F, trl.
Afgh

nist

n, trb. Afghanistan; / 'A:'F3*'F '3D'EJ ,EGH1Ì*, trl. DY Afgh

nist

n Isl

m%2Å‚ Dawlat, trb. Dy Afghanestan
Eslami Daulat)  śródlądowe państwo położone w Azji Środkowej.
Etymologia
Afganistan, pers. i paszto: 'A:'F3*'F (Afghânistân) y
ródło słowa "Afgan" pozostaje nierozpoznane. Jedno z
wyjaśnień bierze je od Apakana, irańskiego władcy z VIII lub IX wieku. Inne wskazuje na odniesienie do słowa
"Abgan" (Imperium Sasanidów, III wiek), najstarszego znanego zapisu odnoszącego się do póz
niejszego "Afgan".
Pojawia się również w zapiskach Szapura I w Nachsz-e-Rostam, gdzie wspomina o nazwisku Goundifer Abgan
Rismaund. Indyjski astronom z VI wieku, Varahamihira, w swojej pracy "Brhat Samhita" (11.61; 16.38), określa
Afganów słowem Avagan. Chiński pielgrzym Xuanzang określa nazwą ?
" eP ("Abojian"[2] ) lud zamieszkujÄ…cy
tereny na północ od Gór Sulejmana. W jÄ™zyku perskim -stân oznacza "kraj". Starożytni Grecy nazywali te tereny
"Ariana" od awestyjskiego Aryanam Vaeja lub "Aryavarta"  "kraj Ariów" w sanskrycie (por. Iran). Określenie
'Ariana Afghânistân' jest wciąż popularne wÅ›ród perskojÄ™zycznych mieszkaÅ„ców Afganistanu. NazwÄ… 'Chorasan'
określano Afganistan jako część Wielkiego Chorasanu, co w zapisie pahlawi znaczy "Wschodni Kraj" (pers. .'H1
2EÌF)
Afganistan
3
Ustrój polityczny
Konstytucja afgańska przyjęta w 2004 roku zakłada istnienie trójpodziału władz na władzę: ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą. Władza ustawodawcza przysługuje parlamentowi zwanemu Loja Durga. Władzę
wykonawczą sprawuje wyłaniany w wyborach powszechnych Prezydent, któremu podlega rząd i administracja
centralna.
Geografia
Afganistan jest wysokogórskim krajem śródlądowym,
nie posiadającym dostępu do morza, położonym w
środkowej i południowo-zachodniej Azji. Ponad 4/5
powierzchni zajmują góry. Z północnego wschodu na
południowy zachód rozpościera się pasmo górskie
Hindukusz z najwyższym szczytem kraju (Noszak, 7
492 m n.p.m.), przechodzÄ…cy w surowe obszary
Wyżyny Irańskiej, a następnie w półpustynię
Registanu, między którymi znajduje się Wyżyna
Haradżat z kilkoma przełęczami umożliwiającymi
komunikację pomiędzy regionami kraju. Klimat
surowy i mroz
ny, w górach średnie temperatury
stycznia spadajÄ… do -15 °C, a w lipcu rzadko
przekraczajÄ… 0 °C. Lata najcieplejsze na pustynnych obszarach na poÅ‚udniu (powyżej +22 °C). Opady w górach
powyżej 1 500 mm rocznie, większa część kraju ma 400-600 mm rocznie, na terenach stepowych poniżej 200 mm
rocznie. Ziemie uprawne zajmują zaledwie 12% powierzchni, zaś lasy (głównie w rejonie północno-wschodnim)
tylko 3%.
" Granice 5 529 km:
" Chińska Republika Ludowa przez korytarz wachański - 76 km
" Iran - 936 km
" Pakistan - 2 430 km
" Tadżykistan - 1 206 km
" Turkmenistan - 744 km
" Uzbekistan - 137 km
" najniższy punkt - Amu-daria 258 m n.p.m.
" najwyższy punkt - Noszak 7 492 m (inne z
ródła podają 7 485 m n.p.m.)
Gospodarka
Afganistan należy do najsłabiej rozwiniętych gospodarczo państw świata. PKB wyniósł 16,63 mld dolarów USA
(dane szacunkowe z 2009), czyli zaledwie 571 dolarów na 1 mieszkańca, z czego 31% dostarczyło rolnictwo, 26%
przemysł, a resztę usługi[1] .
Zasoby naturalne: gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel, miedz
, chrom, baryty, siarka, ołów, cynk, ruda żelaza, sól,
kamienie szlachetne i półszlachetne są eksploatowane w ograniczonym zakresie, większe znaczenie ma jedynie
wydobycie gazu (30 mln mł w 2008) i surowców budowlanych, między innymi lazurytu. Kilka elektrowni wodnych
wyprodukowało 285,5 mln kWh energii elektrycznej[1] . Liczne zakłady rzemieślnicze rozrzucone po całym kraju
produkują rozmaite wyroby włókiennicze, metalowe, skórzane oraz wyroby z drewna i inne. Rozwinięty jest
przemysł spożywczy.
Afganistan
4
Główną gałęzią gospodarki jest niskotowarowe rolnictwo. Uprawia się głównie zboże (pszenica 2,7 mln ton, ponadto
kukurydzę, jęczmień i ryż, także bawełnę, buraki cukrowe, trzcinę cukrową; w dolinach rzek - na terenach
nawadnianych - kwitnie sadownictwo i uprawa winorośli - produkcja winogron 365 tys. ton.
Dobrze rozwinięta hodowla (częściowo koczownicza): owiec - 11 mln, kóz - 2,2 mln oraz wielbłądów i koni.
Transport bardzo słabo rozwinięty. Drogi liczą tylko 42,15 tys. km, w tym: 29 800 km szlaków nieutwardzonych
(wskaz
nik gÄ™stoÅ›ci dróg wynosi zaledwie 6,51 km/100 km²), a jednoczeÅ›nie nie istniejÄ… tu jakiekolwiek linie
kolejowe. W Afganistanie istnieje 1 200 km (w 2007) śródlądowych dróg wodnych. Najważniejszą arterię stanowi
żeglowny odcinek rz. Amu Daria, po którym pływają statki o pojemności do 500 DWT. Ponadto istnieją gazociągi o
łącznej długości 466 km. Główne lotnisko w Kabulu ma połączenie z kilkoma miastami za granicą. Poza Kabulem,
w 2010 istniało 18 innych lotnisk o betonowych pasach startowych oraz 34 inne o nieutwardzonych lądowiskach.
Międzynarodowe linie lotnicze znajdują się w Kabulu i w Kandaharze. Na całym obszarze kraju poważną rolę
odgrywa nadal transport juczny.
Bilans handlowy niezrównoważony: eksport w 2009 wyniósł 547 mln dolarów[1] , zaś import aż 5 300 mln dolarów.
Główni partnerzy handlowi: Pakistan, USA, Indie, Niemcy, Rosja, Japonia i Iran. Z uwagi na utrzymujące się od
kilkudziesięciu lat konflikty i prowadzone działania wojenne, gospodarka afgańska znajduje się w ruinie. Głównym
produktem eksportowym, do niedawna, było opium, którego roczna produkcja wynosiła 4.000 ton. Produkcją opium
trudnią się lokalni watażkowie usadowieni w poszczególnych rejonach kraju i czujący się bezkarni ze względu na
słabość władzy centralnej.
Demografia
Różnorodność etniczna i językowa Afganistanu odzwierciedla jego położenie, gdzie przechodziły wojska i
przecinały się historyczne szlaki handlowe prowadzące z Azji Środkowej do Azji Południowej i
Południowo-Zachodniej. Dari (afgański perski) i paszto są językami urzędowymi i służą jako wspólny język
większości Afgańczyków, chociaż talibowie stosowali tylko paszto. Uzbecki i turkmeński są szeroko
rozpowszechnione na północy. Mniejsze grupy w całym kraju mówią ponad 70 innymi językami i niezliczonymi
dialektami.
Religią państwową jest islam. Szacuje się, że 80% ludności to muzułmanie wyznający sunnicką odmianę Hanafi.
Reszta to głównie muzułmanie szyici, przede wszystkim Hazarowie. Pomimo prób w okresie rządów
komunistycznych laicyzacji afgańskiego społeczeństwa islamskie praktyki przenikają wszystkie aspekty życia. Islam
był fundamentem oporu wobec komunistów i radzieckiej inwazji. Islamskie tradycje religijne i przepisy, wraz z
tradycyjną praktyką są podstawowym sposobem na prowadzenie swojego życia i rozwiązywanie sporów prawnych.
Poza mieszkańcami dużych miast większość Afgańczyków jest podzielonych na plemiona i inne wspólnoty oparte
na przywódcach, które kultywują dawne tradycje i praktyki religijne.
Liczba mieszkańców w 2010 wynosiła 29,12 mln (w 1950 było ich 8,15 mln[3] ). Ludność jest rozmieszczona bardzo
nierównomiernie. Główne skupiska to kotliny śródgórskie i oazy na obszarach północno-wschodniej części kraju;
tereny wysokogórskie na północy i półpustynne na południowym zachodzie są prawie bezludne. Ok. 2 mln
mieszkańców to koczownicy. Ponad 3 mln osób przebywa na emigracji, głównie w Pakistanie i Iranie. Skład
narodowościowy jest zróżnicowany: żyją tu Pasztunowie - 42%, Tadżycy - 27%, Hazarowie i Uzbecy - po ok. 9%,
Ajmakowie - 4%, Turkmeni - 3%, Beludżowie - 2%, . Tylko 24% ludności mieszka w miastach. Poziom życia
ludności i jej zdrowotność należą do najniższych w świecie; powszechnym zjawiskiem jest analfabetyzm - 71,9%.
Afganistan
5
Statystyki demograficzne
[1]
(2010)
Liczba ludności 29 121 286
Współczynnik urbanizacji 24% (2008)
Ludność według wieku
0  14 lat 43,6% (mężczyzn 6 343 611; kobiet 6 036 673)
15  64 lat 54% (mężczyzn 7 864 422; kobiet 7 470 617)
ponad 64 lata 2,4% (mężczyzn 326 873; kobiet 353 520)
Åšredni wiek
W całej populacji 18 lat
Mężczyzn 17,9 lat
Kobiet 18 lat
Przyrost naturalny 2,471%
Współczynnik urodzeń 38,11 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 17,65 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 4,24 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,05 mężczyzn/kobiet
15  64 lat 1,05 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,92 mężczyzn/kobiet
w całej populacji 1,05 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji 151,5 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 155,15 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 147,67 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 44,65 lat
Mężczyzn 44,45 lat
Kobiet 44,87 lat
Rozrodczość 5,5 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,01% (2001)
" główne miasta (ludność wg http:/ / www. citypopulation. de, stan na 21 września 2006)
" Kabul - 2 536,3 tys.
" Herat - 349,0 tys.
" Kandahar - 324,8 tys.
" Mazar-i Szarif - 300,6 tys.
" Dżalalabad - 168,6 tys.
" Kunduz - 117,5 tys.
Afganistan
6
" 6 690 osób na 1 lekarza (w 1990 r. - 13 200 osób na 1 lekarza)
" 2 945 osób na łóżko szpitalne
" 23% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa
Podział administracyjny
Afganistan jest podzielony na 34 prowincje
(wilajet) i 398 dystryktów
Religijność
" islam - 97,89%
" zoroastryzm - 1,5%
" hinduizm - 0,35%
" tradycyjne religie etniczne - 0,1%
" bahaizm - 0,1%
" sikhizm - 0,02%
" chrześcijaństwo - 0,01%[4]
Przypisy
Mapa przedstawiajÄ…ca Prowincje Afghanistanu
[1] CIA  The World Factbook (https:/ / www. cia.
gov/ library/ publications/ the-world-factbook/
geos/ af. html) (ang.). 2010-07-13. [dostęp 2011-01-15].
[2] Willem Vogelsang: The Afghans (http:/ / books. google. pl/ books?id=9kfJ6MlMsJQC& printsec=frontcover#v=onepage& q& f=false).
Oxford: Blackwell Publishers Ltd, 2002, s. 17. ISBN 0-631-19841-5.
[3] dane U.S. Census Bureau, International Data Base (http:/ / www. census. gov/ ipc/ www/ idb/ country. php)
[4] Kościół Zielonoświątkowy Zbór "FILADELFIA" w Bielsku-Białej (http:/ / kzbb. org/ ind. php?kzbb=statystyka& w=rzws& ac=p& id=5&
idp=47)
Linki zewnętrzne
" Afghanistan National Development Strategy (ANDS) (http:/ / www. undp. org. af/ WhoWeAre/
UNDPinAfghanistan/ Projects/ psl/ prj_ands. htm) (ang.)
gag:Afganistan rue:Dę0=VAB0=
y
ródła i autorzy artykułu
7
y
ródła i autorzy artykułu
Afganistan y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25125608 Autorzy: A., ABach, Adam1993, Adziura, Akir, Albertus teolog, Ananas96, Aotearoa, ArturM, Ausir, BTEN, Beau,
Beno, Bladekiller, Bukaj, Cardel, Corleone1807, Drzamich, Ecsperto, EligiuszJakimowicz, Gang65, Gdarin, GÅ‚adka, Hashar, Holek, IncuÅ›, Instruktorek, Interfector, Irdyb, Istilidion, Jadwiga,
Jagger, Kendypajac, Kika59, Kobrabones, Kpjas, Krzychu2, Kwakii, Lajsikonik, Larry, Lazar5, Lingedolf, Los, Louve, M-i, Maire, Marcin Robert, Mariusz G, MariuszR, Markgo, Mathel,
Matiolafoskar, Matusz, Merdis, Mikiapole3, Mikus666, Mirek46, Mix321, Modulo, Mzungu, Nameless, Neeters, Nolik, Olaf, Orchis, PEG, PS., Pa3Widzi, Patryk Rostek, PawełMM, PawełS,
Pimke, Piwusko11, Przsak, Przykuta, Pudelek, Raddar01, Romanm, Ryuu, Rzym, Selso, Silthor, Stoigniew, Superborsuk, Szamotl, Szoferka, Szwejk, Szymaxxx, TANDEM, Taktomasz, Taw,
Texel, Tilia, Togo, Tomasz91, Tomski, Topory, Unknown, Wpedzich, Yarl, Youandme, Zaragoza, Zero, conversion script, mantrid.powersurfr.com, w3cache.supermedia.pl, Åšwistak1, 93
anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Flag_of_Afghanistan.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_Afghanistan.svg Licencja: Public Domain Autorzy: 5ko, Ahmad2099, Antonsusi, Avala,
Bastique, Dancingwombatsrule, Dbenbenn, Denelson83, Domhnall, Duduziq, F l a n k e r, Fry1989, Gast32, Happenstance, Herbythyme, Homo lupus, Klemen Kocjancic, Kookaburra, Lokal
Profil, Ludger1961, MPF, Mattes, Myself488, Neq00, Nersy, Nightstallion, Orange Tuesday, Rainforest tropicana, Reisio, Rocket000, Sojah, Tabasco, Zscout370, 27 anonimowych edycji
Plik:Coat_of_arms_of_Afghanistan.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Coat_of_arms_of_Afghanistan.svg Licencja: Public Domain Autorzy: User:Bastique,
User:Denelson83
Plik:LocationAfghanistan.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationAfghanistan.svg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Autorzy: User:Vardion
Plik:Afganistan CIA map PL.jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Afganistan_CIA_map_PL.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Central Intelligence Agency
Grafika:Commons-logo.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Commons-logo.svg Licencja: logo Autorzy: User:3247, User:Grunt
Grafika:Wikinews-logo.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikinews-logo.png Licencja: logo Autorzy: Dbenbenn, Eloquence, Flominator, Krinkle, Nilfanion, O,
Rocket000, Schaengel89, Zirland, 1 anonimowych edycji
Plik:Wikiquote-logo.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikiquote-logo.svg Licencja: nieznany Autorzy: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom, Jeffq, Krinkle,
Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 anonimowych edycji
Plik:Logo Wikisłownika.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg Licencja: logo Autorzy: User:ABX, user:tsca
Plik:Afghan topo en.jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Afghan_topo_en.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Chochopk, Quadell, Sommerkom,
Sting, Thuresson
Plik:Afghanistan provinces numbered.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Afghanistan_provinces_numbered.png Licencja: GNU Free Documentation License
Autorzy: User:Golbez, User:Morwen
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zawahiri ostrzega Obamę przed porażką w Afganistanie (19 11 2008)
Chomsky acerca de Bin Laden, la política estadounidense y Afganistán
Śmierć za igrzyska (mój Afganistan a Olimpiada )
Koziolek Matolek w Afganistanie czyli polski Nostradamus
Kanada wycofa kontyngent z Afganistanu w 2011 r
Operacja NATO w Afganistanie (Biuletyn Opinie)
Afganistan przyszłość uwięziona w przeszłości
Afganistan publiczna egzekucja pary kochanków (13 04 2009)
POLACY W AFGANISTANIE
Afganistan stracone szanse (Policy Paper FAE)
Polska będzie w Afganistanie tak długo jak będzie to konieczne
Afganistan kalendarium
gżihad afganistan
Afganistan zrewiduje ustawę ograniczającą prawa kobiety w małżeństwie (07 04 2009)

więcej podobnych podstron