Studia Judaica 8: 2005 nr 1-2(15-16) s. 241-272
241
y
R Ó D A
A
Roman Marcinkowski
Uniwersytet Warszawski
SZABAT WEDA
UG MISZNY
I. POCHODZENIA I PRAKTYKI SZABATU
Powszechnie nazwę sobotniego dnia odpoczynku, stanowiącego w
judaizmie siódmy dzień tygodnia, wywodzi się od hebrajskiego rdzenia
sz-b-t, który oznacza  przestać coś robić, zaniechać czynienia czegoś,
odpocząć (a współcześnie także  strajkować ). Jednak takie rozumienie
szabatu utwierdziło się wśród wyznawców judaizmu dopiero po niewoli
babilońskiej za przyczyną Kodeksu Kapłańskiego, opowiadającego o
stworzeniu świata przez Boga w ciągu sześciu dni i odpoczynku siódmego
dnia (Rdz 1,1-2,3)1. Nie jest jasne pierwotne pochodzenie tego wyrazu jak
i praktyki szabatu. Teoria wywodząca etymologię od babilońskiego sza-
pattu jest mało prawdopodobna, gdyż termin ten oznaczał piętnasty dzień
miesiąca wypadający w pełnię księżyca. Szabat powtarza się co siedem
dni, w 7, 14, 21 i 28 dniu miesiąca, które to dni uważane były przez ludy
Mezopotamii za nieszczęśliwe, objęte tabu. Wiązano je prawdopodobnie
z cyklem księżycowym, w którym wyznaczały początki kolejnych faz
księżyca2.
1
Różne koncepcje szabatu przedstawiają np. dwie biblijne wersje Dekalogu. Księga
Wyjścia łączy szabat ze stworzeniem świata. Świętość tego dnia opiera na zaniechaniu
pracy przez Boga, Jego odpoczynku i błogosławieństwie. Izrael zachowuje szabat naśla-
dując działanie Boże. Dla deuteronomistycznej wersji Dekalogu szabat stanowi dobrą
podstawę do uwolnienia Izraela z niewolnictwa.
2
Por. W. Ty l o c h, Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne Bliskiego Wschodu i juda-
izmu, w: Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne, Warszawa 1974, s. 282; tenże, Judaizm,
Warszawa 1987, s. 324-325.
ROMAN MARCINKOWSKI
242
O praktykowaniu szabatu w czasach pierwszej świątyni świadczy
Biblia hebrajska podając, że w tym dniu (podobnie jak w dzień nowiu
księżyca) nie prowadzono żadnego handlu (Am 8,5)3, odwiedzano mężów
Bożych (2 Krl 4,22-23), radowano się w Królestwie Izraela (Oz 2,13).
W Królestwie Judy w VIII w. p.n.e. w szabat i nów gromadzono się
w świątyni jerozolimskiej (Iz 1,13; Lm 2,6). Trzymano również straże
przy pałacu królewskim i świątyni (2 Krl 11,5-9.7).
Pod koniec VI w. p.n.e. trito-Izajasz nawołuje do uszanowania szaba-
tu poprzez ograniczenie wychodzenia, zaniechanie załatwiania i omawia-
nia spraw oraz unikanie podróży. Sam dzień nazywa świętym, godnym
czci, przyjemnością, a nawet rozkoszą (Iz 58,13-14).
Powaga szabatu rośnie tuż przed niewolą babilońską, w czasie niewo-
li i po niej. Prorok Jeremiasz nawołuje, aby nie wynosić ciężkich rzeczy
poza bramy Jerozolimy oraz nie wykonywać żadnej pracy, ale święcić ten
dzień (Jr 17,19-27). Los dynastii i miasta zależy od właściwego przestrze-
gania szabatu. Podobnie wypowiada się Ezechiel podkreślając, że szabat
jest znakiem poświęcenia Izraela Bogu (Ez 20,12 nn.). Prorok do powin-
ności kapłańskich dodaje obowiązek dopilnowania świętości szabatu (Ez
44,24). Ważność przestrzegania przepisów z nim związanych podkreśla
także wspomniany już Trito-Izajasz (Iz 56,2.4.6; 58,13), który ma wizję
uniwersalistyczną szabatu, obejmującą każdego człowieka (Iz 66,23).
Również Nehemiasz wyróżnia szabat pośród wszystkich pouczeń, zaka-
zów i nakazów danych Izraelowi przez Mojżesza (Neh 9,14). Szczególnie
ostro odnosi się do handlu z obcymi (nakazuje zamykanie bram Jerozoli-
my na czas szabatu  Neh 10,32) i grozi jeszcze większym (niż niewola
babilońska) nieszczęściem za pogwałcenie szabatu (Neh 13,15-22).
Po zburzeniu świątyni jerozolimskiej, gdy zaprzestano kultu, a naród
został uprowadzony do niewoli babilońskiej lub rozproszony po innych
krajach szabat obok obrzezania stał się najważniejszą praktyką religijną
łączącą Żydów. To doświadczenie umocniło jeszcze bardziej jego pozycję
w okresie odbudowy państwa.
Gdy Ptolemeusz Soter zdobywał w szabat Jerozolimę (ok. 300 r.
p.n.e.), lud się nie bronił, co zaświadcza (za Agartarchidesem z Knidos)
Józef Flawiusz, Starożytności żydowskie (Antiquitates Judaice) 12,14. Za
3
Prorok Amos działał najprawdopodobniej ok. 765-753 r.
4
Według innego dzieła Józefa Flawiusza De bello judaico (2,117) najsurowsze
przepisy szabatowe obowiązywały w gminie esseńskiej. Potwierdzenie znalez
ć można
w jednym z głównych dzieł gminy z Qumran Dokumencie damasceńskim (X,14-XII,6),
SZABAT WEDA
UG MISZNY
243
panowania Seleucydów (202-167 r. p.n.e.) zakazano praktyk religijnych,
w tym również świętowania szabatu. Według przekazu deuterokanonicz-
nego uznawanego przez wyznawców judaizmu za literaturę apokryficzną
(1 Mch 2,31-38) w czasie powstania machabejskiego wielu Żydów zgi-
nęło, gdyż nie chcieli naruszyć sobotniego odpoczynku. Po tej tragedii
wprowadzono zasadę, że w obronie życia wolno odstąpić od reguł szabatu
(1 Mch 2,40-41). Wśród literatury apokryficznej wyjątkową troską o prze-
strzeganie praw szabatowych wyróżnia się Księga Jubileuszów (2,17-32;
50,6-13), która za przekroczenie ustalonej w szabat odległości, post lub
podróżowanie statkiem nakazuje karę śmierci. Zabrania także małżonkom
kontaktów intymnych w szabat (50,8) w przeciwieństwie do wykładni ra-
binicznej, która zaleca w tym dniu wypełnianie obowiązku małżeńskiego
(B Qam 82a; Ket 62b).
Opis szabatu przedstawiony w Misznie, która poświęca mu jeden
z traktatów w porządku Mo ed, stanowi stosunkowo póz
ną fazę jego roz-
woju. Tekst traktatu spisano ostatecznie na przełomie II i III w. n.e.
II. UWAGI DO TREŚCI TRAKTATU MISZNY SZABBAT
Około jednej trzeciej całego misznaickiego materiału traktatu
Szabbat zajmuje tematyka zakazu przenoszenia różnych ciężarów w ten
wyjątkowy w tygodniu dzień. Ta grupa tematyczna układa się w jedną
całość i obejmuje następujące fragmenty: Szab 1,1; 5-6; 7,3-4; 8; 9,5-11;
10-11; 16-18. Reszta tekstu da się ująć w kilka bloków tematycznych:
piątek przed rozpoczęciem szabatu: co wolno, a czego nie można robić
(Szab 1,2-3), różne zdania na ten temat szkół Szammaja i Hillela (Szab
1,4-11) oraz o podróżowaniu w piątek wieczorem (Szab 24,1); zapalanie
światła szabatowego, podtrzymywanie go i przechowywanie gorących
potraw (Szab 2-4; 22,4); lista prac zabronionych w szabat oraz kary za
nieprzestrzeganie tego zakazu (Szab 7,1-2); cytaty biblijne (Szab 9,1-4)
oraz komentarz do fragmentu Szab 7,1-2 (Szab 12-15); sytuacje wyjątko-
we podyktowane innymi niż świętowanie szabatu względami religijnymi
 koniecznością ratowania zdrowia lub życia oraz szczególnie ważnymi
zakazującym m.in. próżnych rozmów oraz ustalania zakresu obowiązków i w ogóle mó-
wienia o pracy i służbie w ten szczególny w tygodniu dzień, por. W. Ty l o c h, Rękopisy
z Qumran nad Morzem Martwym, Warszawa 1963, s. 131-137; R. M a r c i n k o w s k i,
Utwory pozabiblijne biblioteki esseńskiej z Qumran,  Przegląd Orientalistyczny 1991 nr
1-4, s. 132-141.
ROMAN MARCINKOWSKI
244
okolicznościami: obrzezanie (Szab 19; 9,3), leczenie (Szab 14,3-4; 22,6),
pożar i gaszenie go (Szab 16,1-6), powinności wobec zmarłego (Szab
23,4-5).
III. PRZEPISY DOTYCZ
CE SZABATU
1. W piątek wieczorem
1.1. W piątek wieczorem  co można, a czego nie wolno robić
Traktat Szabbat podaje przykłady czynności dozwolonych i zabro-
nionych do wykonania w piątek przed zmierzchem. Chodzi tu o czynno-
ści długotrwałe, podczas których można zapomnieć o nadejściu szabatu. I
tak nie wolno siadać przed fryzjerem tuż przed popołudniową modlitwą,
dopóki się jej nie odmówi5. Nie można także wchodzić do łaz
ni lub do
garbarni, ani też jeść lub sądzić. Jeśli już zaczęto którąś z tych czynności,
to powinno się ją dokończyć. Przerwać należy je jedynie dla recytowania
Szema , ale nie ze względu na modlitwę (Szab 1,2).
Tuż przed zmrokiem krawiec nie może wyjść z igłą, a urzędnik z
piórem. Nie wolno także czyścić ubrania, ani czytać przy świetle lampy6
(Szab 1,3).
5
Traktat Miszny Berachot podaje, że popołudniową modlitwę (Mincha) można
odmówić o dowolnej porze od południa do zachodu słońca, por. Ber 4,1. Ch. A l b e c k,
Sziszsza Sidrei Miszna (hebr. Sześć Porządków Miszny), t. 2/1958, Jeruszalaim, s. 18 wyja-
śnia, że chodzi tu o tzw.  małą Minchę , której czas wykonania rozpoczyna się od godziny
9.30 według misznaickiej rachuby czasu, tzn. od 15.30.  Na krótko przed Minchą ozna-
cza zdaniem Ch. Albecka pół godziny wcześniej, czyli ok. godziny dziewiątej w czasach
Miszny, tzn. około trzeciej po południu współcześnie. Niektórzy twierdzą, że chodzi tu o
termin  dużej Minchy od godz. 6.30, czyli 12.30. Czas przed Minchą oznaczałby wtedy
południe.
6
Gdyż przez zapomnienie można rozjaśnić światło lampy, por. Ch. A l b e c k, jw.;
H. D a n b y, The Mishnah, London 1958: 100. Miszna wymienia w tym miejscu (Szab
1,4) Chananię syna Chizkiasza, syna Guriona (ewentualnie Garona)  tannaitę tzw. pierw-
szego pokolenia (50-90 r. n.e.), w którego górnej komnacie rozstrzygnięto jednego dnia
osiemnaście spraw. Niektórzy doszukują się tych osiemnastu spraw w trzech poprzednich
lekcjach (trzy pierwsze lekcje traktatu Szabbat), inni w lekcji piątej i następnych. Gemara
babilońska (13b; 14a) uwzględnia w tym miejscu pogląd Szkoły Szammaja i uznaje spra-
wy dotyczące czyszczenia ubrania i czytania jako piętnastą i szesnastą ze wspomnianych
osiemnastu. Chanania ben Chizkiasz ben Gurion był przełożonym szkoły szammaitów
przed zburzeniem świątyni w Jerozolimie. Jemu przypisuje się przywrócenie Księgę Eze-
chiela na dawne miejsce w kanonie, por. G.F. M o o r e, Judaism in the First Centuries of
the Christian Era. The Age of Tannaim, Cambridge 1962, I, s. 246; H.L. S t r a c k, Einle-
itung in Talmud und Midrasch, Munchen 1921, s. 122.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
245
1.2. Różne zdania na ten temat szkół Szammaja i Hillela
Szkoła Szammaja zabrania jeszcze w piątek wieczorem wykonywa-
nia innych czynności, na które zezwala Szkoła Hillela. Są to: moczenie
atramentu7, wonnych olejków oraz wyki8, chyba, że zdąży się ją zamoczyć
jeszcze za dnia (Szab 1,5).
Wkładanie przędzy lnu do pieca, chyba, że wyschnie jeszcze za dnia.
Umieszczanie wełny w kotle, chyba, że nabierze koloru przed zmierz-
chem. Zastawianie sieci na zwierzęta, ptaki i ryby, chyba, że dokona się
łowów jeszcze za dnia9 (Szab 1,6).
Sprzedawanie obcemu, tzn. nie-żydowi, dz
wiganie razem z nim, a
tym bardziej więcej niż on, chyba, że dojdzie za dnia do pobliskiego miej-
sca10 (Szab 1,7).
Dawanie skór do wyprawy garbarzowi oraz odzieży obcemu praczo-
wi, chyba, że wykonają pracę jeszcze za dnia11. Szkoła Hillela zezwala na
to dopóki świeci słońce12 (Szab 1,8).
Obie szkoły (Szammaja i Hillela) zaś zezwalają na uruchamianie
tłoczni oliwy i winogron (Szab 1,9).
Zabrania się w piątek wieczorem pieczenia mięsa, smażenia jajek i ce-
buli, chyba, że czynności te zakończy się jeszcze za dnia. Nie można także
wkładać chleba do pieca, gdy zapada zmrok, ani placka na rozżarzone wę-
gle, chyba, że zdążą się pokryć skórką przed zmierzchem13 (Szab 1,10).
Można natomiast w piątek wieczorem, gdy zapada zmrok wkładać do
pieca paschę14 oraz podtrzymywać ogień na palenisku w Izbie Paleniska15.
7
Atrament (hebr.  dejo ) stanowił w czasach Miszny substancję stałą, którą przed
użyciem rozpuszczano.
8
Ch. A l b e c k, jw., s. 19 w swym hebrajskim komentarzu używa wyjątkowo angiel-
skiego terminu  vetch  wyka.
9
Polowanie należy do prac zabronionych w szabat, por. Szab 7,2.
10
Tosefta dopuszcza dojście za dnia do pierwszego domu w jego nieżydowskiej
miejscowości. Talmud Jerozolimski natomiast wymaga dotarcia do jego domu lub zamie-
rzonego wcześniej celu podróży przed nadejściem szabatu, por. także Ch. A l b e c k, jw.
11
Chodzi tu o nieżydowskiego pracza, podobnie też garbarza, por. Ch. A l b e c k,
jw., s. 20.
12
Rabban Szymon ben Gamaliel, żyjący w II w. n.e., twierdzi, że w domu jego ojca
(Gamaliela z Jawne) panował zwyczaj dawania białej odzieży do prania obcemu praczowi
na trzy dni przed szabatem (Szab 1,9).
13
Rabbi Eliezer (ben Hyrkanos) twierdzi, że wystarczy, jeśli stwardnieje tylko spód.
14
Tzn. baranka paschalnego, gdy święto Pesach wypada w szabat.
15
Ten przepis prawny odnosi się do czasów, kiedy sprawowano kult w świątyni
jerozolimskiej. Izba Paleniska znajdowała się z prawej strony wewnętrznego dziedzińca.
ROMAN MARCINKOWSKI
246
W innej sytuacji podtrzymanie ognia możliwe było tylko po uprzednim
dołożeniu dużej ilości drewna16 (Szab 1,11).
1.3. Podróżowanie w piątek wieczorem
Jeśli ktoś podróżuje w piątek wieczorem i zaskoczy go zmierzch,
powinien oddać swoją sakiewkę nie-żydowi. Jeśli nie ma z nim obcego,
to musi położyć ją na ośle17. Kiedy przybędzie na zewnętrzny dziedziniec
celu podróży, zdejmuje tylko te rzeczy, które może zabrać w szabat. Na-
stępnie rozluz
nia sznury i przedmioty, których nie można brać w szabat,
wypadają same (Szab 24,1).
1.4. Trzy rzeczy, o których należy przypomnieć w piątek wieczorem
O trzech rzeczach18 powinien przypomnieć mężczyzna w swoim
domu w piątek wieczorem, gdy zapada zmrok:  Czy wydzieliliście
dziesięcinę19? Czy przygotowaliście  eruw20? Zapalcie światło! Jeśli
powstała wątpliwość, czy nastała już ciemność, czy jeszcze nie, to w
takiej sytuacji nie wydziela się dziesięciny z tego, co na pewno jest na
nią przeznaczone. Nie zanurza się także naczyń21, ani nie zapala świa-
tła. Wydziela się jedynie dziesięcinę ze zboża, co, do którego istnieje
Połączona była bezpośrednio z dwoma pomieszczeniami: dolnym  dla lewitów, którzy
prawdopodobnie podtrzymywali ogień i górnym  dla kapłanów, którzy zwykle tam ogrze-
wali się podczas nocnej służby w świątyni. Por. Tam 1,1; Mid 1,5.
16
Ch. A l b e c k, jw., s. 21; H. H. D a n b y, jw., s. 101. Rabbi Jehuda ben Elaj zezwala
na dowolną ilość opału.
17
Zgodnie z Wj 20,10 Żyd odpowiedzialny jest za posiadanie określonych dóbr w
szabat, ale nie za posiadanie ich przez nie-Żyda. Tylko w sytuacji, gdy nie ma obok ob-
cego można sakiewkę położyć na ośle, por. H. D a n b y, jw., s. 120. Gemara babilońska
(14a) uznaje sprawę Żyda podróżującego z obcym w piątek wieczorem za czternastą ze
wspomnianych wyżej osiemnastu, które ustalono w domu Chizkiasza ben Guriona  prze-
łożonego szammaitów. Por. Szab 1,4; H. D a n b y, jw., s. 100.
18
Od tego miejsca stosuję dokładny przekład oryginalnego tekstu Miszny jako formę
wiernego opisu.
19
Gdyż zabronione było wydzielanie dziesięciny z potraw szabatowych dopiero w
szabat. Należało to uczynić przed nastaniem szabatu, por. Dem 7,1.5.
20
Z praktyką szabatu ściśle związane jest pojęcie  eruwu. Hebr.  eruw   zmiesza-
nie, pomieszanie oznacza symboliczne akty i zarazem sposób na uchylenie zakazu wyko-
nywania zabronionych w szabat i święta czynności.
21
Wymagających rytualnego obmycia, Ch. A l b e c k, jw., s. 23.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
247
wątpliwość czy ją z niego wydzielono22. Przygotowuje się także  eruw i
gorące danie23 (Szab 2,7).
2. Zapalanie światła szabatowego i podtrzymywanie go
Nie zapala się włókna z igieł cedrowych czy łyka cedrowego24, ani
też lnianych pakuł, ani surowego jedwabiu, ani knota z łyka wierzbowego,
czy puchu z owoców wierzby25, ani pustynnego knota26, ani wodorostów27,
ani smoły, ani wosku, ani oleju rycynowego, ani oleju przeznaczonego do
spalenia28, ani tłuszczu z owczego ogona, ani łoju29 (Szab 2,1).
Nie zapala się oleju przeznaczonego do spalenia w święto. Mędrcy ze-
zwalają na różne rodzaje oleju: olej sezamowy, orzechowy, olej z rzodkwi30,
olej z gorzkiej dyni31, a także tłuszcz rybi, dziegieć32 i naftę33 (Szab 2,2).
Nie można zapalać światła szabatowego niczym, co pochodzi z drze-
wa34, jedynie lnem35. Nic też, co pochodzi z drzewa, nie podlega nieczy-
stości namiotowej, tylko len. Rabbi Eliezer uważa za nieczysty knot, który
22
Hebr. dema j. Por. Dem 1,4; Ch. A l b e c k, jw., s. 23-24.
23
Obowiązkowa gorąca potrawa w szabat (hebr. chammin) uprzednio przygotowana
i przechowana. Zachowała jeszcze swą nazwę w kulturze sefardyjskiej, w Polsce znana
bardziej pod nazwą czulent.
24
Tak termin hebrajski lechesz   łyko, rafia wyjaśnia Ch. A l b e c k, jw., s. 21.
lechesz
lechesz
25
Według Ch. Albecka (tamże) termin hebr.  idan to łyko.
26
petilat hammidbar oznacza knot z włó-
Zdaniem Ch. Albecka (tamże) hebr. termin petilat hammidbar
petilat hammidbar
kien owocu  jabłka Sodomy  tappuach Sedom. Roślinę tę utożsamia się z  winoroślą
Sodomy  gefen Sedom wspomnianą w Pnp 32,32.
27
Ch. A l b e c k, 1958 II: 21 dopatruje się tu za Talmudem Jerozolimskim rzęsy wodnej.
28
Hebr. szemen srefa. Mowa tu o przeznaczonym na ofiarę oleju, który stał się nie-
czysty i należy go spalić.
29
Mędrcy nie zezwalają na palenie jakiegokolwiek łoju. Nahum Gimzo  tannaita pierw-
szego pokolenia (ok. 50-90 n.e.) zabrania palenia jedynie gotowanego łoju, por. Szab 2,1.
30
Chodzi tu o rzodkiew oleistą, której nasiona zawierają ok. 30% tłuszczu.
31
Hebr. pakku a   gorzka dynia, kolokwint oznacza roślinę z rodziny dyniowa-
tych, której nasiona zwierają olej.
32
Iszmael ben Elisza ze względu na szacunek dla szabatu zabrania używania dzieg-
ciu (Szab 2,2), a właściwie chodzi tu o osobliwy rodzaj żywicy cedrowej, wydającej
niemiłą woń podczas palenia. Por. Ch. Ch. A l b e c k, jw., s. 22; tenże, Einfuhrung in die
Mischna, Berlin New York 1971, s. 402-403; Strack Einleitung in Talmud und Midrasch,
M�nchen 1921, s. 124-125.
33
Rabbi Tarfon zezwala na palenie w szabat tylko oliwy z oliwek.
34
Tzn. żadnym knotem roślinnego pochodzenia, por. H. D a n b y, jw., s. 101.
35
Por. Joz 2,6, gdzie len określano hebrajskim terminem  ec  tzn. właśnie  drzewo .
ROMAN MARCINKOWSKI
248
skręcono z odzieży, ale go nie przypalono i zabrania używania go. Rabbi
Aqiwa zezwala na to (Szab 2,3).
Nie można używać jako lampy wydmuszki jajka napełnionej olejem,
gdyż będzie przeciekać. Nawet gdyby była gliniana, chyba, że garncarz
wcześniej ją odpowiednio przygotował (Szab 2,4).
Lampę wolno zgasić w obawie przed nie-żydami, bandytami, upiora-
mi lub ze względu na śpiącego chorego. Winę jednak ponosi ten, kto gasi
ją, gdy żałuje lampy, oleju lub knota (Szab 2,5).
Nie stawia się w szabat pod lampą naczynia, aby zbierać w nie olej.
Jeśli postawiono je jeszcze za dnia, przed nastaniem szabatu, to jest to
dozwolone. Nie wolno jednak używać tego oleju w szabat, ponieważ nie
stanowi on rzeczy przygotowanej uprzednio na ten dzień. Wolno prze-
nosić tylko nową lampę, a nie starą
nosić tylko nową lampę, a nie starą36. Rabbi Szymon ben Jochaj zezwala
nosić tylko nową lampę, a nie starą
na przenoszenie wszystkich lamp oprócz palącej się w szabat37. Wolno
podstawić pod lampę naczynie, aby wpadały do niego iskry. Nie można
jednak nalewać do niego wody, ponieważ mogłaby zgasić płomień38 (Szab
3,6).
Dalej Miszna poucza, że kobiecie, która nie troszczy się o zapalanie
światła szabatowego grozi śmierć podczas porodu39 (Szab 2,6).
3. Przechowywanie, odkrywanie i przenoszenie gorących potraw
Ugotowaną strawę stawia się na palenisku rozgrzanym słomą lub
ściernią. Jeśli rozpalono je wyciśniętymi oliwkami lub drewnem, to nie
stawia się gorącej potrawy, dopóki się ich nie wygarnie lub nie przysypie
popiołem. Szkoła Szammaja zezwala stawiać gorącą wodę, lecz nie goto-
wane danie. Szkoła Hillela zgadza się na jedno i drugie. Szkoła Szammaja
dopuszcza tylko zabranie gorącej wody z paleniska, lecz nie można jej
odstawić tam z powrotem. Szkoła Hillela zezwala także na to (Szab 3,1).
36
Ch. A l b e c k, jw. s. 26 wyjaśnia, że chodzi tu o lampę, która nie nadaje się do
użytku z powodu obrzydzenia, hebr. mukce mechamat mi us.
37
Nie wolno jej przenosić, aby nie zgasła, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 26, ponieważ
gaszenie i zapalanie zabronione jest w szabat, por. Szab 7,2.
38
Por. Ch. A l b e c k, jw. s. 27. H. D a n b y, jw., s. 103 i J. N e u s n e r, The Mishnah.
A New Translation, New Haven and London 1988, s. 183-184 odnoszą ten fragment do
gaszenia iskier, a nie płomienia.
39
Wymienia się tu trzy rzeczy: menstruację, ciasto i zapalanie lampy.
40
Hebr. termin kuppach oznacza mały piecyk na jeden garnek, por. Ch. A l b e c k,
jw., s. 24.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
249
Nie kładzie się nic na piecu, ani nie wkłada do niego, jeśli rozpalono
go słomą lub ściernią. Jeśli tym samym materiałem napalono w małym
piecu40, to można go traktować jako palenisko. Jeśli rozgrzano go oliwka-
mi lub drewnem, to postępuje się jak z piecem (Szab 3,2).
Nie kładzie się jajka obok rozgrzanego kotła, gdyż się ugotuje41.
Podobnie też nie wkłada się je w gorące zawiniątko, choć rabbi Jose na
to zezwala. Z tej samej przyczyny nie zagrzebuje się je w piasku, ani w
spopielonej, rozgrzanej od słońca, przydrożnej ziemi (Szab 3,3).
Kiedyś mieszkańcy Tyberiady przeprowadzili rurę z zimną wodą przez
gorące z
ródło. Jeśli miało to miejsce w szabat, to ogrzanej w ten sposób
wody zabrania się używać do picia i mycia. Jeśli było to w święto, to zezwa-
la się wykorzystać ją do picia, a zabrania się w niej mycia (Szab 3,4).
Do zdjętego z ognia kotła nie nalewa się małej ilości wody, ponieważ
się ogrzeje. Można dopełnić go tylko dużą ilością wody tak, aby gorąca
woda stała się letnia. Podobnie postępuje się z mniejszym naczyniem.
Jeśli zdjęto garnek, w którym się gotuje, to nie wkłada się do niego przy-
praw w obawie, aby się nie ugotowały w szabat. Wolno je dodać do potra-
wy w osobnym naczyniu. Rabbi Jehuda zezwala dodawać przyprawy do
wszystkiego, co nie zawiera octu lub solanki42 (Szab 3,5).
Miszna określa wyraz
nie sposoby przechowywania, odkrywania
i przenoszenia gorących potraw tak, aby zachować ciepło, ale ich nie
podgrzewać. Naczyń z gorącym jedzeniem nie można przechowywać w
wyciśniętych oliwkach, nawozie, soli, wapnie, mokrym lub suchym pia-
sku, słomie, plewach, puchu lub w mokrej trawie43. Wolno natomiast prze-
chowywać w suchej trawie, w ubraniach, owocach, gołębich skrzydłach,
opiłkach i wyczesanym lnie. Rabbi Jehuda zezwala tylko na nieczesany
len (Szab 4,1).
41
Rzeczownik hebrajski gilgul oznaczający lekkie podpieczenie, ewentualnie podgo-
towanie jajka poprzez obracanie je i otaczanie ciepłem (Ch. A l b e c k, jw., s. 24) pochodzi
od czasownika lehitgalgel   toczyć się . Podobnie też H. D a n b y, jw., s. 102:  An egg
may not be put beside a kettle [on the Sabbath] so that it shall get cooked&  oraz J. N e u -
s n e r, jw., s. 183:  They do not put an egg beside a kettle [on the Sabbath] so that it will be
cooked . Znaczenie tego hebrajskiego terminu przetrwało do dzisiaj. Gilgul-beica oznacza
gotowanie jajka poprzez obracanie je na powierzchni czegoś gorącego lub parzenie wrząt-
kiem, por. A. E v e n - S h o s h a n , Hammilon ha iwri hamrukkaz, Jaruszalaim 1984, s. 98.
42
Zdaniem Ch. Albecka. jw., s. 26 ocet przyspiesza gotowanie, według H. Danby e-
go, jw., s. 103 nadaje potrawie cierpki smak, co sprawia wrażenie ugotowania przypraw.
Por. także Ma as 1,7; J. N e u s n e r, jw., s. 122.
43
Mokra trawa zagrzewa się, osiąga wysoką temperaturę, która podgrzałaby poży-
wienie w szabat.
ROMAN MARCINKOWSKI
250
Potrawy przechowywane w niegarbowanych skórach można przeno-
sić. Nie wolno, jeśli umieszczono je w strzyżonej wełnie. W jaki sposób
wyjmuje się ciepłą żywność? Zdejmuje się przykrywę i wełna opada.
Rabbi Elazar ben Azaria zaleca przechylanie kosza na bok i wyjmowanie
jedzenia tak, aby kosz wrócił na swoje miejsce. W przeciwnym razie może
być problem z postawieniem kosza. Mędrcy zezwalają na branie poży-
wienia i stawianie z powrotem. Jeśli garnka z jedzeniem nie przykryto za
dnia, przed nastaniem szabatu, to nie wolno go przykrywać po zapadnię-
ciu zmierzchu. Jeśli był przykryty przed szabatem i wieczko samo spadło,
to można go przykryć ponownie. Aby zachować latem zimną wodę w
dzbanie należy go wstawić pod poduszkę lub pierzynę44 (Szab 4,2).
Wszystko, co wkłada się do gorącej wody od piątku, można zanurzać
w gorącej wodzie w szabat. Wszystko zaś to, czego nie wkłada się do go-
rącej wody od piątku, spłukuje się gorącą wodą w szabat45  oprócz stare-
go solonego śledzia, małych solonych ryb46 oraz hiszpańskiego tuńczyka,
ponieważ spłukiwanie kończy proces przygotowania ich do spożycia47
(Szab 22,2).
Można umieścić gotowaną potrawę w cysternie, aby się ochłodziła.
Również wodę pitną można przechowywać w niezdatnej do picia, aby się
ochłodziła lub ogrzała, w zależności od potrzeb (Szab 3,4-5; 4,2).
4. Prace zabronione w szabat
Miszna wymienia trzydzieści dziewięć następujących prac, których
nie wolno wykonywać w szabat: sianie, orka, żęcie, wiązanie snopów,
młócenie, przewiewanie zboża, oczyszczanie je, mielenie, przesiewanie
mąki, zagniatanie ciasta, pieczenie, strzyżenie owiec, wybielanie wełny,
gręplowanie, farbowanie, przędzenie, tkanie, robienie dwóch pętli, tkanie
dwoma wątkami, rozsupływanie dwóch nici, wiązanie, rozwiązywanie,
szycie dwoma ściegami, prucie w celu ponownego zszycia dwoma ściega-
44
Ch. Albeck 1958 II: 27 wyjaśnia, że niektórzy mędrcy interpretowali stawianie
dzbana z wodą pod poduszkę jako sposób na schłodzenie wody i nie zabraniali chowania
jej w chłodzie.
45
Nie wolno moczyć w gorącej wodzie, gdyż to także trochę gotuje, por. Ch. A l -
b e c k, jw., s. 67.
46
Wyrazy dagim meluchim qetannim opuszcza w swym angielskim przekładzie
H. Danby (s. 119) traktując je jako wariantywne z hammaluach hajjaszan. N e u s n e r, jw.,
s. 205 zachowuje obydwa wyrażenia, opuszcza jedynie wyraz hajjaszan   stary .
47
Moczenie w gorącej wodzie poczytane byłoby jako gotowanie, Ch. A l b e c k, jw.,
s. 68.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
251
mi, polowanie, zarzynanie upolowanego zwierzęcia, obdzieranie ze skóry,
solenie, skrobanie i krojenie, pisanie dwóch liter i zmazywanie w celu na-
pisania dwóch liter, budowanie i burzenie, gaszenie i zapalanie, uderzanie
młotem oraz przenoszenie z jednej własności do innej (Szab 7,2).
4.1. Zakaz wynoszenia ciężarów
4.1.1. Rodzaje wyjścia
Miszna rozróżnia dwa, a właściwie cztery wyjścia w szabat. Dwa
pierwsze opierają się na Prawie Pisanym. Pierwszym i podstawowym
rodzajem wyjścia jest przejście z domeny prywatnej w miejsce publiczne
(Wj 16, 29). Drugi rodzaj  to przeniesienie jakiegoś ciężaru z miejsca
prywatnego w publiczne48. Dwa pozostałe rodzaje wyjścia odnoszą się do
czynności wykonywanych przez więcej niż jedną osobę i ustalono je na
podstawie opinii Soferim (Szab 1,1).
4.1.2. Z czym wychodzą zwierzęta?
Bydło może wyjść w szabat tylko z tym, co służy jego ochronie49.
Wielbłąd wychodzi z cuglami, wielbłądzica z kółkiem w nozdrzach, osioł
libijski z uzdą, koń na uwięzi i każde zwierzę, które nosi łańcuch, wypro-
wadza się je na nim. W przypadku skalania zwierzęcia w wyniku kontaktu
z trupem obmywa się je, tzn. skrapia i zanurza na miejscu (Szab 5, 1).
Osioł wychodzi objuczony, gdy juki są do niego przytroczone. Barany
wychodzą owinięte w skóry  zdaniem Albecka  w obawie przed drapież-
nymi zwierzętami50. Owce  owinięte płachtami ochraniającymi ich wełnę51
i z podwiązanymi ogonami. Kozom wiąże się worki osłaniające ich wymio-
na52. Zdaniem r. Jehudy czyni się tak po to, aby były suche, a nie ze względu
na mleko. Rabbi Jose zezwala tylko na owijanie owiec (Szab 5, 2).
Wielbłąd nie może wyjść z okryciem53 na grzbiecie, ani związany, ani
ze spętanymi tylnymi nogami, podobnie też reszta zwierząt. Nie wiąże się
również wielbłądów jednego z drugim, ani się ich nie ciągnie. Prowadzi
się je nie okręcając postronkiem ręki (Szab 5, 3).
48
Por. Ch. A l b e c k, jw., s. 17; H. D a n b y, jw., s. 100.
49
Wj 20, 10; Pnp 5, 14, por. także H. D a n b y, jw., s. 102, przyp. 9.
50
Ch. A l b e c k, jw., s. 28.
51
Tamże.
52
Tamże; H. D a n b y, jw., s. 104
53
Hebr. metutelet zdaniem Ch. Albecka oznacza to, co kładzie się na grzbiecie wiel-
błąda, aby służyło za siedzisko i niekiedy przywiązuje się do ogona, Ch. A l b e c k, jw., s.
ROMAN MARCINKOWSKI
252
Osioł nie wychodzi z jukami, jeśli nie są do niego przytroczone, ani
z dzwonkiem, jeśli nawet jest zatkany, ani w jarzmie, ani z rzemieniem
na nodze. Podobnie też drób nie wychodzi z rzemieniem lub sznurkiem54
na nogach, barany nie wychodzą z wózeczkami55 pod ogonami, owce z
drzazgą w nozdrzach56, cielę z kantarem, a krowa ze skórą jeża57 lub rze-
mieniem między rogami. Wyjątek stanowiła jedynie krowa Elazara ben
Azarii, która  wbrew opinii mędrców  wychodziła z rzemieniem między
rogami (Szab 5, 4).
4.1.3. Z czym wychodzą kobiety?
Kobieta nie może wychodzić w miejsce publiczne z wełnianymi lub
lnianymi tasiemkami58 albo z rzemieniami na głowie59. Nie wolno się jej
w nich zanurzać, dopóki ich nie rozwiąże. Nie wychodzi też z przepaską
lub inną ozdobą na głowie, ani z wełnianą czapeczką i siatką na włosach,
ani ze  Złotym Miastem 60, ani z naszyjnikiem, kolczykami w nosie, pier-
ścieniem, na którym nie ma pieczęci, ani też z igłą bez ucha. Jeśli z tym
wyszła, nie musi składać ofiary pokutnej (Szab 6, 1).
Nie wolno jej wychodzić także z igłą z uchem, ani z sygnetem z pie-
częcią, ani z broszką, ani z pojemnikiem na pachnidła, ani z flakonikiem
28; podobnie też J. N e u s n e r, jw., s. 185. Według H. Danby ego (jw., s. 104) chodzi tu
o znak identyfikacyjny, ozdobę lub amulet. Terminu tego używa się w Kel 12,8 w zna-
czeniu  pionu murarskiego , a w Tam 5,4 jako  okrycie , ewentualnie  przykrycie , co
zgadzałoby się z proponowanym przeze mnie znaczeniem. Inne wyjaśnienia tego terminu
to  łodyga z liśćmi i owocami (J. Aw Zar 39d), por. J. G u r, Milon  iwri, Tel-Awiw 1957:
510; M. J a s t r o w, A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and
the Midrashic Literature, t. II, New York 1950, s. 766.
54
Które wiązano w celu identyfikacji, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 29; H. D a n b y, jw.,
s. 104.
55
Miały one chronić ciężkie baranie ogony przed podrapaniami i uszkodzeniami,
por. tamże, tamże.
56
Wkładano ją owcy po strzyżeniu. Miała wywoływać kichanie i pozbywanie się
robactwa na głowie, por. tamże, tamże.
57
Obwiązywano nią wymiona krowy, aby cielę nie piło mleka lub jej nogi przed
pijawkami podczas wodopoju, tamże, tamże.
58
J. G u r, jw., s. 260-261 na podstawie Szab 64b wyjaśnia, że chodzi tu o tasiemki
lub wstążki wplatane we włosy.
59
Nie wolno wychodzić w miejsce publiczne w czymś, co nie stanowi ubrania albo
ozdoby, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 30.
60
Hebr.  ir szellazzahaw odnosi się do tzw.  złotej Jerozolimy , w tym przypadku
namalowanej lub wyrytej na diademie noszonym przez kobietę.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
253
na perfumy. Jeśli z tym wyszła, to winna  zdaniem rabbiego Meira  zło-
żyć ofiarę pokutną. Mędrcy zwalniają ją z tej powinności w przypadku
flakonika na perfumy i pojemnika na pachnidła (Szab 6, 3).
Kobieta może wyjść na podwórze, jeśli ma na głowie pasma swoich
włosów, przyjaciółki lub z sierści zwierząt domowych, przepaskę na czole
i inną ozdobę na głowie, jeśli te ozdoby nie są trwale zszyte. Może wyjść
także z siatką na włosach i w peruce, z tamponem61 w uchu, w bucie lub
z tym, co przygotowała sobie na czas krwawienia. Wolno jej wyjść z
pieprzem, szczyptą soli i każdą rzeczą, którą włożyła sobie do ust, pod
warunkiem, że nie włoży tego z nastaniem szabatu. A jeśli jej to wypadło,
to nie może włożyć ponownie, także sztucznego, czy nawet złotego zęba.
Rabbi Jehuda62 zezwala, a mędrcy zabraniają63 (Szab 6, 5).
zezwala, a mędrcy zabraniają
zezwala, a mędrcy zabraniają
Kobiecie wolno wychodzić z monetą sela na nodze64, a dziewczyn-
kom ze sznurkami albo z patyczkami65 w uszach66. Kobiety67 Arabii wy-
chodzą zakwefione, a kobiety Medii owinięte szalem (Szab 6, 6).
Wolno im zapinać go kamieniem, orzechem lub monetą, ale nie z
nastaniem szabatu68 (Szab 6, 7).
61
Hebr. termin moch oznacza coś miękkiego, np. wyczesaną wełnę, por. Szab 4,1;
Ch. A l b e c k, jw., s. 26-27.
62
Zgodnie z oryginalnym tekstem Miszny:  Rabbi zezwala , co oznacza rabbiego
Jehudę ha-Nasi.
63
Talmud Jerozolimski dopuszcza możliwość ponownego włożenia zęba w miejscu
publicznym, Talmud Babiloński zabrania w sytuacji, jeśli kobieta wyjęła go, aby pokazać
przyjaciółkom. Ch. Albeck, jw., s. 32 twierdzi, że powyższy zakaz dotyczy mężczyzn, ale
to kobiety zwykły były robić sobie takie zęby.
64
Zdaniem Ch. Albecka hebr. haccinit oznacza  ranę na nodze (tamże), H. D a n b y,
jw., s. 105 wyjaśnia to jako  guz , a M. J a s t r o w, jw., s. 1278 jako  odcisk . Tę ostatnią
wersję potwierdza J. N e u s n e r, jw., s. 186:  She goes out with a sela coin on a bunion .
65
Hebr. termin kismin (l.poj. kissem) oznacza drewniane ścinki, wióry, małe i cienkie
kawałki drewna, które mogą służyć do czyszczenia zębów (Bec 33a), por. J. G u r, jw., s. 908.
66
Ch. A l b e c k, jw. i H. D a n b y, jw. wyjaśniają, że miały zapobiegać zrośnięciu się
dziurek w uszach. Małym dziewczynkom przekłuwano uszy, ale ozdoby mogły nosić, gdy
dorosły.
67
Mowa tu o Żydówkach mieszkających w Arabii lub Medii. Pierwsze zasłaniają
głowę i twarz, a drugie owijają się szalem, na którego końcu przyczepiają kamień, orzech
lub monetę i wiążą końce rzemieniem, aby szal nie spadł (Zob. następna miszna). H. Dan-
by, tamże tłumaczy:  women of Arabia ,  women of Media , a Neusner tamże:  Arabian
women&  ,  Median women , podczas gdy rację należy przyznać Ch. Albeckowi, który
dodatkowo wyjaśnia, że Żydówki w Arabii i Medii zwykły wychodzić tak jak kobiety tam
mieszkające, Ch. A l b e c k, jw.
68
Por. Szab 6, 5. Zdaniem Majmonidesa restrykcja ta odnosi się tylko do monety,
H. D a n b y, jw.
ROMAN MARCINKOWSKI
254
Zdaniem mędrców mogą tak wychodzić wszystkie kobiety, tyle tylko
 wyjaśnia Miszna  że mędrcy mówili o czasach im współczesnych (Szab
6, 6).
4.1.4. Z czym nie mogą wychodzić mężczyz
ni?
Mężczyzna nie może wychodzić w sandałach nabijanych gwoz
dzia-
mi69, ani w jednym sandale70 (chyba, że zmusza go do tego rana na nodze),
ani w tefillin, ani z amuletem, jeśli nie jest od specjalisty71, ani w zbroi,
ani w hełmie, ani w nagolennikach. Jeśli już wyszedł, to nie musi składać
ofiary pokutnej (Szab 6, 2).
Nie wolno mu wychodzić z mieczem, ani z łukiem, ani z tarczą, ani z
maczugą lub włócznią. Jeśli wyszedł, to powinien złożyć ofiarę pokutną.
Rabbi Eliezer twierdzi, że są to męskie ozdoby - mędrcy, że zasługuje to
na potępienie, zgodnie z Iz 2, 4, gdzie napisano:  Przekują swoje miecze
na lemiesze, a włócznie na sierpy; nie podniesie miecza naród przeciwko
narodowi i nie będą więcej uczyć się wojowania (Szab 6, 4).
4.1.5. Z czym można wyjść w szabat?
Zdaniem rabbiego Meira ten, kto ma amputowaną nogę, może wyjść
ze swą kulą, ale rabbi Jose zabrania tego. Jeśli kula ma wyżłobienie, to
uważa się ją za podatną na nieczystość72. Jego kule nieczyste są w miej-
scu ich stawiania73, ale może z nimi wychodzić w szabat, nawet wejść na
dziedziniec świątynny74. Stołek i podpórki (tego, który nie ma obu nóg75)
podatne są na nieczystość w miejscu stawiania ich; nie wolno mu z nimi
69
Ponieważ nie wolno wychodzić w czymś, co nie stanowi ubrania albo ozdoby.
Taką rzecz traktuje się jak ciężar. Por. Szab 6, 1.
70
Nawet, jeśli nie jest nabijany gwoz
dziami. Gdyż istnieje podejrzenie o niesienie
drugiego sandała, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 30.
71
Ponieważ niosący go nie ma wtedy pewności, czy amulet jest użyteczny, Ch.
A l b e c k, jw.
72
Kel 2, 1; 15, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 33. Kule, podobnie jak podeszwy butów
przejmowały nieczystość, głownie z wycieków.
73
Hebr. midras.
74
Hebr.  azara. Zgodnie z Ber 9,5: lo ikkanes lehar habbait bemaqlo uwman alo
  nie wejdzie na wzgórze świątynne z kijem i w obuwiu  nie można było w obuwiu
wchodzić na teren świątyni, ale na kulach zezwalano. Wypowiedzi rabbiego Meira i Jose
odnoszą się do czasu sprawowania kultu w świątyni.
75
Ch. Albeck (tamże) wyjaśnia, że chodzi tu o podpórki dla tego, kto ma obcięte obie
nogi i opiera się na kolanach lub biodrach.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
255
wychodzić w szabat, ani wejść na dziedziniec świątynny. Szczudeł 76 nie po-
dejrzewa się o nieczystość i nie wychodzi się na nich w szabat (Szab 6, 8).
Zwykli synowie mogą wychodzić z plecionkami77, a książęta z
dzwoneczkami. Wolno tak robić każdemu, tyle tylko, że mędrcy mówili o
czasach im współczesnych (Szab 6, 9).
Rabbi Meir twierdzi, że można wychodzić z jajeczkiem szarańczy78,
z zębem lisa79 i z gwoz
dziem z drzewa, na którym kogoś ukrzyżowano80,
jeśli uznaje się to za lekarstwo. Zdaniem mędrców nawet w dzień powsze-
dni nie wolno wykonywać tego rodzaju praktyk81, które stanowią amoryc-
ki zwyczaj (Szab 6, 10).
4.1.6. Co można brać w szabat?
Można wziąć wszelki sprzęt razem z przykrywą, mimo iż rozdzielo-
no je w szabat, gdyż nie przypominają drzwi domu i nie należą do rzeczy
przygotowanych [do przeniesienia]82 (Szab 17, 1).
Bierze się młotek, aby rozłupać nim orzechy; toporek, aby rozdrob-
nić suszone figi; piłę, aby pokroić nią [suchy]83 ser; opałkę, aby nagarniać
nią suszone figi [z beczki]84; przetak lub widły, aby podać na nich coś [do
jedzenia]85 dziecku, [które znajduje się po drugiej stronie szczeliny86];
wrzeciono lub czółenko tkackie, aby popchnąć nimi [jakieś artykuły żyw-
nościowe87]; igłę, aby wyjąć nią cierń [z ciała]88 i szydło89, aby otworzyć
nim drzwi (Szab 17, 2).
76
Miejsce niejasne. Jedno ze znaczeń terminu  ankatmin, które proponuje Ch. Al-
beck (tamże), to  szczudła . W Kel 15, 6 termin ten oznacza instrument muzyczny, praw-
dopodobnie lutnię lub bębenek.
77
Plecionki z trawy, które służyły jako talizman lub ozdoba, Ch. A l b e c k, jw. H.
D a n b y 1958: 106 wyjaśnia za Gemarą, że jeśli syn tęsknił za swym ojcem, ten wiązał
swój prawy sandał z jego lewym sandałem lub odwrotnie.
78
Którego używano na ból ucha, Ch. A l b e c k, jw,; H. D a n b y, jw.
79
Uważano za lek na bezsenność, tamże.
80
Miał leczyć rany i malarię, tamże.
81
Kpł 18,3; Wj 23,23; 24; Chul 4,7.
82
Dodaje Ch. A l b e c k, jw., s. 57.
83
Dodaje Ch. A l b e c k, jw.
84
Tamże.
85
Tamże.
86
H. D a n b y, jw., s. 115.
87
Ch. A l b e c k, jw.
88
Tamże.
89
Tamże. Dosł.  Igłę ręczną, aby wziąć nią cierń i igłę zszywających worki, aby
otworzyć nią drzwi .
ROMAN MARCINKOWSKI
256
Trzcina do [sprawdzania]90 oliwek, jeśli ma kolanko na końcu, może
przyjmować nieczystość. Tak, czy owak, bierze się ją w szabat (Szab 17,3).
Rabbi Jose mówi:  Bierze się wszelki sprzęt z wyjątkiem dużej piły i
lemiesza . Bierze się wszystko w potrzebie i bez potrzeby. Rabbi Neche-
mia mówi:  Bierze się tylko w potrzebie (Szab 17, 4).
Razem z wszystkimi wynoszonymi przedmiotami bierze się ich [po-
tłuczone]91 części, pod warunkiem, że służyć będą właściwej im pracy:
kawałki dzieży, aby przykryć nimi otwór beczki; odłamki szkła, aby przy-
kryć nimi otwór dzbana. Rabbi Jehuda mówi:  Wyłącznie, jeśli służyć
będą właściwej im pracy92: skorupy dzieży do nalewania w nie gęstych
potraw, a szklane do nalewania w nie oleju (Szab 17,5).
Jeśli kamień [obciążający]93 skorupę dyni nie wypada z niej podczas
napełniania jej wodą z cysterny, to można ją napełniać. Jeśli jest prze-
ciwnie  nie napełnia się [jej wodą]. Jeśli do czerpaka przywiązana jest
gałązka winnej latorośli, to nabiera się przy jej pomocy [wodę] w szabat
(Szab 17, 6).
Jeśli chodzi o zasłonę okienną, rabbi Eliezer mówi:  Dopóki jest
przywiązana i zawieszona, zasłania się nią; jeśli nie  to się nią nie zasłania
[okna]. A mędrcy mówią:  Tak, czy owak  zasłania się nią (Szab 17, 7).
Można brać w szabat wszelkie pokrywy naczyń, które mają uchwyt.
Rabbi Jose rzekł:  O jakich rzeczach mowa? O pokrywach ziemnych! A
pokrywy naczyń mają uchwyt, czy nie, to i tak się je bierze w szabat
(Szab17,8).
4.1.7. Jeśli ktoś coś rzuca
Ten, kto rzuca coś z domeny prywatnej do publicznej lub odwrotnie,
ponosi winę. Jeśli rzuca z domeny prywatnej do innej domeny prywatnej,
pomiędzy którymi znajduje się domena publiczna, to rabbi Aqiwa uznaje
go winnym, a mędrcy uniewinniają [go] (Szab 11,1).
90
Zdatności do tłoczenia, tamże.
91
Ch. A l b e c k, jw., s. 58.
92
Ch. A l b e c k, tamże wyjaśnia za Gemarą, że Rabbi Jehuda rozróżnia przedmioty
potłuczone w szabat od tych, które stłukły się przed szabatem. Ponieważ całych przedmio-
tów używano przed szabatem w innym celu niż teraz chce się użyć ich potłuczone części,
rabbi Jehuda nie zgadza się na ich wykorzystanie do nowego rodzaju pracy. Nie wolno uży-
wać potłuczonych kawałków do nowej pracy, która nie przypomina poprzedniej. W tej sytu-
acji traktuje się je jak inny sprzęt  urodzony w szabat (hannolad beszabbat). Jeśli naczynia
hannolad beszabbat
hannolad beszabbat
potłukły się przed szabatem, rabbi Jehuda zezwala na ich przenoszenie i wykorzystywanie.
93
Tamże.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
257
W jaki sposób? Jeśli dwa balkony naprzeciw siebie [wychodzą] na
domenę publiczną, to ten, kto wyciąga lub rzuca coś z jednego na dru-
gi, nie ponosi winy. Jeśli obydwa znajdują się po tej samej stronie, to
wyciągający coś ponosi winę, a rzucający jest niewinny, ponieważ taka
była praca lewitów94. Jeśli dwa wozy [stoją] w miejscu publicznym jeden
za drugim, to podaje się deski z jednego na drugi, ale się nie rzuca. Jeśli
ktoś wez
mie coś z kamiennego kręgu [znajdującego się] wokół cysterny
lub z głazu, których wysokość wynosi dziesięć miar tefach95, a szerokość
cztery, albo położy coś na nich, jest winien. Jeśli są mniejsze, nie ponosi
winy (Szab 11,2).
Jeśli ktoś rzuca coś na ścianę odległą cztery łokcie i na wysokość
dziesięciu miar tefach, to tak jakby rzucał coś w powietrze [znajdujące się
w domenie publicznej]96, ale jeśli poniżej dziesięciu miar tefach, to jakby
rzucał na ziemię97. Jesli rzuca na ziemię [na odległość] czterech łokci, jest
winien. Jeśli rzucił coś w obrębie czterech łokci i potoczyło się to poza te
cztery łokcie, nie ponosi winy. Jeśli rzucił poza cztery łokcie, a powróciło
w obrębie czterech łokci, jest winien (Szab 11,3).
Jeśli ktoś coś rzuca na morzu [na odległość] czterech łokci, to nie
ponosi winy. Jeśli była to bagnista woda, przez którą przechodzi domena
publiczna, to rzucający w nią ponosi winę. A jak jest [głębokość] bagnistej
wody? Mniej niż dziesięć miar tefach. Rzucający coś do bagnistej wody,
przez którą przechodzi domena publiczna, w obrębie czterech łokci, po-
nosi winę (Szab 11,4).
Ten, kto rzuca coś z morza na ląd, z lądu do morza, z morza na statek,
ze sttku do morza lub z jednego statku na drugi, ten nie ponosi winy. Jeśli
statki są ze sobą złączone, to można przenosić z jednego na drugi. Jeśli nie
są złączone, to nawet gdyby przylegały do siebie, nie wolno przenosić z
jednego na drugi (Szab 11, 5).
Jeśli ktoś coś rzucił i po chwili przypomniał sobie, [że jest szabat],
gdy [przedmiot] opuścił jego rękę, a złapał go ktoś inny, schwycił to pies
albo się to spaliło  nie ponosi winy. Jeśli rzucił, aby nabić guza, tak czło-
wiekowi, jak i zwierzęciu i przypomniał sobie, zanim stała się krzywda
 nie ponosi winy. Zasada jest taka:  Wszyscy, którzy podlegają ofierze
pokutnej, nie będą odpowiadać za swe przewinienia o ile ich początek
94
Tamże.
95
Ch. Albeck, jw., s. 45; H. D a n b y, jw.; A. S t e i n z a l t z, 2001, s. 238-239.
96
Nie ponosi winy, Ch. A l b e c k, jw.; H. D a n b y, jw.
97
Ponosi winę, ponieważ rzuca z domeny publicznej do prywatnej, tamże, tamże
ROMAN MARCINKOWSKI
258
i koniec były nieumyślne. Jeśli ich początek był nieumyślny, a koniec
rozmyślny lub początek rozmyślny a koniec nieumyślny, to nie ponoszą
winy, [gdyż stosuje się zasadę:] o ile ich początek i koniec były nieumyśl-
ne (Szab 11, 5).
4.2. Kto winien złożyć ofiarę pokutną?
Ten, kto wynosi tyle wina, ile wystarczy do zmieszania [go z wodą]98
w jednym kielichu99; mleka na jeden łyk; miodu na przyłożenie do rany;
oleju do namaszczenia najmniejszego członka ciała100; wody do przemy-
cia maści do oka101 a z wszystkich pozostałych napojów ćwierć [logu] i
tyle też wody niezdatnej do picia102. Rabbi Szymon mówi:  Wszystkiego
po ćwierci , ale wyjaśniono, że ilości te odnoszą się wyłącznie do rzeczy
przechowywanych (Szab 8, 1).
Ten, kto wynosi tyle sznura, by zrobić uchwyt do kosza; trzciny, by
zrobić wieszak do rzeszota lub sita. Rabbi Jehuda mówi:  Aby wziąć nim
miarę obuwia dla dziecka. [Ten, kto wynosi tyle] papieru, aby zaznaczyć
na nim uiszczenie podatku i tyle zużytego papieru, aby owinąć otwór
małego pojemnika na pachnidła. [Winę ponosi także ten, kto] wydaje
[potwierdzenie] uiszczenia podatku (Szab 8, 2).
[Kto wynosi tyle] skóry, aby sporządzić amulet103; [tyle] pergaminu,
aby spisać na nim mały fragment, który [umieszcza się] w tefillin, a który
stanowi  Słuchaj Izraelu ; [ tyle] atramentu, aby napisać na nim dwie lite-
ry; [tyle] cienia do powiek, aby pomalować jedno oko (Szab 8, 3).
Lep [ takiej ilości], by posmarować wierzch gałęzi, smołę i siarkę,by
zalać dziurę; wosk, by zalepić małą dziurkę; glinkę lub drobne otręby,
by zatkać otwór tygla złotniczego. (Rabbi Jehuda mówi:  Aby zrobić
podporę .) [Tyle] wapna by posmarować nim najmniejszą dziewczynkę.
Rabbi Jehuda mówi:  Aby usunąć włosy na skroni . Rabbi Nehemia zaś
twierdzi:  Aby usunąć włosy na czole (Szab 8, 4).
98
Wino mieszno zwykle z wodą w proporcji 1:3, Ch. A l b e c k, jw., s. 36.
99
Jedna szesnasta logu, Ch. A l b e c k, jw.; A. S t e i n z a l t z, 2001, s. 243.
100
Ch. Albeck, tamże wyjaśnia, że chodzi tu o jednodniowe dziecko.
101
Hebr. termin qillor oznacza maść do oka, Ch. A l b e c k, jw.; podobnie J. G u r, jw.,
s. 898, który podaje żeńską formę qillorit opierając się na wyjaśnieniu Gemary jerozolim-
skiej (J. Szab 3, 4).
102
Ch. A l b e c k, jw.
103
Niektóre teksty dodają:  tyle pergaminu, aby spisać na nim mezuzę , H. D a n b y,
jw., s. 107, przyp. 5.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
259
[Kto wynosi]  czerwoną glinkę [wielkości] pieczęci104 na workach
 twierdzi rabbi Aqiwa. Mędrcy zaś mówią:  Jak pieczęć na listach .  Na-
wozu i miałkiego piasku do nawiezienia główki kapusty  sądzi rabbi
Aqiwa. Mędrcy zaś mówią:  Do nawiezienia poru . Grubego piachu, aby
wypełnić łopatę wapna. Trzciny, aby sporządzić rylec do pisania, a jeśli
byłaby gruba lub połamana to, aby usmażyć na niej małe jajko rozbite na
patelni (Szab 8, 5).
Kto wynosi kość, by zrobić czerpak. Rabbi Jehuda mówi:  Aby
zrobić z niej ząb klucza . Szkło, aby oskrobać nim koniec czółenka tkac-
kiego; patyk lub kamień, by rzucić w ptactwo. Rabbi Eliezer bar Jaakow
mówi:  Aby rzucić w bydło (Szab 8, 6).
[Kto wynosi]  skorupę garnka, aby włożyć między belki  twierdzi
rabbi Jehuda. Rabbi Meir zaś mówi:  Aby rozgarnąć nią ognisko . A rabbi
Jose dodaje:  Aby nabrać nią ćwierć logu . Rabbi Meir odparł:  Wpraw-
dzie nie ma wniosku w tej sprawie, ale jest sugestia: �A w jego szczątkach
nie znajdzie się skorupy, aby zagarnąć [nią] żar z ogniska 105. Odrzekł
mu rabbi Jose:  Stamtąd też [nasuwa się] wniosek: �I zaczerpnąć wody z
rowu106 (Szab 8,7).
[Ten], kto wynosi [tyle] drewna, aby ugotować małe jajko; przypraw,
aby je przyrządzić. A
upiny orzechów, skórki granatów, urzet barwierski i
marzannę, aby ufarbować w nich ubranie [tak] małe jak siatka na włosy.
Mocz, sodę, ług, białą ziemię i potaż, aby uprać ubranie [tak] małe jak
siatka na włosy. Rabbi Jehuda mówi:  Tyle, aby wywabić plamę (Szab
9, 5).
[Ten], kto wynosi jakąkolwiek [ilość] papryki i dziegciu, różnych
wonności i kruszców, z kamieni i popiołu ołtarza, wszelkie zużyte księ-
gi i ich szaty, w których się je przechowuje, aby je ukryć. Rabbi Jehuda
mówi:  Także ten, kto wynosi jakiekolwiek przedmioty służące bałwo-
chwalstwu , albowiem powiedziano:  Nie przylgnie do twojej ręki nic, co
obłożone jest klątwą 107 (Szab 9, 6).
[Ten], kto wynosi kosz handlarski, chociaż jest w nim wiele różnych
rodzajów [towarów], winien złożyć tylko jedną ofiarę pokutną. [Także]
nasiona ogrodowe w ilości mniejszej niż suszona figa. Rabbi Jehuda ben
104
Por. Ohal 17, 6; H. D a n b y, jw.
105
Iz 30, 14.
106
Termin biblijny gewe (podobnie jak guma oznacza dół w ziemi lub rów, w któ-
guma
guma
rym zbiera się woda deszczowa, J. G u r jw., s. 121.
107
Pwt 13, 18.
ROMAN MARCINKOWSKI
260
Betera mówi:  Pięć108 . Dwa nasiona kabaczka, dwa nasiona tykwy i dwa
egipskiego bobu. Czystą żywą szarańczę w dowolnej ilości; martwą  w
ilości suszonej figi. Owady winnic w dowolnej ilości, żywe lub martwe,
które przechowuje się jako lekarstwo. Rabbi Jehuda mówi:  Także [ten],
kto wynosi nieczystą żywą szarańczę, którą przechowuje się dziecku do
zabawy (Szab 9, 7).
Ten, kto przechowuje coś jako nasienie, wzór lub lekarstwo i wynosi
to w szabat, winien jest za jakąkolwiek ilość. Każdy zobowiązany jest
wyłącznie do [przestrzegania] odpowiedniej ilości. Jeśli wrócił i wniósł
to, odpowiada wyłącznie za ilość (Szab 10, 1).
[Ten], kto wyniósł109 jedzenie i położył je na progu bez względu na
to, czy wrócił i przyniósł je, czy zrobił to kto inny  zwolniony jest [ze
składania ofiary pokutnej], ponieważ nie wykonał swej pracy za jednym
razem. [Jeśli] na zewnętrznym progu zostawił kosz pełen owoców, to cho-
ciaż większość z nich znajduje się na zewnątrz  jest zwolniony, dopóki
nie przyniesie całego kosza (Szab. 10, 2).
[Ten], kto [chce]110 wynieść coś w prawej lub lewej ręce, pod pachą
lub na ramionach  jest winien, gdyż taki jest sposób noszenia Kehatytów111;
[jeśli] na ręku, na nodze, w ustach czy na łokciu, w uchu czy we włosach,
w zagłębieniu z otworem ku dołowi, czy to w zagłębieniu płaszcza, czy na
jego krawędzi, w bucie, czy w sandale  zwolniony jest [ze składania ofiary
pokutnej], ponieważ nie wyniósł tak, jak się zwykle wynosi (Szab 10, 3).
Kto zamierza wynieść przed sobą, a przesunęło mu się na tył, ten jest
zwolniony; z tyłu  a przesunęło mu się do przodu, ten jest winien. Praw-
dziwie powiedziano:  Jeśli kobieta przepasuje się fartuchem, tak z przodu
jak i z tyłu  jest winna, ponieważ w ten sposób gotów się przesunąć.
Rabbi Jehuda mówi:  Także dostarczyciele listów (Szab 10, 4)
Kto wynosi chleb w miejsce publiczne, ten jest winien. Jeśli wynio-
sło go dwóch są zwolnieni. Jeśli jeden nie może go wynieść i wyniosło
go dwóch, to są winni, ale rabbi Szymon zwalnia [ich]. Kto wynosi mniej
jedzenia niż miarka naczynia, ten jest zwolniony także z powodu naczy-
nia, które stanowi dla niego dodatek. Jeśli wynosi kogoś żywego na łóżku,
to jest zwolniony także z powodu łóżka, które stanowi dla niego dodatek.
Jeśli [zaś] wynosi zmarłego na łożu, to jest winien. Także [kto wynosi] coś
108
Nasion ogrodowych, Ch. A l b e c k, jw., s. 41.
109
Dosł.  wynosi .
110
Ch. A l b e c k, jw., s. 42.
111
Por. Lb 7,9.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
261
ze zwłok lub z padliny wielkości oliwki i jak ziarnko soczewicy z płaza
ten jest winien. A rabbi Szymon zwalnia [go] (Szab 10, 5).
Tego, kto drugiemu obcina paznokcie lub [obgryza] je zębami, albo
też [obcina] włosy, wąsy lub brodę. Podobnie też kobietę, która układa
włosy, maluje oczy lub się pudruje rabbi Eliezer obwinia, a mędrcy zabra-
niają [wykonywania tego] z powodu zakazu pracy w szabat. Kto wyrywa
[roślinę] z dziurawej doniczki112 - ten jest winien, a jeśli nie jest dziurawa,
to nie jest zobowiązany [do złożenia ofiary pokutnej]. Rabbi Szymon
zwalnia z [powodu] jednego i drugiego (Szab 10, 6).
4.3. Jeszcze o tym, kto i za co ponosi winę?
Zasada jest następująca:  Ktokolwiek podejmuje [zakazaną] w sza-
bat pracę lub wykonuje się jego dzieło  jest winien . Budujący, ciosają-
cy, uderzający młotem, strugający lub dłubiący cokolwiek  jest winien.
Rabban Szymon ben Gamaliel mówi:  Także ten kto na zakończenie113
pracy uderza młotem w kowadło - ponosi winę, gdyż jakby ulepszał swoje
dzieło (Szab 12, 1).
Kto orze, pieli, obcina gałęzie lub przycina cokolwiek  jest winien.
Także ten, kto zbiera drewno  jeśli [chce] posprzątać, to w dowolnej
ilości, ale jeśli na ogień, to tyle, aby ugotować małe jajko. Również ten,
kto zbiera trawę  jeśli chce posprzątać to w dowolnej ilości, ale jeśli dla
bydła, to tyle, aby napełnić pysk koz
lęcia (Szab 12, 2).
Kto pisze dwa listy, bez różnicy  prawą czy lewą ręką, ten sam list,
czy dwa różne, tym samym atramentem, czy nie, w dowolnym języku jest
winien. Rzekł rabbi Jose:  Uczyniono winnym piszącego dwie litery tylko
ze względu na znak, ponieważ w ten sposób oznaczano114 deski świątyni,
aby wiedzieć które stanowią parę . Odrzekł rabbi:  Odkryliśmy, że krót-
sze imię pochodzi od dłuższego, Sem od Szymona lub Samuela, Noe od
Nadora, Dan od Daniela, a Gad od Gadiela (Szab 12, 3).
Kto pisze dwie litery z jednym zapomnieniem [o szabacie] ten jest
winien. Jeśli pisał atramentem, środkiem żrącym, czerwonym barwni-
kiem, żywicą, witriolem lub czymkolwiek, co pozostawia ślad na dwu
ścianach tworzących kąt, na dwu stronach księgi, które się nakładają  jest
112
Roślinę w dziurawej doniczce traktuję się jakby była bezpośrednio złączona z zie-
mią. Dlatego wyrwanie z niej rośliny podobne jest do wycięcia jej z ziemi, Ch. A l b e c k,
jw., s. 44.
113
Dosł.  podczas pracy . Pozostaję przy wersji Ch. Albecka, jw., s. 47.
114
Hebr. haju kotwin   pisywali lub  pisywano .
ROMAN MARCINKOWSKI
262
winien. Kto pisze na swym ciele  jest winien. Tego zaś, kto nakłuwa swo-
je ciało  rabbi Eliezer zobowiązuje do ofiary pokutnej, a rabbi Jehoszua
zwalnia z tego obowiązku (Szab 12, 4).
Jeśli ktoś pisał płynami115 sokiem owocowym, przydrożnym płynem,
piaskiem pisarskim lub czymkolwiek, co nie zostawia śladu jest zwolnio-
ny. [Jeśli pisał] zewnętrzną stroną ręki, nogą, ustami, łokciem116; postawił
jedną literę blisko napisu; dopisał nad pismem; zamierzał napisać chet, a
napisał podwójny zajin; jedną literę na ziemi i jedną na belce; na dwóch
ścianach domu [lub] na dwóch kątach księgi, które nie przylegają do sie-
bie  jest zwolniony. Rabbi Jehoszua ben Betera czyni winnym tego, kto
użył jednej litery jako skrótu, a mędrcy zwalniają [go] (Szab 12, 5).
Jeśli ktoś napisał dwie litery, [w różnym czasie] jedną rano, a drugą o
zmierzchu, zapominając za każdym razem [o szabacie] to rabban Gamliel
uznaje go winnym, a mędrcy zwalniają go [z obowiązku złożenia ofiary
pokutnej] (Szab 12, 6).
Rabbi Eliezer twierdzi:  Kto tka trzema nićmi na początku [materia-
łu] i jedną na tkaninie  jest winien . A mędrcy mówią:  Na początku czy
na końcu jego miarą są dwie nici (Szab 13, 1).
Kto robi dwie pętle na nawoju, na wątku, na rzeszocie, na sicie lub na
koszu  jest winien; [również] ten, kto szyje dwoma ściegami lub pruje,
aby szyć dwoma ściegami (Szab 13, 2).
Kto pruje ze złości lub z powodu zmarłego, również wszyscy, którzy
psują nie są winni. Kto psuje, aby poprawić stosuje się wobec niego miarę
dla poprawiającego (Szab 13, 3).
[Zabronioną] miarą dla tego kto wybiela, grępluje, farbuje i przędzie
jest podwójny sit117, a dla tego kto tka dwiema nićmi  jeden sit (Szab 13, 4).
Rabbi Jehuda mówi:  Kto poluje na ptaka dla twierdzy i jelenia
dla domu jest winien . Mędrcy zaś dodają:  Ptaka dla twierdzy, jelenia
dla domu, dziedzińca lub do zwierzyńca . Rabban Szymon ben Gamliel
mówi:  Nie wszystkie zwierzyńce są sobie równe . Zasada jest taka:  Je-
śli komuś brakuje zapasów żywności [ten] jest niewinny; jeśli nie braku-
jemy zapasów żywności [ten] jest winien (Szab 13,5).
Jeśli jeleń wszedł do domu, a ktoś go zamknął wewnątrz, ten jest
winien. Jeśli zamknęło go dwóch to nie są winni. Jeśli jeden nie mógł
115
Por. Mak 6,4.
116
Por. Szab 10,3.
117
Por. Ch. A l b e c k, jw., s. 50; H. D a n b y, jw., s. 112.798; J. N e u s n e r, jw., s.
1143. Por. także rozdział: Jeśli ktoś coś rzuca.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
263
zamknąć i zamknęło dwóch, są winni. Ale rabbi Szymon zwalnia ich [z
obowiązku złożenia ofiary pokutnej] (Szab 13, 6).
[Jeśli] jeden z nich usiadł w wejściu i nie zasłaniał go całkowicie
[tak, że jeleń mógłby wyjść], ale usiadł drugi i całkowicie je zastawił
 to drugi jest winny. Jeśli zaś pierwszy usiadł w wejściu i je zastawił, a
przyszedł drugi i usiadł obok niego to, mimo iż pierwszy wstał i poszedł
sobie  on jest winny, a drugi jest niewinny. Do czego więc to podobne?
Do tego, kto zamyka swój dom, aby go strzec, a wewnątrz znajduje się
pilnowany jeleń (Szab 13,7).
Kto poluje na któreś z ośmiu zwierząt wymienionych w Torze118 lub
rani je  jest winien. A jeśli o pozostałe robactwo i gady, to ten, kto je tępi
 jest niewinny. Kto poluje z potrzeby  jest winien; bez potrzeby  jest
niewinny. Kto poluje na zwierzynę i ptactwo znajdujące się w jego dome-
nie  jest niewinny; ale jeśli zadaje im ból  jest winny (Szab 14,1).
Za jakie węzły odpowiada się w szabat? [Za] węzeł poganiaczy
wielbłądów i węzeł marynarski, tak za ich wiązanie, jak i rozwiązywanie.
Rabbi Meir mówi:  Nie odpowiada się za żaden węzeł, który ktoś może
rozwiązać jedną ręką (Szab 15,1).
 Masz [więc] węzły, takie jak poganiaczy wielbłądów i marynarskie,
za które nie ponosi się winy 119. Kobiecie wolno jest zawiązać poły swego
ubioru, sznureczki siatki na włosy i przepaski, rzemyki buta i sandała, bukłaki
na wino i olej oraz garnek z mięsem. Rabbi Eliezer ben Jaakow mówi:  Wiąże
się [zagrodę] dla bydła, aby nie wyszło . [Jeśli] wiąże się wiadro przepaską,
a nie sznurem, [to] rabbi Jehuda zezwala [na to]. On też120 powiedział zasadę:
 Nie odpowiada się za żaden węzeł, który nie jest trwały (Szab 15,2).
4.4. Sytuacje wyjątkowe
4.4.1. Pożar
Ratuje się przed spaleniem wszelkie Święte Pisma, bez względu na
to czy się je czyta, czy nie. Nawet jeśli napisano je w różnych językach, to
118
Prawdopodobnie chodzi tu o kreta, mysz, jaszczurkę, łasicę, żółwia, salamandrę,
skolopendrę i kameleona, por. Kpł 11,29-30. Termin hebr. szeracim oznacza dosł.  płazy
119
Ten fragment Szab 15, 2 zdaje się być częścią dalszej wypowiedzi rabbiego Meira
, uzupełniającej wcześniejszą myśl. Tak interpretuje to Gemara jerozolimska, a babilońska
wyjaśnia, że chodzi tu o węzły, za których używanie nie trzeba składać ofiary pokutnej
tak jak się to czyni w przypadku węzłów poganiaczy wielbłądów i marynarskich, ale nie
wolno ich wiązać od początku, Ch. A l b e c k, jw., s. 53.
120
W tekście oryginalnym  rabbi Jehuda .
ROMAN MARCINKOWSKI
264
składowane są w genizie. A z jakiego powodu się ich nie czyta? Z powodu
rozwiązania domu nauki121. Razem ze zwojem ratuje się jego oprawę, a z
tefillin futerał na nie, nawet jeśli znajdują się w nich pieniądze. A dokąd
się je wynosi122? Do schowka, który nie ma wyjścia. Ben Betera mówi:
 Nawet do [schowka] z wyjściem (Szab 16, 1)
Ratuje się żywność na trzy posiłki, to co się nadaje odpowiednio: dla
człowieka i dla bydła. W jaki sposób? Jeśli pożar wybuchł w noc szabato-
wą, to ratuje się żywność na trzy posiłki. Jeśli rankiem  to na dwa posiłki,
a jeśli po południu - to na jeden posiłek. Rabbi Jose mówi:  Zawsze ratuje
się żywność na trzy posiłki (Szab 16, 2).
Ratuje się kosz pełen bochenków, nawet gdyby było ich na sto posił-
ków, krążek suszonych fig i beczkę wina. [Właściciel] mówi do innych:
 Chodz
cie i uratujcie coś sobie . Jeśli są inteligentni, dojdą z nim do poro-
zumienia po szabacie. Dokąd się wynosi123? Na podwórze, gdzie urządza się
 eruw. Ben Betera mówi:  Nawet jeśli nie urządza się eruwu (Szab 16, 3).
Tam wynosi wszelkie swoje przedmioty użytkowe124, wkłada na siebie
wszystko, co może włożyć i okrywa się wszystkim, czym może się okryć.
Rabbi Jose mówi:  Osiemnaście przedmiotów . Wraca, ubiera się i wynosi,
a następnie mówi do innych:  Chodz
cie i ratujcie ze mną (Szab 16, 4).
Rabbi Szymon ben Nannos mówi:  Nad komodą, skrzynią lub szafą,
które ogarnął ogień, rozpościera się skórę koz
lęcia, która się [tylko] przy-
pala125. Z wszystkich naczyń, tak pełnych [wody] jak i pustych, robi się
przegrodę, aby ogień się nie przedostał. Rabbi Jose zabrania [używania]
nowych glinianych naczyń wypełnionych wodą, ponieważ nie wytrzymu-
ją
ją
ją126 ognia, pękają i gaszą pożar127 (Szab 16,5).
Obcemu, który przyszedł gasić, nie mówi się:  Gaś lub  Nie
gaś , ponieważ [Izraelici] nie odpowiadają za jego sobotni odpoczynek128,
ale dziecka [Izraela], które przyszło gasić, nie słucha się, ponieważ pono-
szą odpowiedzialność za jego sobotni odpoczynek (Szab 16,6).
121
Hebr. beit hammidrasz.
122
Hebr. maccilin  dosł.  ratuje się .
123
Por. poprzedni przypis.
124
Konieczne do spędzenia szabatu, por. rozdział: Zakaz wynoszenia ciężarów.
125
A nie roznieca ognia, co jest zakazane w szabat (Wj 35,3; Szab 7, 2) Por.
H. D a n b y, jw., s. 114.
126
Hebr. ein jecholin leqabbel   nie są w stanie przyjąć .
ein jecholin leqabbel
ein jecholin leqabbel
127
Gaszenie, podobnie jak zapalanie, zabronione jest w szabat (Szab 7, 2).
128
Nie nakłania się również obcego do gaszenia, mimo iż nie obowiązuje go ani
zakaz pracy w szabat, ani też nakaz sobotniego odpoczynku. Wyjaśnienie podaje Mechilta
w komentarzu do Wj 12,16:  Aby żaden goj nie wykonywał twojej pracy .
SZABAT WEDA
UG MISZNY
265
Odwróconą [do góry dnem] miską przykrywa się lampę, aby ogień
nie sięgnął krokwi oraz odchody dziecka, a także skorpiona, żeby nie uką-
sił. Powiedział rabbi Jehuda:  Rabban Johanan ben Zakkaj dowiedział się
o takim czynie w Arabii129 i rzekł [wtedy]: �Obawiam się o niego130, że
będzie musiał złożyć ofiarę pokutną (Szab 16, 7).
4.4.2. Goście
Usuwa się nawet cztery lub pięć koszy słomy lub zboża z powodu
gości i z powodu rozwiązania domu nauki, ale nie sprząta się przechowal-
ni. Usuwa się nieskalaną131 terumę, dema i, pierwszą dziesięcinę, z której
ni. Usuwa się nieskalaną
ni. Usuwa się nieskalaną
wydzielono terumę i drugą dziesięcinę, rzecz poświęconą, którą wykupio-
no oraz suszony łubin, ponieważ stanowi pokarm dla biednych. Ale nie
[usuwa się] plonu, [z którego nie wydzielono ani terumy, ani dziesięciny];
ani pierwszej dziesięciny, z której nie wydzielono terumy; ani drugiej
dziesięciny, ani rzeczy poświęconej, której nie wykupiono; ani żmijowca,
ani też gorczycy. Rabban Szymon ben Gamaliel zezwala [uprzątnąć] żmi-
jowiec, ponieważ stanowi karmę dla kruków (Szab 18, 1).
Jeśli ani karmę dla bydła przygotowano wiązki słomy, gałęzi lub la-
torośli, to przenosi się je miejsca na miejsce, a jeśli nie przygotowano, to
się ich nie przynosi. Przewraca się kosz dla kurcząt, aby mogły do niego
wchodzić i wychodzić z niego. Kurę, która uciekła, nagania się, aż wej-
dzie [do zagrody]. Pogania się cielęta i oślęta w miejscu publicznym, a
kobieta może oprowadzać swoje dziecko132. Rzekł rabbi Jehuda:  Kiedy?
[Gdy] podnosi jedną i stawia drugą [nogę]; ale jeśli powłóczy nogami, to
nie wolno (Szab 18, 2).
4.4.3. Poród
Nie wyciąga się cielęcia w święto, ale pomaga bydłu, aby się samo
wycieliło133. Przyjmuje się poród kobiety w szabat i wzywa się do niej
akuszerkę, nawet z odległego miejsca. Narusza się z jej powodu szabat
i wiąże się pępowinę. Rabbi Jose mówi:  Nawet się [ją] odcina . Również
wszystko, co dotyczy obrzezania wykonuje się w szabat (Szab 18, 3).
129
H. D a n b y, jw., s. 115 wyjaśnia, że miało to miejsce w Galilei.
130
Chodzi o tego, kto przykrył w szabat skorpiona, por. Szab 7, 2; 14, 1 oraz rozdzał:
Jeszcze o tym, kto i za co ponosi winę.
131
Hebr. tehora  dosł.  czysta
132
Hebr. et benah  dosł.  jej syna .
133
Tosefta zezwala pomagać w święto, ale zabrania w szabat, por. Ch. A l b e c k, jw.,
s. 60.
ROMAN MARCINKOWSKI
266
4.4.4. Obrzezanie
Rabbi Eliezer mówi:  Jeśli ktoś nie przyniósł sprzętu [potrzebnego
do obrzezania] w wigilię szabatu, to niech jawnie przyniesie go w szabat;
a w razie niebezpieczeństwa niech ukryje w obecności świadków . Na-
stępnie rabbi Eliezer dodał:  Rąbie się drewno na opał, aby przygotować
żelazny sprzęt . A rabbi Aqiwa wypowiedział zasadę:  Każda praca, którą
można wykonać w wigilię szabatu, nie wypiera go; a ta, której nie można
wykonać w piątek, wypiera szabat (Szab 19, 1).
Wykonuje się w szabat wszystko, co jest potrzebne do obrzezania:
obcina się napletek, obraca, odsysa, przykłada się opatrunek i kminek.
Jeśli nie utarto go w piątek, to żuje się go w zębach i przykłada. Jeśli nie
zmieszano wina i oleju w wigilię szabatu, to stosuje się każde osobno. Nie
robi się mu od początku opatrunku, ale woija się na nim szmatkę. Jeśli nie
przygotowano [tego] w piątek, to owija się na palcu i przynosi, nawet z
innego podwórza (Szab 19,2).
Myje się niemowlę134, tak przed jak i po obrzezaniu, pokrapia się je
ręką, a nie naczyniem. Rabbi Elazar ben Azaria mówi:  Myje się je135 trze-
ciego dnia [po obrzezaniu, nawet] jeśli wypada w szabat, gdyż powiedzia-
no �Stało się trzeciego dnia, gdy byli cierpiący136 . W razie wątpliwości
czy obrzezanie wypada w szabat lub z powodu obojnaka137, nie narusza się
szabatu. A rabbi Jehuda zezwala w przypadku obojnaka (Szb 19,3).
Kto miał dwóch niemowlaków do obrzezania, jednego po szabacie,
a drugiego w szabat, ale zapomniał i obrzezał w szabat tego, który miał
być obrzezany po szabacie  ten jest winien. Jeśli miał obrzezać jednego
w wigilię szabatu, a drugiego w szabat, ale zapomniał i obrzezał w szabat
tego, którego miał obrzezać w piątek przed szabatem  rabbi Eliezer czy-
nie go winnym złożenia ofiary pokutnej, a rabbi Jehoszua zwalnia go [z
tego obowiązku] (Szab 19,4).
Niemowlę obrzezuje się ósmego, dziewiątego, dziesiątego, jedena-
stego lub dwunastego [dnia po urodzeniu]  nie wcześniej i nie póz
niej.
W jaki to sposób? W normalnych okolicznościach ósmego dnia, ale jeśli
dziecko urodziło się o zmierzchu, to obrzeza się je dziewiątego [dnia]. Je-
134
Hebr. qatan  chłopiec mający mniej niż trzynaście lat. W tym wypadku chodzi
o niemowlę, gdyż obrzezanie wykonuje się ósmego dnia po narodzeniu.
135
Tamże.
136
Rdz 34,25.
137
Który ma narządy płciowe męskie i żeńskie. Dlatego rabbi Jehuda widzi w nim
rodzaj męski.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
267
śli o zmierzchu w wigilię szabatu, obrzeza się je dziesiątego [dnia]138. Jeśli
w święto po szabacie, to obrzeza się jedenastego dnia139. W przypadku
dwu dni świątecznych Nowego Roku obrzeza się je dwunastego dnia140.
Jeśli dziecko jest chore, to nie obrzeza się go, dopóki nie wyzdrowieje
(Szab 19, 5).
Takie są strzępy [napletka, jeśli pozostaną], które czynią obrzezanie
nie ważnym: ciało pokrywające większość korony [żołędzi]  ktoś taki
jako kapłan nie mógłby spożywać terumy. A jeśli przytył [i korona zakryła
się ponownie, należy] to poprawić dla lepszego wyglądu. Jeśli obrzezano i
nie obrócono napletka, to tak jakby nie obrzezano (Szab 19,6).
4.4.5. Ratowanie artykułów żywnościowych
Jeśli [w szabat] pękła beczka, to ratuje się z niej produkty spożywcze
na trzy posiłki. [Można] także powiedzieć innym:  Chodz
cie i uratujcie
coś dla siebie pod warunkiem, że [ktoś] nie będzie wycierać gąbką. Nie
nagniata się [także] owoców, aby wycisnąć z nich sok. Jeśli wyciekł sam,
to zabrania się [używać go w szabat]. Rabbi Jehuda mówi:  Jeśli dla posi-
lenia się  to wolno [im pić] to, co wyciekło z owoców141, a jeśli na napoje,
to zabrania się im [picia] tego, co z nich wyciekło. Plastry miodu, które
rozbito w wigilię szabatu, a potem wypłynął z nich miód, są zabronione,
ale rabbi Elazar zezwala [na używanie tego miodu w szabat] (Szab 22,1).
4.4.6. Sprawa narzeczonej lub zmarłego
Można oczekiwać zmierzchu i nastania szabatu w obrębie dozwolo-
nego zasięgu142, [jeśli] załatwia się sprawy narzeczonej lub związane ze
zmarłym: przyniesienie mu trumny i całunu. [Jeśli] goj przyniósł flety w
szabat, to Izraelita nie będzie na nich żałośnie zawodzić, chyba że przy-
niesiono je z pobliskiego miejsca143. Jeśli [w szabat] zrobiono trumnę dla
[nie-Izraelity] i wykopano mu grób, to wolno pochować w nim Izraelitę.
Jeśli [zrobiono to w szabat] dla Izraelity, to nigdy nie można go tam po-
chować (Szab 23,4).
138
Tzn. w następną niedzielę.
139
Tzn. w poniedziałek.
140
Tzn. we wtorek
141
Dosł.  z nich .
142
Zasięg dozwolonego wyjścia w szabat wynoszący 2000 łokci od miejsca pobytu,
por. Eruw 4, 3; 5, 7.
143
Ch. A l b e c k, jw., s. 71 wyjaśnia, że w obrębie dozwolonego zasięgu.
ROMAN MARCINKOWSKI
268
4.4.7. Ubrania, które wpadły do wody w drodze
Jeśli komuś w drodze wpadły ubrania do wody, to może wejść do niej
bez obawy, [że będzie posądzony o pranie]. Gdy przybędzie na zewnętrz-
ny dziedziniec, niech rozłoży je na słońcu, ale nie w obecności ludzi (Szab
22,4).
4.4.8. Zaskoczony ciemnością i nastaniem szabatu
Ten, kogo zaskoczyła w drodze ciemność [wraz z nastaniem szabatu],
daje swoją sakiewkę obcemu, a jeśli nie ma przy nim obcego, kładzie ją na
ośle. Gdy przybędzie na zewnętrzny dziedziniec, zdejmuje [najpierw] rze-
czy, które wolno brać w szabat, a [następnie] zwalnia liny z tymi, których
nie wolno brać w szabat i worki same z nich wypadają (Szab 24,1).
4.4.9. Bóle brzucha, zwichnięcia i złamania
Namaszcza się i masuje brzuch, ale się go nie nagniata, ani nie dra-
pie. Nie schodzi się też do [błotnistej sadzawki] Kordima144 i nie sporzą-
dza środków wymiotnych. Nie kształtuje się również dziecku jego części
ciała, ani nie nastawia złamania. Jeśliby ktoś zwichnął sobie rękę lub
nogę, nie będzie polewać ich zimną wodą, ale obmyje normalnie, a jeśli
się wyleczy, to się wyleczy (Szab 22,6).
4.4.10. Obawa przed napadem i o chorego
Kto gasi lampę, ponieważ boi się gojów, bandytów, czy złego ducha
lub ze względu na chorego, który śpi  ten zwolniony jest [z obowiązku
złożenia ofiary pokutnej] (Szab 2,5).
4.4.11. Wobec zmarłego
Wykonuje się [w szabat] wszystko to, co jest konieczne wobec zmar-
łego, namaszcza się go i opłukuje, byle tylko nie poruszyć żadnego człon-
ka jego ciała. Wyciąga się spod niego poduszkę i kładzie go na piachu, aby
[dłużej] przetrwał. Podwiązuje się szczękę  nie tak, żeby ją podnieść, ale
żeby bardziej nie opadła. Podobnie też z belką, która się złamała, podpiera
się ją ławą lub szczytami łóżka  nie żeby podnieść, ale żeby bardziej nie
opadła. Nie zamyka się oczu zmarłemu w szabat, ani w dzień powszedni
144
Miejsce nastręczające wątpliwości, por. H. D a n b y, jw., s. 119.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
269
w momencie odejścia duszy. A ten, kto zamyka oczy zmarłemu, gdy ucho-
dzi zeń dusza, to jakby krew przelewał (Szab 23,5).
5. Co wolno, a czego nie wolno zrobić w szabat?
Rabbi Eliezer mówi:  Cedzidło rozwiesza się [nad naczyniem] w
święto, a w szabat odcedza się przez [już] rozwieszone . Mędrcy zaś mó-
wią:  Nie rozwiesza się cedzidła w święto i nie cedzi przez nie w szabat,
ale wolno cedzić w święto145 (Szab 20,1).
W szabat zalewa się wodą szumowiny [z wina], aby się wyklarowały
i cedzi się wino przez serwety lub przez egipski koszyk. W szabat wkłada
się również jajko do cedzidła z gorczycą i przygotowuje się wino z mio-
dem i pieprzem. Rabbi Jehuda mówi:  W szabat [podaje się] w kielichu,
w święto w dzbanie, a w dzień powszedni czasu świątecznego w becz-
ce . Rabbi Cadok zaś mówi:  Wszystko zależy od [liczby] gości (Szab
20,2).
Nie moczy się kopru146 w letniej wodzie, ale wkłada się do octu. Nie
moczy się także wyki, ani się jej nie czyści, ale wkłada się do przetaka
lub do kosza. Nie przesiewa się sieczki przez sito i nie stawia się jej na
wysokim miejscu, aby spadły plewy, ale nabiera się do przetaka i sypie do
żłobu (Szab 20,3).
 Wymiata się [żłób] sprzed tucznego wołu i usuwa się [sieczkę]
na strony przed odchodami  mówi rabbi Dosa. Mędrcy zaś zabraniają
[tego]. Zabiera się w szabat [paszę] jednemu bydłu i daje drugiemu (Szab
20,4).
Słomy, która jest w łóżku, nie przesuwa się [w szabat] ręką, ale wła-
snym ciałem. A jeśli stanowiła karmę dla bydła albo była na niej poduszka
lub prześcieradło  to przesuwa się ręką. Zwalnia się prasę właścicieli
domów, ale się [nią] nie prasuje. Natomiast prasy praczy [w ogóle] się nie
dotyka. Rabbi Jehuda mówi:  Jeśli była poluzowana w wigilię szabatu, to
rozluz
nia się ją całkowicie i wypuszcza wszystko (Szab 20,5).
145
W święto, w przeciwieństwie do szabatu, można przygotować niezbędny posiłek,
por. Wj 12,16; 35,2-3 oraz Szab 7, 2.
146
chiltit
Hebr. chiltit
chiltit to rodzaj rośliny o ostrym zapachu, por. Uqc 3, 5. Starsze słowniki
języka hebrajskiego jak i zupełnie nowe utożsamiają ją z asafetydą, por. J. G u r, jw., s. 287;
R. A l c a l a y, The Complete Hebrew-English Dictionary, Tel-Aviv 1996, s. 777. Wielki
słownik angielsko-polski J. Stanisławskiego, Warszawa 1977: 35 pod hasłem  asafoetida
mówi o rodzaju żywicy. M.i.D. S z i r, 1958 podaje, że to  koper .
ROMAN MARCINKOWSKI
270
Podnosi się [w szabat] swego syna z kamieniem w jego ręku lub kosz
z kamieniem w środku. Bierze się także nieczystą terumę [razem] z czystą
lub z chullin147. Rabbi Jehuda mówi:  Podnosi się nawet zmieszane zboże
w stosunku jedna [część terumy] na sto [części chullin] (Szab 21,1).
Jeśli kamień [przykrywa] otwór beczki, to przechyla się ją na boki,
a kamień spadnie. Jeśli stała pomiędzy [innymi] beczkami, to podnosi się
ją i przechyla na boki, a kamień spadnie. Jeśli na poduszce są pieniądze,
to potrząsa się poduszką, a spadną. Jeśli były na niej ptasie odchody, to
wyciera się ją szmatką, a jeśli była ze skóry, to polewa się ją wodą, aż
znikną
znikną
znikną148 (Szab 21,2).
Szkoła Szammaja mówi:  Podnosi się ze stołu kości i łupiny , Szkoła
Hillela zaś mówi:  Zdejmuje się cały blat i potrząsa się nim . Usuwa się ze
stołu okruchy mniejsze od [wielkości] oliwki, łupiny grochu i soczewicy,
ponieważ stanowią pokarm dla bydła. Jeśli gąbka ma uchwyt, to można
nią wycierać, jeśli nie, to się nią nie wyciera. A mędrcy mówią:  Tak czy
owak, bierze się ją w szabat i nie przyjmuje nieczystości149 (Szab 21,3).
Rozbija się beczkę, aby jeść [znajdujące się] w niej suszone figi pod
warunkiem, że nie zamierza się zrobić [z niej] naczynia.  Nie wybija się
szpuntu z beczki  są to słowa rabbiego Jehuda. A mędrcy zezwalają. Nie
dziurawi się jej także z boku, a jeśli byłaby przedziurawiona, to nie nałoży
się na nią wosku, ponieważ nasmarowałby [ją]. Powiedział rabbi Jehuda:
 Rabban Jochanan ben Zakkaj dowiedział się o takim czynie w Arabii150 i
rzekł [wówczas]: �Obawiam się o niego151, że będzie musiał złożyć ofiarę
pokutną [z powodu pogwałcenia szabatu] 152 (Szab 22,3).
Ten, kto kąpie się w wodzie jaskini lub w tyberiadzkiej wodzie i
wyciera się nawet w dziesięć ręczników, nie przyniesie ich w ręku; ale
dziesięcioro ludzi, [którzy] wycierają swoje twarze, ręce i nogi w jeden
ręcznik, przyniosą go w swoich rękach (Szab 22,5).
Rozluz
nia się wiązki siana przed bydłem i roztrząsa naręcze, ale nie
mniejsze ilości153. Nie rozdrabnia się niedojrzałej kukurydzy154 i chleba
147
Hebr. chullin oznacza powszednie pożywienie.
148
Hebr. ad szetichle   aż zniknie .
149
Por. Kel 17, 13.
150
H. D a n b y, jw., s. 115 wyjaśnia, że miało to miejsce w Galilei, por. Szab 16,7 oraz
rozdział: Sytuacje wyjątkowe.
151
Tego, kto w szabat posmarował beczkę woskiem, por. poprzedni przypis.
152
Identyczną opinię zamieszczono w Szab 16,7.
153
Hebr. zirin l. poj. zir oznacza niewielką wiązkę.
zir
zir
154
Ewentualnie zboża, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 72.
SZABAT WEDA
UG MISZNY
271
świętojańskiego tak przed małym, jak i dużym bydłem. A rabbi Jehuda
zezwala w przypadku chleba świętojańskiego dla małego bydła (Szab
24,2).
Nie przekarmia się wielbłąda, ani nie wpycha karmy na siłę, ale [jeśli
nie chce jeść], podaje się mu do pyska. Nie tuczy się cieląt, ale karmi się
normalnie. Posypuje się kurom i dolewa wodę do otrąb, ale się nie mie-
sza. Nie podaje się wody pszczołom i gołębiom w gołębniku, ale daje się
gęsiom, kurom i gołębiom herodiańskim155 (Szab 24,3).
Kroi się dynie dla bydła i padlinę psom. Rabbi Jehuda mówi:  Jeśli
nie była to padlina z piątku  to jest zabroniona, ponieważ nie należy do
rzeczy przygotowanych [na szabat] (Szab 24,4).
[Wolno] unieważniać śluby156 i szukać zwolnienia z nich157 w szabat,
jeśli dotyczą tego, co jest potrzebne do jego [wypełnienia]. Zasłania się
[również] otwór w dachu o mierzy się ścierkę158 i mykwę159. Zdarzyło
się w czasach ojca rabbiego Cadoka i kiedy żył Abba Szaul ben Botnit,
że zatkano otwór w dachu dzbanem i trzciną przywiązano glinianą misę
[wielkości] jednego tefacha, aby przekonać się, czy otwór w dachu ma
[właściwe wymiary], czy nie. A z ich słów dowiedzieliśmy się160, że zaty-
ka się, mierzy i wiąże w szabat (Szab 24,5).
Pożycza się od swego kolegi dzbany wina i dzbany oleju pod wa-
runkiem, że mu się nie powie:  Pożycz mi , podobnie też kobieta [może
pożyczyć] bochenki od swej sąsiadki. A jeśli [kolega] mu nie wierzy, ten
zostawia u niego swój szal modlitewny161, a rachunek ureguluje po szaba-
cie. Tak też jest w Jerozolimie w wigilię Pesach, która wypada w szabat:
zostawia się swój szal i bierze swoją paschę, a rachunek reguluje się po
święcie (Szab 23,1).
Ustnie liczy się swoich gości i przekąski, a nie na piśmie, rzuca się
na stole losy ze swymi synami i domownikami o dania, aby nie być po-
155
Hebr. hardesijot   herodiańskie , co odczytuje się także jako ha-rodesijot   z
wyspy Rodos , por. Ch. A l b e c k, jw.
156
Mąż lub ojciec może anulować śluby żony lub córki, por. Lb 30,5.8.13; Ned
10,1.8.
157
Tzn. ślubów, por. Ned 9,1 nn; H. D a n b y, jw., s. 121.
158158
Aby sprawdzić czy jest wystarczająco duża. Jeśli ma wymiary trzy na trzy ec-
ba ot (palce) lub mniej, to przyjmuje nieczystość i zanieczyszcza innych, Ch. A l b e c k,
ba ot
ba ot
jw., s. 73.
159
Mykwa spełniająca wymogi czystości rytualnej powinna mieć wymiary łokieć na
łokieć przy trzech łokciach głębokości, por. Mik 1, 7; Ch. A l b e c k, jw.
160
Hebr. lamadnu  dosł.  nauczyliśmy się .
161
Hebr. tallit.
ROMAN MARCINKOWSKI
272
sądzonym o przydzielanie [komuś] większej, a [innemu] mniejszej porcji
według [zasady gry w] kostkę. Rzuca się [także] losy w święto, [aby roz-
dzielić] rzeczy poświęcone [pośród kapłanów], a nie porcje (Szab 23,2).
Nikt nie najmie pracowników w szabat, ani nie powie do swego kolegi,
żeby mu ich najął. Nie czeka się do zmierzchu w obrębie zasięgu szabatu,
aby nająć robotników i przynieść produkty, ale czeka się do zmierzchu,
aby strzec produkty, a [potem] przynosi się je162 w ręku. Zasadę wypowie-
dział Abba Szaul:  Wszystko, co warto w tej sprawie powiedzieć, to to, że
mam prawo czekać z ich powodu do zmierzchu (Szab 23,3).
6. Rola obcego
Jeśli obcy zapalił lampę to Izraelita [może] korzystać z jej światła;
ale jeśli zapalił ją dla Izraelity  to zabrania się [mu korzystać z jej świa-
tła]. Jeśli [obcy] nalał wody, aby napoić swoje bydło, to Izraelita może
poić po nim; ale jeśli zrobił to dla Izraelity, to nie wolno [mu]. Jeśli jakiś
goj rozłożył kładkę, aby po niej zejść, to Izraelita może [także] zejść za
nim; ale jeśli uczynił to dla Izraelity, to nie wolno [mu po niej schodzić].
Zdarzyło się rabbanowi Gamalielowi i starszyz
nie, gdy przypłynęli163 stat-
kiem, że [pewien] goj rozłożył kładkę, aby po niej zejść. Zeszli [więc] po
niej rabban Gamaliel i starszyzna (Szab 16,8).
162
W tekście  owoce , ewentualnie  produkty . Wracając do domu wolno je zabrać
ze sobą, ponieważ nie miało się zamiaru przynosić je w szabat, a jedynie pilnować do
zmierzchu, por. Ch. A l b e c k, jw., s. 70.
163
Hebr. ba u  dosł.  przybyli .


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Półświęto według przekazu Miszny
Bajka o zmartwychwstaniu Chrześcijaństwo według Badiou
ELEMENTY ZŁĄCZNE WEDŁUG PN DIN cz2
Fugate R Wychowanie dziecka według Pisma Świętego
Świat według Kratka

więcej podobnych podstron