PRAWO AUTORSKIE,
CZYLI O KORZYSTANIU
Z CZYJEJŚ TWÓRCZOŚCI
W DRUKU I W INTERNECIE
Autor: Małgorzata Sudoł
Redakcja: Renata Niecikowska (Stowarzyszenie Klon/Jawor)
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
© Stowarzyszenie Klon/Jawor
Przedruki lub przenoszenie całości lub części tej publikacji na inne nośniki
możliwe wyłącznie za zgodą właścicieli praw autorskich.
Autor:
Małgorzata Sudoł
Redakcja:
Renata Niecikowska (Stowarzyszenie Klon/Jawor)
Niniejsza publikacja powstała z zachowaniem wszelkiej staranności o rzetelność,
jednak wydawca nie ponosi odpowiedzialności za skutki zastosowania się do porad
zamieszczonych w broszurze lub posłużenie się wzorami udostępnionych dokumentów.
Niniejsza publikacja została wydana dzięki wsparciu finansowemu
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz Mott Foundation
ISBN 83-60337-34-9
978-83-60337-34-9
Warszawa 2006
Warszawa 2006
SPIS TREÅšCI
I. WST
P 4
II. WSZYSTKO O UTWORZE 5
1. Co to jest utwór? 5
2. Co nie jest utworem? 8
III. UTWÓR W INTERNECIE 10
1. Internet także podlega prawu autorskiemu 10
2. Prawo autorskie a dobra osobiste w Internecie 11
3. Utwór  Internet  prasa 12
IV. TWÓRCZOŚĆ A PODATKI 14
1. Kiedy tworzymy utwór i co na to urzędy skarbowe? 14
2. Nie każda umowa o dzieło daje utwór 15
V. TWÓRCA 16
1. Kim jest twórca? 16
2. Utwór pracowniczy 16
VI. KORZYSTANIE Z UTWORÓW 18
1. O autorskich prawach osobistych 18
2. O autorskich prawach majÄ…tkowych, ich przeniesieniu i licencjach 19
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW  CO I KOMU WOLNO UŻYWAĆ,
CYTOWAĆ, ROZPOWSZECHNIAĆ 21
1. Co to jest dozwolony użytek (licencja ustawowa)? 21
2. Użytek osobisty 22
3. ObowiÄ…zek wskazania autora utworu i z
ródła 23
4. Utwory w telewizjach kablowych, sklepach, barach i restauracjach 23
5. Dozwolony użytek w prasie, radiu, telewizji i Internecie 24
6. Licencje ustawowe m.in. dla instytucji naukowych, bibliotek, szkół;
ceremonie relig3
ne i państwowe 26
7. Korzystanie z utworów w sprawach sądowych
i w związku z publiczną sprzedażą 29
8. Cytat w celach informacyjnych 30
9. Jak cytować zgodnie z prawem? 30
10. Prawa osób niepełnosprawnych a UOPA 33
11. O bezpłatnym oprogramowaniu i ruchu  open source 34
VIII. KORZYSTANIE Z WIZERUNKU RÓŻNYCH OSÓB 36
IX. JAK DOCHODZIĆ SWOICH PRAW, CZYLI JAK CHRONIĆ SI

PRZED PIRATAMI i JAK NIE STAĆ SI
PIRATEM 38
X. CO MUSZ
WIEDZIEĆ INTERNAUCI O KORZYSTANIU Z UTWORÓW
W INTERNECIE  PODSUMOWANIE NAJWAŻNIEJSZYCH ZASAD 40
I. WST
P II. WSZYSTKO O UTWORZE
* *
Prawo autorskie to trudny temat, nie tylko zresztą w Polsce. Człowiek czuje niestety opór 1. CO TO JEST UTWÓR?
przed płaceniem za coś, co wydaje mu się elementem natury. Muzyka, obraz, śpiew, słowo Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalo-
 sądzimy, że to wszystko powinno być dostępne za darmo. Dopóty, dopóki sami nie sta- ny w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia
niemy się twórcami, ponieważ np. namalowaliśmy obraz, zrobiliśmy artystyczne zdjęcie, (art. 1 ust. 1 UOPA).
napisaliśmy artykuł na dany temat, skomponowaliśmy utwór muzyczny. Wówczas dopiero
możemy zobaczyć, jak satysfakcja zaczyna przeplatać się z frustracją, gdyż wiele osób nie Aby wytwór umysłu człowieka można było uznać za utwór łącznie musi on mieć trzy cechy:
przestrzega przepisów chroniących praw twórców do ich dzieł (czyli  utworów ). Przepisy, 1. Musi to być rezultat pracy człowieka (twórcy).
o których mowa w niniejszym opracowaniu, są skomplikowane, trudne do wyegzekwowania 2. Musi to być przejaw działalności twórczej (utwór musi być oryginalny, wyróżniać się).
(szczególnie w Internecie) i de facto nieznane. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że np. 3. Musi mieć indywidualny charakter (czyli trzeba sobie postawić pytanie, czy takie dzieło
kopiując nie swoje opracowanie, fragment powieści, zawłaszczają sobie czyjś  utwór już powstało, czy byłoby możliwe, że stworzy je inna osoba).
(o ile oczywiście można go za taki uznać, o czym piszemy w niniejszym opracowaniu).
Pamiętajmy jednak przede wszystkim, że  ignorantia iuris nocet i postarajmy się poznać Jeśli dzieło naszych rąk i umysłu zawiera w sobie pierwiastek indywidualnej działalności
swoje prawa oraz obowiązki. Zacytowana wyżej łacińska zasada oznacza  nieznajomość twórczej, to mamy do czynienia z utworem oraz z autorem.
prawa szkodzi  to znaczy, że nikt nie może się powoływać na nieznajomość prawa, kiedy
je narusza. Zasada ta w prawie polskim ma zastosowanie przede wszystkim w prawie kar-
nym. W prawie cywilnym jest inaczej, to znaczy  można powoływać się na nieznajomość
Najprościej jest zapamiętać definicję utworu w ten sposób:
przepisów jako przyczynę ich naruszenia, jednak nie zawsze taka obrona jest skuteczna.
Analizując, czy dane dzieło jest utworem, sprawdzamy, czy inna osoba,
Jako konsument, strona postępowania administracyjnego czy strona procesu, mamy więcej
wykonałaby go tak samo. Jest to dość prosta i skuteczna zasada, co obra-
**
praw, niż jako pirat muzyczny. Rzecz w tym jednak, aby prawo znać i stosować w każdym
zuje następujący przykład. Tłumaczenie literatury pięknej, dokonane przez
przypadku, w czym mamy nadzieję  pomoże Państwu to opracowanie.
tłumacza, jest utworem. Dlaczego? Tłumacz musi dokonać rozstrzygnięć
estetycznych, które indywidualizują jego pracę i przydają jej twórczego
Prawo autorskie w nowoczesnej formie pojawiło się w Polsce wraz z Ustawą z dnia 4 lute-
charakteru. Jeśli jednak ten sam tłumacz będzie tłumaczył tekst techniczny
go 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631).
 wtedy nie będziemy mieć do czynienia z utworem w rozumieniu UOPA,
Ustawa ta (dalej: UOPA) zastąpiła bardzo przestarzałą ustawę z 1952 r., niedopasowaną
gdyż w zasadzie każda osoba w ten sam sposób przetłumaczyłaby dany
do współczesnego świata, postępu techniki i technologii. Na obecną ustawę duży wpływ
tekst, zaś ewentualne różnice mają charakter  technologiczny , niezwią-
mają normy międzynarodowe, globalizacja i współpraca ponadnarodowa w zakresie praw
zany z kwestiami estetyki czy piękna.
twórców (głównie w formie organizacji i stowarzyszeń).
Co jest utworem?
UOPA, poza podaną już ogólną definicją (z art. 1 ust. 1 UOPA), mówi też o tym, co może
być utworem  w szczególności .
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory (art. 1 ust. 2 UOPA):
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie,
publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 4
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 5
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
II. WSZYSTKO O UTWORZE
II. WSZYSTKO O UTWORZE
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; > Pierwsza zasada: Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia,
7) muzyczne i słowno-muzyczne; chociażby miał postać nieukończoną.
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; Utwór staje się utworem natychmiast po ustaleniu, to jest po przybraniu formy rozpozna-
9) audiowizualne (w tym filmowe). walnej, jakkolwiek nie musi ona być ostatecznie ukończona. Utwór literacki może zatem
być jeszcze przedmiotem poprawek, uzupełnień i skreśleń, utwór muzyczny może być tylko
Cytowany przepis ustanawia tzw. katalog otwarty, co oznacza, że utworami mogą być także zarysem melodii, bez aranżacji, rozpisania na głosy etc.
inne utwory, nie tylko te wymienione.1 Wydaje się, że to wyliczenie jest dość oczywiste. > Druga zasada: Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek
Tytułem anegdoty można tylko wspomnieć, że zgodnie z polskim prawem utworem (!) są, formalności.
np. skrzypce lub wiolonczela  nie utwór muzyczny przeznaczony do wykonania na tym W Polsce, inaczej niż w niektórych obcych systemach prawnych, autorstwa utworu, czy
instrumencie, lecz sam instrument. Odpowiedz
na pytanie, czy lutnik udziela licencji na też samego faktu jego stworzenia, nie trzeba rejestrować, zgłaszać czy zastrzegać. Napis
posługiwanie się instrumentem muzycznym, czy też może go jednak sprzedać, jak każdą  Copyright , spotykany np. na dziełach literackich, jest wyrazem przeciwnej zasady, zgodnie
rzecz ruchomą  przekracza ramy tego opracowania. z którą ochrona utworu jest pełna po spełnieniu określonych w przepisach formalności.
W Polsce, aby zostać twórcą i stworzyć utwór, żadnych takich formalności spełniać nie
Zbiory, opracowania, antologie też mogą być utworami trzeba.
Zestawienie informacji w twórczy, indywidualny sposób może być uznane za utwór. Zbiory,
antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu, są chronione prawem autorskim; Korzyści płynące z ochrony prawnoautorskiej
nawet, jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zesta- Ochrona na podstawie UOPA nie wymaga spełnienia warunków formalnych, jest tania (de
wienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Jednym facto bezpłatna), obejmuje w zasadzie cały świat oraz zawiera korzystne domniemania,
słowem możemy korzystając z danych powszechnie dostępnych, np. prostych informacji powodujące, że twórca jest w lepszej pozycji niż osoba naruszająca prawo. Domniemanie
prasowych niebędących utworami, stworzyć utwór, bowiem przyjęte przez nas kryterium to określony w ustawie zespół faktów wynikających z siebie. Można je  obalić , jednak
doboru informacji uznać można za twórcze. Świetnym przykładem są popularne na rynku wymaga to udowodnienia tezy przeciwnej. Domniemanie to pewien automatyzm myślenia
książki czy broszury w rodzaju:  Co się wydarzyło w roku... , towarzyszące płytom czy odnośnie faktów, możliwy do odwrócenia tylko pewnym wysiłkiem (domniemywa się na
czasopismom. Zawierają one informacje dostępne każdemu. Wystarczy przejrzeć stare przykład, że ojcem dziecka jest mąż matki; dowód przeciwny trzeba specjalnie przeprowa-
roczniki gazet. Nie mamy jednak wątpliwości, że taka książeczka to utwór, gdyż wiadomo- dzić i przekonać sąd, że jest inaczej, niż zakłada domniemanie). Z faktu, że domniemania
ści historyczne zostały zestawione w sposób twórczy (wybrano np. szczegóły interesujące są korzystne dla autora wynika tendencja, aby ochroną objąć jak najwięcej wytworów
młodego czytelnika). ludzkich rąk i umysłu. Tendencja ta jednak nie zawsze jest usprawiedliwiona przepisami.
Ochrona wynalazku, w przeciwieństwie do ochrony utworu, kosztuje i wymaga spełnienia
Jak obszerny musi być utwór? określonych formalności. Czasem jednak zdarza się, że trudno ocenić jednoznacznie,
Ważnym zagadnieniem, istotnym zwłaszcza w niniejszym opracowaniu, jest  obszerność z jakim pojęciem mamy do czynienia. Wątpliwości budzi np. ikonka koszyka w sklepie
utworu jako kryterium uznania za utwór chroniony prawem autorskim. Wydaje się, że poza internetowym. Trudno ten sympatyczny i czytelny dla wszystkich znak uznać za utwór.
zdrowym rozsądkiem nie można ustalić żadnej dolnej granicy wielkości utworu. Utworem Jest to raczej pomysł, idea, niepodlegająca ochronie autorskiej. Podjęto zatem próby jego
jest niewątpliwie znak napisany przez chińskiego kaligrafa, który na naukę pisania poświecił ochrony na podstawie prawa patentowego.
lata. Znak ten może składać się z dwóch kresek, a jednak budzić zachwyt swym indywidu-
alizmem. Utworem malarskim są białe kwadraty na białym tle. Utworem jest melodyjka
reklamowa. Wszystko wskazuje zatem na to, że nawet tekst możliwy do upowszechnienia
Co daje autorowi uznanie rezultatu jego pracy za utwór i jakie nakłada
za pomocą SMS-a, to jest zawierający standardowo do 160 znaków, może być uznany za
obowiązki na korzystających z utworów?
utwór chroniony prawem autorskim. Za utwór uznaje się np. japońskie wiersze haiku, które
Jeśli np. wiersz jest utworem to oznacza to, że interes autora (czyli to,
**
składają się z 18 sylab, hasła reklamowe, slogany, tytuły książek  oczywiście nie jednowy-
jak korzystać z niego będą inni ludzie) chroni UOPA. Gdyby ten wiersz
razowe, ale jedynym kryterium jest tu zdrowy rozsądek i kwestia walorów artystycznych
nie był chroniony przez UOPA to mógłby wykorzystywać go każdy, np.
danej wypowiedzi, jej niepowtarzalności, oryginalności, estetyki.
publikujÄ…c go w swoim tomie wierszy i bezkarnie podpisujÄ…c swoim
nazwiskiem. Ponieważ jest to jednak  utwór , to osoby korzystające
Utwór nie musi być skończony i gdziekolwiek zgłoszony, aby był chroniony
z tego wiersza obowiÄ…zujÄ… pewne zasady (o czym piszemy w rozdziale
W zasadzie wskazane wcześniej przepisy (czyli ogólna definicja utworu i wyszczególnienie
 Korzystanie z utworów ), a twórcy przysługuje np. prawo do wynagro-
tego, co może nim być  w szczególności ) wyczerpują definicję utworu. Trzeba jednak
dzenia za korzystanie z niego albo obowiÄ…zek podania jego nazwiska,
jeszcze pamiętać o dwóch ważnych zasadach dotyczących utworów:
świadczącego o autorstwie.
1
Kwestie tego, co może być utworem, w odniesieniu do Internetu, omówione zostały w rozdziale III.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 6
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 7
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
II. WSZYSTKO O UTWORZE II. WSZYSTKO O UTWORZE
2. CO NIE JEST UTWOREM? Postać kabaretowa to nie  utwór
Nie są utworami: Nie jest utworem fikcyjna postać, wymyślona przez twórcę, bądz
artystÄ™  wykonawcÄ™.
> odkrycia (odkrycia naukowe, czyli np. twierdzenia i odkrycia fizyczne lub chemiczne); Słynny polski proces w tej sprawie dotyczył postaci Genowefy Pigwy, postaci kabaretowej
> idee (np. uhonorowany w 2006 r. Nagrodą Nobla pomysł banku udzielającego mikro- o przerysowanych cechach  wiejskiej baby . Była to postać najpierw powszechnie rozpo-
pożyczek w najbiedniejszych krajach świata na szczególnych zasadach, bazujących znawalna, następnie zaś, jak się okazało, kopiowana przez kolejne kabarety, czy ściślej,
na poczuciu odpowiedzialności wobec wspólnoty, poczuciu odpowiedzialności kobiet, kolejnych kabareciarzy. Sąd orzekł, że postać Genowefy Pigwy jako taka, to jest sam
upowszechnianiu edukacji); pomysł na  wiejską babę , jest ideą (?) a nie utworem. Może także podlegać ochronie jej
> procedury (technologiczne, biurowe, z zakresu administracji państwowej); wizerunek, chociaż jest to tylko wizerunek osoby wymyślonej, fikcyjnej. Z takim poglądem
> metody i zasady działania (tu najczęściej chodzić może o wynalazki, tzw. know-how); sądu wypada się zgodzić, gdyż to dobry przykład na to, że nie każdy niekonwencjonalny
> koncepcje matematyczne. wytwór myśli ludzkiej jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Może on być odkry-
ciem naukowym, ale może też być właśnie pomysłem, ideą, zatem tworem zbyt ulotnym,
Prawo autorskie chroni wyłącznie sposób wyrażenia, a nie wymienione wyżej pojęcia. To niedefiniowalnym, aby uznać go za konkret chroniony prawem autorskim.
oznacza, że UOPA chroni tylko formę (np. tekst podręcznika biologii czy geografii jako
dzieła literackiego), a nie same wiadomości, informacje, twierdzenia i odkrycia z danego Co jeszcze nie jest utworem?
zakresu nauki, które ochronie z UOPA nie podlegają. Jest to ważna informacja. Zgodnie z art. 4 UOPA nie są też chronione prawem autorskim:
1. akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
Idee, odkrycia naukowe, wynalazki, patenty  zasady i wyjątki 2. urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
Warto pamiętać o wyłączeniach, dotyczących idei czy odkryć naukowych. Nie są to utwory 3. opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
i nie podlegają ochronie na podstawie UOPA. Można zatem wpaść w pułapkę, wcale nie- 4. proste informacje prasowe.
rzadką, a mianowicie uznać, że każde  słowo drukowane jest utworem chronionym przez
prawo autorskie. Tymczasem książka z zakresu biologii, fizyki czy kontroli wewnętrznej, Te wyłączenia mają duże znaczenie praktyczne. Na pewno wolno nam cytować oraz w inny
upraszczając  z zakresu nauk ścisłych  co do zasady utworem nie jest, gdyż zawiera sposób wykorzystywać teksty aktów normatywnych (ustawy, rozporządzenia, zarządzenia etc).
bardzo dużo suchej wiedzy, wiadomości, twierdzeń, odkryć, prawd naukowych, a niewiele Na pewno nie są objęte ochroną na podstawie UOPA urzędowe dokumenty, znaki i symbole, co
 literatury . Można twierdzić, że jej określone partie noszą znamiona indywidualnej w praktyce oznacza, że możemy do woli cytować treść czy uzasadnienie decyzji administracyjnej.
działalności twórczej (bo każdy napisałby inaczej podsumowanie, wstęp, wnioski itd.). Ale Jeśli zaś chodzi o urzędowe znaki i symbole, to sytuacja nie jest już tak jasna. Jeśli za urzędowy
jako całość, książka taka utworem nie jest, gdy przeważające jej fragmenty są wzorami symbol uznamy np. znak cerftyfikujący, symbol  CE (stanowiący oświadczenie  deklarację
matematycznymi, opisami eksperymentów czy odkryć biologicznych itd. Zawsze jednak producenta, że jego wyrób jest zgodny z normami Unii Europejskiej) i temu podobne, to
należy zanalizować, jak wiele w książce tego rodzaju jest wiadomości, a jak wiele  twór- skala wykorzystania tych znaków w życiu codziennym jest znikoma. Jeśli jednak pragniemy
czości . Być może nawet dzieło z zakresu nauk ścisłych będzie można uznać za  utwór , użyć, np. godła państwa, to pamiętajmy, że chroni go odrębna Ustawa z dnia 31 stycznia
gdy przedstawi nam wiedzę w sposób porywający, właściwy danemu autorowi. Wystarczy 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych
przywołać tu przykład  Feynmana wykładów z fizyki , które są pasjonującą, świetnie na- (tj. Dz. U. z 2005 r., Nr 235, poz. 2000). Zgodnie z nią, symbole Rzeczypospolitej Polskiej nie
pisaną książką i nie sposób odmówić jej walorów artystycznych oraz literackich. Niestety, mogą być umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego. Dozwolone
taka sytuacja nie występuje często i książki ściśle naukowe z zakresu nauk ścisłych raczej jest tylko umieszczanie na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego godła lub barw
nie są literaturą chronioną UOPA. Jeśli chodzi o informatory czy podręczniki z zakresu Rzeczypospolitej Polskiej w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej. Nadto, godło
nauk humanistycznych, to tu język, sposób ujęcia tematu, indywidualizm ocen czy wypo- i barwy powinny być umieszczane, a hymn wykonywany lub odtwarzany, w sposób zapewniający
wiedzi jest z kolei bardzo ważny. Dlatego można założyć, że książka z dziedziny prawa, im należną cześć i szacunek. Na podstawie specjalnej ustawy z 2000 r. ochronie podlega też,
literaturoznawstwa, psychologii  jest sama w sobie utworem, gdyż z całą pewnością nie na szczególnych warunkach, wizerunek i nazwisko Fryderyka Chopina.
składa się z suchych twierdzeń czy wzorów.
W praktyce najwięcej pytań rodzi wykorzystanie prostych informacji
prasowych. Można powiedzieć w uproszczeniu, że nie jest chroniona, na
O ile odkrycia naukowe, procedury i zasady działania łatwo sklasyfikować, o tyle problem
podstawie UOPA, jedynie sama informacja. Każde jej  podanie , jeśli tylko
z rozgraniczeniem pojawi się w przypadku idei. Czy sam pomysł na film jest chroniony
**
nie będzie suchym przekazem faktów, nosić będzie znamiona indywidual-
prawem autorskim? Scenariusz filmu jest utworem, jakkolwiek zgodzimy się, że nie chodzi
ności twórczej autora. Im dłuższy artykuł, im więcej w nim komentarzy,
tu raczej o jego walory literackie, ale o  zawartość  dramaturgię, pomysł na sylwetki czy
tym  więcej w nim utworu. Dziennikarz jest przecież twórcą  artykuł
losy bohaterów, oryginalne eksperymenty formalne i inne pozaliterackie kwestie. Z ustawy
na ten sam temat może być krytyczny, ironiczny, aprobujący. Podane już
o prawie autorskim wynika, że sama  idea utworem nie jest. Jednak jej krystalizacja w
wcześniej kryterium  pytanie:  Czy ktoś inny zrobiłby to tak samo?
formie konspektu czy planu, może już spełniać wymagania określone prawem autorskim,
pomaga stwierdzić, czy mamy do czynienia z utworem, czy też nie.
choć i jedno, i drugie nosi znamiona indywidualności twórcy.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 8
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 9
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
III. UTWÓR W INTERNECIE
> Oczywistym jest, że zawartość strony internetowej, jeśli jest utworem  podlega ochronie,
jak każdy inny utwór, np. wydrukowany tomik poezji, namalowany obraz. Ponownie
III. UTWÓR W INTERNECIE
trzeba podkreślić, że nie powinna nas mylić dostępność oraz łatwość kopiowania tych
utworów wynikająca np. ze specyfiki Internetu.
> Problemy może budzić zakwalifikowanie innych, niż prace plastyczne koncepcji, jakie
mogą znajdować się na stronach internetowych, np. wspomniana już ikonka koszyka
w sklepie internetowym. Podobnie wÄ…tpliwie, i raczej niechronione przez prawo autor-
skie, są właściwe tylko mediom elektronicznym byty takie, jak: banner reklamowy, ghost
*
1. INTERNET TAKŻE PODLEGA PRAWU AUTORSKIEMU (reklama pokrywająca cały ekran), crawl (ruchomy pasek na dole lub górze strony).
Należy na wstępie zauważyć, że Internet, czy szerzej  media i nośniki elektroniczne (tzn. Oczywiście treść przekazu oraz jego wygląd zewnętrzny, zewnętrzna forma, rysunki,
sieć internetowa, poczta elektroniczna, telefonia komórkowa najnowszych generacji, dys- fotografie, układ  chronione są przez UOPA, jeśli spełniają definicję utworu, ale sama
kietki, dyski przenośne, płyty CD i inne nośniki pamięci elektronicznej)  nie są wyłączone idea, pomysł prezentacji  nie.
spod przepisów UOPA. Dlatego wszystkie przepisy UOPA stosuje się (poza wyjątkami > Pewne problemy, bardziej z zakresu dóbr osobistych (o czym dalej), budzić może kwestia
wyraz
nie wskazanymi w ustawie) do tych mediów i nośników. Specyfika technologii elektro- tzw. linków, to jest automatycznych odsyłaczy do innych stron WWW. Oczywiste wydaje
nicznych polega na łatwości dostępu, kopiowania, rozpowszechniania oraz wszelkich innych się, że prawo autorskie nie ma tu zastosowania. Po prostu odsyłamy z jednej strony
 operacji na utworze . Ta łatwość rodzi czasem mylne przekonanie, że rygory ustawowe internetowej do innej, nawet, jeśli uzyskujemy w ten sposób swego rodzaju korzyść
dotyczące ochrony twórców i ich utworów są łagodniejsze lub nie ma ich w ogóle, skoro estetyczną czy artystyczną. Np. po kliknięciu na link cały ekran zajmie obraz albo
tak łatwo jest utwór skopiować czy zmienić. Uświadomienie sobie, że różnice w stosunku fotografia  może to dawać zamierzony efekt artystyczny, zwłaszcza, jeśli pomyślimy
do  zwykłego obrotu prawami autorskimi (obejmującego utwory w formie np. książek) o tzw. sztuce konceptualnej, w której znaczenie ma ruch, akcja, czynne uczestnictwo
są niewielkie, pozwala nam już intuicyjnie rozstrzygnąć wiele pytań i wątpliwości. Jeśli odbiorcy albo o tzw. instalacjach video czy eksperymentalnych filmach. Takie jednak
nie możemy przepisać w pracy magisterskiej czyjegoś artykułu prasowego, to nie możemy nieuprawnione użycie czyjejś strony internetowej (ściśle  jej warstwy wizualnej) jest
go też skopiować na swoją stronę internetową  proste, prawda? niesłychanie rzadkie. W praktyce można mówić o jednym obszarze konfliktowym,
który można nazwać  niepożądanym sąsiedztwem , a który dotyczy dóbr osobistych.
Nie zawsze jednak korzystanie z utworów w Internecie i mediach elektronicznych jest aż Może być bowiem tak, że  właściciel danej strony WWW nie życzy sobie, aby dostęp
tak proste  stąd konieczność pamiętania o poniższych kwestiach. do niej uzyskiwany był poprzez jakikolwiek związek ze stroną  odsyłającą , z uwagi
> Umieszczenie jakiegokolwiek przekazu, słownego, muzycznego, plastycznego na na naruszenie jego godności, wyznawanych wartości, etc. Jeśli zorientujemy się, że
stronach internetowych nie oznacza jego bezpłatnej możliwości kopiowania, a jedynie link prowadzący do naszej strony internetowej znajduje się na stronach propagujących
bezpłatną dostępność. Zakaz kopiowania istnieje niezależnie od użycia (bądz
nie) za- faszyzm, terroryzm czy pedofilię, to nietrudno zgadnąć, że nie jest to sąsiedztwo, które
bezpieczeń przed kopiowaniem. Jak wiemy, utwór podlega ochronie bez konieczności akceptujemy. Owszem, każdy twórca strony internetowej liczy na jak najczęstsze  od-
spełnienia jakichkolwiek formalności. Jeśli twórca zgadza się na bezpłatne kopiowanie wiedziny przez internautów; jednak zapewne nie jest mu obojętne, z jakimi treściami
i dalszą dystrybucję przez internautów, to powinien wyraz
nie o tym poinformować. może on być w ten sposób skojarzony.
> O ile w przypadku utworu (jeśli to, czy coś jest utworem nie budzi wątpliwości) łatwo
zgadnąć, że utwór ów podlega ochronie, o tyle specyficzne dla Internetu formy prze- 2. PRAWO AUTORSKIE A DOBRA OSOBISTE W INTERNECIE
kazu, jak krótkie wypowiedzi, tzw. posty, emotikony2, układy znaków  mogą budzić Zgodnie z definicją zawartą w art. 23 kodeksu cywilnego, dobra osobiste człowieka,
kontrowersje. Wydaje się, że niektórym wypowiedziom, nawet krótkim, można przy- a w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim,
pisać cechy utworu w rozumieniu UOPA. Na ochronę zasługują zwłaszcza wypowiedzi wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, ar-
o charakterze poetyckim, satyrycznym, przemyślane w formie, nietuzinkowe, noszące tystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, są chronione przez prawo cywilne, niezależnie
piętno indywidualizmu autora. od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Te  inne przepisy to na przykład UOPA.
> Utworem jest na pewno koncepcja strony internetowej, jej układ graficzny i kolorystyka. Z przepisów kodeksu cywilnego twórcy i artyści wykonawcy korzystają niezwykle rzadko,
Zdarzają się strony łudząco podobne do siebie, może zresztą niekoniecznie na skutek celo- ze względu może na nieświadomość istnienia takiej ochrony oraz być może na trudność
wych działań. Jeśli jednak bardzo nam się podoba czyjś  pomysł na stronę  to pamiętajmy, w dochodzeniu roszczeń tylko na gruncie przepisu art. 23 kodeksu cywilnego. UOPA jest
że najczęściej nie chodzi tu o niechronione prawem idee, koncepcje, czy procedury, lecz  łatwiejsza w obsłudze w tym sensie, że zawiera korzystne domniemania (definicja do-
układ graficzny, wygląd, itd.  które, w takim wypadku, są chronione przez UOPA. mniemania podana została wcześniej) oraz pozwala posłużyć się prawem karnym, czyli
wyręczyć organami ścigania w określonych przypadkach. Może jednak zdarzyć się, że osoby
uprawione z tytułu praw autorskich ochronę znajdą wyłącznie na gruncie przepisów kodeksu
2
Tzw. uśmieszek (ang. emoticon), buz
ka, to złożony ze znaków ASCII wyraz nastroju, używany przez
cywilnego. Jeśli bowiem artysta wykonawca nie życzy sobie, aby utwór wykonywany przez
użytkowników Internetu; najczęściej przedstawia symboliczny ludzki grymas twarzy (przyp. red. na
niego znajdował się na płycie obok utworów innego wykonawcy lub znajdował się na płycie
podst. Wikipedii).
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 10
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 11
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
III. UTWÓR W INTERNECIE III. UTWÓR W INTERNECIE
CD będącej okolicznościowym prezentem (gadżetem) producenta określonych towarów, to nowości i internauci nie znajdą nowego interesującego wątku. Jeśli jednak uznać, że listy
protestować może tylko powołując się na swoje dobra osobiste. Chodzi np. o sytuację, gdy czytelników  internautów zamieszczone na forach publikowane są w prasie, to pojawia
piosenkarz jest nieprzejednanym wrogiem alkoholu lub tytoniu, a jego utwór zostanie przez się kilka nierozstrzygalnych kwestii związanych z prawem prasowym, jak:
producenta fonogramu wylicencjonowany do wydawnictwa reklamowego wytwórni alkoholu > zakaz wypowiadania w prasie opinii, co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym
lub koncernu tytoniowego albo o sytuację, kiedy na tzw. składance znajdą się utwory nie- przed wydaniem orzeczenia w pierwszej instancji,
zależnych artystów obok wykonawców odbieranych powszechnie jako komercyjni. > obowiązek zamieszczania przez dziennikarza informacji rzetelnych i sprawdzonych
(czego można dopilnować, drukując list do redakcji w gazecie wydrukowanej, ale nie
3. UTWÓR  INTERNET  PRASA na forum internetowym),
O tym, czy i kiedy można uznać za prasę materiały publikowane w Internecie, dyskutują nie > zakazy dotyczące naruszania cudzych dóbr osobistych, używania wulgaryzmów itd.
tylko specjaliści. Ma to też znaczenie praktyczne dla użytkowników serwisów internetowych.
Stwierdzenie, że prasą są, np. wersje internetowe gazet czy stałe, tematyczne serwisy inter- Oczywiście, jeśli administrator czy właściciel strony internetowej, ma podejrzenia, że
netowe powoduje, że tych środków przekazu dotyczyć będą przepisy prawa prasowego, czyli  wydaje gazetę , to powinien koniecznie zapoznać się z przepisami prawa prasowego. Na
np. obowiązek sprostowań, a także przepisy o dozwolonym użytku materiałów prasowych. razie ryzyko uznania, że internetowy serwis informacyjny jest gazetą jest niewielkie, ale
O trudnościach związanych z tym tematem w dalszej części tekstu. w miarę upowszechniania się takich przedsięwzięć z pewnością coraz łatwiej przyjdzie
nam się pogodzić z myślą, że nie każdą gazetą można zabić komara. Wydaje się jednak,
Definicja prasy że w obecnym stanie prawnym nie można ciągle stwierdzić jednoznacznie, że dziennik czy
Definicja zawarta w prawie prasowym nie wskazuje wprost, że wersje internetowe gazet kronika wydarzeń ukazująca się wyłącznie w Internecie, jest prasą w rozumieniu prawa
to prasa. Zgodnie z prawem prasowym, prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie prasowego. Zapewne jednak chwila, kiedy poglądy w tym zakresie zmienią się, jest coraz
tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opa- bliższa. Nie chodzi tu o pamiętniki zamieszczane w Internecie dotyczące czyjegoś życia
trzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki prywatnego (blog), ale o poważne kronikarskie przedsięwzięcia, które są właściwie  praw-
i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe dziwą gazetą, tyle, że nieistniejącą w wersji papierowej, a dotyczą regionu, miasta, danej
i telewizyjne oraz kroniki filmowe. Prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku problematyki. Interesujące jest także śledzenie prawnych losów pewnych  mieszanek ,
postępu technicznego środki masowego przekazywania (np. tematyczny serwis internetowy), jak blogi znanych felietonistów towarzyszące internetowemu wydaniu gazety. Chodzi np.
w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje o  Politykę , której strona internetowa łączy teksty zamieszczone w tygodniku, często
periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania. Prasa to uzupełnionych multimedialnymi dodatkami ( Fusy, plusy i minusy ), a jednocześnie użycza
także zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską. (?), zamieszcza link (?), zawiera (?), reklamowane przez ten tygodnik dzienniki internetowe
najpopularniejszych autorów tej gazety. Czy treść zawarta w takim blogu może naruszać
Internetowe wydania gazet prawo prasowe i może rodzić, np. obowiązek sprostowania? Jaki jest związek redakcji
Z kolei UOPA art. 25 mówi, że przepisy dotyczące tzw. dozwolonego użytku materiałów gazety z treścią tych internetowych  pamiętników  czy redakcja odpowiada za ich treść
zawartych w prasie, radiu i telewizji stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania tak, jakby zostały wydrukowane w wydaniu papierowym?
utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie
wybranym. Ponieważ o tzw. dozwolonym z użytku utworu będzie mowa w rozdziale VII, Warto zauważyć, że problem czy dziennik internetowy jest prasą, ma też swoją drugą stronę.
tu wspomnimy tylko o pewnych kwestiach podstawowych. Proste informacje prasowe i aktualne wiadomości można bowiem cytować, tak samo tzw.
dozwolony użytek utworu (patrz rozdział VII) obejmuje aktualne fotografie prasowe.
Istnieje spór o to, czy  wydanie internetowe jest prasą w rozumieniu prawa prasowego.
Część publikacji skłania się ku tezie, że wydanie gazety w Internecie ściśle odpowiadające
treści papierowej edycji należy traktować jak prasę ze wszystkimi tego konsekwencjami
prawnymi, to jest np. egzekwowaniem prawa do zamieszczania sprostowań. Prawo pra-
sowe szczegółowo określa tryb, terminy i sposób umieszczania sprostowań. Dostosowanie
się do tych przepisów w przypadku wydania internetowego nie jest łatwe. Podobnie nakaz
przeproszenia danej osoby przez redakcję gazety postrzegany jest zwykle w kontekście
słowa drukowanego. Orzeczenia sądów w tej sprawie nakazują publikację sprostowania
 w formacie nie mniejszym, niż ½ strony albo  na pierwszej stronie dziennika lub
 czcionką o wielkości porównywalnej z czcionką, jaką napisano dany artykuł . Wreszcie
problematyka tzw. listów do redakcji jest zupełnie inaczej postrzegana w przypadku wersji
papierowej (gdzie listy te mają ograniczoną objętość) a inaczej w przypadku forów inter-
netowych. Na forum internetowym dyskusja toczy się, toczy, toczy... póki nie zniknie urok
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 12
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 13
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
IV. TWÓRCZOŚĆ A PODATKI
2. NIE KAŻDA UMOWA O DZIEA
O DAJE UTWÓR
Funkcjonuje przekonanie, że wynikiem umowy o dzieło jest zawsze utwór chroniony prawem
IV. TWÓRCZOŚĆ
autorskim. O istnieniu tego mitu świadczą m.in. pytania zadawane przez podatników orga-
A PODATKI nom skarbowym. Wynika z nich przyjmowana automatycznie zależność: umowa o dzieło
równa się utwór i 50-procentowe koszty uzyskania przychodów. Nic bardziej błędnego!
Utwór może, ale nie musi powstać jako wynik umowy o dzieło, innymi
słowy dzieło może być utworem, ale nie musi stać się nim tylko dlatego,
*
1. KIEDY TWORZYMY UTWÓR I CO NA TO URZ
DY SKARBOWE?
że wykonano je na podstawie umowy nazywanej  umową o dzieło .
Polskę można bez przesady uznać za światowego lidera w kwestii rozstrzygnięć, który
**
wynik ludzkiej działalności uznać za  utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Przyczyną
tak licznych orzeczeń w tym zakresie jest prawo podatkowe, które pozwala, w przypad-
ku utworu, przypisać do wynagrodzenia 50-procentowe koszty uzyskania przychodu. To Aby dzieło było utworem, musi mieć cechy takie jak: kreatywność, oryginalność, indywi-
znacząco obniża podatek należny do zapłaty z tytułu uzyskanego przychodu. Oznacza to, dualizacja. Takich cech nie musi mieć np. dzieło w postaci szafy wykonanej przez stolarza,
że tworząc na zamówienie, za wynagrodzeniem, utwór w rozumieniu UOPA, możemy do spodni uszytych przez krawcową albo w postaci pary butów (statystycznie, bo zdarzają
obliczeń podatkowych przyjąć 50% koszty uzyskania przychodu, a zatem tzw. kwota  na się i tu dzieła sztuki). Takie dzieła są przedmiotem umowy o dzieło, ale nie są utworem.
rękę , którą otrzyma autor, będzie wyższa. Nie są z nimi związane prawa autorskie i nie podlegają ochronie na podstawie UOPA.
Z kolei utwór może powstać jako wynik umowy o pracę (o czym szczegółowo w rozdziale
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. V) albo nawet jako wynik zlecenia (które to zlecenie, jako tzw. umowa starannego działa-
z 2000 r., Nr 14, poz. 176 z póz
n. zm.) mówi, iż koszty uzyskania przychodu z tytułu nia, zakłada wykonywanie określonych czynności, a nie rzeczy), bowiem umową zlecenia
korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrew- zleceniobiorca może zobowiązać się do przeprowadzenia cyklu wykładów, które stanowić
nych, w rozumieniu odrębnych przepisów, lub rozporządzania przez nich tymi prawami, będą  jakkolwiek ulotne, bo niezapisane  to jednak utwory.
wynoszą 50% uzyskanego przychodu. To powoduje, że zakwalifikowanie wykonywanej Warto zapamiętać, że projekt mebla nie jest wedle orzeczeń sądów (nie tylko polskich)
pracy jako utworu jest bardzo kuszące. Co na to urzędy skarbowe? Podatnicy skłonni utworem, nawet jeśli jest to pełna indywidualizmu konstrukcja, rozpoznawalna na pierwszy
są do dość karkołomnych działań, często kwestionowanych przez organy skarbowe. rzut oka, właściwa tylko danemu projektantowi. Można dyskutować nad sensem wyklucze-
W przeszłości podejmowano już próby zakwalifikowania jako utworu następujących nia spod ochrony prawnoautorskiej mebli projektu Philipa Starcka czy Le Corbusiera, ale
działań, dzieł czy prac: wykonanie prac konserwatorskich obrazu, wykonanie prac lepiej zapamiętać, że tak po prostu jest.
konserwatorskich fresku, opisy pod zdjęciami Rtg oraz wydrukami z badań USG, udo-
stępnianie własnego wizerunku (sic), oprowadzanie wycieczek po kopalni soli (prelekcje Szkolenia
przewodników), sporządzenie projektu umowy o dzieło, przygotowanie bilansu i rachunku Warto wspomnieć też o szkoleniach, w których uczestniczymy jako słuchacze lub wykła-
wyników. Wszystkich wymienionych przykładów urzędy skarbowe nie zakwalifikowały do dowcy. Materiały szkoleniowe są z reguły utworami, zaś ich twórca, to jest wykładowca
podwyższonych (50-procentowych) kosztów uzyskania przychodu. Jak wyjaśnialiśmy już  przenosi autorskie prawa majątkowe do tych materiałów na organizatora szkolenia. W ten
wcześniej, niewątpliwie zbyt często automatycznie jako utwór próbuje się zakwalifikować sposób umożliwia mu np. powielenie materiałów dla uczestników. Z treści umowy zawartej
każdą książkę. Może to być błąd, bowiem jeśli książka zawiera np. treści naukowe, nie pomiędzy trenerem a firmą szkoleniową (może to być umowa o dzieło, umowa zlecenia,
musi być utworem w rozumieniu UOPA, gdyż może jej nie wyróżniać żadne indywidualne umowa o świadczenie usług pomiędzy firmami) wynikać będzie, czy organizator szkolenia
piętno twórcy, oryginalność. ma prawo do wykorzystania treści konspektu w dowolny sposób (np. w formie książkowej),
Jednak w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy uznał, że  utworem jest zbiór znaczków wraz czy tylko na potrzeby danego szkolenia, (czyli może powielić i dystrybuować treść konspektu
z ich klasyfikacją i lakonicznym opisem. Tak samo sądy przychyliły się do tezy, że utworem między uczestników). Analogicznie musimy ustalić z trenerem kwestie prawnoautorskie, jeśli
jest instrukcja używania sprzętu oraz instrukcja BHP. O ile być może każdy napisałby taką sami zatrudniamy daną osobę do prowadzenia szkolenia, bez pośrednictwa firmy szkolenio-
instrukcję inaczej, to różnice nie dotyczą w żadnym wypadku kwestii artyzmu, estetyki czy wej. Możemy np. otrzymać prawo do powielenia materiałów i rozdania ich uczestnikom,
indywidualności piszącego. Mogą dotyczyć kolejności, systematyki, stylu (mniej czy bardziej ale możemy też zakupić prawo do ich wydania książkowego lub zamieszczania konspektu
 oficjalnego ), jednak trudno zgodzić się z tezą, że jest to przejaw działalności twórczej na stronach WWW. To wszystko trzeba ustalić z trenerem na piśmie.
o indywidualnym charakterze. Jako uczestnicy pamiętajmy z kolei, że kupując uczestnictwo w szkoleniu nie kupujemy
praw autorskich do materiałów, jakie na szkoleniu otrzymamy (oczywiście możliwe są inne
ustalenia między organizatorem, a uczestnikami). To oznacza, że materiał szkoleniowy
traktujemy jak cudzą książkę  nie powielamy jej, nie wykorzystujemy fragmentów bez
podania z
ródła, nie umieszczamy na naszych stronach internetowych etc.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 14
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 15
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
V. TWÓRCA
animacje i inne środki artystycznego wyrazu zastosowane przez pracownika). Oczywiście
związek miedzy twórczością pracownika, a zakresem jego obowiązków budzi najwięcej
V. TWÓRCA
kontrowersji. Jeśli pracownik twierdzi, że utwór nie ma charakteru  pracowniczego , bo
woli odpłatnie zbyć do niego prawa, a nie  dzielić się nim z pracodawcą, to narazić się
może na zarzut nienależytego wykonywania obowiązków pracowniczych, skoro w czasie
pracy zajmował się czynnościami niezwiązanymi z pracą. Takie spory miały miejsce
w praktyce, kiedy okazywało się, że napisana  przy okazji pracy broszura staje się
poczytnym, poszukiwanym na rynku, wydawnictwem. Pracodawca starał się wykazać
*
1. KIM JEST TWÓRCA? wtedy swoje prawa autorskie do utworu, zaś pracownicy twierdzili, że w zakresie ich
Twórca to osoba, która stworzyła utwór. Twórcą może być tylko osoba fizyczna, jakkolwiek obowiązków pracowniczych na pewno próżno szukać zobowiązania do pisania broszur.
prawa autorskie do utworu mogą przysługiwać osobie prawnej  pracodawcy (o czym Pracodawca nie wygrał, jednak wyciągnął w takim razie konsekwencje służbowe z tytułu
dalej). nienależytego wykonywania obowiązków w czasie pracy oraz korzystania ze sprzętu
Twórcą nie może być zwierzę, choć można kupić obrazy stworzone przez szympansy. Zda- pracodawcy w celu wykonywania czynności niezwiązanych z pracą. Jednak, jak orzekł
rzają się też czworonożni  wokaliści . Ich twory nie są przedmiotem prawa autorskiego, Sąd Najwyższy, okoliczność, że pracownicy naruszyli swoje obowiązki służbowe nie
z uwagi na fakt, że nie tworzy ich człowiek. ma wpływu na ich uprawnienia jako twórców (np. orzeczenie z 15 lipca 1957 r. OSN
Twórcą stajemy się w chwili stworzenia utworu i to, aby nasz utwór był chroniony, nie wy- 1959, nr 1, poz. 13).
maga żadnych czynności prawnych ani faktycznych, zastrzeżeń  copyright czy  all rights > Możemy wyłączyć lub ograniczyć stosowanie przepisów o utworach pracowniczych,
reserved . Ustawa wprowadza jednak jeden bardzo istotny w praktyce wyjątek dotyczący np. w ten sposób, że nie wszystkie utwory danego pracownika, powstające w godzinach
praw autorskich i ich twórcy  chodzi o tzw. utwory pracownicze. pracy, będą automatycznie  przechodzić na pracodawcę. Możemy zawęzić ich krąg (np.
tylko rysunki, a nie teksty), możemy zmienić moment przejścia praw majątkowych (nie
2. UTWÓR PRACOWNICZY z chwilą przyjęcia utworu, lecz w innym momencie). Wydaje się jednak, że rozszerzenie
Jeżeli UOPA lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik zakresu obowiązywania tego przepisu, np. na utwory stworzone przez pracownika poza
stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą czasem pracy lub zakresem umowy o pracę, nie jest możliwe. M.in. dlatego, że nieważna
przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe (definicja  autorskich praw majątkowych jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego
znajduje się w rozdziale VI) w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Innymi słowy nie można
zamiaru stron (art. 12 ust. 1 UOPA).  zmonopolizować sobie danego twórcy (np. pracownika) i zabezpieczyć przekazywania
przez niego praw do wszystkich jego utworów w przyszłości (art. 41 ust. 3 UOPA).
Przepis ten wymaga szczegółowego komentarza, gdyż omyłki przy jego stosowaniu są > Zapis w ustawie mówiący o tym, że prawa autorskie przechodzą  z chwilą przyjęcia
powszechne: utworu przez pracodawcę jest zapisem na korzyść pracownika. Czynność przyjęcia
Przepisy o utworach pracowniczych dotyczą wyłącznie pracowników, zatrudnionych na utworu musi być bowiem dokonana przez pracodawcę w sposób niewątpliwy i to na
etacie lub jego części. Nie dotyczą: zleceniobiorców; wykonawców dzieła na podstawie nim spoczywa ciężar dowodu w tej sprawie. Nadto, pracownika nie można zmusić na
umowy o dzieło (o powszechnych w tym zakresie pomyłkach była mowa wcześniej); tzw. gruncie prawa autorskiego do dostarczenia utworu pracodawcy; można to uczynić tylko
samozatrudnionych, czyli jednoosobowych firm prowadzonych przez osoby fizyczne, jeśli na podstawie przepisów prawa pracy, to jest podając pracownikowi termin do wykonania
wykonują swoje obowiązki na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy danej pracy i rozliczając go z terminowości i efektywności jego działań.
o świadczenie usług.
> Z zakresu naszych obowiązków pracowniczych musi wynikać, że mamy stworzyć, jakiś
konkretny utwór albo, że nasza praca polega na ciągłym tworzeniu utworów (np. grafik
komputerowy). Zadania te mogą być określone w umowie o pracę, mogą też wynikać z
polecenia pracodawcy, powierzenia danej pracy na okres nieprzekraczający 3 miesięcy
w danym roku kalendarzowym, a także z układów zbiorowych pracy, regulaminu orga-
nizacyjnego itd. Jeśli takiego zapisu w umowie nie ma, pracownik może bronić tego,
że prawa do danego utworu należą do niego, a nie do pracodawcy. Nie chodzi zatem
tylko o to, że coś zostało wykonane w godzinach pracy, ale przede wszystkim o to, czy
tworzenie utworów wynika jasno z umowy o pracę i zakresu naszych obowiązków.
Przepisy te stają się oczywiste, gdy wyobrazimy sobie np. pracowników agencji rekla-
mowych (nomen omen  copyrighterów) czy pracowników działu marketingu przygoto-
wujących prezentację (najczęściej będącą utworem z uwagi na treść, pomysł graficzny,
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 16
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 17
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VI. KORZYSTANIE Z UTWORÓW
> Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, o ochronę jego praw może też wystąpić stowarzy-
szenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego
VI. KORZYSTANIE
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (np. ZAIKS), która zarzą-
Z UTWORÓW dzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.
2. O AUTORSKICH PRAWACH MAJ
TKOWYCH, ICH PRZENIESIENIU I LICEN-
CJACH
Twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodze-
*
Całkowity zakaz używania utworów i konieczność płacenia za każdym razem twórcy za nia za korzystanie z utworu. Oznacza to, że tylko twórca ma prawo do swojego utworu, może
korzystanie z jego utworu jest nierealny. Nie sposób przecież na zdjęciu reporterskim unik- zbyć prawa do niego oraz ma prawo do zapłaty za to, że ktoś korzysta z tego utworu.
nąć widoku obrazu, jaki wisiał na ścianie w chwili robienia zdjęcia. Nie sposób samemu Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na
wyszukiwać wszystkich informacji, nie opierając się na serwisach agencji prasowych. Nie podstawie umowy. Nabywca autorskich praw majątkowych może też przenieść je na inne
sposób wreszcie chronić praw autorskich bezterminowo,  po wsze czasy ; sens gospodarczy osoby.
takiej czynności jest znikomy, zresztą po 500 latach trudno badać, kto jest spadkobiercą
danego twórcy. Przejście autorskich praw majątkowych, to jest przekazanie innej osobie prawa do używania
W praktyce najbardziej interesującą kwestią, związaną z prawem autorskim, jest używanie (korzystania z) utworu oraz  zarabianie na utworze może odbyć się na podstawie:
utworu przez podmiot niebędący jego twórcą (czyli np. książki przez czytelnika) w ramach 1. umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych, albo
tzw. dozwolonego użytku (zwanego inaczej licencją ustawową). 2. umowy o korzystanie z utworu (licencja).
Ale aby zrozumieć jak działa ochrona utworów najpierw trzeba poznać kilka pojęć.
Umowy te dotyczą tylko tych pól eksploatacji, które zostaną w nich wymienione, czyli
Prawa autorskie dzieli się na osobiste i majątkowe. Opisujemy je w dalszej części np. jeśli umowa mówi tylko o tym, że książka zostanie udostępniona w Internecie na stro-
tekstu. nie wydawcy, to nie ma on już prawa jej wydrukować (ponieważ byłoby to zupełnie inne,
nieprzewidziane w umowie, tzw. pole eksploatacji).
1. O AUTORSKICH PRAWACH OSOBISTYCH
Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się, Różnica między tymi umowami polega na tym, że w przypadku przeniesienia własności praw
lub zbyciu, więz
twórcy z utworem. W szczególności twórca ma prawo do: majątkowych nie przysługują już one twórcy po zawarciu umowy, a jedynym uprawionym
1) autorstwa utworu; do korzystania z utworu i pobierania wynagrodzenia jest nabywca tych praw. W przypadku
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go licencji prawa nadal pozostają przy twórcy, zaś licencjobiorca może z utworu korzystać
anonimowo; w określonym w licencji zakresie, czyli tylko w takiej formie, jaka zostanie określona
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; w umowie. Licencja może być wyłączna lub niewyłączna. Szczególnie przy licencji niewy-
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; łącznej widać wyraz
nie, że ten sam utwór może być niezależnie eksploatowany przez wiele
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. osób/firm. Z samochodu w danej chwili może korzystać tylko jeden kierowca. Ale z piosenki
Autorskich praw osobistych nie można sprzedać czy podarować. Można jednak upoważnić może korzystać naraz sto agencji reklamowych i wszystkie mogą sprzedać piosenkę swoim
inną osobę, aby jako pełnomocnik wykonywała te prawa w imieniu autora, np. decydowała klientom do wykorzystania w reklamówkach telewizyjnych.
o udostępnieniu utworu anonimowo albo pod pseudonimem.
Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie
Na czym polega ochrona autorskich praw osobistych (art. 78 UOPA)? licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórca ma prawo otrzymać wynagrodzenie. Zakłada się
> Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone, może ustnie lub bowiem, że korzystanie z utworu ma wiązać się z zarabianiem, z czerpaniem korzyści
(lepiej) pisemnie wezwać osobę, która dokonała naruszenia, aby zaniechała tego majątkowych z tego, że ktoś np. nadaje skomponowaną przez nas piosenkę, wystawia
działania. Może także żądać, aby osoba naruszająca jego prawa złożyła publicz- namalowany przez nas obraz czy wydaje nasz tekst literacki.
ne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (spotykamy takie przeprosiny
w prasie). Jeżeli naruszenie było zawinione, to znaczy osobie, która naruszała Czas trwania autorskich praw majątkowych
prawa twórcy można przypisać winę (wiedziała, że narusza prawo lub co najmniej Prawa majątkowe nie trwają bezterminowo i wygasają po określonym czasie. Umożliwia to
powinna to podejrzewać), sąd może przyznać pokrzywdzonemu twórcy odpowied- nam czerpanie ze spuścizny historycznej bez opłat. I tak, z zastrzeżeniem wyjątków przewi-
nią sumę pieniężną jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę lub  na żądanie dzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
twórcy  zobowiązać sprawcę, aby wpłacił odpowiednią sumę na wskazany przez 1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich  od śmierci współtwórcy, który
twórcę cel społeczny. przeżył pozostałych;
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 18
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 19
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VI. KORZYSTANIE Z UTWORÓW
2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany  od daty pierwszego rozpo-
wszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora
VII. DOZWOLONY UŻYTEK
lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
UTWORÓW  CO I KOMU
3) w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy
WOLNO UŻYWAĆ, CYTOWAĆ,
ustawy innej osobie niż twórca (pracodawca!)  od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy
ROZPOWSZECHNIAĆ
utwór nie został rozpowszechniony  od daty jego ustalenia;
4) w odniesieniu do utworu audiowizualnego  od śmierci najpóz
niej zmarłej z wymie-
nionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora
*
muzyki. Przepisy o dozwolonym użytku mają zasadnicze znaczenie w działalności non-profit, po-
zwalają bowiem legalnie, a nieodpłatnie, wykorzystywać czyjeś osiągnięcia intelektualne
Jeżeli termin wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszech- i artystyczne.
nienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkład-
kach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych 1. CO TO JEST DOZWOLONY UŻYTEK (LICENCJA USTAWOWA)?
części. Dozwolony użytek utworu, zwany inaczej  licencją ustawową , oznacza, że można nie-
odpłatnie korzystać z utworów, w przypadku których normalnie twórcy należałoby się
Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po wynagrodzenie i konieczna byłaby zgoda autora. Prawo autorskie w kilku przypadkach
roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów określonych stanowi inaczej, zezwalając np. instytucjom naukowym i oświatowym, a także bibliotekom,
wcześniej. szkołom, nieodpłatnie korzystać z utworów w konkretnych sytuacjach.
Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne
interesy twórcy. Jako przykłady, konkretyzujące te zasady, podaje się:
> zakaz eksploatacji, dopuszczonej przez ustawÄ™, ale prowadzÄ…cej do zniszczenia/uszko-
dzenia utworu, np. eksploatację w niewłaściwych warunkach dzieła malarskiego, która
naraża go na zniszczenie,
> zakaz eksploatacji przynoszącej nieuzasadniony uszczerbek słusznym prawom autora
(patrz np. informacje o reklamie sprzedaży publicznej w rozdziale VII),
> zakaz eksploatacji prowadzący do tego, że odpłatna eksploatacja traci sens; np. kopio-
wanie przez osoby połączone stosunkiem towarzyskim pracy literackiej o niewielkim
nakładzie; w ekstremalnym przypadku zostałby sprzedany tylko jeden egzemplarz
utworu, zaś reszta czytelników skopiowałaby go sobie po prostu na własny użytek
poprzez łańcuch znajomych; dobrym przykładem są też dzieła muzyczne  nuty, które
zwykle rozchodzą się w bardzo niewielkich nakładach  gdyby jeszcze wszyscy znajomi
je kopiowali, autor nie sprzedałby żadnego egzemplarza.
Dozwolony użytek utworów nie jest tak naprawdę bezpłatny. Twórcy otrzymują wynagro-
dzenie, ale nie bezpośrednio od osoby, która korzysta z utworu. Odpowiednie opłaty odpro-
wadzane są przez producentów i dystrybutorów urządzeń kopiujących oraz producentów
czystych nośników (płyt CD). Jest to ryczałtowe wynagrodzenie przypadające następnie
twórcom stosownie do ich udziału w rynku.
Warto tu wspomnieć o dystrybucji muzyki w Internecie. Pamiętajmy, że utwór udostępnio-
ny w Internecie, to utwór, jak każdy inny. Jego używanie jest odpłatne, chyba, że twórca
wyraz
nie zastrzegł inaczej. Fakt, że zabezpieczenia można  obejść , w żadnym wypadku
nie oznacza zgody na nieodpłatne korzystanie. W tym kontekście przypomnę inicjatywę
senatora RP Krzysztofa Cugowskiego, który postulował wprowadzenie  podatku dla
użytkowników Internetu, który to podatek byłyby ryczałtową daniną za korzystanie
z cudzych utworów w Internecie. Odpadłby wtedy problem z nieodpłatnym kopiowaniem
plików czy filmów, artyści i wykonawcy otrzymywaliby należne im wynagrodzenie, zaś
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 20
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 21
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
walka z wiatrakami po prostu skończyłaby się, nie angażując więcej naszej energii ani > Częstą formą użytku osobistego jest wykonanie utworu muzycznego przez użytkownika;
sił. O ile np. w Japonii dystrybucja plików muzycznych przez Internet w przeważającej nawet w większym gronie. Wszystko jest zgodne z prawem, byle to wykonanie nie miało
większości odbywa się legalnie i użytkownicy po prostu płacą za muzykę  ściągniętą na celu zarobkowego.
swoje iPody, o tyle w Polsce raczej przeważa tendencja  Polak potrafi , co przekłada się
na mizerne dochody artystów. 3. OBOWI
ZEK WSKAZANIA AUTORA UTWORU I y
RÓDA
A
Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku  opisanego w niniejszym
2. UŻYTEK OSOBISTY rozdziale  pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz z
ródła. Podanie
Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu twórcy i z
ródła powinno uwzględniać istniejące możliwości.
w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje ko-
rzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku
W przypadku dozwolonego użytku mamy zawsze obowiązek podać imię
osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
i nazwisko twórcy i z
ródło cytatu. Zasada ta dotyczy także Internetu,
o czym bardzo często internauci zapominają.
Np. kopiowanie kupionej płyty CD, aby posiadać osobny egzemplarz  do samochodu , jest
**
legalne (jakkolwiek część prawników uważa, że dodany w 2004 roku zapis  pojedyncze
egzemplarze utworów , oznacza absolutny zakaz kopiowania pojedynczego, nabytego le- Oczywiście, jeśli autor życzy sobie pozostać anonimowym, bądz
występuje pod pseudonimem,
galnie egzemplarza utworu). Tak samo legalne jest ściągnięcie fotografii zamieszczonej w to nie możemy tego przepisu stosować dosłownie, gdyż więz
autora z utworem ma tu zna-
Internecie i wykonanie z niej tzw. tapety komputerowej lub wydrukowanie w postaci obrazka czenie nadrzędne. Mamy więc obowiązek oznaczyć utwór tak, jak był on oznaczony w chwili
na ścianę. Warunkiem legalności takich działań jest jednak spełnienie kilku warunków: upowszechnienia. Możemy i tu napotkać problemy, wynikające ze sporu co do autorstwa
> Korzystamy z rozpowszechnionego (legalnie!) utworu, zatem takiego, który zgodnie albo zmiany nazwiska przez autora. Należy pamiętać o możliwych komplikacjach i zawsze
z wolą twórcy został udostępniony publicznie. Nie zawsze tak się dzieje i wystarczy z należytą starannością starać się ustalić autora danego cytatu, artykułu, wiersza, polegać
przypomnieć perypetie polskiego zespołu muzycznego Cool Kids of Death, którego na- na dostępnych dokumentach, ale zachować pewną dozę krytycyzmu. Oczywiście warto też
grania znalazły się, jak twierdzą sami muzycy, bez ich woli w Internecie przed premierą uwzględniać upływ czasu, nawet bowiem jeśli utwór ukazał się anonimowo, to w chwili
produkowanej płyty. Nierzadkie są doniesienia prasowe o handlu bazarowymi filmami, użycia utworu przez nas, anonimowym może już  za zgoda autora  nie być.
które nie znalazły się jeszcze w oficjalnej dystrybucji, albo słynna sprawa sprzedaży Taki sam rozsądek należy zachować przy podawaniu  z
ródła , tym bardziej, że ustawodawca
kolejnego tomu przygód Harry ego Pottera przed dniem oficjalnej premiery książki. nie udziela nam tu żadnych wskazówek formalnych odnośnie  techniki cytowania. Jeśli
Podkreśla się jednak, że badanie, czy utwór został rozpowszechniony zgodnie z prawem jakiś fragment zaczerpnęliśmy z danej publikacji, to ją jako z
ródło podajemy, nawet, jeśli
wykracza chyba poza obowiązki osoby, która pragnie utworu używać do własnych celów jest to cytat z cytatu (można to jakoś zaznaczyć w podawanej informacji).
(chyba, że świadoma jest bezprawności rozpowszechnienia). Orzeczenie Sądu Najwyższego na temat dozwolonego użytku mówi, że nie jest wystarczające
> Korzystamy wyłącznie w celu niezarobkowym, to jest do osobistego użytku. podanie z
ródła i wymienienie dzieła będącego z
ródłem w zestawieniu literatury umiesz-
> W ogóle nie wolno korzystać z projektów architektonicznych, nawet do osobistego czonym na końcu książki, bez wskazania, do jakich fragmentów dany tytuł się odnosi i co
użytku, gdyż oznaczałoby to budowanie domu według czyjegoś projektu. Takie projekty konkretnie z niego zaczerpnięto.
mogą służyć nam wyłącznie do pracy naukowej niezwiązanej z celem zarobkowym.
> Użytek osobisty to prywatne, niezarobkowe obcowanie ze sztuką. Z uwagi na dopusz- 4. UTWORY W TELEWIZJACH KABLOWYCH, SKLEPACH, BARACH I RESTAU-
czenie do tej sytuacji osób pozostających w związku osobistym, pokrewieństwa, powino- RACJACH
wactwa i w stosunku towarzyskim, możemy puszczać płyty na imprezach towarzyskich, Wolno rozpowszechniać za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utwory nadawane
czytać całą rodziną książki i gazety, wspólnie z sąsiadami oglądać filmy na kupionych przez inną organizację radiową lub telewizyjną drogą satelitarną albo naziemną, jeżeli
kasetach DVD. następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego rozpowszechniania
> Użytek osobisty musi być rozpatrywany ściśle w odniesieniu do treści przepisu. Oczywi- programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do oznaczonego grona odbior-
ście użytek osobisty może być rozumiany przez każdego inaczej, jednak uprawione jest ców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych obejmujących do
chyba twierdzenie, że umieszczenie utworu w Internecie nie jest w żadnym wypadku 50 gospodarstw domowych.
dozwolonym użytkiem osobistym utworu. Nawet, jeśli czynimy to w ramach interneto- Posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich
wego dziennika (blog), własnej strony internetowej (istnieją w sieci strony  rodzinne , pomocą odbierać nadawane utwory (czyli programy), choćby urządzenia te były umieszczone
 sąsiedzkie itd.) to intuicyjnie czujemy, że osobisty użytek z utworu, to raczej sytuacja, w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.
kiedy cieszymy się czymś w czterech ścianach, a nie publikujemy w sposób dostępny dla
każdego, kto ma Internet. Zwłaszcza druga część przepisu budzi rozliczne kontrowersje. Przepis kojarzy się ze słyn-
> Jako cel dozwolonego użytku wskazuje się cel: rozrywkowy, poznawczy, kolekcjonerski, nymi  kontrolami Zaiksu w sklepach, restauracjach czy barach. Nie mamy wątpliwości,
naukowy, archiwalny. że muzyka w lokalu rozrywkowym wpływa na jego obroty. Sprawa nie jest taka oczywista
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 22
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 23
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
w przypadku sklepów, jednak organizacje zrzeszające artystów wpływały tak długo na tekstu nazywa się  opracowaniem utworu i zasadniczo nie jest możliwe bez zezwolenia
rozumienie tego przepisu przez sądy, prokuraturę i opinię publiczną, aż wreszcie zdołały twórcy. W przypadku tych krótkich cytatów możemy utwór tłumaczyć bez zgody autora.
przekonać do korzystnej, dla artystów, interpretacji tego przepisu. Tak więc za  muzykę
w sklepie też należy płacić, co jest coraz częściej egzekwowane. Praktyka wskazuje, iż Wymienione przepisy stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania utworów
powstają firmy wyspecjalizowane w dostarczaniu takiej muzyki  proponują one dostoso- w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wy-
wanie muzyki do klienteli danego sklepu czy też sieci sklepów. Ich pośrednictwo zapewnia branym (tak w UOPA określa się Internet). Jeżeli wypłata należnego wynagrodzenia nie
też zniżki w opłatach na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi nastąpiła na podstawie bezpośredniej umowy z autorem, wynagrodzenie jest wypłacane
i prawami pokrewnymi. Organizacji takich działa w Polsce cztery: ZAIKS reprezentuje za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub
prawa twórców (tekstu i muzyki), ZPAV  prawa producentów fonogramów, SAWP i Stoart prawami pokrewnymi.
 prawa artystów wykonawców. Formalnie rzecz biorąc właściciel sklepu  zakładając, że w
ogóle wie o takim obowiązku  powinien uiszczać opłatę na rzecz tych czterech organizacji. Cytowany przepis ma ważne znaczenie, jeśli chodzi o obieg informacji we współczesnym
W praktyce możliwe jest opłacanie  hurtowe tych zobowiązań. Ciekawym rozwiązaniem świecie. Interesująca jest zwłaszcza jego ostatnia część, mówiąca o rozpowszechnianiu
jest Radio McDonald s  program radiowy dostępny przez satelitę. Jest to program składa- informacji w Internecie. Najważniejsze wnioski płynące z przepisów dotyczących prze-
jący się tylko z lekkich piosenek i tzw. jingli muzycznych z nazwą stacji. Jest  puszczany druków są następujące:
w barach McDonald s na całym świecie, ale można go też odbierać w domach. Tantiemy > Utwory, które zamierzamy zacytować, powinny być już rozpowszechnione, czyli udo-
są opłacane tylko przez producentów tego programu radiowego w miejscu jego powstania stępnione publicznie za zgodą twórcy. Jeśli chodzi o zgodę twórcy to de facto należałoby
(albo zamawiają oni specjalne utwory tylko na potrzeby radia bezpośrednio u muzyków), zawsze sprawdzić, czy twórca wyraził zgodę na udostępnienie, co oczywiście, w praktyce,
zaś restauracje tej sieci, np. w Polsce, nie muszą płacić tantiem, gdyż korzystają jakby nie zawsze jest możliwe. Gdyby utwór nie był udostępniony innym za zgodą twórcy, to nie
z prywatnego radiowęzła, a nie z publicznych nadań. byłoby możliwe skorzystanie z tego przepisu. Wystarczy więc chyba przyjąć, że skoro
utwór ukazał się już publicznie, to pewnie miało to miejsce legalnie, zaś ewentualne
Duże kontrowersje, świeżo rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy, budzi kwestia telewizorów naruszenie prawa będzie zawsze w takim wypadku niezawinione.
i radioodbiorników w pokojach hotelowych. Część z nich, aby otrzymać określoną liczbę > Gdy chodzi o tzw. newsy, czyli informacje bieżące o najnowszych wydarzeniach, to
gwiazdek, musi mieć odbiorniki w pokojach. Hotele o niższym standardzie też z reguły należy zwrócić uwagę na wymóg ich aktualności. Jeśli artykuł prasowy dotyczy tema-
zapewniają co najmniej radio w każdym pokoju. Wydaje się, że orzeczenie nakazujące tów politycznych czy gospodarczych, ale nie aktualnych, bieżących, lecz ujmuje temat
hotelom płacenie za publiczny odbiór programów (ściśle   utworów audiowizualnych ) w aspekcie historycznym, to do aktualnych nie należy. Przyjąć więc można, że artykuły
jest błędne. Przecież to nie podmiot prowadzący hotel  odbiera nadawane utwory  czyni o charakterze naukowym, popularyzatorskie, eseje  nie są artykułami aktualnymi i nie
to gość hotelowy, włączając odbiornik. Abstrahując zatem od kwestii ustalenia, ile powinny można ich przedrukować bez zgody właściciela praw do tego tekstu. Podobne warunki
wynosić te opłaty, przepis po prostu nie dotyczy prowadzących hotel, lecz ich gości. Trudno musi spełniać przedruk zdjęcia reporterskiego (pkt. 1 lit. c), które także musi dokumen-
uznać, aby wyrok Sądu Najwyższego był zgodny z treścią UOPA. tować bieżące wydarzenia. Teoretycznie zdjęcie reporterskie nie musi być przedmiotem
prawa autorskiego, gdyż nie zawsze nosić będzie znamiona indywidualizmu twórcy. Nie
5. DOZWOLONY UŻYTEK W PRASIE, RADIU, TELEWIZJI I INTERNECIE sposób jednak wykluczyć, że reporter jest w stanie nawet przy szybkim wykonywaniu
Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: zdjęć zrealizować jakieś założenie estetyczne indywidualizujące jego pracę na tyle,
1) już rozpowszechnione: że mówić można o utworze. Np. fotografia jest celowo wykonana przez szkło butelki,
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, z wieży kościelnej, zza czyjegoś ramienia  dokumentuje aktualne wydarzenie, ale nie
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub relig3
ne, chyba że zostało jest już tylko jego zapisem, jest utworem artystycznym.
wyraz
nie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione, > Relacja prasowa może zawierać fragmenty wystąpień osób przemawiających na danej
c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie, imprezie. Najczęściej oczywiście korzysta z tego prawa telewizja, zwłaszcza w przypadku
2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a i b; wystąpień polityków.
3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych; > Nie zaliczamy do  artykułów czy  wypowiedzi (z pkt. 1 lit. b i lit. c) recenzji, listów
4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach (nie upoważnia to jednak czytelników i odpowiedzi na listy, esejów i wielu innych form, choćby literackich (np.
do publikacji zbiorów mów jednej osoby); powieść w odcinkach, opowiadanie zamieszczane w prasie). Z uwagi na wyjątkowość
5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów. tego przepisu i odebranie twórcom prawa do wynagrodzenia, należy zawsze w razie
wątpliwości uznać, że dozwolony przedruk nam nie przysługuje.
Za korzystanie z utworów, o których mowa w pkt. 1 lit. b i c, twórcy przysługuje prawo O wątpliwościach dotyczących tego, czy wydanie internetowe gazety jest  prasą była już
do wynagrodzenia. mowa w rozdziale III. Teraz, dla poszerzenia informacji o problemach na styku prasy
i Internetu zaprezentujemy krótki wyciąg z artykułu na ten temat, jaki znalazł się ostatnio
Rozpowszechnianie tych utworów jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu, w internetowym wydaniu pewnej gazety. Chodzi o spór wydawców z właścicielami witryny
czyli nie tylko możemy wykorzystać czyjś fragment, ale także go przetłumaczyć. Tłumaczenie
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 24
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 25
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
internetowej Google, która posiada m.in. serwis Google News. Belg3
scy wydawcy oskarżają np. można tu wymienić wykonywanie na żywo utworów muzycznych w szkole muzycznej
Google o łamanie praw autorskich, to jest o umieszczanie nagłówków i fragmentów arty- czy spektakle w szkołach aktorskich.
kułów w serwisie Google News. Następne oskarżenia pojawiły się w Danii i Norwegii. Nie
ma bowiem w niektórych krajach pozwolenia na publikację fotografii bez zgody właścicieli Prawa bibliotek, archiwów i szkół
praw autorskich. Wydawcy coraz częściej zauważają, że Google ze zwykłej wyszukiwarki Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
internetowej przeobraża się w ogromną firmę medialną, która czerpie zyski z pracy twórczej 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów
innych. Wydawcy chcą, by firma Google pytała o pozwolenie, zanim skorzysta z ich dzieł. rozpowszechnionych;
Google z kolei odpowiada, że działa zgodnie z prawem  publikuje tylko fragmenty treści 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu
pochodzących od wydawców. Google zwraca również uwagę, że jest generatorem ruchu na uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów;
witrynach wydawców, oraz, że pomaga im upowszechnić treści, do których w inny sposób 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek
internauci by nie dotarli. Google twierdzi, że  generuje ruch na stronach, do których systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
odsyła, ale wydawcy i twórcy twierdzą, że Google jest firmą nastawioną na zysk, która To znów przepis, który ogólnie nazywa instytucje, bez odwołania do ustawowych definicji
zarabia na tym, że kieruje ruch na inne strony. Im więcej tzw. wyników wyszukiwania, i rodzi to trudności interpretacyjne. Tak, jak nie zdefiniowano np.  instytucji naukowej ,
tym więcej wart jest Google. O ile zatem sama idea wyszukiwarek nie jest kwestionowana, tak i tu napotykamy na trudności w określeniu, co na pewno jest  szkołą .
o tyle rozważa się albo konieczność uiszczania opłaty za korzystanie z fragmentów artyku- Przede wszystkim pamiętajmy, że ustawa nie nie dzieli placówek na państwowe, publiczne,
łów, albo w ogóle zakazanie jakiegokolwiek cytatu ze stron WWW w prezentacji wyników ani prywatne.
przez wyszukiwarkę. Prawdopodobnie problemy tej amerykańskiej firmy wzięły się stąd, Warto podkreślić, że warunki określone w pkt. 1 i 2 dotyczą znowu wyłącznie utworów
że prawo amerykańskie daje dużo większą możliwość dozwolonego przedruku. Jednak rozpowszechnionych, czyli legalnie (za zgodą twórcy) udostępnionych publiczności.
zasady skuteczne i legalne w Ameryce okazały się niedobre w Europie. Sądy przyznają Jeśli chodzi np. o biblioteki on-line (pkt 3 cytowanego przepisu) to niektóre z nich nie
do tej pory rację raczej twórcom, niż witrynie Google. Jaki będzie ostateczny wynik tej wymagają nawet rejestracji ani spełniania żadnych warunków (np. posiadania legitymacji
potyczki  zobaczymy. studenckiej). Ich oferta ograniczona jest jednak tylko do utworów, do których prawa autor-
skie majątkowe wygasły. Utwory, których dotyczy pozwolenie na nieodpłatne korzystanie
6. LICENCJE USTAWOWE M.IN. DLA INSTYTUCJI NAUKOWYCH, BIBLIOTEK, mogą być udostępniane tylko  na terenie tych jednostek . Chodzi więc o tradycyjne bi-
SZKÓA
; CEREMONIE RELIGIJNE I PAC
STWOWE blioteki  tyle tylko, że czytać możemy z ekranu komputera, a nie z książki.  Prawdziwe
Prawa instytucji naukowych i oświatowych biblioteki on-line mogą udostępniać utwory, do których prawa autorskie nie wygasły, ale
Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych muszą zapłacić autorowi wynagrodzenie, nie dotyczy ich bowiem możliwość nieodpłatnego
badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz spo- udostępniania zbiorów.
rządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.
Oczywiście chodzi tu o badania naukowe. Poza tym to prawo wyraz
nie ogranicza majÄ…t- Wystawienie utworu w miejscu publicznym
kowe prawa twórców i dlatego powinno być interpretowane z ostrożnością. Dlatego warto Wolno rozpowszechniać:
zwrócić uwagę na następujące kwestie: 1) utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub
> Przepis dotyczy tylko instytucji naukowych i oświatowych, nie zaś instytucji, które w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku;
obok innych celów czy zadań wykonują badania naukowe czy krzewią oświatę. Wobec 2) utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale
tego dotyczy szkół, wyższych uczelni, instytutów naukowych, PAN, PAU. Instytucje wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych
naukowe czy oświatowe mogą być państwowe (publiczne) i prywatne. Ostrożnie trzeba utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jed-
podchodzić do muzeów czy bibliotek. Jakkolwiek prowadzą one nieraz własne badania, nakże w granicach uzasadnionych celem informacji;
to jednak celem ich istnienia nie jest działalność naukowa ani oświatowa. Nie można 3) w encyklopediach i atlasach  opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile
też za takie placówki uważać fundacji czy stowarzyszeń, związków, spółdzielni (choć nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do
jak wynika z ustawy prawo spółdzielcze, do ich zadań statutowych należy krzewienie przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia.
oświaty i kultury wśród swoich członków). Wątpliwe jednak jest, czy uprawione jest Chodzi o to, że nie można drugi raz wystawić tego samego dzieła w innym miejscu w ten sam
wykluczenie wszystkich fundacji czy stowarzyszeń. Co np. z Fundacją Nauki Polskiej sposób, to znaczy nie można go wiernie skopiować i wystawić na sąsiednim placu. Można
czy Towarzystwem Krzewienia Oświaty? Na pewno jednak przepis ten nie uprawnia do natomiast, bo nie jest to  ten sam użytek wykonać fotografię takiego dzieła (pomnika,
korzystania z utworów w ramach licencji ustawowej przez organizacje, które zadania rzez
by) i publikować ją w albumie, czy nawet w formie pocztówki.
oświatowe czy naukowe realizują obok innej działalności statutowej, jak pomoc spo- > Chodzi o wymienione przypadki utworów  wystawionych w miejscach publicznych,
łeczna, działalność kulturalna etc. a także o miejsca  otwarte  dosłownie opisane w ustawie jako place, ulice, ogrody.
Utwory mogą być wykorzystywane do celów dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, Przepis ten nie dotyczy zatem np. pomieszczeń Poczty Polskiej, banków, urzędów,
dworów kolejowych. Jak widać wyliczenie nie jest przykładowe, lecz ścisłe. Nie ma
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 26
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 27
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
zatem możliwości podciągnięcia innych miejsc pod zezwolenie zawarte w tym przepisie. Spójrzmy na co tym razem zezwala nam ustawodawca w ramach tzw. dozwolonego użytku:
Poprzez  rozpowszechnianie rozumie się każdą formę, także zarobkową, byle tylko imprezy (np. relig3
ne, szkolne) muszą być imprezami nienastawionymi na zysk, w których
nie był to ten sam użytek, co użytek pierwotny. wykonawcy biorą udział nieodpłatnie (zastrzeżenie to nie dotyczy już np. pracowników
> Można wykorzystywać dzieła (zwykle  plastyczne, choć może także dzieła z za- technicznych, czy reżysera imprezy). Ceremonia nie może służyć osiąganiu korzyści ma-
kresu sztuki konceptualnej, performance u) w katalogach i wydawnictwach. Wyraz jątkowych. Jest dyskusyjne i nierozstrzygnięte, czy opłata za wstęp pokrywająca koszty
 wydawnictwo zawęża technikę publikacji do tradycyjnego druku. W praktyce organizacji imprezy niweczy działanie tego przepisu.
spotyka się jednak coraz częściej prezentacje internetowe, którym trudno odmówić
miana katalogu z tego tylko powodu, że upubliczniane są za pomocą innej techniki. 7. KORZYSTANIE Z UTWORÓW W SPRAWACH S
DOWYCH I W ZWI
ZKU
Ustawa mówi o  katalogu , który niekoniecznie w dzisiejszych czasach musi mieć Z PUBLICZN
SPRZEDAÅ»

postać papierową. Ten wyjątek ustawowy w zakresie dozwolonego użytku ma na celu Sprawy sądowe, administracyjne, bezpieczeństwo publiczne
pomoc, czy promocję twórców. Trzeba tylko pamiętać, że publikacje muszą promować Wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby
utwory (a nie galeriÄ™, kuratora wystawy, miasto, bÄ…dz
zupełnie inne wyroby z kręgu postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych
komercyjnego), zaś sprawozdania o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji postępowań.
muszą być w swej zawartości ograniczone celem informacyjnym. Nie można zatem Ten stosunkowo nowy przepis wyjaśnia kwestie związane z dokumentacją sądową i admini-
bezpłatnie użyć dzieł znajdujących się na wystawie do stworzenia audycji, która łączyć stracyjną. Działka niby wąska, jednak na tle tych postępowań także powstawały kontrower-
będzie prezentowanie wizerunku tych dzieł z recytacją poezji czy prezentacją muzyki sje. Czy wolno np. załączać do akt sprawy jako dowód utwór chroniony prawem autorskim,
 taka  ilustracja przekracza ramy dozwolonego użytku. W ogóle audycja niebędącą np. chodzi o skomplikowane ogólne warunki umowy ubezpieczenia (w których zakład
bieżącą, informacyjną relacją z wystawy (wernisaż, wizyta aktora z szablą tnącego ubezpieczeń wprost zastrzega w treści, że są utworem i ich kopiowanie jest zabronione)?
eksponaty, kradzież dzieła sztuki, wizja lokalna składu sądu karnego w postępowa- Czy wolno kopiować instrukcję bądz
procedurę, do których rości sobie prawo pracownik,
niu o naruszenie uczuć relig3
nych) przekracza w tym wypadku ramy dozwolonego albo dokumenty tłumaczone przez niego, hasła reklamowe, które wymyślił? Ustawodawca
użytku. rezygnuje tu z ochrony w celu umożliwienia po prostu legalnego dochodzenia swych praw
Także w przypadku encyklopedii i atlasu istnieją wątpliwości związane z istnieniem po- i prowadzenia w ogóle postępowań sądowych.
staci elektronicznej takich publikacji, często zresztą jest to różna postać takiego samego
wydawnictwa. Nietradycyjna forma nie może chyba przesądzać o odmowie zaliczenia en- Reklama wystawy publicznej i publicznej sprzedaży
cyklopedii multimedialnej po prostu do gatunku encyklopedii. Można żartobliwie założyć, Wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów korzystać
że znajdujemy się w okresie przejściowym, kiedy słowo drukowane odczytywane z ekranu z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, w zakresie uzasadnionym promocją wy-
komputera wyraz
nie różni się od tradycyjnej książki, niezależnie od tego, czy czytamy stawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania.
tekst w edytorze tekstu, czy też  zdjęcie tekstu w formacie Acrobat Reader, PDF itd. Chodzi tu o publiczne reklamowanie sprzedaży różnych utworów i używanie w tym celu
Niedaleka wydaje się jednak przyszłość, w której upowszechni się elektroniczny papier egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych. Przepis ten ma duże znaczenie także dla
i cyfrowa postać książki niewiele będzie się różnić od tradycyjnej, poza tym, że naraz wi- Internetu, ponieważ  publiczna sprzedaż utworów ma bardzo często miejsce na stronach
doczna będzie tylko jedna, a nie dwie stronice. Wtedy zorientujemy się, jak bardzo byliśmy internetowych.
zachowawczy, wyrażając w ogóle jakiekolwiek wahania na temat zaliczenia encyklopedii Promocja nowej płyty danego wokalisty może się zatem odbywać permanentnie, przede
multimedialnej do gatunku encyklopedii. Póki jednak ustawa posługuje się wyrazami takimi wszystkim poprzez nadawanie utworów z płyty w środkach masowego przekazu, jeśli tylko
jak  egzemplarz czy  wydawnictwo pozostaje zachować ostrożność w swobodnej ocenie  raz na jakiś czas  takiej prezentacji towarzyszyć będzie zachęta do zakupu egzemplarza
naszych praw związanych z dozwolonym użytkiem. płyty. Oczywiście takiej sytuacji nie dopuszczają przepisy dotyczące nadawców radiowych
i telewizyjnych, limitujÄ…ce czas przeznaczony na reklamÄ™, ale chyba to ograniczenie tylko
Ceremonie relig3
ne, imprezy szkolne i uroczystości państwowe zupełnie przypadkiem  pasuje do cytowanego przepisu i nie wydaje się, aby było brane
Wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii pod uwagę przy jego tworzeniu. Premiera płyty CD zawierającej utwory danego wykonawcy,
relig3
nych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, to przecież  publiczna sprzedaż utworów , zatem korzystanie z utworu  w celu reklamy
jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych byłoby zawsze bezpłatne. Oczywiście tak się nie dzieje, jednak sytuacja taka jest formalnie
i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, możliwa. O ile  wystawa publiczna to pojęcie dość wąskie i konsekwencje tego przepisu
promocyjnych lub wyborczych. dotyczą np. druku utworu plastycznego na plakatach z wystawy, prezentacji części eks-
ponatów w gablotach poza miejscem wystawy, w celu zachęcenia widzów do obejrzenia
Przepis bardzo szczegółowy, gdyż nakazujący wyraz
ne rozdzielenie imprez non-profit, od pozostałych dzieł, o tyle  sprzedaż publiczna nie oznacza (w przekonaniu autorki broszury)
tych, które w swoich zamierzeniach czy celach łączą się z osiąganiem korzyści majątkowych, licytacji, ponieważ wtedy ustawodawca powinien użyć takiego słowa. Publiczna sprzedaż
choćby niebezpośrednio, albo od imprez wyborczych. utworów, to publiczna sprzedaż utworów i o ile można się spierać, czy sprzedaż płyty
piosenkarza jest sprzedażą utworów, czy nośników, o tyle takiego rozróżnienia nie sposób
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 28
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 29
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
przeprowadzić w Internecie w odniesieniu do sprzedaży plików muzycznych. Mamy wtedy > Kolejna kwestia to wierność cytatu. Ustawodawca zezwala tylko na  przytaczanie
do czynienia tylko ze  sprzedażą utworu , bo przecież żaden nośnik w tej transakcji nie i  zamieszczanie , co wyklucza ingerencję w utwór w czasie jego użycia. Cytować
występuje, zaś sprzedaż z pewnością jest publiczna. Zatem możliwe byłoby wykorzystanie można jednak utwory w tłumaczeniu, jakkolwiek przepis wprost nie wspomina o tej
nieodpłatne utworu oferowanego do reklamy takiej sprzedaży, co może przyjąć formy okoliczności.
wynaturzone, mianowicie przekraczać ramy, jakie intuicyjnie zakreślamy dla  reklamy
sprzedaży . Każdy ma przecież prawo rozumieć te pojęcia inaczej. > Cytować można  w utworach stanowiących samoistną całość , to znaczy  w utworze
stanowiącym przedmiot prawa autorskiego. Przepis ten umożliwia krytykę literacką,
8. CYTAT W CELACH INFORMACYJNYCH pracę naukową (nie tylko z zakresu literatury) oraz w ogóle działalność artystyczną.
Wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane I na odwrót  opublikowanie cudzego utworu w całości, bez istnienia  utworu stano-
podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji. wiącego samoistną całość to jest na przykład z króciutką recenzją, jest nadużyciem
Przepis ten pozwala w ogóle funkcjonować telewizji czy radiu. Jeśli bowiem w trakcie im- prawa cytatu. Zastrzeżenie to nie dotyczy popularnych  skrzydlatych słów , czyli ksiąg
prezy relacjonowanej w którymś z tych mediów w tle brzmi muzyka, to wolno jej brzmieć, cytatów, bowiem ich układ, dobór pozwala przyjąć, że całość nosi znamiona indywi-
gdyż jakkolwiek jest utworem chronionym prawem autorskim (lub chronione jest jej arty- dualizmu twórcy. W takim wypadku książka składająca się wyłącznie z cytatów jest
styczne wykonanie), to jest niewątpliwie utworem udostępnianym podczas relacjonowanego utworem odrębnym, podlegającym ochronie, zaś wykorzystanie cytatów  uprawnione
wydarzenia. Sprawdzamy zatem tylko, czy  cytat mieści się w granicach uzasadnionych na mocy zacytowanego powyżej przepisu.
celem informacji.
Jeśli chodzi o publikacje internetowe, to przepis ma zastosowanie przede wszystkim do > Cytować można w celu: dydaktycznym, naukowym, w związku z analizą krytyczną
dzieł plastycznych, architektonicznych. Jeśli bowiem publikujemy fotografię z relacjono- lub  prawem gatunku twórczości . Definicji tych określeń nie ma w ustawie i znowu
wanego wydarzenia, a tłem tego wydarzenia jest obraz wiszący na ścianie, to wolno nam musimy odwołać się do naszej wiedzy, doświadczenia i intuicji. Pod  prawem gatunku
to zrobić. Podobnie, widniejące w tle fotografii rzez
by, nowy budynek albo skrzypce w ręku twórczości kryje się parodia, pastisz, twórczość satyryczna, ogólnie rzecz biorąc
uczestnika widniejące na zdjęciu mogą się tam znajdować bez naruszenia praw autorów.  literacka. Ale nie tylko, gdyż tu właśnie znajdują uzasadnienie wariacje muzyczne,
Wątpliwości mogą pojawiać się w przypadku internetowej relacji z wystawy czy wernisa- polegające albo na wykorzystaniu motywu cudzego utworu do własnego opracowania
żu. Przyjmuje się w praktyce, że telewizyjna relacja może obejmować zbliżenia obrazów, albo dosłowne cytaty z cudzych dzieł muzycznych, wraz z przypisaną im orkiestracją,
fotografii, bÄ…dz
innych dzieł plastycznych. Jeśli tylko audycja stanowi  sprawozdanie o tempem, charakterem wykonania. Tak samo twórczość plastyczna objęta jest tym prze-
aktualnych wydarzeniach i za takie uznamy otwarcie wystawy  takie  użycie dzieła pisem i to na kilku płaszczyznach. Można w podręczniku zamieścić fragment dzieła
sztuki jest usprawiedliwione. Wydaje się, że nie można tego samego powiedzieć o relacji plastycznego jako ilustrację techniki malarskiej, ale można także użyć powszechnie
zamieszczanej w prasie bÄ…dz
Internecie. Tu wolno nam tylko zaprezentować ogólne zdjęcie rozpoznawalnego elementu dzieła plastycznego, wykorzystując  prawo gatunku twór-
sal wystawowych, może kilka zbliżeń. Jednak nie możemy tworzyć, w oparciu o podany czości , jako elementu rysunku satyrycznego, albo zupełnie poważnego kolażu czy
wyżej przepis, swoistego katalogu dzieł danej wystawy, poprzez zbliżenia jej eksponatów. grafiki użytkowej (np. popularne reprodukcje obrazów na kubkach). Określenie granic
dozwolonego cytatu jest tu bardzo trudne. Przyjmuje się, że można  cytować muzykę
9. JAK CYTOWAĆ ZGODNIE Z PRAWEM? lub obraz. W przypadku muzyki, dzieł plastycznych trudno oznaczyć w dziele z
ródło
Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych inspiracji (o wymaganiach formalnych związanych z cytatem była mowa w początkowej
utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą części rozdziału). Praktycznie tylko twórczość literacka zwyczajowo spełnia te wyma-
krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. gania formalne, to jest podaje wyraz
nie z
ródło cytatu.
Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory
lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach oraz w antologiach. W tych > Jeśli chodzi o zakres cytatu to przyjmuje się, że cytat pełni rolę podrzędną w stosunku
przypadkach twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. do całości utworu. Jako przykłady nadużycia prawa do cytatu można wskazać wykonanie
W ten sposób został określony dozwolony użytek z rozpowszechnionych utworów w dzia- albumu zawierającego fotografie dzieł rzez
biarskich  taki  utwór składać się będzie
łalności naukowej, publicystycznej, literackiej, oświatowej oraz artystycznej. Obejmuje wyłącznie z cytatów w postaci wizerunków rzez
b oraz cytatów z cudzych fotografii.
swym zasięgiem wiele sytuacji  od motta zamieszczonego w dziele literackim po pracę Trudno zaś uznać go za samodzielny utwór, jakkolwiek oczywiście dobór owych fotografii
magisterską, która w praktyce bywa czasem zbiorem cytatów. może być wyraz
nie subiektywny, artystyczny czy wyróżniający się na tle innych.
> Co można cytować? Można cytować  urywki lub  fragmenty większych utworów , Ustawa nie zawęża prawa cytatu wyłącznie do piśmiennictwa i zezwala na cytat muzyczny
co pozostawia duże pole do nadużyć. Nie wiadomo też jak zdefiniować  drobny utwór czy plastyczny. A cytat filmowy, tak obecnie powszechny? Gdyby przyjąć, że jest on nie-
 czy miniatura słynnego artysty, warta miliony, jest utworem  drobnym ? A miniatury dozwolony i niemożliwy na gruncie obecnych przepisów, to niektóre filmy byłyby jednym
muzyczne? Kiedy utwór poetycki jest  drobny , a od jakiej objętości drobnym już nie wielkim dziełem pirackim. Poza najbardziej chyba oczywistym przykładem twórczości
jest? Quentina Tarantino, można by wskazać na wiele dzieł polskich, o charakterze parodii, choć
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 30
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 31
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
nie tylko. Należy jednak odróżnić niebędące przedmiotem ochrony prawnoautorskiej idee, dydaktycznych. Nie wolno zatem wydać po prostu antologii poezji o polskich wierzbach
myśli, założenia, czy  nastrój , charakter, pomysł, od faktycznego dzieła. Jako przykład przydrożnych albo antologii utworów, składających się z utworów niezawierających
sukcesu pewnej idei można wskazać film  Psy , który znalazł licznych naśladowców. Można litery  z , gdyż nie da się udowodnić, że przyświecał nam cel naukowy lub dydaktyczny.
się spierać z tezą, czy istotnie wszystkie filmy kryminalne produkcji polskiej po  Psach Antologia służyć musi powszechnie akceptowanym i za takie powszechnie uznawanym
są wtórne, ale niewątpliwie jakąś prawdę taka myśl zawiera. Jeśli jednak film nie stanowi celom dydaktycznym, bądz
naukowym. Nie może być to antologia służąca rozrywce
plagiatu scenariusza, nie zawiera nadmiernych, wiernych powtórek z innych filmów  to albo celom towarzyskim (śpiewniki).
uznać należy, że granice dozwolonego użytku nie zostały przekroczone. Zatem sam zamysł,
np. zabawny miejscami kryminał z elementami satyry na współczesną rzeczywistość i moc- 10. PRAWA OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH A UOPA
nym słownictwem, jakkolwiek kojarzący się z rewolucyjnym na swoje czasy pomysłem pana Wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych,
Pasikowskiego, nie jest ani plagiatem, ani nadmiernym cytatem. Zgodnie zaś z prawem do jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego
cytatu Cezary Pazura może ćwiczyć przed lustrem jako  Kiler naśladując postać Jeana charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia.
Reno czy Bogusława Lindy, nadal można w utworach o zabarwieniu satyrycznym cytować Członkostwo w Unii Europejskiej wymusiło wprowadzenie tego nikomu nieznanego i niere-
kwestie z innych filmów czy nawet naśladować, reaktywować pewne postacie. klamowanego zapisu, którego prawidłowa interpretacja jest w obecnym brzmieniu obarczona
Także w audycji naukowej możemy prezentować fragmenty filmów, lub nawet  przy ogromnym ryzykiem. Jak można korzystać z rozpowszechnionych utworów dla dobra osób
tworzeniu kontynuacji  korzystać z drobnych fragmentów dzieła, którego kolejne odcinki niepełnosprawnych, jakie kryteria celu, charakteru i zasad korzystania, wreszcie niepełno-
dotyczą. sprawności trzeba spełniać? Redakcja tego przepisu nie pozwala na rozsądną wypowiedz
.
Wydaje się, że można mówić np. o następujących przypadkach korzystania z utworów3:
> Jeśli chodzi o sferę multimedialną, to pozostać tu możemy jedynie w kręgu domysłów,
doktryny czy orzecznictwa wypracowanego już w stosunku do bardziej tradycyjnych > przełożenie utworu literackiego na alfabet Braille a (choć czynność ta nie zmienia ani
technik. Gry komputerowe mogą zatem zawierać cytat tak literacki czy plastyczny, jak na jotę treści utworu, jest to po prostu posłużenie się inną czcionką, do czego mamy
też  zwłaszcza  cytat filmowy. Jeśli jednak cała gra oparta jest na fakcie istnienia filmu prawo  chyba, że utwór literacki ma zamierzone walory estetyczne polegające na
(np. Tomb Rider), to zgodzimy się chyba, że o dozwolonym cytacie usprawiedliwionym posłużeniu się czcionką imitującą średniowieczne rękopisy albo stary maszynopis);
prawami gatunku twórczości mowy być nie może. Na pewno twórcy gry komputerowej
muszą zawrzeć odpowiednie umowy licencyjne, gdyż w takiej produkcji z reguły nie > przełożenie dzieła plastycznego na płaskorzez
bę, to jest uczynienie z niego trójwymia-
chodzi już o drobny fragment czy drobny utwór, który cytujemy jako uzupełnienie rowego utworu, co umożliwia zapoznanie się z im osobom niewidomym, czy niedowi-
naszego dzieła. dzącym;
> Jeśli chodzi o strony internetowe, to oczywiście brak jest wypracowanego stanowiska > odczytanie utworu literackiego na głos (także powielenie nośników z nagraniami dzieł
w tym zakresie. Można jednak taką stronę potraktować jak połączenie dzieła lite- literackich dla bibliotek osób niewidomych, jeśli tylko udostępnianie nośników odbywać
rackiego i plastycznego i posługiwać się istniejącą już w tej kategorii wiedzą. Strona się będzie nieodpłatnie);
internetowa może być jednak tylko pod niektórymi względami uznana za  utwór
 może być utworem np. z uwagi na walory estetyczne i wtedy służyć nam będzie prawo > spisanie bądz
wyrażenie rysunkiem dzieł muzycznych (piosenki, melodie) dla osób
cytatu dzieła plastycznego, w granicach takich, jak dla technik tradycyjnych. Na takiej niesłyszących;
stronie zamieścić też możemy utwór literacki, odnośnie którego zagadnienia cytatu są
już szczegółowo wypracowane. Różny będzie tylko nośnik. Czy jednak na stronie np. > wykonanie fotografii dzieł w celu umożliwienia zapoznania się z nimi inwalidom o
sklepu internetowego może znajdować się motto? Trudno zawartość strony uznać za ograniczonej zdolności poruszania, którzy nie są w stanie zobaczyć dzieła w miejscu
dzieło literackie, uprawniające do takiego cytatu. Trudno też motto uznać za fragment jego wystawienia.
dzieła plastycznego, jakim może być (choć niekoniecznie) strona internetowa. Możemy
próbować powołać się na  prawo gatunku twórczości i twierdzić, że zamieszczenie Prawdopodobnie każde działanie naruszające prawo autorskie dokonane dla dobra osoby
żartobliwego aforyzmu komentującego współczesny konsumpcjonizm jest uzasadnione. niepełnosprawnej można usprawiedliwić tym artykułem UOPA, tak jak i każde z tych działań
Jak zawsze jednak, kiedy mamy do czynienia z istotną nowością i biorąc pod uwagę, że można zakwestionować. Nie sposób ustalić, jakie działania podejmowane są w rozmiarze
dozwolony cytat jest wyjątkiem, a nie regułą, należy się liczyć z różnymi werdyktami wynikającym z natury upośledzenia i dlaczego owa natura ma wpływ na rozmiar działań.
sądów w przypadku ewentualnych sporów pomiędzy autorem cytatu, a właścicielem Nie sposób nawet nie zauważyć, że definicja osoby niepełnosprawnej nie jest bezdyskusyjna.
strony internetowej, na której go umieszczono. Czy kryterium uznania za osobę niepełnosprawną jest przynależność do stowarzyszenia czy
związku (osób głuchych, niewidomych?), czy też wystarczy fizyczne upośledzenie, nawet
> Wypisy i podręczniki muszą służyć wyłącznie celom dydaktycznym i oświatowym.
3
Antologie mogą posługiwać się dozwolonym cytatem tylko w celach naukowych bądz
Wyliczone przykłady mieszczą się chyba w zakresie tego przepisu, jednak nie jest łatwe do
potwierdzenia.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 32
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 33
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW VII. DOZWOLONY UŻYTEK UTWORÓW
niepotwierdzone orzeczeniem lekarskim, byle oczywiście widoczne? Oczywistym jest, że > pełne wyłączenie odpowiedzialności udostępniającego program (licencjodawcy) za jego
rozmaite wskazane wyżej możliwości prowadzić mogą do nadużyć, jeśli prawo do powołania wady (formalnie fakt przekazania darowizny nie zwalnia całkowicie z odpowiedzialności
się na swą niepełnosprawność i naruszania tym samym ustawowych ograniczeń z korzystaniu za wady)5.
z cudzych dzieł damy osobie nieodpowiedzialnej. Na pewno na łagodniejsze potraktowanie
zasługują organizacje, których celem jest niesienie pomocy takim właśnie osobom. One, Można zauważyć, że ruch  open source rozszerza się także na inne dobra intelektual-
niejako z definicji służą właśnie tym, których dotyczy przepis, zatem ustawodawca powinien ne, jak choćby dzieje się to w przypadku plików muzycznych, ale także portalu YouTube
przykładać do ich działań miarę złagodzoną, uwzględniającą ten przepis. Z pewnością (telewizji internetowej, gdzie każdy może umieścić nakręcony przez siebie film dostępny
jednak, zanim rozumienie tego przepisu jakoś się ugruntuje, warto próbować korzystać dla wszystkich odwiedzających tę stronę WWW), dzwonków telefonicznych tworzonych
z niego w działalności non-profit w najszerszym możliwym zakresie, nie tylko ze względów samodzielnie przez użytkowników i udostępnianych innym oraz innych czynności z zakresu
społecznych, ale także poznawczych  im szybciej wykształci się praktyka rozumienia tego tzw. nowoczesnych technologii. Profesorowie J. Barta i R. Markiewicz twierdzą, że ruch
przepisu i im szerszej sfery przypadków będzie dotyczyła  tym lepiej. open source wymusi zmiany w prawie autorskim. Podkreślają także, że wbrew obawom
ruch ten nie zlikwidował zjawiska dystrybucji odpłatnych programów. Przeciwnie, można
11. O BEZPA
ATNYM OPROGRAMOWANIU I RUCHU  OPEN SOURCE mówić o pewnym dualizmie, który się trzymuje; niektórzy użytkownicy kupowali, kupują
Zajmując się zagadnieniami dotyczącymi prawa autorskiego i Internetu warto wspomnieć i będą kupować programy, niektórzy  korzystają tylko z programów bezpłatnych i nigdy
o ruchu  open source ( wolne oprogramowanie ). Ruch ten jest reakcją na działania nie kupią programu za pieniądze.
dostawców programów komputerowych, którzy często nadużywają swojej dominującej
pozycji. NarzucajÄ… oni bÄ…dz
wygórowane ceny swoich produktów, bądz
uciążliwe warunki
korzystania (np. konieczność zakupu i używania całego pakietu przy zakupie jednego pro-
duktu  jeśli system Windows, to tylko określona przeglądarka internetowa; jeśli system
Płatnik w ZUS, to tylko działający  pod Windowsami itd.).
Zainteresowanym programem dystrybuowanym w ramach tego ruchu (często mówi się, że
jest on  upowszechniany na zasadach wolnościowych ) zapewniana jest swoboda:
> dostępu do kodu z
ródłowego;
> wykorzystywania programu w dowolnym celu;
> nieskrępowanego zmieniania i adaptowania programu;
> dalszego jego rozpowszechniania.4
Problem oczywiście dotyczy zasad korzystania z tych programów, gdyż naczelną ideą ich
udostępnienia jest zobowiązanie użytkownika, aby i on dzielił się nieodpłatnie, niewyłącznie
(zatem, rzec można  przymusowo) wynikami swojej pracy z innymi. Pierwotni twórcy
programu pragną przeforsować prawo do odbierania programu osobom, które ulepszywszy
go, nie chcą się dzielić ulepszeniami z innymi użytkownikami. Początkowo kwestionowano
ważność takich umów i możliwość odbioru prawa korzystania z programu legalnie przecież
pobranego czy otrzymanego. Jednak stopniowo użytkownicy przyjęli zasady, w których
kontrowersje budzą już tylko następujące kwestie:
> tzw. wieczne (nieodwołalne) poddanie programu reżimowi open source software (oznacza
to niemożność wprowadzenia ulepszeń i zawłaszczenia tak ulepszonego programu, bez
jego dalszej dystrybucji na tych samych zasadach);
> obowiązek dystrybuowania, w ramach tego systemu, także programów adaptowanych
przez użytkownika (czyli bezterminowe, bezwarunkowe zobowiązanie do dzielenia się
z całym światem, pro publico bono, wynikami pracy użytkownika);
5
4
Tamże.
Za: J. Barta, R. Markiewicz,  Rzeczpospolita z dnia 14 grudnia 2006 r.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 34
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 35
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
VIII. KORZYSTANIE Z WIZERUNKU RÓŻNYCH OSÓB
Problem jest niebłahy. Po drugie  konsekwencją takiej popularności aparatów w telefo-
nach jest mnogość stron internetowych, na których te zdjęcia można oglądać. Pamiętając
VIII. KORZYSTANIE
o treści zacytowanych wyżej przepisów UOPA warto zadać sobie trud i  zamazać twarz
Z WIZERUNKU
albo przynajmniej ukryć część twarzy za czarnym prostokątem. W przeciwnym przypadku
RÓŻNYCH OSÓB
właścicielka białych kozaków, która rozpozna się na satyrycznej stronie prezentującej
właścicielki białych kozaczków i same buty (istnieje taka strona WWW)  może poczuć się
(słusznie) urażona i podjąć środki prawne przeciwko autorowi fotografii oraz właścicielowi
strony internetowej, którzy nie przestrzegają przepisów o ochronie wizerunku.
*
Rozpowszechnianie wizerunku  zasady
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku Oczywiście dopuszczalne przez ustawę wyjątki jak zwykle wymagają odrobiny namysłu
wyraz
nego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną i zdrowego rozsądku. Istnieje sporo orzeczeń sądowych na tem temat, wydanych na gruncie
zapłatę za pozowanie. starej i obecnej ustawy, z których część warto podać.
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku: > I tak, UOPA chroni tylko wizerunek osoby fizycznej. Na gruncie tych przepisów nie
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez możemy mówić o wizerunku osoby prawnej (np. fundacji, stowarzyszenia) i nie pod-
nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, lega on ochronie na podstawie UOPA (ale może być chroniony na podstawie kodeksu
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna cywilnego).
impreza.
> Jedno z orzeczeń dotyczy wizerunku osoby powszechnie znanej, konkretnie fotografii
Do roszczeń w przypadku rozpowszechniania wizerunku danej osoby stosuje się przepis sportowej wykonanej na zawodach sportowych, ale wykorzystanej w formie pocztówek.
art. 78 ust. 1 UOPA (więcej na ten temat w rozdziale VI, w części poświęconej autorskim Sąd uznał, że zamieszczenie zdjęcia w prasie nie wymagałoby zgody osoby sportreto-
prawom osobistym). Roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od wanej, ale druk pocztówek z jej podobizną  tak.
śmierci osoby, o której wizerunek chodzi.
> Pytamy osobę portretowaną o zgodę na wykorzystanie jej wizerunku  za każdym
Umieszczenie przepisów o ochronie wizerunku (oraz o tajemnicy korespondencji) w UOPA razem . Fakt rozpowszechnienia fotografii w jednym wydawnictwie nie zwalania
może budzić zdziwienie, gdyż właściwszym dla tych przepisów miejscem wydaje się kodeks kolejnego wydawcy z uzyskania zgody na użycie tej fotografii w innej publikacji, bądz

cywilny (w tym opracowaniu nie ma miejsca na szersze przedstawienie tego tematu)6. w inny sposób (np. na umieszczenie w Internecie). Zawsze odwołajmy się do naszego
zdrowego rozsądku i w razie wątpliwości pytajmy o zgodę. Takie postępowanie będzie
W istocie chodzi tu o ograniczenie swobody twórczej artystów, stąd zdecydowano o umiesz- bezpieczniejsze, niż założenie, że zgoda nie jest potrzebna.
czeniu tych przepisów właśnie w UOPA. Odnoszą się one jednak nie tylko do utworów, to
jest chodzi nie tylko o artystycznÄ… fotografiÄ™ zawierajÄ…cÄ… czyjÅ› portret albo o artystyczny,
wystylizowany wizerunek danej osoby. Dotyczą każdego zdjęcia zawierającego rozpo-
znawalny wizerunek człowieka, choćby było to zdjęcie reporterskie albo prosta relacja
z aktualnego wydarzenia.
Jeśli chodzi o wizerunek  chodzi tu oczywiście o wierny portret malarski, ale też karyka-
turÄ™, stylizacjÄ™ postaci, a w praktyce, przede wszystkim o fotografiÄ™.
Internet i nowoczesne technologie a wizerunek
Warto tu zwrócić uwagę na powszechną obecnie modę tworzenia stron internetowych
zawierających właśnie wizerunki osób sfotografowanych przede wszystkim aparatem
wmontowanym w telefonie komórkowym. Po pierwsze  sam aparat w telefonie nie jest
prawnie neutralny i zdarzają się próby ustawowego zakazania montowania i używania tych
aparatów w komórkach. Jako podstawę podaje się właśnie kwestię dóbr osobistych oraz
ochronę wizerunku. O ile kiedyś zdjęcia praktycznie nie dało się wykonać niedostrzegal-
nie, o tyle  pstryknięcie telefonem może się zdarzyć zupełnie bez naszej świadomości,
w każdym miejscu, przez osobę, która wyraz
nie nie ma w ręku aparatu fotograficznego.
6
O dobrach osobistych w kodeksie cywilnym, także w Internecie, pisaliśmy już o w rozdziale III.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 36
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 37
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
IX. JAK DOCHODZIĆ SWOICH PRAW
jejś wyłącznej licencji do utworu) powoływał się na gospodarczą czy wręcz fizyczną
niemożność sprawdzenia  jak jest (z utworem) naprawdę kończą się niestety przegra-
IX. JAK DOCHODZIĆ SWOICH
nymi takich osób. Ani zwyczaj, ani obiektywna trudność w dotarciu do twórcy (coraz
PRAW, CZYLI JAK CHRONIĆ SI

rzadsza w obecnej dobie), ani zapewnienia złożone przez inną osobę (menedżer, agent,
PRZED PIRATAMI
pośrednik), nie są argumentem w naszej obronie, jeśli naruszymy UOPA.
I JAK NIE STAĆ SI
PIRATEM
Odpowiedzialność karna
Osobie, której prawa naruszono, służą też środki z zakresu prawa karnego. Postępowanie
*
Naruszenie praw autorskich powoduje powstanie roszczeń po stronie osoby uprawionej karne jest najprostszym i najtańszym sposobem dochodzenia roszczeń majątkowych i nie-
 twórcy albo osoby, która nabyła prawa na podstawie umowy (np. umowy licencyjnej majątkowych. Po pierwsze, w przeciwieństwie do pozwu cywilnego, nic nas nie kosztuje,
wyłącznej) albo prawa te odziedziczyła. po drugie  po zgłoszeniu wniosku o ściganie toczy się  samo , to jest czynności dokonuje
prokuratura, policja i sądy, występujące w obronie porządku prawnego. Wystarczy złożyć
Odpowiedzialność cywilna ustne lub pisemne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z wnioskiem o ściganie sprawcy
Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania (nawet nieznanego z nazwiska), aby zapoczątkować postępowanie w obronie prawa twórców.
naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku Zawiadomienie nie musi wskazywać sprawcy, ani dokładnych okoliczności czynu, adresów
gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili przestępców, ani innych szczegółów, których możemy po prostu nie znać. To postępowanie
jego dochodzenia (art. 79 UOPA). Twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej przygotowawcze ma wskazać, kto jest podejrzany o popełnienie przestępstwa. Z uwagi na
szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione. powszechność naruszeń dokonywanych zwłaszcza w sferze programów komputerowych
Niezależnie od tego uprawniony twórca może się domagać, ażeby sprawca zawinionego czy dystrybucji za pośrednictwem Internetu, akcje policji czy prokuratury polegające na
naruszenia dokonanego w ramach działalności gospodarczej podejmowanej w cudzym albo przeszukaniach w domach, instytucjach czy zakładach pracy, budzą raczej zdumienie, niż
we własnym imieniu , uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na Fundusz mocne postanowienie poprawy. Próby tłumaczenia, że naszym komputerem znajdującym
Promocji Twórczości. Kwota ta nie może być niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopo- się w salonie bawił się sąsiad lub przypadkowy przechodzień są mało wiarygodne (choć
dobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia. oczywiście, jak każde przestępstwo, i to trzeba udowodnić konkretnej osobie). Sąd jednak
Przepisy zdania pierwszego powyżej stosuje się w przypadku usuwania lub obchodzenia z reguły nie daje wiary tłumaczeniom właściciela, że nie wie, kto przez kilkadziesiąt go-
technicznych zabezpieczeń przed dostępem, zwielokrotnianiem lub rozpowszechnianiem dzin kopiował na jego twardy dysk pirackie kopie filmów, bo nie zwracał uwagi na osoby
utworu, jeżeli działania te mają na celu bezprawne korzystanie z utworu. odwiedzające jego dom. Pracodawcy często zapobiegają  przestępstwom komputerowym
poprzez filtry, monitorowanie zawartości komputerów pracowników, szczegółowe regulami-
Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w przypadku usuwania lub zmiany bez upoważ- ny, kontrole oraz innymi dolegliwymi metodami. Mają rację, bo chcą uniknąć oskarżenia
nienia jakichkolwiek elektronicznych informacji na temat zarządzania prawami autorskimi o współuczestnictwo w przestępstwie.
lub prawami pokrewnymi, a także świadomego rozpowszechniania utworów z bezprawnie
usuniętymi lub zmodyfikowanymi takimi informacjami. Oto przykłady przepisów UOPA określających rodzaje przestępstw karnych:
> przywłaszczenie autorstwa albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części
Podstawy odpowiedzialności, wskazówki praktyczne cudzego utworu;
Jak widać, ustawodawca dość szczegółowo precyzuje, co grozi tzw.  piratom . Zwróćmy > rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego utworu
uwagę na podstawowe wnioski, jakie płyną z tych przepisów: w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania;
Naruszenie praw autorskich nie zależy od dobrej lub złej wiary, nie zależy od winy osoby > publiczne zniekształcenie utworu;
naruszajÄ…cej lub braku tej winy. Jest zabronione i grozi konsekwencjami prawnymi zawsze, > rozpowszechnianie bez uprawnienia cudzego utworu w wersji oryginalnej lub w postaci
jeśli tylko obiektywnie do naruszenia cudzych praw doszło. opracowania; oraz  inne naruszenia UOPA, przede wszystkim, jeśli popełniane są
Warto o tym pamiętać korzystając z tak  podstępnego medium, jakim jest Internet, które z chęci zysku, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
wprost zachęca do kopiowania, rozsyłania, dopisywania& Wielokrotnie w niniejszej pracy
wskazywano na konieczność uzyskania zgody osoby uprawionej na wykorzystanie jej dzieła
albo na konieczność sprawdzenia pewnych okoliczności, czy przynajmniej zastanowienia
się nad naszymi działaniami jako  konsumentów utworów.
> Ustawa nie pozostawia wątpliwości, że naruszyć prawo możemy niechcący. Nie można
w obrocie prawami autorskimi polegać na oświadczeniu pośrednika, osoby trzeciej, na
żadnych właściwie informacjach, poza uzyskanymi bezpośrednio od twórcy. Wszystkie
procesy sÄ…dowe, gdzie broniÄ…cy siÄ™ przez zarzutem naruszenia czyichÅ› praw (np. czy-
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 38
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 39
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
3w* 001, stan prawny 1.12.2006
X. CO MUSZ
WIEDZIEĆ
INTERNAUCI O KORZYSTANIU
Z UTWORÓW W INTERNECIE
 PODSUMOWANIE
NAJWAŻNIEJSZYCH ZASAD
*
> Utworem może być nie tylko książka, film, wiersz, obraz, fotografia, projekt domu,
ale także strona internetowa. Internet, czy szerzej także: sieć internetowa, poczta
elektroniczna, telefonia komórkowa, dyskietki, dyski przenośne, płyty CD i inne nośniki
pamięci elektronicznej, również podlegają prawu autorskiemu.
> To, że w Internecie jest łatwo kopiować i łatwy jest dostęp do zamieszczonych materia-
łów, nie znaczy, że nie obowiązują nas zasady prawa autorskiego. Umieszczenie utworu
(słownego, muzycznego, plastycznego, albo  najczęściej  fotografii), na stronach
internetowych nie oznacza jego bezpłatnej możliwości kopiowania, a jedynie bezpłatną
dostępność.
> Zawartość strony internetowej, jeśli jest utworem  jest chroniona, jak każdy inny utwór,
np. wydrukowany tomik poezji, namalowany obraz.
> Nie jest jednoznaczne, czy dziennik lub kronika wydarzeń ukazująca się wyłącznie
w Internecie, jest prasą w rozumieniu prawa prasowego. Jeśli jednak jakiś serwis można
uznać za prasę to obowiązują go takie same zasady jak gazety drukowane, czyli np.
obowiązek sprostowań.
> Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu
w zakresie własnego użytku osobistego, czyli mogą korzystać z pojedynczych egzem-
plarzy utworów znajomi, rodzina, koledzy itp. Ale dozwolony, bezpłatny użytek nie
dotyczy np. stowarzyszenia, fundacji, które chcą go użyć dla własnych celów, choćby
i były niekomercyjne. Zawsze musimy zapytać o to, czy twórca/właściciel tekstu, strony
zgadza się na korzystanie z danego utworu i jeśli trzeba to zapłacić za korzystanie
z niego.
> Dla własnego użytku legalnie korzystać można tylko z utworów, które zostały udostęp-
nione za zgodą autora. Osobisty użytek z utworu, to raczej sytuacja, kiedy cieszymy
się czymś w czterech ścianach, a nie publikujemy go w sposób dostępny dla każdego,
kto ma Internet.
> Jeśli coś cytujemy to zawsze mamy obowiązek podać imię i nazwisko twórcy i z
ródło
cytatu. Zasada ta dotyczy także Internetu!
> Nawet, jeśli naruszymy niechcący czyjeś prawa autorskie to i tak nie zwalnia to nas
z odpowiedzialności za ten czyn. Tłumaczenie, że nie wiedzieliśmy, że naruszamy czyjeś
prawa do utworu, nie usprawiedliwia nas i taki czyn zawsze może grozić karą. Warto
o tym pamiętać korzystając z Internetu, który wprost zachęca do kopiowania, rozsyłania,
dopisywania, ale to co w nim jest nie jest niczyje.
3W* > PRAWO AUTORSKIE
> 40
3w* 001, stan prawny 1.12.2006


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ochrona własności przemysłowej cz 4
ochrona własności intelektualnej egzamin
ja skrypt Ochrona Własności Intelektualnej
Ochrona własności intelektualnej wykład 2
Ochrona Własności Intelektualne
02 01 ochrona własności
Ochrona własnosci intelektualnej
Ochrona Własności Intelektualnej 7 11 2012
Piratom mówimy nie Ochrona własności intelektualnej konferencja w Business Centre Club
ochrona wlasnosci
Ochrona własności przemysłowej cz 5
ochrona wlasnosci intelektualnej
ochrona własności intelektualnej wykłady

więcej podobnych podstron