Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 353
13
Rola Żywienia i aktywnoĘci fizycznej
w zapobieganiu nadwadze i oty"oĘci oraz
przewlek"ym chorobom niezakaęnym
Miros"aw Jarosz, Wioleta Respondek
13.1. Wprowadzenie
Realizacja przedstawionych w niniejszym opracowaniu norm Żywienia powinna
pomóc w upowszechnianiu zasad prawid"owego Żywienia, które bdą sprzyja"y za-
chowaniu zdrowia i zapobieganiu nadwadze/oty"oĘci oraz przewlek"ym chorobom
niezakaęnym okreĘlanym czsto chorobami dietozaleŻnymi. NaleŻy podkreĘli, Że
profilaktyka tych chorób moŻe by skuteczna tylko wtedy, gdy prawid"owemu Ży-
wieniu bdzie towarzyszy odpowiedni poziom aktywnoĘci fizycznej.
Obecnie najwaŻniejszym problemem zdrowia publicznego jest nadwaga
i oty"oĘ, która wed"ug WHO przybra"a charakter globalnej epidemii. Oty"oĘ
jest schorzeniem, które zwiksza ryzyko rozwoju bardzo wielu chorób. Do in-
nych przewlek"ych chorób niezakaęnych o istotnym znaczeniu epidemiologicz-
nym naleŻą: choroby uk"adu krąŻenia, wikszoĘ nowotworów, choroby prze-
wodu pokarmowego, cukrzyca typu 2, hiperlipidemie, osteoporoza, alergie
pokarmowe.
W 2005 r. ogólna liczba zgonów na Ęwiecie wynosi"a 58 mln, z czego choroby
serca, udary, nowotwory i inne choroby przewlek"e by"y przyczyną 35 mln (61%)
zgonów, w tym 15 mln dotyczy"o osób poniŻej 70. roku Życia. Przewiduje si, Że je-
Ęli nie nastąpi interwencja, w 2015 r. ogólna liczba zgonów z powodu przewlek"ych
chorób niezakaęnych wzroĘnie do 41 mln, wĘród osób poniŻej 70. roku Życia do
ponad 17 mln (tabela 13.1) (1).
Jedną z g"ównych przyczyn zgonów w Polsce i na Ęwiecie są choroby uk"adu krą-
Żenia oraz nowotwory z"oĘliwe.
W 2005 r. przewlek"e choroby niezakaęne odpowiedzialne by"y za 725 mln utra-
conych lat Życia z powodu niepe"nosprawnoĘci i przedwczesnych zgonów (Disabi-
lity Adjusted Life Years DALYs). W populacji osób powyŻej 30. roku Życia by"y
353
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 354
Tabela 13.1
Zgony i utracone lata Życia (DALYs) z powodu przewlek"ych chorób niezakaęnych ogó"em na Ęwie-
cie dane z 2005 r. i przewidywania na 2015 r. (1)
Zgony DALYs Zgony DALYs
(mln) (mln) na 100 000 osób na 100 000 osób
Wiek
2005 r. 2015 r. 2005 r. 2015 r. 2005 r. 2015 r. 2005 r. 2015 r.
0 29 1,7 1,5 220 219 48 40 6320 5994
30 59 7 8 305 349 311 297 13304 13375
60 69 7 8 101 125 1911 1695 37965 26396
! 70 20 24 99 116 6467 6469 32457 31614
Wszystkie
grupy
wiekowe 35 41 725 808 549 577 11262 11380
one przyczyną 72% DALYs, w czym same choroby uk"adu krąŻenia mia"y swój
udzia" w 20% (1). Przewiduje si, Że w 2015 r. omawiane schorzenia bdą odpo-
wiedzialne za 808 mln utraconych lat Życia (tabela 13.1).
13.2. Przyczyny nadwagi i oty"oĘci oraz
przewlek"ych chorób niezakaęnych
G"ównymi przyczynami przewlek"ych chorób niezakaęnych są nieprawid"owe Ży-
wienie oraz brak lub bardzo niski poziom aktywnoĘci fizycznej. Czynniki Żywienio-
we odgrywają wiodącą rol w przypadku wikszoĘci tych chorób.
W tabeli 13.2 przedstawiono udzia" wybranych czynników, które wp"ywają na roz-
wój chorób pogarszających stan zdrowia publicznego w krajach Unii Europejskiej,
przyczyniających si w znacznej mierze do zwikszenia DALYs. Jak wynika z tych
danych, b"dy w Żywieniu (ma"e spoŻycie warzyw i owoców, duŻe spoŻycie nasyco-
nych kwasów t"uszczowych) przyczyniają si do 4,6%, a nadmierna masa cia"a i ma"a
aktywnoĘ fizyczna odpowiednio do 3,7% i 1,4% utraconych zdrowych lat Życia (2).
W reprezentatywnych ogólnokrajowych badaniach sposobu Żywienia w popula-
cji polskiej (dzieci i m"odzieŻy oraz osób doros"ych) z 2000 r. (3) stwierdzono wyso-
ką czstoĘ wystpowania Żywieniowych czynników ryzyka zagroŻenia zdrowia
u mŻczyzn i kobiet. Do najwaŻniejszych naleŻą: zbyt wysoka zawartoĘ energii
ogó"em (59,3% diet), zbyt duŻa zawartoĘ energii z t"uszczu ogó"em (75,5% diet)
i znasyconych kwasów t"uszczowych (65,5% diet), zbyt duŻa zawartoĘ cholesterolu
(52,5% diet), zbyt duŻa w stosunku do kryteriów Unii Europejskiej zawartoĘ
sodu (62% diet). Do Żywieniowych czynników ryzyka zagroŻenia zdrowia wĘród
354
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 355
Tabela 13.2
Udzia" wybranych czynników przyczyniających si do zwikszenia liczby utraconych zdrowych lat
Życia (2)
Czynniki Udzia" (%)
Palenie papierosów 9,0
Picie alkoholu 8,4
Nadwaga i oty"oĘ 3,7
Ryzyko zawodowe 3,6
Niskie spoŻycie owoców i warzyw 3,5
Ubóstwo 3,1
Bezrobocie 2,9
Narkomania 2,4
Niska aktywnoĘ fizyczna 1,4
Dieta o wysokiej zawartoĘci nasyconych
kwasów t"uszczowych 1,1
Zanieczyszczenie Ęrodowiska 0,2
ludnoĘci doros"ej w Polsce naleŻy takŻe wysoka czstoĘ wystpowania niedoboru
wapnia i witaminy D3 w ca"odziennym poŻywieniu. We wspomnianych badaniach
stwierdzono niedobór wapnia w dietach 73,5% mŻczyzn i 86,8% kobiet powyŻej
18. roku Życia. Niedobór witaminy D3 w poŻywieniu dotyczy" 73,3% mŻczyzn
i 91,1% kobiet powyŻej 30. roku Życia. Inne badania ogólnopolskie (4), przeprowa-
dzone wĘród dzieci 4-letnich, wykaza"y, Że juŻ w tej grupie wiekowej wystpują
powaŻne niedobory wapnia i witaminy D przewlek"e niedobory tych sk"adników
wystpowa"y odpowiednio w diecie 51% i 99% dzieci.
NaleŻy podkreĘli, Że nadmiernemu spoŻyciu energii w naszym kraju towarzy-
szy bardzo niski poziom aktywnoĘci fizycznej, co w sposób szczególny sprzyja do-
datniemu bilansowi energetycznemu i rozwojowi oty"oĘci. W tabeli 13.3 przedsta-
wiono wyniki kilku badał (5, 6, 7) przeprowadzonych w Polsce, które wskazują, Że
zdecydowana wikszoĘ Polaków (zarówno m"odych, jak i starszych) ma zwyczaj
biernego spdzania wolnego czasu.
Tabela 13.3
Bierny sposób spdzania wolnego czasu (czynnoĘci niewymagające ruchu i wysi"ku fizycznego jak
np. oglądanie TV, komputer, czytanie, s"uchanie radia i inne) (5, 6, 7)
Wiek Osoby spdzające biernie swój wolny czas
12 13 65%
11 15 68%
25 64 73%
355
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 356
Jak wynika z ryciny 13.1. najczstszą formą aktywnoĘci fizycznej w kaŻdej gru-
pie wiekowej jest rekreacja indywidualna, a wic czynnoĘci niewymagające duŻego
wysi"ku. Sport rekreacyjny uprawiany jest juŻ znacznie rzadziej, a intensywny tre-
ning, zw"aszcza po 30. roku Życia bardzo rzadko. CzstoĘ uprawiania kaŻdej
z tych form aktywnoĘci fizycznej spada wraz z wiekiem.
%
rekreacja indywidualna
100
intensywny trening
87,1
sport rekreacyjny
90
77,9
80
72,9 69,3
71,5
65,6
70
60
49,8
56,2
50
39,7
35,2
40 34,2
31,2
26,4
30
18,3
13,5
20
11,9
6,1
10
1,9
0,9 0,6 0,1
0
15 19 20 29 30 39 40 49 50 59 60 69
70 i wicej
lata
Rycina 13.1
Osoby uczestniczące w poszczególnych rodzajach aktywnoĘci fizycznej w czasie wolnym (w pro-
centach), wed"ug danych GUS (8).
Wymienione czynniki Żywieniowe wraz z niską aktywnoĘcią fizyczną naleŻą do
najistotniejszych przyczyn powszechnego wystpowania w Polsce przewlek"ych
chorób niezakaęnych, a w tym przede wszystkim:
nadwagi i oty"oĘci,
chorób uk"adu krąŻenia,
nowotworów z"oĘliwych,
cukrzycy typu 2,
osteoporozy.
13.3. Nadwaga i oty"oĘ
G"ówną przyczyną rozwoju nadwagi i oty"oĘci jest przed"uŻający si stan zaburzo-
nego bilansu energetycznego, kiedy to energia spoŻyta przekracza energi wydat-
kowaną. W badaniach NHANES (9) po 8-letniej obserwacji stwierdzono, Że po-
nad 90% osób w wieku 20 40 lat spoŻywa 50 kcal wicej niŻ ich organizm zuŻywa
w ciągu dnia. Tak niewielki nadmiar energii (50 kcal odpowiada np. 1 jab"ku Ęred-
niej wielkoĘci) wystarczy" do Ęredniego przyrostu masy cia"a w ciągu roku o oko"o
1 kg, a w ciągu 8 lat o oko"o 7 8 kg.
356
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 357
Oty"oĘci sprzyjają wszystkie czynniki zmniejszające wydatek energetyczny i po-
wodujące zwikszone spoŻycie energii. Jak wspomniano, w Polsce obserwuje si
oba te zjawiska ma"ą aktywnoĘ fizyczną i zbyt wysokie, w stosunku do zapotrze-
bowania, spoŻycie energii.
W profilaktyce nadwagi i oty"oĘci dla zachowania prawid"owej masy cia"a ko-
nieczne jest utrzymanie zerowego bilansu energetycznego stanu, w którym iloĘ
energii spoŻytej równa jest iloĘci energii wydatkowanej przez organizm. NaleŻy
dba o taki sposób Żywienia, który chroni przed zbyt duŻym spoŻyciem energii,
równoczeĘnie bardzo waŻne jest zapewnienie wydatkowania energii przez orga-
nizm na odpowiednim poziomie przez zwikszenie aktywnoĘci fizycznej. Podane
normy na energi są zaleceniami populacyjnymi, naleŻy jednak pamita, Że indy-
widualne dobranie wartoĘci energetycznej diety musi uwzgldnia wydatek ener-
getyczny danej osoby.
Warto zwróci uwag, Że odpowiednia podaŻ wapnia (g"ównie odpowiednie
spoŻycie mleka i jego produktów) sprzyja, jak wykazują niektóre badania, redukcji
masy cia"a. W badaniu CARDIA (Coronary Artery Risk Development in Young
Adults) (10) zaobserwowano odwrotną zaleŻnoĘ midzy spoŻyciem produktów
mlecznych a wystpowaniem oty"oĘci i innych czynników zespo"u opornoĘci na
insulin. Zemel i wsp. (11) stwierdzili, Że dieta z ograniczoną iloĘcią kalorii i odpo-
wiednią iloĘcią wapnia daje lepsze efekty odchudzające niŻ dieta z taką samą
iloĘcią kalorii, ale zbyt niską zawartoĘcią wapnia.
NaleŻy zaznaczy, Że profilaktyka oty"oĘci oznacza równieŻ profilaktyk bar-
dzo waŻnej grupy przewlek"ych chorób niezakaęnych (nadmierna masa cia"a
znacznie zwiksza ryzyko rozwoju chorób uk"adu krąŻenia, nowotworów i cukrzy-
cy typu 2).
13.4. Choroby uk"adu krąŻenia
Sposób Żywienia odgrywa takŻe znaczącą rol w wystpowaniu czynników, które
zwikszają zagroŻenie chorobami uk"adu krąŻenia. Do najwaŻniejszych czynników
ryzyka choroby niedokrwiennej serca, które ulegają modyfikacji po zmianie sposobu
Żywienia, naleŻy zaliczy: nieprawid"owoĘci w lipidogramie krwi podwyŻszone st-
Żenie cholesterolu, przede wszystkim cholesterolu LDL (LDL low density lipopro-
teins, lipoproteiny o niskiej gstoĘci), niskie stŻenie cholesterolu HDL (HDL
high density lipoproteins, lipoproteiny o wysokiej gstoĘci), podwyŻszone stŻenie
triglicerydów, nadciĘnienie ttnicze, oty"oĘ brzuszną, upoĘledzoną tolerancj glukozy,
podwyŻszone stŻenie lipoproteiny A [Lp (a)], podwyŻszone stŻenie homocysteiny
we krwi oraz niskie spoŻycie sk"adników o dzia"aniu antyoksydacyjnym (12, 13).
Badania Multiple Risk Factor Intervention Trial (14) wykaza"y, Że 85% przy-
padków przedwczesnej choroby niedokrwiennej serca moŻe by wyt"umaczone ist-
nieniem g"ównych jej czynników ryzyka. Hiperlipidemia zosta"a zaliczona do grupy
najwaŻniejszych z nich (15).
357
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 358
Szczególnie istotne jest podwyŻszone stŻenie lipoprotein o niskiej gstoĘci, g"ów-
nie ma"ych gstych LDL (16, 17). W badaniach PLAC 1 (The Pravastatin Limitation
of Atherosclerosis in the Coronary Arteries Study) (18) wykazano, Że zwikszenie
stŻenia cholesterolu LDL z 2,59 mmol/l (100,2 mg/dl) do 5,17 mmol/l (200,1 mg/dl)
zwiksza progresj miaŻdŻycy 3,5-krotnie. Zjawiskiem, które zdecydowanie zwiksza
aterogennoĘ cholesterolu LDL jest ich peroksydacja (19, 20).
Niskie stŻenie lipoprotein o wysokiej gstoĘci (HDL): < 40 mg/dl u mŻczyzn
i < 50 mg/dl u kobiet równieŻ jest czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej ser-
ca (21). Niski stŻenie HDL jest czynnikiem ryzyka tej choroby nawet wtedy, gdy
stŻenie ca"kowitego cholesterolu jest prawid"owe (22).
PodwyŻszone stŻenie triglicerydów indukuje powstawanie ma"ych gstych
LDL, które są szczególnie aterogenne (23), a takŻe wiąŻe si z niskim stŻeniem
HDL i zwikszoną krzepliwoĘcią krwi (24). Z tych powodów hipertriglicerydemia
równieŻ jest czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej serca.
Wszystkie wymienione wczeĘniej czynniki zaleŻą od diety.
Nasycone kwasy t"uszczowe (SFA saturated fatty acids) spoŻywane w nad-
miarze powodują podwyŻszenie stŻenia cholesterolu ca"kowitego i chole-
sterolu LDL, a takŻe triglicerydów (25, 26). Dzia"ają one równieŻ prozakrze-
powo (27).
Wielonienasycone kwasy t"uszczowe (PUFA polyunsaturated fatty acids)
n-3 obniŻają stŻenie triglicerydów (28), zmniejszają równieŻ krzepliwoĘ krwi
(29). Mają takŻe dzia"anie przeciwzapalne (30). Wszystko to wp"ywa ochronnie
na Ęciany naczył, a wic zapobiega rozwojowi czy pog"bianiu si zmian miaŻ-
dŻycowych.
Wielonienasycone kwasy t"uszczowe n-6 obniŻają stŻenie cholesterolu ca"ko-
witego i cholesterolu LDL, ale niestety równieŻ cholesterolu HDL (31). Jednonie-
nasycone kwasy t"uszczowe dzia"ają podobnie jak PUFA n-6 na dwie pierwsze
frakcje cholesterolu, natomiast nie obniŻają cholesterolu HDL, co jest bardzo ko-
rzystną w"aĘciwoĘcią (32). PUFA spoŻywane w nadmiarze mogą wp"ywa na reak-
cje peroksydacji w cząsteczkach LDL, co, jak wspomniano, zwiksza ich aterogen-
noĘ (33). Jednonienasycone kwasy t"uszczowe (MUFA monounsaturated fatty
acids) nie wykazują takiego dzia"ania, a bogate ich ęród"o, jakim jest oliwa z oli-
wek, dziki zawartoĘci w niej polifenoli, dzia"a nawet antyoksydacyjnie (34). Bar-
dzo dobrym ęród"em jednonienasyconych kwasów t"uszczowych jest równieŻ olej
rzepakowy.
W poŻywieniu wystpują równieŻ izomery trans nienasyconych kwasów t"usz-
czowych powstające podczas przetwarzania ŻywnoĘci w procesie hydrogenacji
(uwodornienia) tych kwasów. Ich bogatym ęród"em są przekąski, krakersy, Żyw-
noĘ typu fast food (35). UwaŻa si, Że kwasy t"uszczowe typu trans są bardziej ate-
rogenne niŻ SFA, podwyŻszają stŻenie cholesterolu LDL, obniŻają natomiast st-
Żenie cholesterolu HDL (36). Wysokie spoŻycie kwasów t"uszczowych typu trans
wiąŻe si ze zwikszonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca (37).
W tabeli 13.4 przedstawiono wp"yw poszczególnych kwasów t"uszczowych na
czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca.
358
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 359
Tabela 13.4
Kwasy t"uszczowe i ich wp"yw na czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca
Kwasy t"uszczowe
Nienasycone
Nasycone Wielonienasycone (PUFA)
Jednoniena-
sycone (MUFA)
Ć-6 Ć-3
G"ówne ęród"o Produkty Olej sojowy, Ryby pochodze- Olej rzepakowy,
w poŻywieniu zwierzce s"onecznikowy nia morskiego, oliwa z oliwek
olej lniany, rzepa-
kowy, orzechy
Dzia"anie ę! cholesterolu ! cholesterolu ! Tg ! cholesterolu
ę! cholesterolu LDL ! cholesterolu LDL ! krzepliwoĘci krwi ! cholesterolu LDL
ę! krzepliwoĘci krwi ! cholesterolu HDL dzia"anie ę! cholesterolu HDL
antyarytmiczne
Wadliwe Żywienie, ubogie w antyoksydanty, sprzyja przewadze procesów pro-
oksydacyjnych nad antyoksydacyjnymi w organizmie, co okreĘlane jest mianem
stresu oksydacyjnego. Przyczynia si on do progresji miaŻdŻycy przez wywo"ywanie
oksydatywnej modyfikacji lipoprotein LDL (38). Powoduje ona, Że LDL nie są juŻ
rozpoznawane przez swoje receptory, a przez tzw. receptory zmiatające (ang. sca-
venger receptors), które nie podlegają regulacji zwrotnej. W tej sytuacji choleste-
rol jest gromadzony w komórce w sposób niekontrolowany dochodzi do powsta-
nia komórek piankowatych, g"ównego sk"adnika nacieczenia t"uszczowego blaszki
miaŻdŻycowej.
Antyoksydanty dostarczane wraz z poŻywieniem mogą w znacznej mierze przy-
czyni si do zahamowania procesów oksydacyjnych. WĘród nich wymienia si
przede wszystkim witamin E (oleje roĘlinne), -karoten (warzywa i owoce) i inne
karotenoidy (likopen obecny w duŻych iloĘciach w pomidorach), witamin C, fla-
wonoidy (np. wino czerwone, herbata, cebula) oraz takie pierwiastki Ęladowe, jak
selen, cynk i mangan (39).
Innym czynnikiem Żywieniowym zwikszającym ryzyko chorób uk"adu krąŻenia
jest nadmierne spoŻycie soli kuchennej (sodu). W wielu badaniach epidemiolo-
gicznych wykazywano, Że wysokie spoŻycie tego sk"adnika jest związane ze zwik-
szoną ĘmiertelnoĘcią z powodu chorób uk"adu krąŻenia. Badanie INTERSALT
obj"o ponad 10 000 osób z 52 oĘrodków w 32 krajach (40); stwierdzono, Że w kra-
jach, gdzie spoŻycie soli jest duŻe (14,6 26,3 g/dob), czstoĘ nadciĘnienia ttni-
czego jest wiksza w porównaniu z krajami, gdzie waha si ono w granicach
11,7 14,6 g. W jednej z prac (41) dokonano analizy podgrupy z badania
INTERSALT (12 krajów europejskich) pod kątem zaleŻnoĘci pomidzy spoŻy-
ciem soli a ĘmiertelnoĘcią z powodu udarów mózgu. Stwierdzono, Że wyŻsze spoŻy-
cie soli wiąza"o si z wikszym ryzykiem udaru mózgu, przy czym związek ten by"
359
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 360
niezaleŻny od ciĘnienia ttniczego krwi i masy cia"a. Obserwacje te wskazują, Że
zbyt duŻe spoŻycie soli dodatkowo wp"ywa niekorzystnie na uk"ad krąŻenia, nieza-
leŻnie od wp"ywu na ciĘnienie ttnicze krwi. W innych pracach zaobserwowano, Że
nadmierne spoŻycie soli wiąŻe si (równieŻ niezaleŻnie od wysokoĘci ciĘnienia tt-
niczego krwi) ze zwikszeniem masy lewej komory serca i w"óknieniem miĘnia
serca czynnikami rozwoju niewydolnoĘci serca (42).
W populacjach krajów zachodnich ciĘnienie ttnicze krwi wzrasta wraz z wie-
kiem Ęrednio o oko"o 40 50 mmHg przez okres ca"ego Życia. Wed"ug badał
INTERSALT oko"o 20% tego wzrostu związane jest z nadmiernym spoŻyciem soli.
Dane z badał obserwacyjnych wskazują równieŻ na odwrotną zaleŻnoĘ pomi-
dzy spoŻyciem wapnia a wysokoĘcią ciĘnienia ttniczego krwi (43). W duŻym bada-
niu prospektywnym Nurse s Health Study zaobserwowano, Że u osób spoŻywają-
cych 800 mg wapnia dziennie wystpowa"o mniejsze ryzyko rozwoju nadciĘnienia
w porównaniu z osobami spoŻywającymi 400 mg tego pierwiastka (44).
Badania epidemiologiczne wskazują równieŻ na związek midzy duŻym spoŻy-
ciem w"ókna pokarmowego a zmniejszoną zapadalnoĘcią na choroby uk"adu krą-
Żenia. SpoŻywanie produktów bogatych w b"onnik rozpuszczalny w wodzie, takich
jak p"atki owsiane, jczmieł, warzywa strączkowe, związane jest z obniŻaniem st-
Żenia cholesterolu we krwi Ęrednio o 5 10% (w niektórych badaniach nawet
o 25%). Obserwowano spadek stŻenia cholesterolu LDL, bez wp"ywu na chole-
sterol HDL (45). W"ókna nierozpuszczalne w wodzie (celuloza, otrby pszenne
i kukurydziane) nie wykazują dzia"ania hipolipemicznego.
WĘród czynników ryzyka chorób uk"adu krąŻenia wymienia si takŻe, jak wspo-
mniano, hiperhomocysteinemi. Przypuszcza si, Że niepoŻądane dzia"anie zbyt wyso-
kiego stŻenia homocysteiny w surowicy krwi wynika z jej prozakrzepowej aktywnoĘci
przez uszkodzenie Ęródb"onka (powsta"y w wyniku utleniania jej grup siarkowych
nadtlenek wodoru jest bardzo toksyczny dla komórek Ęródb"onka) albo zwikszenie
adhezji p"ytek lub przez wp"yw na czynniki krzepnicia (46). Czynnikiem Żywieniowym
sprzyjającym hiperhomocysteinemii jest zbyt ma"e spoŻycie kwasu foliowego.
13.5. Nowotwory z"oĘliwe
Wed"ug Raportu wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2003 r. (47) i opraco-
wał IARC (International Agency for Research of Cancer) (48) oko"o 30 40%
przypadków wszystkich rodzajów raka jest przyczynowo związanych z wadliwym
sposobem Żywienia, przede wszystkim z nadmiernym spoŻyciem energii w stosun-
ku do zapotrzebowania organizmu, zbyt duŻym spoŻyciem t"uszczów (zw"aszcza
pochodzenia zwierzcego), a zbyt ma"ym spoŻyciem warzyw i owoców.
Zaobserwowano silną dodatnią korelacj pomidzy zawartoĘcią t"uszczów
w diecie a zapadalnoĘcią mŻczyzn na raka jelita grubego, skóry, gruczo"u kroko-
wego, p"uc, bia"aczki. W przypadku kobiet sytuacja ta dotyczy"a raka jelita grube-
go, gruczo"u piersiowego, jajników i bia"aczki (49). Zaobserwowano odwrotną ko-
360
Jarosz Normy roz.qxd 29/9/08 10:50 Page 361
relacj pomidzy umieralnoĘcią z powodu raka jelita grubego i gruczo"u piersio-
wego a spoŻyciem ryb morskich (50). Ryby morskie są ęród"em kwasów omega-3
(n-3), które, jak wykazywano w badaniach eksperymentalnych (51, 52), hamują
proliferacj nieprawid"owych komórek.
Istotnym czynnikiem chroniącym przed wystąpieniem raka jelita grubego jest,
jak si wydaje, wysokie spoŻycie w"ókna pokarmowego (53). Ochronna funkcja
w"ókna pokarmowego przed rakiem jelita grubego wiąŻe si z poprawą czynnoĘci
jelita grubego, skróceniem pasaŻu jelitowego oraz zwikszaniem masy stolca.
Wszystko to sprzyja regulacji wypróŻnieł, skróceniu czasu kontaktu karcynoge-
nów z b"oną Ęluzową jelita grubego. Najsilniejsze dzia"anie w tym zakresie mają
otrby pszenne, Ęrednie warzywa i owoce, niewielkie warzywa strączkowe
i pektyny.
Istnieje hipoteza, Że na dzia"anie przeciwnowotworowe w"ókna pokarmowego
moŻe wp"ywa ęród"o jego pochodzenia. Na przyk"ad w badaniach prowadzonych
w National Cancer Institute w Stanach Zjednoczonych (54) wykazano, Że b"onnik
pochodzący z pe"noziarnistych produktów zboŻowych i owoców istotnie zmniej-
sza" ryzyko rozwoju gruczolaka okrŻnicy, a b"onnik zawarty w warzywach i roĘli-
nach strączkowych nie wykazywa" takiego dzia"ania.
Z kolei badania EPIC (55), prowadzone w 10 krajach europejskich, które po-
twierdzi"y istotne znaczenie w"ókna pokarmowego w zapobieganiu nowotworom
jelita grubego, nie wskazują, aby pochodzenie spoŻywanego b"onnika mia"o istot-
ny wp"yw w tym zakresie. Jednak autorzy tych badał stwierdzili, Że ochronne dzia-
"anie w"ókna pokarmowego moŻe zaleŻe od miejsca powstawania nowotworu.
Najbardziej skuteczne by"o w przypadku nowotworów powstających z lewej strony
okrŻnicy, a najmniej skuteczne w przypadku nowotworów odbytnicy.
Inne badania epidemiologiczne wykaza"y, Że zmniejszona podaŻ kwasu folio-
wego w poŻywieniu jest związana ze zwikszonym ryzykiem raka okrŻnicy i odbyt-
nicy (56). Prawdopodobnie niedobór kwasu foliowego przyczynia si do demetylacji
DNA. Natomiast metylacja DNA wydaje si odgrywa istotną rol w regulowaniu
ekspresji genów. Spadek iloĘci grup metylowych w DNA najprawdopodobniej
wp"ywa na uaktywnienie karcynogenów.
Istnieje jednak koniecznoĘ dalszych badał w celu wyjaĘnienia wp"ywu folia-
nów na rozwój raka jelita grubego, gdyŻ ukaza"y si doniesienia, Że niskie stŻenie
folianów we krwi wiąŻe si z rzadszym wystpowniem raka jelita grubego (57).
Kolejnym czynnikiem Żywieniowym mogącym odgrywa rol w zapobieganiu
nowotworom jest odpowiednie spoŻycie wapnia. Przypuszcza si, Że moŻe ono
zmniejsza ryzyko raka jelita grubego (58). Mechanizmu tego wp"ywu szuka si
w wielu zjawiskach. Wapł moŻe zapobiega karcynogennemu dzia"aniu kwasów
Żó"ciowych dziki tworzeniu z nimi nierozpuszczalnych soli, moŻe takŻe bezpo-
Ęrednio oddzia"ywa na proces karcynogenezy przez hamowanie proliferacji
komórkowej. W pracy Barona i wsp. (59) wykazano, Że podawanie doustnie
wglanu wapnia w dawce 3 g dziennie zmniejszy"o ryzyko ponownego rozwoju
gruczolaków jelita grubego u pacjentów, u których w przesz"oĘci usunito gru-
czolaki.
361
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 362
Wspomniany wyŻej stres oksydacyjny zwiksza takŻe ryzyko rozwoju nowo-
tworów. Badania epidemiologiczne wskazują na odwrotną zaleŻnoĘ midzy
podaŻą owoców i warzyw (ęród"a antyoksydantów) a wystpowaniem nowo-
tworów (60).
Od wielu lat wykazywano w badaniach epidemiologicznych, Że dieta bogata
w ĘwieŻe warzywa i owoce (z duŻą zawartoĘcią witaminy C) zmniejsza ryzyko za-
chorowania na nowotwory z"oĘliwe górnego odcinka przewodu pokarmowego (61,
62, 63, 64). Dotyczy to g"ównie warzyw surowych, warzyw czosnkowych i owoców
cytrusowych. MoŻliwe jest jednak, Że takŻe inne sk"adniki (poza witaminą C) za-
warte w warzywach i owocach przyczyniają si do tego pozytywnego dzia"ania.
Wskazuje na to silniejsza korelacja midzy spoŻyciem warzyw i owoców a niskim
ryzykiem rozwoju raka niŻ wp"ywem na to zjawisko samej witaminy C.
13.6. Osteoporoza
Osteoporoza jest uk"adową chorobą szkieletu charakteryzującą si niską masą ko-
Ęci, upoĘledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej i w konsekwencji zwikszoną jej
podatnoĘcią na z"amania.
Na mas i gstoĘ koĘci ma wp"yw wiele czynników. NajwaŻniejsze z nich to:
prawid"owa podaŻ witaminy D, wapnia, fosforu, sodu, aktywnoĘ fizyczna i hormo-
ny p"ciowe. Mangan, cynk, miedę, witamina C, witamina K i bia"ko są równieŻ nie-
zbdne do rozwoju zdrowego szkieletu. NaduŻywanie alkoholu i palenie tytoniu
mają negatywny wp"yw na stan koĘci.
Prawid"owe pokrycie zapotrzebowania na wapł jest najwaŻniejsze w okresie
dzieciłstwa i dojrzewania, ale w kaŻdym okresie Życia ma pozytywny wp"yw na
stan koĘca (65, 66, 67). PodaŻ wapnia jest bardzo istotna dla osiągnicia optymal-
nej szczytowej masy kostnej, bdącej wynikiem mineralizacji szkieletu w czasie
wzrostu i konsolidacji masy kostnej we wczesnym okresie doros"oĘci. UwaŻa si
równieŻ, Że podaŻ tego pierwiastka w dzieciłstwie i w okresie dojrzewania ma
wp"yw na mas kostną oraz szybkoĘ jej utraty w wieku doros"ym. W okresie po
menopauzie odpowiednio wysoka podaŻ wapnia nie zwiksza masy kostnej, jed-
nak hamuje tempo jej utraty (68).
Reasumując, w zapobieganiu przewlek"ym chorobom niezakaęnym szczególną
rol odgrywa optymalna wartoĘ energetyczna posi"ków, iloĘ i rodzaj spoŻywa-
nych t"uszczów, spoŻycie wapnia, witaminy D, sodu, kwasu foliowego, b"onnika
oraz sk"adników o dzia"aniu antyoksydacyjnym.
362
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 363
13.7. AktywnoĘ fizyczna
Ma"a aktywnoĘ fizyczna jest obok nieprawid"owego Żywienia jedną z najwaŻniej-
szych przyczyn nadwagi i oty"oĘci. Siedzący tryb Życia jest uznawany za czynnik
zwikszający dwukrotnie ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. Z kolei zwiksze-
nie aktywnoĘci fizycznej korzystnie wp"ywa na stan zdrowia, zarówno fizycznego, jak
i psychicznego, zmniejsza umieralnoĘ ogó"em (69). Bardzo z"ą sytuacj dotyczącą
aktywnoĘci fizycznej w Polsce pokazuje rycina 13.1.
Rola aktywnoĘci fizycznej w zachowaniu zdrowia nie budzi wątpliwoĘci. W celu
ujednolicenia podejĘcia do tego zagadnienia w raporcie Surgeon General z 1996 r.
Physical Activity and Health ( AktywnoĘ fizyczna i zdrowie ) (70) opracowano kil-
ka definicji poj związanych z aktywnoĘcią fizyczną, niektóre z nich podano poniŻej.
AktywnoĘ fizyczna: fizjologiczny ruch powsta"y na skutek skurczu miĘni
szkieletowych charakteryzujący si wydatkiem energetycznym przewyŻszającym
wydatek energetyczny w spoczynku.
wiczenia fizyczne: rodzaj aktywnoĘci fizycznej zaplanowane, strukturalne
i powtarzalne ruchy fizjologiczne wykonywane w celu poprawy lub utrzymania jed-
nego lub kilku sk"adników sprawnoĘci fizycznej.
SprawnoĘ fizyczna: pojcie obejmujące wydolnoĘ uk"adów sercowo-naczy-
niowego i oddechowego oraz sprawnoĘ miĘniową i elastycznoĘ.
WydolnoĘ sercowo-oddechowa: zdolnoĘ uk"adu krąŻenia i oddechowego do
zaspokojenia potrzeb tlenowych organizmu podczas ciąg"ej aktywnoĘci fizycznej.
wiczenia aerobowe (wytrzyma"oĘciowe): wiczenia wykonywane kosztem me-
tabolizmu tlenowego o niskiej intensywnoĘci i d"ugim czasie trwania (np. spacer,
jazda na rowerze, jogging, p"ywanie). Ten rodzaj wiczeł zwiksza wydolnoĘ ser-
cowo-oddechową.
wiczenia aerobowe o umiarkowanym natŻeniu to takie wiczenia, podczas
których czstoĘ serca wzrasta do oko"o 50 70% maksymalnej czstoĘci serca.
Maksymalną czstoĘ serca (HR max) oblicza si, odejmując wiek w latach od 220.
Przyk"adowo dla osoby 40-letniej HR max bdzie wynosi 220 40 = 180/na minu-
t. Dla takiej osoby umiarkowane wiczenia aerobowe bdą oznacza"y wysi"ek,
który spowoduje przyspieszenie czynnoĘci serca do 90 126 uderzeł na minut.
wiczenia aerobowe o duŻym natŻeniu powodują przyspieszenie czynnoĘci serca
powyŻej 70% HR max.
wiczenia si"owe: wykorzystują si" miĘniową do przesunicia ciŻaru lub do
pracy pod obciąŻeniem. wiczenia te zwikszają sprawnoĘ miĘni.
G"ówną przyczyną ma"ej aktywnoĘci fizycznej dzieci jest oglądanie telewizji.
W Stanach Zjednoczonych przecitnie dziecko w wieku 2 11 lat spdza tygodnio-
wo na oglądaniu telewizji 23 godziny (71). Taki styl Życia istotnie zwiksza ryzyko
rozwoju nadmiernej masy cia"a. Wynika to, jak si przypuszcza, nie tylko z ma"ej
aktywnoĘci fizycznej, ale równieŻ ze zwikszonej konsumpcji (sigania po przeką-
ski podczas oglądania telewizji), a takŻe zmniejszonej spoczynkowej przemiany
materii (związanej z ca"kowitą biernoĘcią oglądającego programy telewizyjne).
363
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 364
Nie bez znaczenia są równieŻ reklamy telewizyjne produktów, których nie moŻna
zaliczy do grupy prozdrowotnych. Stąd teŻ zalecenie ograniczenia czasu ogląda-
nia telewizji naleŻy do niezbdnych elementów profilaktyki oty"oĘci American
Academy of Pediatrics Committee on Communication proponuje, aby by"y to
maksymalnie 1 2 godziny dziennie (72, 73).
Wed"ug World Cancer Research Fund (WCRF) zebrane dowody naukowe są
przekonywające, aby uzna aktywnoĘ fizyczną za czynnik zmniejszający ryzyko ra-
ka jelita grubego (okrŻnicy i odbytnicy) (74).
Przyjmuje si kilka hipotetycznych mechanizmów, za pomocą których aktyw-
noĘ fizyczna zmniejsza ryzyko raka okrŻnicy. Zak"ada si, Że pobudza perystalty-
k jelit, co powoduje skrócenie pasaŻu i czasu kontaktu b"ony Ęluzowej z czynnika-
mi pokarmowymi i wewnątrzpochodnymi (np. kwasy Żó"ciowe) oraz róŻnymi
karcynogenami dostającymi si do przewodu pokarmowego wraz z pokarmem.
AktywnoĘ fizyczna, jak si wydaje, zmniejsza równieŻ ryzyko nowotworów hor-
monozaleŻnych. Kruk (75) stwierdzi"a statystycznie istotną róŻnic w poziomie ak-
tywnoĘci midzy kobietami chorymi na nowotwór piersi a zdrowymi z grupy kon-
trolnej. Odsetek kobiet o najwyŻszym poziomie aktywnoĘci fizycznej w ciągu Życia
(w czasie wolnym od pracy) by" istotnie statystycznie wyŻszy w grupie kontrolnej
niŻ w grupie chorych po mastektomii.
Warto podkreĘli, Że wed"ug wspomnianego raportu WCRF z 2007 r. (74) oty-
"oĘ bdąca wynikiem wadliwego Żywienia i ma"ej aktywnoĘci fizycznej zwiksza
ryzyko rozwoju wikszoĘci nowotworów. Istotne znaczenie przypisuje si, zw"asz-
cza w przypadku raka jelita grubego, zjawisku opornoĘci na insulin i wzrostowi
stŻenia insulinopodobnego czynnika wzrostu. W zapobieganiu chorobom nowo-
tworowym podkreĘla si ogromną rol redukcji nadmiernej masy cia"a osiągnitej
przez popraw sposobu Żywienia i zwikszenie aktywnoĘci fizycznej.
13.7.1. Zalecenia dotyczące aktywnoĘci fizycznej
AktywnoĘ fizyczna, aby przynosi"a korzyĘci, musi by regularna wiczenia po-
winny by wykonywane przez wikszoĘ dni w tygodniu, przez minimum 30, a naj-
lepiej 60 minut dziennie (76). W przypadku osób, których aktywnoĘ fizyczna jest
skrajnie niska, wysi"ek fizyczny naleŻy wprowadza stopniowo, zaczynając od krót-
szego czasu jego trwania lub 2 3 razy w tygodniu, i powoli zwiksza czstotliwoĘ.
MoŻna takŻe podzieli 30 minut na trzy 10-minutowe cykle w ciągu dnia. Osoby,
które nigdy nie odpoczywa"y aktywnie, powinny zaczą od spacerów (do pracy, po
zakupy, pokonując krótkie dystanse pieszo, rezygnując z podjechania samocho-
dem czy autobusem).
Najbezpieczniejsze są wiczenia aerobowe o stopniowo zwikszanej intensyw-
noĘci. PoniŻej podano kilka przyk"adów wiczeł o umiarkowanym natŻeniu:
spacer (30 minut),
grabienie liĘci (30 minut),
364
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 365
aerobik w wodzie (30 minut),
p"ywanie (20 minut),
bieg niezbyt szybki (15 minut).
wiczenia powinny da poczucie wysi"ku fizycznego, jednak nie mogą powodo-
wa dyskomfortu, odczucia bólu czy wyczerpania.
Czasami przed rozpoczciem regularnych wiczeł fizycznych konieczna jest
konsultacja lekarska (77). Dotyczy to szczególnie osób:
po 50. roku Życia, które nie uprawia"y Żadnej aktywnoĘci fizycznej, palą papierosy,
chorujących na cukrzyc, z ciŻką chorobą wiełcową, po niedawno przebytym
zawale serca,
ze ęle kontrolowanym nadciĘnieniem ttniczym,
z wywiadem rodzinnym wystpowania chorób serca we wczesnym okresie Życia,
przyjmujących przewlekle leki niektóre mogą wp"ywa na reakcje organi-
zmu podczas wiczeł.
Rolą regularnej aktywnoĘci fizycznej jest:
wspomaganie utrzymania prawid"owej masy cia"a,
pobudzanie sprawnoĘci uk"adów (szczególnie krąŻenia i oddechowego),
utrzymanie ogólnej sprawnoĘci fizycznej,
ograniczanie ryzyka przewlek"ych chorób niezakaęnych, wĘród nich tych, któ-
re uwaŻane są za dietozaleŻne (nadwagi, oty"oĘci, chorób uk"adu krąŻenia,
niektórych nowotworów, cukrzycy i innych).
Przyk"ady zaleceł dotyczących aktywnoĘci fizycznej proponowanych przez róŻ-
ne organizacje przedstawiono w tabeli 13.5.
Tabela 13.5
Zalecenia dotyczące minimalnej aktywnoĘci fizycznej jako profilaktyki nadwagi i oty"oĘci oraz in-
nych chorób niezakaęnych (wed"ug róŻnych ęróde")
Łród"o, rok opublikowania Zalecenia
World Health Organization, 2002 30 minut umiarkowanej aktywnoĘci fizycznej kaŻdego dnia
Nordic Nutrition Recommendation, 2004 Osoby o siedzącym trybie Życia:
doroĘli 30 minut dziennie wiczeł o umiarkowanej
intensywnoĘci,
dzieci i m"odzieŻ 60 minut dziennie umiarkowanych
i aktywnych wiczeł
Dietary Reference Intakes DoroĘli i m"odzieŻ Ęrednio 60 minut dziennie wiczeł
Macronutrients, National Academy fizycznych o umiarkowanej intensywnoĘci (np. szybki
of Sciences, USA, 2002 marsz, bieg z szybkoĘcią 5 6,5 km/godzin) lub krótszy
czas intensywnych wiczeł (np. jogging przez 30 minut
z szybkoĘcią 9 km/godzin),
dzieci 60 minut dziennie wiczeł o umiarkowanej
intensywnoĘci
365
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 366
cd. tabeli 13.5
Łród"o, rok opublikowania Zalecenia
International Agency for Research Dla utrzymania prawid"owej masy cia"a 60 minut
on Cancer, 2002 umiarkowanie aktywnych wiczeł przez wikszoĘ dni
w tygodniu,
w celu profilaktyki nowotworowej zastąpienie umiar-
kowanych wiczeł bardziej aktywnymi
International Association for Study W profilaktyce nadwagi i oty"oĘci u osób z jej objawami
of Obesity, 2002 wystpującymi wczeĘniej 60 90 minut dziennie umiar-
kowanych wiczeł fizycznych lub krócej, lecz o wikszej
intensywnoĘci
WPolsce aktywnoĘ fizyczna jest bardzo ograniczona, przewaŻa bierny sposób
spdzania czasu wolnego. Tym bardziej wic powinno si formu"owa zalecenia,
np. dla osób o siedzącym trybie Życia minimum 30 minut dziennie umiarkowanej
lub bardziej intensywnej aktywnoĘci fizycznej (dopasowanej do wieku i moŻliwoĘci
zdrowotnych) przez wikszoĘ dni w tygodniu, a podczas weekendu wyd"uŻenie
czasu wiczeł do 60 minut. Dla dzieci i m"odzieŻy zaleca si moŻliwie codziennie
minimum 60 minut aktywnoĘci fizycznej. Przyk"adową aktywnoĘcią fizyczną jest:
gimnastyka, energiczny marsz, jazda na rowerze, bieganie (jogging), p"ywanie, wi-
czenia wytrzyma"oĘciowe, gry zespo"owe (ruchowe).
Reasumując, aktywnoĘ fizyczna jest niezbdnym elementem zachowania zdro-
wia, w tym zapobiegania nadwadze i oty"oĘci. Aby dzia"ania te by"y skuteczne, nie-
zmiennie waŻna jest systematycznoĘ wykonywania wiczeł.
Jak wynika z przedstawionego przeglądu, czynniki Żywieniowe i poziom aktyw-
noĘci fizycznej odgrywają istotną rol w etiopatogenezie nadwagi i oty"oĘci oraz in-
nych przewlek"ych chorób niezakaęnych. Propagowanie prawid"owego modelu Ży-
wienia oraz zdrowego stylu Życia, m.in. przez realizacj norm Żywienia, jest
niezmiernie istotnym elementem zapobiegania tym schorzeniom. Eksperci WHO
(78) i organizacji europejskich (htpp://eurodiet.med.uoc.gr) opracowali zalecenia
populacyjne dotyczące Żywienia i aktywnoĘci fizycznej bardzo istotne dla prewen-
cji oty"oĘci i innych przewlek"ych chorób niezakaęnych. Na podstawie tych wytycz-
nych sformu"owano zalecenia dla populacji polskiej. Przedstawiono je w tabe-
li 13.6.
366
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 367
Tabela 13.6
ywienie i aktywnoĘ fizyczna w prewencji oty"oĘci i innych przewlek"ych chorób niezakaęnych za-
lecenia dla populacji polskiej
Sk"adnik poŻywienia Zalecenia
T"uszcze
Ogó"em (%E)1 15 30
Nasycone kwasy t"uszczowe (SFA2) (%E) < 10
Wielonienasycone kwasy t"uszczowe (PUFA3) (%E) 6 10
n-6 (%E) 5 8
n-3 (%E) 1 2
Izomery trans kwasów t"uszczowych (%E) < 1
Jednonienasycone(%E) Z róŻnicy t"uszcze ogó"em
(SFA + PUFA + izomery trans)
Wglowodany
Ogó"em (%E) 55 75%
Cukry rafinowane (%E) < 10%
Bia"ko (%E) 10 15
Cholesterol (mg) < 300
W"ókno pokarmowe (g) > 25
Sól (g) < 5
Owoce i warzywa (g) > 400
Foliany (g) > 400
Poziom aktywnoĘci fizycznej PAL4 > 1,75
Wy"ączne karmienie piersią do oko"o 6 miesiąca Życia
1
%E procent energii.
2
SFA saturated fatty acids.
3
PUFA polyunsaturated fatty acids.
4
PAL (physical activity level) stosunek ca"kowitych dziennych wydatków energetycznych dla podstawowej prze-
miany materii; PAL = 1,75 jest ekwiwalentem 60 minut umiarkowanych wiczeł fizycznych dziennie lub 30 minut
dziennie wiczeł intensywnych.
367
Jarosz Normy roz.qxd 18/9/08 3:32 Page 368
13.8. Podsumowanie
W obliczu dramatycznego wzrostu zagroŻenia zdrowia publicznego oty"oĘcią
i przewlek"ymi chorobami niezakaęnymi wiatowa Organizacja Zdrowia opraco-
wa"a strategi dotyczącą Żywienia, aktywnoĘci fizycznej i zdrowia. 22 maja 2004 r.
na 57. wiatowym Zgromadzeniu Zdrowia strategi przyjto do realizacji przez
kraje cz"onkowskie.
G"ówne cele realizacji opracowanej strategii to:
redukcja czynników ryzyka chorób niezakaęnych, które są wynikiem nieprawi-
d"owego Żywienia i ma"ej aktywnoĘci fizycznej,
zwikszenie ĘwiadomoĘci na temat roli prawid"owego Żywienia i optymalnej
aktywnoĘci fizycznej w kszta"towaniu zdrowia publicznego,
poparcie dla rozwoju i implementacji na poziomie Ęwiatowym, krajowym i re-
gionalnym programów w"ączających wiele sektorów, zmierzających do popra-
wy modelu Żywienia i zwikszenia aktywnoĘci fizycznej,
wsparcie badał naukowych w szeroko pojtym obszarze związków midzy spo-
sobem Żywienia, aktywnoĘcią fizyczną a zdrowiem, a takŻe wszelkich inicjatyw
dotyczących poprawy zdrowia przez zapobieganie chorobom niezakaęnym.
Populacyjne zalecenia Żywieniowe, korzystne z punktu widzenia profilaktyki
przewlek"ych chorób niezakaęnych, obejmują:
1) ograniczenie energii pochodzącej z t"uszczów ze zmianą struktury ich spoŻy-
cia redukcja spoŻycia nasyconych kwasów t"uszczowych i izomerów trans
z jednoczesnym zwikszeniem spoŻycia jednonienasyconych kwasów t"usz-
czowych,
2) zwikszenie podaŻy warzyw i owoców, warzyw strączkowych, pe"noziarni-
stych produktów zboŻowych i orzechów,
3) ograniczenie podaŻy cukrów prostych,
4) ograniczenie spoŻycia soli ze wszystkich ęróde",
5) zbilansowanie iloĘci energii.
Jak juŻ wielokrotnie podkreĘlano, g"ównymi zagroŻeniami dla zdrowia są nad-
waga i oty"oĘ. Nadmierna masa cia"a stanowi istotny czynnik ryzyka przewlek"ych
chorób niezakaęnych, przede wszystkim chorób uk"adu krąŻenia i nowotworów.
Z tego wzgldu w opracowanej przez WHO strategii zaleca si, aby priorytetem
w podjtych dzia"aniach by"o zwalczanie nadwagi i oty"oĘci. Konsekwencją przyj-
cia strategii do realizacji przez kraje cz"onkowskie by"a Europejska Ministerialna
Konferencja WHO, która odby"a si w Stambule 15 17 listopada 2006 r. W czasie
jej trwania ministrowie zdrowia regionu europejskiego podpisali Europejską Kar-
t Walki z Oty"oĘcią (European Charter on Countracting Obesity), zobowiązując
si do wzmocnienia dzia"ał na rzecz walki z oty"oĘcią i umieszczenia tego proble-
mu na wysokiej pozycji w programach politycznych poszczególnych rządów.
368
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej oraz kapoplastyce stawu biodrwychowaniewprzedszkolu aktywność fizycznaaktywnosc fizyczna w prewencji choroby sercowo naczyniowejAnaliza czynników kształtujących aktywność fizyczną dzieci i młodzieżyaktualne wytyczne aktywnoĹ›ci fizycznej konspektZNACZENIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I ODŻYWIANIA DLA PRAWIŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA CZŁOWIEKAaktywność fizyczna w prewencji chorób sercowo naczyniowychRola żywienia w leczeniu zaburzeń gospodarki lipidowej organizmu3 Aktywność fizyczna i kalendarzAstma a aktywność fizycznaaktywnosc fizyczna Plewa et alwpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka18 Kasperska Anna Aktywność fizyczna a poziom cytokin prozaŻywienie a aktywność tarczycyWytyczne UE dot aktywnosci fizycznejwięcej podobnych podstron