Katedra Biochemii Farmakologii i
Toksykologii Wydział Medycyny
Weterynaryjnej Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocławiu
LEKI USPOKAJAJ
CE
(Sedativa)
opracował prof. dr Marcin Świtała
Materiały ćwiczeniowe z przedmiotu
Farmakologia weterynaryjna (ćw.4/2012)
Leki uspokajajÄ…ce w medycynie weterynaryjnej stanowiÄ… grupÄ™
środków neurodepresyjnych o zróżnicowanym mechanizmie działania.
Niezależnie od sposobu działania, są często wykorzystywane :
" do przygotowania zwierząt do badań diagnostycznych o dużym stopniu
inwazyjności,
" przed wykonaniem drobnych zabiegów pielęgnacyjnych lub
chirurgicznych,
" w złożonym farmakologicznym przygotowaniu pacjenta do narkozy
chirurgicznej
" do poskramiania zwierząt agresywnych zwłaszcza dzikich,
" przy transporcie zwierzÄ…t.
Mimo wyraz
nego wpływu depresyjnego nie znajdują poza nielicznymi
wyjÄ…tkami (benzodiazepiny) zastosowania w leczeniu patologicznych
zachowań zwierząt, gdyż działają krótko, wykazują szereg działań
niepożądanych i nie dają trwałych efektów w likwidacji tych zaburzeń.
Podział leków uspokajających używanych w weterynarii
1. Leki uspokajające o działaniu przeciwbólowym
sedativo-analgetica
2. Leki uspokajające o działaniu nasennym
sedativo-hypnotica
3. Leki uspokajające o działaniu neuroleptycznym
(trankwilizujÄ…cym)
sedativo-neuroleptica (syn. neuroleptyki)
Podgrupy leków uspokajających używanych w weterynarii
podgrupa, pochodzenie chemiczne przykłady leków
pochodne tiazyny ksylazyna
1. sedativo-analgetica
(að2-adrenomimetyki) detomidyna
medetomidyna
2. sedativo-hypnotica benzodiazepiny diazepam
barbiturany
fenobarbital
długodziałające
inne wodzian chloralu
3. sedativo-neuroleptica pochodne fenotiazyny acepromazyna
pochodne bytyrofenonu azaperon
pochodne tioksantenu chloroprotiksen
Leki uspokajające o działaniu przeciwbólowym
(að2-adrenomimetyki)
CH3 H CH3 H
H CH3
CH3 N CH3 N
S N
N N
N
C C
C
H H
H H H CH3
H
Detomidyna Medetomidyna
Ksylazyna
Br
N
i inne: deksmedetomidyna
N
(S-enantiomer medetomidyny)
N
H
F H
Romifidyna
Pożądane działanie farmakologiczne
leków uspokajająco-przeciwbólowych
üð - uspokajajÄ…ce (zmniejszenie aktywnoÅ›ci psychoruchowej i
wrażliwości na bodz
ce środowiska, spadek agresywności)
üð - przeciwbólowe (obejmujÄ…ce bóle urazowe - z ciÄ™cia, oparzeÅ„
oraz bóle trzewne)
üð - wymiotne
üð - synergizm ze Å›rodkami neurodepresyjnymi (m.in. z ketaminÄ…)
üð - w dużych dawkach leki te doprowadzajÄ… do unieruchomienia
zwierzÄ…t (immobilizacji) i usposabiajÄ… je do snu, co wykorzystuje siÄ™
w poskramianiu zwierzÄ…t dzikich,
Grupa ta klasyfikowana bywa także jako leki uspokajająco-nasenne o działaniu
przeciwbólowym
Mechanizm ośrodkowego działania
leków uspokajająco-przeciwbólowych
Pobudzenie receptorów að2 w centralnym ukÅ‚adzie nerwowym
Receptory te w ośrodkowym układzie nerwowym leżą pre- i post-
synaptycznie i odgrywają ważną rolę w modulacji funkcji nerwów adre-
nergicznych oraz w regulacji takich funkcji ośrodkowych jak: czuwanie,
poznanie, czucie bólu.
W autonomicznym ukÅ‚adze nerwowym receptory að2 leżą z reguÅ‚y
presynaptycznie regulując wydzielanie noradrenaliny i biorą udział w
regulacji krążenia. Typowym lekiem z tej grupy obniżającym ciśnienie
krwi (hypotensyjnym) pobudzajÄ…cym receptory að2 jest klonidyna, którÄ…
stosowaje się głównie w medycynie człowieka.
Niepożądane działania leków uspokajająco-przeciwbólowych
üð wymioty,
üð niezborność ruchów i miorelaksacja
üð spadek ciÅ›nienia krwi i bradykardia,
üð hypotermia,
üð hamowanie motoryki p. pokarmowego,
üð wzrost diurezy,
üð spadek wydzielania insuliny,
üð czasami poronienia
U przeżuwaczy większe dawki ksylazyny zwiększają silnie wydzielanie
śliny, doprowadzać mogą do atonii żwacza, wzdęcia, a nawet zachłystu
jego treścią i następowego zapalenia płuc.
Zastosowanie
leków uspokajająco-przeciwbólowych
Przeznaczenie gatunkowe að2-adrenomimetyków
ksylazyna wszystkie gatunki zwierzÄ…t domowych i
dzikich (ssaki, ptaki)
detomidyna konie, bydło,
medetomidyna psy, koty
romifidyna konie
Leki te stosuje siÄ™ do:
üð uspokojenia zwierzÄ…t przed zabiegami lekarskimi wywoÅ‚ujÄ…cymi
bolesność,
üð jako leki przednarkotyczne (najczęściej Å‚Ä…czone z ketaminÄ…, atropinÄ… )
üð do unieruchamiania zwierzÄ…t dzikich (ksylazyna)
Dawki ksylazyny (mg/kg) stosowane u różnych gatunków zwierząt
gatunek i.v. i.m.
konie 0,5-1,1 1-2
bydło* 0,03-0,1 0,1-0,2
owce* 0,05-0,1 0,1-0,3
kozy* 0,01-0,5 0,05-0,5
świnie - 2-3
psy 0,5-1 1-2
koty 0,5-1 1-2
ptaki - 5-10
* U tych gatunków powinny być stosowane niższe dawki leku jeśli chce
się uniknąć położenia się zwierzęcia
Porównanie dawek ksylazyny (mg/kg) wywołujących
uspokojenie i unieruchomienie zwierzÄ…t dzikich
gatunek uspokojenie unieruchomienie
dromedar 0,1 0,5
Å‚oÅ› 0,5 1,5
małpy 0,5 - 1 2 - 5
wilk 3 - 5 7- 8
niedz
wiedzie 2 - 6 8 - 10
koty egzot. 8 - 10
Nie stosować ksylazyny u żyraf jako jedynego leku gdyż nie wywołuje on
zadawalajÄ…cego unieruchomienia.
Do immobilizacji w ogrodach zoologicznych stosuje się często ksylazynę z
etorfiną (silnie działającym narkotycznym lekiem p-bólowym) U nietórych
jeleniowatych może to wywołać silną hypertermię.
AntagoniÅ›ci receptora að2
Znane sÄ… leki antagonizujÄ…ce dziaÅ‚anie að2  adrenomimetyków.
Należą do nich johimbina, tolazolina, atipamezol, idazoksan.
N
HN
N
HN
Tolazolina
H H
H
HC3
O
C
N
OH
O
CH3 NH
Atipamezol
Johimbina
Leki te mogÄ… przerwać dziaÅ‚anie sedatywne i przeciwbólowe að2  adreno-
mimetyków oraz ich niektórych działań niepożądanych.
Działanie to wykorzystywane jest po przedawkowaniu ksylazyny lub jej
pochodnych, a także do przerwania efektu unieruchomienia zwierząt
dzikich. Johimbina i tolazolina stosowana jest do zniesienia działania
ksylazyny i detomidyna, atipamezol do zniesiena działania medetomidyny.
Leki uspokajające o działaniu nasennym
pochodne benzodiazepiny
CH3
CH3 NH CH3
N
N
N O
Cl N
N
l
N
O
N
Cl
Cl
F
Midazolam
Chlorodiazepoksyd
Diazepam
i inne: lorazepam, zolazepam, oksazepam, nitrazepam, klonazepam, flurazepam,
Leki te nazywane w skrócie benzodiazepinami, bądz
ataraktykami. W
medycynie ludzkiej nazywa się je anksjolitykami czyli środkami
przeciwlękowymi
Mechanizm działania benzodiazepin (BZ)
BZ działają poprzez receptor
BZ GABA
benzodiazepinowy (BZrec)., który
Cl-
jest integralną częścią receptora
GABA-ergicznego - typu GABA A,
Receptor dla BZ Receptor GABA
Kanał chlorkowy
Pobudzenie receptora GABA A
Receptor GABA-A
przez GABA otwiera kanał dla jonów
Cl-, co wywołuje wzbudzenie
Cl-
potencjału hamowania (IPSP) w
komórce efektorowej
IPSP
W wyniku połączenia BZ z BZrec.
działanie GABA ulega nasileniu -
Działanie GABA
wzrasta przepływ jonów chlorkowych
oraz IPSP.
Cl-
Efektem tego jest nasilenie
hamującego wpływu interneuronu
IPSP
wydzielajÄ…cego GABA na
przewodnictwo impulsu w komórce
Działanie GABA i BZ
efektorowej.
Pożądane działania farmakologiczne benzodiazepin
- uspokajające (zmniejszenie aktywności psychoruchowej i wrażliwości na
bodz
ce środowiska, w tym zmniejszenie lękliwości - tzw. działanie
anksjolityczne),
- miorelaksacyjne
- nasenne - ułatwiające zaśnięcie (po zwiększeniu dawki)
- przeciwdrgawkowe (diazepam, lorazepam)
- synergizm ze środkami neurodepresyjnymi
(np. z ketaminą - zwiększającą napięcie mięśni szkieletowych)
- w medycynie ludzkiej używane w leczeniu nerwic (działanie antyneurotyczne)
Niepożądane działanie farmakologiczne benzodiazepin
po użyciu dużych dawek - silna miorelaksacja i działanie nasenne.
Pochodne benzodiazepiny
nie działają
!
przeciwbólowo
Zastosowanie benzodiazepin
- jako leki przeciwlękowe do uspokojenia zwierząt  przed
lżejszymi zabiegami lekarskimi (diazepam p.o lub i.v.),
- jako leki przednarkotyczne w przygotowaniu pacjenta do
operacji (np. w połączeniu z ketaminą ),
midazolam lek o szybkim lecz krótkotrwałym działaniu, (podawany
i.v. lub i.m.)
preparat złożony tiletamina/zolazepam  podawany i.m. przed
drobnymi zabiegami i do narkozy psów i kotów i innych małych
zwierząt także egzotycznych
- jako leki przeciwdrgawkowe w leczeniu padaczek i zatruć
przebiegajÄ…cych z drgawkami (diazepam i.v. lub doodbytniczo),
lorazepam - lek o przedłużonym działaniu (i.v. lub donosowo),
- jako leki korygujące nieprawidłowe zachowania u psów i kotów
(chlorodiazepoksyd podawany p.o., diazepam u kotów p.o.)
- jako leki pobudzające łaknienie (diazepam u kotów i.v.)
Antagonista benzodiazepin
Flumazenil
Istnieje antagonista rec. BZ - N
CH2 CH3
C O
flumazenil.
N
Lek ten używany głównie jako
antidotum - po przedawkowaniu
N
pochodnych benzodiazepiny
F CH3
O
W weterynarii praktycznie bez
Flumazenil
znaczenia
Leki sedatywno-nasenne
barbiturany długodziałające
O
NH
CH2
CH3
O
NH
O
Fenobarbital
i inne: barbital, amobarbital, sekobarbital (USA)
Pożądane działania farmakologiczne
fenobarbitalu
Fenobarbital działa:
- uspokajająco (zmniejszenie aktywności psycho-
ruchowej i wrażliwości na bodz
ce środowiska)
- nasennie - ułatwiające zaśnięcie (po zwiększeniu
dawki)
- przeciwdrgawkowo (przeciwpadaczkowe)
Uwaga: barbiturany nie działają przeciwbólowo
Mechanizm działania fenobarbitalu
Barbiturany podobnie jak benzodiazepiny nasilają działanie
GABA, lecz nie wiążą się tak specyficznie z receptorem
GABAergicznym.
Wpływ fenobarbitalu na receptor GABA nasila przepływ
jonów Cl- do komórki efektorowej, co hamuje jej aktywność.
Niepożądane działania fenobarbitalu
Øð Fenobarbital i inne barbiturany nasilajÄ… aktywność enzymów
wÄ…trobowych. StymulujÄ… syntezÄ™ cytochromu P-450 i
enzymów konjugujących. Zmienia to metabolizm wielu leków,
które najczęściej zmniejszają swą aktywność farmakologiczną.
W przypadku większej toksyczności metabolitów wzrasta
toksyczność leków lub trucizn.
Øð Barbiturany dÅ‚ugodziaÅ‚ajÄ…ce stosunkowo wolno przenikajÄ… przez
barierę krew-mózg stąd porażenie ośrodka oddechowego lub
naczynioruchowego nie jest bardzo niebezpieczne. Zdarzyć się to
może przy przedawkowaniu leku
Zastosowanie fenobarbitalu
Fenobarbital stosuje siÄ™ do:
qð uspokojenia psów i kotów -
u szczeniąt podczas histerycznych zachowań w okresie ząbkowania,
przy niepokoju towarzyszącemu chorobom skóry lub chorobom
przewodu pokarmowego (często zachodzi potrzeba równoległej
terapii przeciwbólowej)
qð jako lek przeciwdrgawkowy w padaczkach lub w innych
chorobach np. wirusowych, w których występują drgawki.
NEUROLEPTYKI - POCHODNE FENOTIAZYNY
O
Cl
CH3
C
CH3
CH3
N
CH2
CH2
S N CH2
N
CH2
CH2
S N CH2
CH3
CH3
ACEPROMAZYNA CHLOROPROMAZYNA
Chloropromazyna
Acepromazyna
i inne: propiopromazyna, promazyna,
prochlorperazyna, perfenazyna, triflupromazyna
NEUROLEPTYKI - POCHODNE BUTYROFENONU
O
N
F C CH2 CH2 CH2 N N
AZAPERON
Azaperon
O
O
N H
F C CH2 CH2 CH2 N N
Droperidol
DROPERIDOL
i inne: fluanison, lenperon (USA), haloperidol - stosowany w medycynie ludzkiej
NEUROLEPTYKI - POCHODNE TIOKSANTENU
Cl
CH3
S C CH CH2 CH2 N
CH3
CHLOROPROTIKSEN
Chloroprotiksen
i inne: flupentiksol, klopentiksol - stosowane w medycynie ludzkiej
Mechanizm działania leków uspokajająco-neuroleptycznych
Głównym mechanizmem działania centralnego jest blokowanie
receptorów dla dopaminy - D2 i dla noradrenaliny - að1.
Ponadto hamowane są także inne receptory w OUN  histaminowe,
serotoninowe i muskarynowe.
Siła hamującego działania na te receptory przez poszczególne leki różna.
Uważa siÄ™, że efekt sedacyjny wiąże siÄ™ głównie z blokadÄ… receptora að1,
natomiast blokada receptora D2 związana jest ściśle z działaniem
antypsychotycznym (wykorzystywanym do leczenia schizofreni u
człowieka)
W miarę zwiększania dawki leku działanie uspokajające neuroleptyków
przechodzi w stan kataleptyczny (nie w sen) oraz pojawiajÄ… siÄ™ drgawki.
Takie działanie ośrodkowe określa się jako neurolepsję
Na obwodzie blokada receptora að1 prowadzi do rozszerzenia naczyÅ„ i
spadku ciśnienia. Spada też aktywność osi przysadkowo-tarczycowej.
Doprowadza do hypotermii.
Takie efekt obwodowy neuroleptyków określa się jako neuroplegia.
Działanie farmakologiczne poszczególnych podgrup
neuroleptyków
pochodne
Działania
fenotiazyny bytyrofenonu tioksantenu
pożądane
uspokajajÄ…ce tak tak tak
neuroleptyczne
przeciwwymiotne tak tak tak
przeciwhistaminowe tak nie tak
synergizm z lekami tak tak tak
neurodepresyjnymi
antypsychotyczne tak tak tak
(człowiek)
Działanie farmakologiczne neuroleptyków
pochodne
Działania
fenotiazyny bytyrofenonu tioksantenu
niepożądane
hypotensja tak nie tak
hypotermia tak tak tak
drgawki pochodzenia tak tak tak
pozapiramidowego
Leki neuroleptyczne
nie działają
!
przeciwbólowo i nasennie
Zastosowanie neuroleptyków
Leki uspokajające o działaniu neuroleptycznym stosuje się do:
Øð uspokojenia zwierzÄ…t - przed lżejszymi zabiegami lekarskimi lub
kosmetycznymi, do poskramiania zwierzÄ…t dzikich w zoo, przed
przemieszczaniem zwierzÄ…t w obiektach hodowlanych
Øð zabezpieczenia zwierzÄ…t przed stresem transportowym np. przy
przewożeniu douboju (stosuje się wtedy leki o krótkim okresie karencji np.
azaperon (Stresnil), Nie wolno natomiast zastosować poch fenotiazyny , które
długo pozostają w tkankach.
Øðjako leki przeciwwymiotne szczególnie przed przewożeniem psów i
kotów z chorobą lokomocyjną
Øð wykorzystania w chirurgi jako tzw. leki przednarkotyczne np. przed
narkozą wywoływaną barbituranami krótkodziałającymi,
Øðuzyskania stanu neuroleptoanalgezji u zwierzÄ…t w którym wykonuje siÄ™
zabiegi w stanie przytomności. Leki te są wówczas stosowane razem ze
środkami przeciwbólowymi. W weterynarii wykorzystuje się do tego nastę-
pujące kombinacje leków : droperidol + fentanyl i fluanison + fentanyl)
Zastosowanie azaperonu
Azaperon w oryginalnym preparacie STRESNIL stosowany jest głównie
do uspokojenia świń.
Lek stosuje się domięśniowo. Działanie leku występuje po 15 min. i trwa
ok. 2-3 godz. Jest on szybko eliminowany z ustroju.
Lek ten stosuje siÄ™
vð- w mniejszej dawce (1 mg/kg) przed transportem (jako lek antystre-
sowy),
vð- w wiÄ™kszych dawkach (2,5 mg/kg) do premedykacji (czÄ™sto u Å›wiÅ„
stosowany z metomidatem), w zabiegach położniczych, do uspoka-
jania loch w okresie wychowu, u prosiÄ…t po odsadzeniu przy Å‚Ä…czeniu
w grupy produkcyjne,
vð- w dużej dawce (4 mg/kg) w lżejszych zabiegach (na leżąco) w poÅ‚Ä…-
czeniu ze środkami miejscowo znieczulającymi (przy ustępowaniu
działania leku brak efektu pobudzenia zwierząt, który występuje u
świń po podaniu pochodnych fenotiazyny).
Zastosowanie chloroprotiksenu
Chloroprotiksen stosowano u wszystkich gatunków zwierząt
u psów: do premedykacji przed narkozą chirurgiczną wywoływaną
podaniem barbituranów krótkodziałających.
u małych przeżuwaczy - do uspokojenia, przed zabiegami chirurgicznymi
wykonywanymi w znieczuleniu miejscowym
u świń - do uspokojenia zwierząt poddawanych zabiegom chirurgicznym
wykonywanym w infiltracyjnym znieczuleniu miejscowym. Lek ten
stosowano np. przy cesarskim cięciu, amputacji palców, przecięciu
ropnia, badaniu i zabiegach na racicach, przy restytucji chirurgicznej
wypadłej prostnicy.
LEKI SEDATYWNO-NASENNE
WODZIAN CHLORALU
Cl H
Cl C C OH
Cl OH
Wodzian chloralu
Jest to najstarszy środek uspokajający wprowadzonym do
lecznictwa weterynaryjnego w 1875 r. przez Humberta. Obecnie
używany jest sporadycznie
W wyższych dawkach stosowany był do wywołania narkozy
chirurgicznej u dużych zwierząt (koni i bydła).
Działanie farmakologiczne wodzianu chloralu
Lek wykazuje działanie uspokajające (zwierzę stoi nieruchomo,
z opuszczoną głową z zamkniętymi oczyma, zmuszone do ruchu
wykazuje brak jego koordynacji (ataksjÄ™),
Po nieco większej dawce zwierzę pokłada się.
Uwaga: lek działa słabo przeciwbólowo
Mechanizm działania wodzianu chloralu:
Nie jest poznany. Wiadomo, że po wprowadzeniu do ustroju lek
ulega przemianie w w trójchloroetanol, który jest odpowiedzialny
za działanie neurodepresyjne.
Działania niepożądane wodzianu chloralu
o Lek z powodu dużych dawek i stosunkowo słabej
rozpuszczalności musi być podawany w dużych objętościach.
o Lek ma działanie miejscowo drażniące.Przy podawaniu dożylnym
może powstać zapalenie żył po wydostaniu się leku na zewnętrzną
powierzchniÄ™ naczynia.
o Lek ma nieprzyjemny smak i per os musi być podany sondą
dożołądkową.
o Po podaniu dawek uspokajajÄ…cych lek jest stosunkowo
bezpieczny i nie występuje niebezpieczeństwo zatrzymania
oddechu i krążenia.
Zastosowanie wodzianu chloralu
konie - w celu wywołania sedacji wodzian chloralu może być
podany
doustnie - w dawce 60 g/ konia (450 kg)
dożylnie - w dawce 22-30 g/ konia (450 kg)
lek stosuje siÄ™ w celu uspokojenia pobudliwych koni np. przed
kuciem, czy innymi zabiegami pielęgnacyjnymi lub lekarskimi.
Sedacja pojawia siÄ™ po 10-15 min i trwa przez 30-60 min.
bydło - w celu uspokojenia lek podaje się dożylnie w dawce 10.5-
17.5g/sztukÄ™ (450 kg) w roztworze 7% -owym (150-250 ml),
najczęściej przed zabiegami chirurgicznymi przeprowadzanymi w
pozycji stojÄ…cej. Krowa stoi po tej dawce
Materiał z
ródłowy
Adams H.R. Veterinary Pharmacology and Therapeutics 9th
ed.  2009,
Brander at al. Veterinary Applied Pharmacology and
Therapeutics 5th ed. -1991
Bishop Y., The Veterinary Formulary 5th ed.- 2001,
Boothe D.M. Small Animal Clinical Pharmacology and
Therapeutics - 2012
Goodman & Gilmans The Pharmacological Basis of
Therapeutics 11th ed.  2006,
Janiec W., Krupińska J. Farmakodynamika 3d ed. - 1995,
Katzung B.G Basic and Clinical Pharmacology  2007,
Maddison et al... Small Animal Pharmacology 2nd ed. - 2008
Plumb D.C. Veterimary Drug Handbook 6th ed. 2008
Rang H.P. et al. Pharmacology 6th ed. -. 2007
Przegląd leków uspokajających (sedativa).
A. Leki uspokajające o działaniu p-bólowym (sedativo-analgetica),
1. pochodne tiazyny - Ä…2  adrenomimetica
ksylazyna,
detomidyna, medetomidyna, deksmetomidyna romifidyna
B. Leki uspokajajÄ…co-nasenne (sedativo-hypnotica),
1. Pochodne benzodiazepiny
diazepam, chlorodiazepoksyd, midazolam, lorazepam, zolazepam
2. barbiturany
fenobarbital, barbital
3. inne: wodzian chloralu
C. Leki uspokajające o działaniu neuroleptycznym
1. pochodne fenotiazyny
acepromazyna, chloropromazyna, propiopromazyna
2. pochodne butyrofenonu
azaperon, droperidol, fluanizon, haloperidol,
3. pochodne tioksantenu
chloroprotiksen
D. Antagoniści leków uspokajających
1. antagoniści pochodnych tiazyny (antagoniści rec. ą2)
johimbina, atipamezol, tolazolina, idazoksan
2. antagonista benzodiazepin
flumazenil
Podgrupy leków uspokajających używanych w weterynarii
podgrupa, pochodzenie chemiczne przykłady leków
pochodne tiazyny ksylazyna
1. sedativo-analgetica
(að2-adrenomimetyki) detomidyna
medetomidyna
2. sedativo-hypnotica benzodiazepiny diazepam
barbiturany
fenobarbital
długodziałające
inne wodzian chloralu
3. sedativo-neuroleptica pochodne fenotiazyny acepromazyna
pochodne bytyrofenonu azaperon
pochodne tioksantenu chloroprotiksen


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Leki uspokajajace
Leki uspokajajace i nasenne
Niesteroidowe leki przeciwzapalne 2
Alergia na leki
Leki galenowe

więcej podobnych podstron