UPRAWY WSPÓŁRZĘDNE SPOSOBEM NA UROZMAICENIE
AGROCENOZ
I ZMNIEJSZENIE ZUŻYCIA PESTYCYDÓW
Kazimierz Wiech, Jolanta Kałmuk
Za jedną z najczęstszych przyczyn wzrostu znaczenia wielu agrofagów uważa
się uprawę tych samych gatunków roSlin na dużych powierzchniach, często w
monokulturach, czyli w uprawach tego samego gatunku, rok po roku na tym
samym polu. Taki system uprawy prowadzi do jednostronnego wykorzystania
składników pokarmowych, a także do nagromadzenia w glebie nicieni oraz tych
organizmów zwierzęcych, które po zakończeniu rozwoju zimują lub diapauzują
w pobliżu roSlin żywicielskich. Wzrost znaczenia połySnicy marchwianki (Psila
rosae) w rejonach uprawy marchwi jest tego najlepszym przykładem. Ponadto
na resztkach roSlinnych pozostawionych na polu mogą znajdować się różne sta-
dia rozwojowe pasożytniczych grzybów i bakterii (np. Plasmodiophora
brassicae, Alternaria spp. oraz Pseudomonas spp., Xanthomonas
campestris), które z roku na rok pogarszają zdrowotnoSć uprawianych roSlin,
utrudniając, a niejednokrotnie uniemożliwiając uzyskanie w pełni wartoSciowego
plonu [1].
Przeciwdziałanie tym niekorzystnym zjawiskom jest jednak możliwe,
a co więcej stosunkowo łatwe do osiągnięcia za pomocą zabiegów
agrotechnicznych, od dawna znanych i stosowanych w rolnictwie.
W nowoczesnych programach integrowanej produkcji rolniczej zaleca się powrót
do stosowania tradycyjnego płodozmianu z zachowaniem właSciwego następstwa
roSlin oraz zwiększenia urozmaicenia gatunkowego pól poprzez wprowadzanie
tzw. uprawy współrzędnej. Koncepcja równoczesnej uprawy kilku gatunków
roSlin na tej samej powierzchni pola powstała w tych rejonach Swiata, w których
brakowało odpowiedniej ziemi pod uprawę. W Indiach, południowo-wschodniej
Azji oraz w krajach Ameryki Łacińskiej ten system uprawy ma wielowiekową
tradycję. Jego zaletą jest jednak nie tylko lepsze wykorzystanie powierzchni
uprawnej. Odpowiedni dobór roSlin zapewnia również ochronę gleby przed erozją
oraz nadmiernym wyparowywaniem wody, wpływa ograniczająco na
występowanie szkodników, a w wielu przypadkach przyczynia się do zwiększenia
plonu [2]. Przede wszystkim jednak poprzez wprowadzanie upraw
współrzędnych urozmaica się Srodowisko rolnicze zazwyczaj ubogie
w zasiedlające je organizmy roSlinne i zwierzęce.
Dla właSciwego nazwania tego systemu uprawy termin uprawa współrzędna
należałoby jednak zastąpić okreSleniem uprawa wielogatunkowa lub mieszana
dwóch lub więcej gatunków roSlin jako przeciwstawna uprawom jednorodnym.
126
Pod pojęciem upraw mieszanych lub wielogatunkowych (ang. mixed culture
lub polyculture) rozumiemy uprawę na tym samym polu i w tym samym sezonie
dwóch lub więcej gatunków roSlin uprawnych, usytuowanych względem siebie
w jeden z przedstawionych poniżej sposobów:
uprawa mieszana bez wyraxnie zaznaczonych rzędów (ang. real mixed
cropping);
współrzędna gdy w tym samym rzędzie uprawiane są przemiennie
przynajmniej dwa gatunki roSlin (ang. intercropping);
naprzemianrzędowo gdy dwa lub więcej gatunków roSlin uprawianych jest
w wyraxnie zaznaczonych rzędach ułożonych przemiennie (ang. inter row);
podsiew, żywa Sciółka gdy w międzyrzędziach jednej roSliny uprawnej
wysiewane są nasiona innej roSliny, bez wyraxnie zaznaczonych rzędów
(ang. undersowing);
czasowo naprzemianrzędowo kiedy roSliny rosną w bezpoSrednim
sąsiedztwie tylko przez częSć sezonu wegetacyjnego (ang. structural).
Innym sposobem na urozmaicenie Srodowiska rolniczego jest wysiewanie
roSlin, które nie stanowią plonu handlowego, jednak przyczyniają się do wzrostu
jakoSci lub iloSci plonu właSciwych roSlin uprawnych. Szczególnie korzystne
oddziaływanie, mające charakter ochronny wobec upraw, ma miejsce
w przypadku roSlin będących:
barierą fizyczną przeciwko szkodnikom (ang. barier crops);
roSlinami pułapkowymi, na których gromadzą się szkodniki zanim zasiedlą
właSciwą roSlinę uprawną (ang. trap crops);
xródłem pokarmu dla organizmów pożytecznych (ang. food crops
for beneficial insects).
Pozytywny wpływ upraw wielogatunkowych na wzrost i zdrowotnoSć roSlin
(ograniczenie porażenia przez patogeny i szkodniki) możliwy jest tylko
w przypadku odpowiedniego doboru gatunków przeznaczonych do wspólnej
uprawy. Ze względu na właSciwoSci fizykochemiczne poszczególnych rodzin
botanicznych, gatunków, a czasem nawet odmian, nie wszystkie roSliny mogą
rosnąć obok siebie. Podstawowe kryteria, którymi należy się kierować przy
planowaniu tego rodzaju upraw to:
brak wzajemnego, ujemnego allelopatycznego oddziaływania;
zróżnicowany rodzaj systemu korzeniowego, ograniczający konkurencję
o składniki pokarmowe i o wodę;
dobór pod względem wzrostu i tempa rozwoju, tak aby w trakcie uprawy
roSliny nie zacieniały się wzajemnie;
odrębnoSć botaniczna roSliny nie powinny należeć do tych samych rodzin
(wyjątek stanowią niektóre uprawy mieszane), tak aby ograniczyć nadmierne
rozmnożenie oraz rozprzestrzenianie się chorób i szkodników.
127
1. Praktyczne zastosowanie różnych systemów upraw wielogatunkowych
Uprawa mieszana. Z uwagi na brak regularnych rzędów w tym rodzaju
uprawy, zbiór roSlin musi odbywać się równoczeSnie. System ten może więc być
stosowany tylko w odniesieniu do roSlin o takim samym okresie wegetacji
i o podobnym przeznaczeniu (np. mieszanki na pasze). Przykładem może być
uprawa mieszana dwóch odmian jęczmienia, o różnym stopniu wrażliwoSci
w stosunku do mączniaka prawdziwego traw [2]. Łączna uprawa odmiany
podatnej oraz wrażliwej na tego patogena przyczynia się do obniżenia stopnia
porażenia odmiany wrażliwej w porównaniu do uprawy jednorodnej tej
odmiany.
Uprawa współrzędna. Głównym celem takiej uprawy jest wykorzystanie
jak największej powierzchni pod uprawę warzyw. Najbardziej wydajna jest
uprawa, w której roSliny wysadzane są przemiennie, zarówno w obrębie jednego
rzędu, jak również pomiędzy rzędami, co przypomina układ pól na szachownicy.
W planowaniu uprawy współrzędnej niezwykle ważny jest dobór odpowiednich
roSlin, uwzględniający ich właSciwoSci chemiczne (allelopatia) i fizyczne (charakter
i szybkoSć wzrostu, rodzaj systemu korzeniowego, okres dojrzałoSci zbiorczej).
Znaczną oszczędnoSć powierzchni pola czy poletka można osiągnąć poprzez
wysiewanie/wysadzanie warzyw, które rosną szybko i wykorzystują wolną
przestrzeń zanim wolniej rosnące potrzebować będą więcej miejsca. Przykładem
takiego zestawienia może być rzodkiewka i pasternak oraz sałata i kapusta.
System ten praktykowany jest najczęSciej w ogrodnictwie amatorskim
i biodynamicznym.
Uprawa naprzemianrzędowa to właSciwie rodzaj uprawy współrzędnej,
z tą różnicą, że roSliny uprawne rosną przemiennie w kolejnych rzędach.
Aby plon był zadowalający, roSliny muszą być dopasowane pod względem cech
fizykochemicznych wymienionych wczeSniej. Uprawa naprzemianrzędowa jest
systemem znajdującym zastosowanie zarówno w ogrodnictwie amatorskim jak
też ekologicznym. Powszechnie praktykowanym sposobem jest np.
naprzemianrzędowa uprawa marchwi z cebulą, czy warzyw kapustnych
z roSlinami motylkowatymi (np. fasolą szparagową). W obu przykładach
najważniejszą korzyScią wynikającą z takiego rodzaju uprawy jest ograniczający
wpływ na występowanie ważnych szkodników warzyw: połySnicy marchwianki
(P. rosae) i wciornastka tytoniowego (Thrips tabaci) [3], oraz mszycy
kapuScianej (Brevicoryne brassicae) i pchełek (Phyllotreta spp.) [4-6]. Z kolei
kapusta uprawiana z pomidorem może być w mniejszym stopniu uszkadzana
przez gąsienice tantnisia krzyżowiaczka (Plutella xylostella) [7].
128
Podsiew czyli wysiewanie tzw. roSliny towarzyszącej pomiędzy rzędami
roSliny uprawnej. Przykładem może tu być wprowadzanie do międzyrzędzi
warzyw kapustnych koniczyny (Trifolium repens), sporka (Spergula arvensis)
lub innych roSlin, które charakteryzują się słabym wzrostem i niewysokim , lecz
zwartym pokrojem tzw. żywych Sciółek (ang. living mulch). Liczne badania
dotyczące wpływu podsiewu koniczyny białej w uprawach kapusty wykazały,
że ten rodzaj uprawy jest skutecznym sposobem na ograniczanie liczebnoSci
niektórych ważnych szkodników roSlin kapustnych, takich jak: mszyca kapuSciana
(B. brassicae) [6, 8, 9], pchełki (Phyllotreta spp.) [9, 10] i piętnówka kapustnica
(Mamestra brassicae) [6, 11, 12]. Podsiew koniczyny ogranicza też
występowanie wciornastka tytoniowego (T. tabaci) w uprawie kapusty oraz
pora [13-15]. RoSlinami towarzyszącymi właSciwej uprawie mogą być również
zioła, jak np. szałwia (Salvia officinalis) i tymianek (Thymus vulgaris).
Te aromatyczne roSliny, wysiane w uprawach warzyw kapustnych, wpływają na redukcję
uszkodzeń powodowanych przez tantnisia krzyżowiaczka (P. xylostella) [16, 17].
RoSliny barierowe czyli takie, które stanowią fizyczną przeszkodę dla
owadów latających. Aby skutecznie chroniły uprawiane roSliny, muszą być od
nich większe lub/i wyższe. Ponadto roSliny barierowe nie mogą być żywicielami
dla tych fitofagów, które zagrażają uprawianym warzywom. W ochronie marchwi
przed połySnicą marchwianką wysiewa się wokół pól/poletek uprawnych wysokie
roSliny, jak np. peluszkę. Z kolei dla uprawy grochu czy fasoli skuteczną zaporą
przed szkodnikami może być kukurydza [18]. Dawniej praktykowanym sposobem
było też wysiewanie na obrzeżach pól, konopi, a także bobu i fasoli tycznej.
RoSliny pułapkowe stosuje się w celu zwabienia agrofaga, niepożądanego
na roSlinach uprawnych. Aby przywabione owady (potencjalne szkodniki) złożyły
jaja na roSlinach pułapkowych, muszą one stanowić wartoSciowy pokarm dla
ich larw. Przykładem roSlinnej pułapki dla tantnisia krzyżowiaczka jest jarmuż
wysiewany wokół pola z kapustą [19, 20]. Podobnie gorczyca, wysiana co
kilkanaScie rzędów, może skutecznie ograniczyć występowanie tego motyla na
roSlinach kapusty [21].
RoSliny będące xródłem pokarmu dla organizmów redukujących
liczebnoSć szkodliwych agrofagów parazytoidów i drapieżców. Od dostępnoSci
pokarmu oraz jego wartoSci odżywczej zależy długoSć życia oraz potencjał
rozrodczy najważniejszych entomofagów: pasożytniczych błonkówek
(Hymenoptera) z rodziny gąsienicznikowatych (Ichneumonidae),
męczelkowatych (Braconidae) i bleskotkowatych (Chalcididae), a także
muchówek bzygowatych (Syrphidae) i rączycowatych (Tachinidae) oraz
sieciarek złotookowatych (Chrysopidae) i innych. Szczególnie wartoSciowym
xródłem pożywienia dla tych owadów są roSliny zaopatrzone w łatwo dostępny
129
nektar i pyłek kwiatowy głównie z rodziny krzyżowych (Brassicaceae)
i baldaszkowatych (selerowatych) (Apiaceae) [22]. RoSliny te pełnią również
rolę kryjówek zwłaszcza w upalne dni, gdy intensywna insolacja hamuje
aktywnoSć parazytoidów.
Wpływ upraw wielogatunkowych na liczebnoSć agrofagów nie jest
jednoznaczny. Risch [23], opierając się na wynikach prac, w których badano
wpływ zróżnicowania gatunkowego upraw na występowanie 140 gatunków
owadów, stwierdził, że w 53% przypadków następowało zmniejszenie liczebnoSci
fitofagów, w 18% zwiększenie, a w 29% brak reakcji. Oznacza to, że w obrębie
poszczególnych układów działają różne mechanizmy, decydujące o rezultacie
połączenia dwóch lub większej liczby uprawianych gatunków. Przy planowaniu
takiej uprawy konieczne jest uwzględnienie zarówno wzajemnych oddziaływań
pomiędzy roSlinami, jak też pomiędzy roSlinami i owadami. Poznanie złożonoSci
tych interakcji jest warunkiem do opracowania optymalnych układów, które
w sposób powtarzalny będą przynosiły oczekiwany rezultat.
Wyniki dotychczasowych badań pozwalają na wyszczególnienie pewnych
prawidłowoSci, dotyczących zachowań okreSlonych grup owadów wobec
bodxców pochodzących ze Srodowiska w szczególnoSci tych, których xródłem
są roSliny. Rmietki i inne muchówki przy wyborze roSliny żywicielskiej kierują
się bodxcem zapachowym często jest to zapach uszkodzonych roSlin. Wobec
tego, celowe byłoby wprowadzenie do uprawy takiej roSliny towarzyszącej,
która wydzielałaby substancje zapachowe maskujące zapach roSliny żywicielskiej
[24], zmieniające fizjologię tych roSlin [25] lub wydzielające substancje o działaniu
repelentnym dla agrofagów [3]. Teoria stworzenia kamuflażu chemicznego została
jednak podważona przez Fincha i wsp. [26-28], którzy dla wyjaSnienia procesu
wyboru roSliny żywicielskiej przez owada zaproponowali nową hipotezę tzw.
właSciwych/niewłaSciwych lądowań , według której duża liczba niewłaSciwych
lądowań decyduje o rezygnacji z zasiedlenia roSliny przez owada w obszarze
objętym uprawą współrzędną. Takie roSliny jak groch czy koniczyna biała,
otaczające warzywa kapustne, powodowały dezorientację Smietki kapuScianej
(Delia radicum) [29-31].
Niektóre owady, jak np. mszyce, odnajdują roSlinę żywicielską kierując się
bodxcem wzrokowym na podstawie kontrastu pomiędzy zieloną barwą liSci
a podłożem. Dodatkowe roSliny, nie stanowiące pokarmu dla mszyc, rosnące
w międzyrzędziach roSlin żywicielskich (np. podsiew koniczyny białej w kapuScie)
stanowią kamuflaż wizualny dla tych owadów [32, 33]. Uskrzydlone migrantki
lą dują zarówno na właSciwych roSlinach uprawnych, jak i na tych uprawianych
dodatkowo, w bezpoSrednim sąsiedztwie. Kolejne niewłaSciwe lądowania
prowadzą do zniechęcenia owada, który w rezultacie opuszcza pole [26-28].
Obserwując motyle dzienne (np. bielinki), które oblatują pole siadając
130
i wzbijając się w powietrze, można odnieSć wrażenie, że odnajdują one roSliny
żywicielskie metodą prób i błędów . Nie wiadomo dokładnie jakie sygnały
ułatwiają motylom lokalizację odpowiednich roSlin, jednak ich wysoka
skutecznoSć w zasiedlaniu właSciwych roSlin żywicielskich wyklucza
przypadkowoSć lądowań. Prawdopodobnie owady te kierują się bodxcami
wzrokowymi i potrafią lokalizować roSliny żywicielskie już podczas lotu [34].
Dobrym przykładem motyla o dużych zdolnoSciach poszukiwawczych jest
bielinek rzepnik (Pieris rapae), który nie reaguje na obecnoSć dodatkowych
roSlin w uprawie [9, 12].
Dla motyli nocnych, które uaktywniają się w godzinach wieczornych, bodxce
wizualne nie mają znaczenia. W odszukaniu roSliny żywicielskiej owady te kierują
się głównie bodxcami zapachowymi [34]. Silnym atraktantem dla motyli tantnisia
krzyżowiaczka są olejki gorczyczne wydzielane przez roSliny kapustne. Dlatego
też duże powierzchnie uprawne warzyw należących do tej rodziny są dla tantnisia
xródłem intensywnego, wabiącego zapachu. Wprowadzenie do uprawy roSlin
wydzielających zupełnie inne związki zapachowe, jak np. aromatyczne zioła
(szałwia, tymianek) lub pomidory, może znacznie osłabić zdolnoSci poszukiwawcze
tych owadów [7, 16, 17]. W przypadku piętnówki kapustnicy poważną
przeszkodę, znacznie ograniczającą zasiedlenie roSlin , stanowi koniczyna wysiana
pomiędzy rzędami warzyw kapustnych [6, 11, 12, 30]. Przypuszczalnie spełnia
ona rolę bariery fizycznej uniemożliwiającej swobodny lot motyli piętnówki, które
poruszają się nisko nad ziemią, na wysokoSci roSlin. Jednak to, co dla motyli
piętnówki jest utrudnieniem, staje się korzystne dla innych owadów zwłaszcza
drapieżnych chrząszczy z rodziny biegaczowatych (Carabidae) i kusakowatych
(Staphylinidae) które w bardziej urozmaiconym Srodowisku znajdują lepsze
miejsca do schronienia i rozwoju. Ma to oczywiScie dalsze konsekwencje
w procesach regulacji liczebnoSci fitofagów [4, 6, 35]. W przypadku gąsienic
piętnówki, które poszukując pokarmu przemieszczają się pomiędzy roSlinami,
podsiew koniczyny oznacza większe ryzyko spotkania z drapieżnymi
chrząszczami. Dla gąsienic, które zwykle rozwijają się na tej samej roSlinie, na
której zostały złożone jaja (np. tantniS krzyżowiaczek i bielinek rzepnik) takie
zagrożenie jest znacznie mniejsze. Gąsienice tych motyli, żerując na powierzchni
liSci nie pozostają jednak całkowicie bezpieczne narażone są głównie na atak
pasożytniczych błonkówek. Jest to najważniejsza grupa naszych owadzich
sprzymierzeńców, przyczyniających się do regulacji liczebnoSci agrofagów.
JednoczeSnie są to owady bardzo wrażliwe na działanie insektycydów [36], stąd
też na polach objętych chemiczną ochroną ich liczba ulega znacznemu
ograniczeniu. Ponadto duże obszary upraw jednogatunkowych są łatwym xródłem
pokarmu dla roSlinożerców, jednak nie stwarzają korzystnych warunków do
131
rozwoju entomofagom. Postacie dorosłe błonkówek, muchówek i sieciarek
odżywiają się bowiem pyłkiem i nektarem kwiatowym, którego jakoSć
i dostępnoSć decyduje o ich płodnoSci i długoSci życia [22]. NajwartoSciowszym
xródłem pokarmu są dla nich kwiaty roSlin z rodziny krzyżowych
i selerowtych wytwarzają ce łatwo dostępny nektar, z którego mogą korzystać
owady posiadające gryzący (błonkówki) lub liżący (muchówki) aparat gębowy.
ObecnoSć takich roSlin w pobliżu lub w obrębie pola uprawnego stymuluje rozwój
i aktywnoSć organizmów pożytecznych, stanowiąc dla nich bazę pokarmową,
jak również miejsce schronienia. Tak więc działania mające na celu ochronę
stanowisk dzikiej roSlinnoSci, pozostawianie tzw. pasów kompensacyjnych w
postaci nieuprawianych i nieodchwaszczanych fragmentów pola czy wreszcie
celowe wysiewanie roSlin nektarodajnych, mają korzystny wpływ na
występowanie pożytecznej entomofauny.
Wzrost bioróżnorodnoSci w obrębie pól uprawnych wpływa na wzbogacenie
sieci powiązań troficznych, a tym samym prowadzi do wzrostu stabilnoSci
agroekosystemów [37]. Aspekt ten ma szczególne znaczenie w rolnictwie polskim,
cechującym się wysoko zróżnicowanym krajobrazem i korzystną strukturą,
sprzyjającą utrzymaniu bogatych zasobów biologicznych. Przedstawione wyżej
przykłady pokazują, w jaki sposób można ograniczyć opanowanie roSlin
uprawnych przez agrofagi, nie stosując w tym celu chemicznych Srodków ochrony,
których użycie nie tylko wpływa na wzrost kosztów produkcji, lecz przede
wszystkim ma negatywny wpływ na Srodowisko. NiewłaSciwe stosowanie
preparatów chemicznych prowadzi też do uodporniania się szkodników na te
substancje [38], co skutkuje spadkiem efektywnoSci wykonywanych zabiegów.
Również w związku z dostosowywaniem naszego rolnictwa do wymagań Unii
Europejskiej, wycofuje się wiele spoSród stosowanych dotychczas substancji
biologicznie czynnych, wchodzących w skład Srodków ochrony roSlin [38].
JednoczeSnie obserwuje się systematyczny wzrost zainteresowania oraz
promowanie produktów opartych na technologiach proekologicznych,
a wymagania konsumentów względem cech jakoSciowych żywnoSci wymuszają
na rolnikach/ogrodnikach ograniczenie stosowania pestycydów [40, 41].
Jakkolwiek wprowadzenie odpowiednich roSlin towarzyszących do uprawy
umożliwia uzyskanie dobrej jakoSci plonu, to jednak w uprawach
wielogatunkowych w wyniku konkurencji roSlin o wodę, Swiatło i składniki
pokarmowe dochodzić może do znacznego obniżenia plonu ogólnego. Plon
kapusty uprawianej z koniczyną białą może być niższy nawet o 30-50%
w porównaniu do chronionej chemicznie uprawy jednorodnej. Podobny spadek
plonu obserwowano w przypadku podsiewu koniczyny w uprawie pora [11, 13].
Natomiast w naprzemianrzędowej uprawie marchwi z cebulą stwierdzono
132
zwiększenie plonu marchwi oraz zmniejszenie plonu cebuli [2]. Prowadzenie upraw
współrzędnych wiąże się z utrudnieniem zwalczania chwastów. JednoczeSnie taki
system uprawy sprzyja zachwaszczeniu pola zwłaszcza w przypadku
zastosowania podsiewu [13].
Niekorzystne aspekty uprawy wielogatunkowej, często ekonomicznie nie do
zaakceptowania, stanowią ważną przeszkodę w powszechnym stosowaniu tego
systemu w przypadku dużych upraw produkcyjnych. W związku z tym uprawa
współrzędna, naprzemianrzędowa czy podsiew miały jak dotąd zastosowanie
głównie w gospodarstwach biodynamicznych oraz ogródkach przydomowych
czy działkowych. Jednakże, wraz ze wzrostem SwiadomoSci ekologicznej,
następuje dynamiczny rozwój rolnictwa zrównoważonego zgodnego z zasadami
dobrej praktyki ochrony roSlin. Opracowywane są programy integrowanej
produkcji, w których dąży się do ograniczenia stosowania metod chemicznych
i iloSci używanych agrochemikaliów. Wykorzystanie uprawy współrzędnej warzyw
z innymi roSlinami jest więc jednym ze sposobów realizacji tych założeń.
Zastosowanie takiego systemu uprawy w integrowanej produkcji wymaga
dopracowania od strony agrotechnicznej, jednak przede wszystkim konieczne
jest zaakceptowanie zarówno przez producentów, jak i przez rynek ryzyka
zmniejszenia plonu na rzecz jego jakoSci. W ogólnym bilansie najważniejszą
korzyScią wynikającą ze wzbogacania różnorodnoSci gatunkowej pól uprawnych
jest szansa na zachowanie nieskażonego Srodowiska rolniczego i produkcja
żywnoSci wolnej od pozostałoSci stosowanych pestycydów, bezpiecznej dla
zdrowia człowieka.
PiSmiennictwo
[1] Wiech K., Robak J., 1998. Choroby i szkodniki warzyw. Plantpress, Kraków,
311s.
[2] Wiech K., 2000. Uprawa współrzędna w integrowanej produkcji warzyw.
Ochrona RoSlin, 9: 33-34.
[3] Uvah I.I.I., Coaker T.H., 1984. Effect of mixed cropping on some insect
pests of carrots and onion. Ent. Exp. Appl., 36: 159-167.
[4] Dempster J.P., Coaker T.H., 1974. Diversification of crop ecosystems as a
means of controlling pests. In: D. Price Jones & M.E. Solomon (eds),
Biology in Pest and Disease Control, John Wiley & Sons, New York: 106-114.
[5] Tukahirva E.M., Coaker T.H., 1982. Effect of mixed cropping on some
insect pests of brassicas: reduced Brevicoryne brassicae infestation and influ-
ences on epigeal predators and the disturbance of oviposition in
133
Delia brassicae. Ent. Exp. Appl., 32: 129-140.
[6] Wiech K., 1993. Wpływ współrzędnej uprawy póxnej kapusty z koniczyną
białą i fasolą szparagową na występowanie szkodliwej i pożytecznej
entomofauny. Rozprawa habilitacyjna nr 177, Zesz. Nauk. AR im. H. Kołłątaja
w Krakowie.
[7] Talekar N.S., Lee S.T., Huang S.W., 1986. Intercropping and modification
of irrigation method for the control of diamondback moth. Diamondback Moth
Management: Proceedings of the First International Workshop. Shanhua,
Taiwan, AVRDC: 145-155.
[8] Lehmhus J., Vidal S., Hommes M., 1996. Population dynamics of herbivorus
and beneficial insects found in plots of white cabbage undersown with clover.
IOBS/WPRS Bull., 19: 115-121.
[9] Wiech K., 1996. Intercropping as possible method of cabbage pest control
in Poland. BCPC Pests & Diseases, Brighton, 6C-I, 675-678.
[10] Latheef M.A., Ortiz J.H., 1984. Influence pf companion herbs on Phyllotreta
cruciferae (Coleoptera: Chrysomelidae) populations on collard plants.
J. Econ. Entom., 77: 1180-1184.
[11] Theunissen J., Booij C.J.H, Lotz L.A.P., 1995. Effects of intercropping
white cabbage with clover on pest infestation and yield. Ent. Exp. Appl.,
74: 7-16.
[12] Wiech K., Kałmuk J., 2004. Influence of undersowing white cabbage with
white clover on the occurrence of some Lepidoptera pest. Proceedings of
the XVI Slovak and Czech Plant Protection Conference, Acta Fytotech.
Zootech., 7: 351-355.
[13] Theunissen J., Shelling G. 1997. Pest and disease management by inter-
cropping: suppression of thrips and rust in leek. Int. J. Pest Manag.,
42: 227-234.
[14] Legutowska H., Tomczyk A., 1999. LiczebnoSć populacji wciornastków
a chemiczny skład liSci porów w uprawie współrzędnej z koniczyną. Prog.
Plant Protection/Post. Ochr. RoSlin, 39: 467-469.
[15] Legutowska H., Theunissen J., 2003. Thrips species in leeks and their
undersown intercrops. IOBS/WPRS Bull., 26: 177-182.
[16] Dover J.W., 1985. The responses of some Lepidoptera to labiate herb
and white clover extracts. Ent. Exp. Appl., 39:177-182.
[17] Dover J.W., 1986. The effect of labiate herbs and white clover on Plutella
xylostella oviposition. Ent. Exp. Appl., 42:243-247.
[18] Alteri M.A., Doll J.D., 1978. Some limitations of weed biocontrol in tropi-
cal ecosystems in Columbia. Proceedings IV International Symposium on
Biological Control of Weeds. University of Florida, Gainesville: 74-82.
[19] Mitchell E.R., Hu G.Y., Okine J.S., 1997. Diamondback moth (Lepidoptera:
134
Plutellidae) infestation and parasitism by Diadegma insulare (Hymenoptera:
Ichneumonidae) in collards and adjacent cabbage fields. Florida Entom.,
80: 54-62.
[20] Mitchell E.R., 1999. Trap Crops Prove Irresistible to Diamondbacks.
Agricultural Research Magazine, 47(3), www.ars.usda.gov/is/AR/archive/
mar99/diam0399.htm.
[21] Srinivasan K., Moorthy P.N., 1992. The development and adoption of
integrated pest management for major pests of cabbage using Indian mustard
as a trap crop. Management of Diamondback Moth and Other Crucifer Pests.
Proceedings of the Second International Workshop. Shanhua, Taiwan,
AVRDC: 511-521.
[22] Idris A.B., Grafius E., 1997. Nectar-collecting behavior of Diadegma
insulare (Hymenoptera: Ichneumonidae), a parasitoid of diamondback moth
(Lepidoptera: Plutellidae). Envir. Entom., 26: 114-120.
[23] Risch S.J., 1983. Intercropping as cultural pest control: prospects
and limitations. Envir. Manag., 7: 9-14.
[24] Tahvanainen J.O., Root R.B., 1972. The influence of vegetational diversity
on the population ecology of a specialized herbivore, Phyllotreta crucifera
(Coleoptera: Chrysomelidae). Oecologia, 10: 321-346.
[25] Theunissen J., 1994. Effects of intercropping on pest populations
in vegetable crops. IOBS/WPRS Bull., 17: 153-158.
[26] Finch S., 1996. Appropriate/inappropriate landings , a mechanism
for describing how undersowing with clover affects host plant selection by
pest insects of brassica crops. IOBS/WPRS Bull., 19: 102-106.
[27] Finch S., Kienegger M., 1999. Host-plant finding by insects appropri-
ate/inappropriate landings a mechanism based on the behaviour of pest in
sects of cruciferous crops. IOBS/WPRS Bull., 22: 157-161.
[28] Finch S., Collier R.H., 2000. Host plant selection by insects a theory
based on appropriate/inappropriate landings by pest insects of cruciferous
plants. Ent. Exp. Appl., 96: 91-102.
[29] McKinlay R.G., McCreath M., Armstrong G., 1996. Undersowing cab-
bages with clover and its effect on the infestation levels of the cabbage rot fly.
IOBS/WPRS Bull., 19: 122-127.
[30] Kienegger M., Finch S. 1996. The effect of undersowing with clover on
host-plant selection by pest insects of brassica crops. IOBS/WPRS Bull.,
19: 108-114.
[31] Theunissen J. 1997. Undersowing cabbage crops as a pest reducing prin-
ciple. International Symposium on Pest of Brassica Crops, Biuletyn
Warzywniczy XLVII: 23-32.
[32] Smith J.G., 1976. Influence of crop backgrounds on aphids and other
135
phytophagous insects on Brussels sprouts. Ann. App. Biol., 83: 1-13.
[33] Feeny P.P., 1976. Plant apparency and chemical defence. In: J. Wallace &
R. Mansell (eds,), Biochemical Interactions Between Plant and Insects. Rec.
Adv. Phytochem., 10: 1-40.
[34] Bukovinszky T., Potting R.P.J., Clough Y., van Lenteren J.C., Vet L.E.M.,
2004. The role of foraging behaviour in the spatial dynamics of herbivores in
heterogeneous habitats. Multitrophic interactions in simple and diversified
habitats. PHD Thesis, Wageningen University, 4: 53-70.
[35] Root R.B., 1973. Ogranization of a plant-arthropod association in simple
and diverse habitats: the fauna of collards (Brassica oleracea). Ecological
Monograph, 43: 95-124.
[36] Boczek J., 1992. WrażliwoSć wrogów naturalnych na insektycydy.
Niechemiczne metody zwalczania szkodników roSlin. Wydawnictwo SGGW,
Warszawa: 170-177.
[37] Lipa J.J., 1978. Ekologiczne podstawy biologicznego zwalczania
szkodników. Biologiczne metody walki ze szkodnikami roSlin. PWN,
Warszawa, 1:11-31.
[38] Kobayashi S., Aida S., Kobayashi M., Nonoshita K., 1992. Studies on
resistance of Diamondback moth to insect growth regulators. Management
of Diamondback Moth and Other Crucifer Pests. Proceedings of the Second
International Workshop, AVRDC, Shanhua, Taiwan: 383-390.
[39] Rozporządzenie MRiRW z dnia 20.01.2004 r. Rozporządzenie w sprawie
szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie Srodków ochrony
roSlin do obrotu i stosowania. www.bip.minrol.gov.pl.
[40] Dąbrowski Z.T., 2001. Wskaxniki i kryteria oceny programów integrowanej
ochrony roSlin. Progress in Plant Protection, 41: 77-87.
[41] Dąbrowski Z.T., Wiech K., 2003. Quality requirements by consumers
determining needs for Integrated Pest Management on vegetable crops in
Poland. Ann. Warsaw Agric. Univ. - SGGW, Horticult. Landsc. Architect.
24, 2003:5-13.
prof. dr hab. Kazimierz Wiech
dr Jolanta Kałmuk
Katedra Ochrony RoSlin
Wydział Ogrodniczy AR w Krakowie
Al. 29 Listopada 54, 31-425 Kraków
e-mail: kwiech@ogr.ar.krakow.pl
136
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Wiech WielbicielPolicjien 136132 136page 13629 (136)Wiech Czyscioszek136(b1) 0012 (136)NAUKA 4 10 127 136porażenie wiech przez fusarium poae136(b1) 02więcej podobnych podstron