Farmakoterapia
Ukąszenia przez owady
 pierwsza pomoc i profilaktyka
Nie ma nic piękniejszego, niż wakacyjny, letni wieczór w wyniku czego następuje zmniejsze-
nie ognisk zapalnych (zaczerwienienia,
na łonie natury. Niestety, sielankę zakłóca często natręc-
obrzęków i wysięków skórnych). Doda-
tek chlorowodorku lidokainy łagodzi
two owadów, które rzucają się na nas, kąsają, kłują, wy-
świąd i ból w miejscu ukłucia. Podob-
sysają krew, pozostawiając swędzące bąble. ny efekt wykazuje siarczan antazoliny
 nafazolina  środek powodujący
skurcz naczyń krwionośnych i łagodzą-
Większość insektów jest nieszkodliwa spotykamy je przy żywności, a zwłasz- cy objawy stanu zapalnego. Jednym
dla człowieka, ponieważ tylko niektó- cza przy surowym mięsie, słodyczach z częściej kupowanych preparatów
re gatunki spośród nich kłują lub gryzą i owocach. Ze względu na ich stosun- miejscowych jest preparat z dimetin-
ludzi, np. komary, bąki, osy, pszczoły kowo dużą agresywność osy stanowią denem, substancją o działaniu prze-
i szerszenie  wśród owadów kłują- największe zagrożenie dla człowieka, ciwhistaminwym, przeciwświądowym
cych, albo pchły i kleszcze  wśród a przez to mają duże znaczenie dla i miejscowo znieczulającym.
owadów gryzących. alergologów.
Nagłe przypadki
Podczas kłucia lub gryzienia do ludz- Największą osą jest szerszeń, który Ukąszenia przez pszczoły, osy czy
kiej tkanki dociera ślina owada. W je- swe gniazda buduje w dziuplach i na szerszenie w szyję lub język, względnie
go miejscu powstaje okrągły punkt na poddaszach. Ze względu na imponu- w błonę śluzową jamy ustnej, wymaga-
skórze, który czerwieni się, swędzi i na- jące rozmiary, uważany jest za najnie- ją natychmiastowej pomocy lekarskiej,
brzmiewa. Wkrótce zostaje podrażnio- bezpieczniejszego, choć w rzeczywi- ponieważ powstające obrzmienie w re-
ny mechanicznie, na skutek drapania stości szerszenie nie są szczególnie jonach gardła może doprowadzić do
lub pocierania ubraniem, a rosnąca agresywne  atakują jedynie w okolicy uduszenia.
opuchlizna powoduje nasilenie się swych gniazd, jako jedyne poszukują
objawów. Objawy te to wynik reakcji karmy nocą, przyciąga je światło. Lekarz pogotowia ratunkowego, w ce-
obronnych organizmu na obce białka lu wywołania szybkiej reakcji obron-
występujące w ślinie owada. Doraz
na pomoc po użądleniu nej organizmu, wstrzykuje dożylnie
Natychmiastowe schłodzenie użądlo- lek przeciwhistaminowy i kortyzon.
Owady błonkoskrzydłe nego lub ukąszonego miejsca zapo- W niektórych przypadkach może być
W Polsce występuje około 6 tysięcy biega rozprzestrzenianiu się substancji konieczna stała obserwacja ukąszo-
gatunków owadów błonkoskrzydłych. obcych, wstrzykniętych przez owada nego w szpitalu, np. w przypadku
Spotykamy się z nimi praktycznie co- i przerywa rozwijające się reakcje za- reakcji alergicznych. W Polsce z po-
dziennie w miesiącach z dodatnimi tem- palne. Należy pamiętać, że pszczoły wodu użądleń ginie kilkadziesiąt osób
peraturami (kwiecień-paz
dziernik). ze względu na obecność haczyków rocznie. W części przypadków zgon
na powierzchni żądła, nie mogą go jest spowodowany reakcją toksyczną
Rodzina pszczół obejmuje wszystkie usunąć po użądleniu człowieka, co po zaatakowaniu człowieka przez
gatunki pszczół oraz trzmiele. Trzmiele odróżnia je od os, które mogą żąd- rój. Wkrótce po gwałtownej reakcji
ze względu na swoją wielkość i głośne lić wielokrotnie. Po ukąszeniu żądło skórnej, u ludzi mających alergię na
brzęczenie budzą respekt, ale w rze- pszczoły łącznie z tylną częścią jej tu- jad pszczeli, pojawiają się duszności
czywistości są bardzo opanowanymi łowia odrywa się i pozostaje w tkance i objawy wstrząsu anafilaktycznego.
owadami, żądlą jedynie jeśli zagrożo- człowieka, a pszczoła umiera. Żądło Pacjent jest bardzo niespokojny. Po-
na jest społeczność. to należy natychmiast usunąć, aby jawia się zbyt głębokie i intensywne
w miejscu ukłucia pozostała możliwie oddychanie, puls przyspiesza, a tętno
Osy stanowią bardzo liczną grupę najmniejsza ilość trucizny. spada. Kończyny stają się zimno-wil-
systematyczną, są wśród nich gatunki gotne i bladoszare, a twarz blednie.
żyjące samotnie i w zorganizowanych Chłodzenie można przeprowadzić W takim przypadku natychmiastowa
społecznościach. W przeciwieństwie za pomocą zimnego kompresu lub pomoc lekarska jest bardzo ważna.
do pszczół żywią się poza cukrami żelu. W aptekach można zakupić bez W celu stabilizacji układu krążenia le-
również pokarmem białkowym, głów- recepty miejscowe leki złożone w for- karz pogotowia wstrzykuje adrenalinę.
nie upolowanymi owadami. Owady mie żelu, kremu czy aerozolu, łączące Przeciwko alergicznym reakcjom zapal-
te, często budujące gniazda w ziemi, działanie składnika przeciwhistamino- nym są stosowane glikokortykosteroidy
żyją w pobliżu człowieka. Najczęściej wego, który hamuje reakcje alergiczne, i leki przeciwhistaminowe. Przeciwko
30
Farmakoterapia
duszności może okazać się konieczna się konieczne zastosowanie terapii an- wiem od wielu czynników  głównie od
teofilina. Między jadem pszczół i os tybiotykowej. temperatury i wilgotności, które sprzyjają
a jadem szerszeni występuje alergia wylęganiu się pasożytów z jaj, powsta-
krzyżowa. Choroby układowe wywołane waniu różnych form rozwojowych oraz
ukąszeniem przez komary w poszukiwaniu żywicieli. Najlepsze
Każda osoba, która wie, że ma Podczas gdy w naszej szerokości geo- warunki klimatyczne występują w Polsce
alergię na jad pszczół i os, powin- graficznej uciążliwe ukąszenia przez w okresie od wczesnej wiosny (przełom
na być wyposażona, szczególnie komary są niegroz
ne, to w tropikalnych marca i kwietnia), do wczesnej jesieni
w sezonie wiosenno-letnim, w ze- i subtropikalnych strefach są one obar- (końca września). W Polsce występują 3
staw pierwszej pomocy, składają- czone wysokim ryzykiem. Niezwykle podstawowe gatunki kleszczy  Ixodes
cy się z leków antyhistaminowych, ważna jest profilaktyka zimnicy (ma- ricinus, Rhipicephalus sanguineus, Der-
kortykosteroidów doustnych oraz larii), na którą nie wynaleziono do- macentor reticulatus. Oczekują na swo-
z adrenaliny w formie strzykawki tychczas szczepionki. W profilaktyce je ofiary (ludzi i zwierzęta) na liściach
automatycznej. Leki trzeba przyjąć stosuje się chemioprofilaktykę. Wybór krzewów bądz
wysokich traw.
natychmiast po użądleniu. leku zależy od regionu malarycznego,
długości pobytu oraz oporności na leki. Cykl rozwojowy kleszczy może trwać
Nie każdy obrzęk jest Osoby wyjeżdżające w tereny zagro- od kilku miesięcy do kilku lat. Nieod-
dramatyczny żone, powinny zasięgnąć informacji zownym warunkiem przejścia z jedne-
Często pacjenci utożsamiają silne reak- w poradniach chorób tropikalnych oraz go stadium rozwojowego kleszcza do
cje miejscowe z alergią. W przypadku punktach szczepień dla osób wyjeż- następnego jest spożycie krwi  żywi-
obrzmienia stawów najpierw wskaza- dżających, na temat chemioprofilakty- ciela  człowieka lub zwierzęcia. Nie-
ne jest zażycie doustnych leków prze- ki malarii, sytuacji epidemiologicznej które gatunki kleszczy mogą przeżyć
ciwhistaminowych, np. zawierających i koniecznych zaleceń. kilka lat bez dostępu do pożywienia.
cetyryzynę. Przyjmuje się 1 tabletkę
na dobę wieczorem. Przy cięższych Ugryzienia przez pchły Samice kleszczy składają jaja w od-
obrzmieniach mogą jednak być stoso- Ugryzienia przez pchły dają typowe osobnionych miejscach, porośniętych
wane zapobiegawczo. W przypad- objawy. Mamy tutaj do czynienia naj- gęstą i wysoką na kilka-kilkadziesiąt
ku obrzmienia ze stanem zapalnym częściej z ugryzieniami w trzech sku- centymetrów roślinnością. Dorosłe sa-
sensowne jest stosowanie maści lub pieniach, zlokalizowanymi blisko siebie mice niektórych kleszczy składają jed-
aerozoli zawierających glikokortykoste- na pewnym obszarze skóry. Leczenie, norazowo około 100 jaj, inne nawet
roidy. Zaczerwienienie i obrzęk, które podobnie jak przy ukąszeniach koma- 3000 do 6000. Larwy wszystkich ga-
utrzymują się przez kilka dni po uką- rów, jest objawowe. Aby było ono sku- tunków kleszczy opuszczają jaja po
szeniu przez owada, niejednokrotnie teczne i trwałe, ważne jest znalezienie około 2 tygodniach.
doprowadzają do powstania wtórnej z
ródła pochodzenia pcheł. Pchły na
infekcji. Zdarza się to szczególnie czę- krótko przedostają się do krwi i potra- Przedostają się na trawę lub krzewy
sto po ugryzieniu przez bąki. W tym fią ją wyssać z ludzkiej skóry. Poza tym w poszukiwaniu pierwszego posił-
przypadku pomocne są okłady z riva- żyją w ubraniach, tekstyliach lub sier- ku z krwi. Jeśli człowiek lub zwierzę
nolu lub maści z jodowanym powido- ści zwierząt, najczęściej psów i kotów. przejdzie obok  kleszcze opadają na
nem. Miejsca po ukłuciach, z dużym Należy odpowiednio stosować środki nich i pełzną po skórze w poszukiwa-
odczynem zapalnym, szczególnie przeznaczone do niszczenia pcheł na niu takiego miejsca na niej, z którego
u dzieci, ale także u dorosłych, moż- zwierzętach domowych i w pomiesz- mogą z łatwością pobrać pokarm. Po
na przetrzeć 70% spirytusem salicylo- czeniach. napiciu się krwi, kleszcze odpadają ze
wym, a następnie zapędzlować 1-2% skóry gospodarza i wracają do swego
roztworem wodnym lub spirytusowym Ugryzienia przez kleszcze środowiska, oczekując na kolejnego
gencjany. Nie wygląda to może zbyt Kleszcze dokonały kolonizacji niemal żywiciela.
estetycznie, ale terapia jest bardzo sku- wszystkich ekosystemów. W Polsce,
teczna, gdyż zapobiega powikłaniom w każdym regionie kraju, spotkać je Po pierwszym posiłku, złożonym z krwi,
bakteryjnym w miejscu ukłucia. Strupki można zarówno w lasach jak i na łą- larwy przeobrażają się w stadium
po ukłuciu szybciej się goją po nało- kach, w parkach i na skwerach miejskich, nimfy i zaczynają szukać nowego
żeniu maści cynkowej z kwasem sali- jak również w ogródkach przydomo- gospodarza. Nimfy są tak drobnych
cylowym. Jeżeli stan zapalny obejmie wych. Pojawianie się kleszczy ma cha- rozmiarów, że często mogą pozostać
dużą powierzchnię, to może okazać rakter sezonowy. Ich rozwój zależy bo- niezauwożane. Zwiększa to prawdo-
31
Farmakoterapia
SCHEMAT SZCZEPIENIA P/KLESZCZOWEGO
powinno być zdezynfekowane (70%
Uodpornienie Odstęp czasu między spirytus skażony chlorheksydyną). Nie-
Dawka
podstawowe podaniem stety, mimo dezynfekcji nie można wy-
kluczyć przeniesienia przez kleszcza
1 dawka 0,5 ml domięśniowo
bardzo groz
nych chorób  boreliozy
czy kleszczowego zapalenia mózgu.
1-3 m-ce po pierwszym
2 dawka 0,5 ml domięśniowo
szczepieniu
W działaniach profilaktycznych nie-
zmiernie istotne jest unikanie ekspozycji
9-12 m-cy po drugim
3 dawka 0,5 ml domięśniowo
na zakażenie, poprzez stosowanie me-
szczepieniu
tod ochrony osobistej przed ukłuciem
3 lata od ostatniego
Dawka przypominająca 0,5 ml domięśniowo przez kleszcza, takich jak: używanie
szczepienia
odpowiedniej odzieży, stosowanie pre-
paratów odstraszających (repelentów),
podobieństwo przeniesienia przez nie czułkom. Kleszcze wydzielają do rany wczesne i ostrożne usuwanie kleszczy
groz
nych chorób. Po napiciu się krwi specjalną substancję  tzw. cement. Po- ze skóry, gotowanie bądz
pasteryza-
nimfa osiąga stadium pasożyta doro- woduje to, że usunięcie kleszcza nawet cja mleka pochodzącego od zwierząt
słego. Dorosłe samice kleszczy żywią po jego śmierci jest wyjątkowo trudne. z terenów endemicznych.
się krwią gospodarza przez 8-12 dni. Występują kolejno fazy ssania krwi
W niektórych przypadkach, pijąc jego i wydzielania śliny. Ślina osłabia reakcje Obecnie najlepszą i najpewniejszą
krew, powiększają swą wyjściową ma- obronne gospodarza. Następuje ssanie metodą zabezpieczenia przed klesz-
sę ciała aż 100-krotnie. Samice kopulu- gwałtowne, czyli przyspieszenie kolej- czowym zapaleniem mózgu i jego
ją z samcami kleszczy przybywając na nych faz wydzielania śliny i ssania krwi. następstwami jest przeprowadzenie
ciele gospodarza, po czym odpadają W tym momencie możliwość przeniesie- pełnego cyklu szczepienia ochronne-
i składają jaja w odosobnionym miej- nia chorób jest największa. Ryzyko prze- go. Szczepienie jest w szczególno-
scu  dając początek nowemu cyklowi niesienia zarazków chorobotwórczych ści zalecane osobom zatrudnionym
rozwojowemu. jest proporcjonalne do czasu ssania przy eksploatacji lasu, stacjonującemu
krwi. Zakończenie ssania stanowi okres w lasach wojsku, rolnikom, młodzieży
W znalezieniu żywiciela niezwykle po- największego zagrożenia przenoszenia odbywającej praktyki oraz turystom
mocny jest specjalny aparat detekcyjny, chorób. Ryzyko jest stosunkowo niskie i uczestnikom obozów i kolonii.
tzw. narząd Hallera, umieszczony na do 48 godzin od momentu przyczepie-
stopie pierwszej pary odnóży. Narząd nia się kleszcza i rozpoczęcia procesu Dla zapewnienia odpowiedniego za-
ten jest wrażliwy na ciepło, dwutlenek ssania krwi. Po upływie tego czasu ry- bezpieczenia niezbędne jest uodpor-
węgla i dotyk. Rozpoznanie żywiciela zyko staje się coraz większe. nienie podstawowe przez podanie
prowokuje atak. Kleszcze przyczepiają szczepionki. Żeby szczepionka działa-
się najchętniej w miejscach, gdzie skó- Najważniejsze jest szybkie usunięcie ła pewnie i długo czasowo wykonywa-
ra jest szczególnie delikatna. Specjalny kleszcza za pomocą odpowiednich ne jest trzy etapowe szczepienie a na-
aparat, Hypostom, przebija skórę dzięki szczypiec. W celu zapobiegnięcia stępnie szczepienie przypominające.
poruszającym się na przemian szczęko- infekcji wtórnej, miejsce ugryzienia
Szczepienia można rozpocząć w do-
wolnej porze roku. Najlepiej zimą lub
SCHEMAT PRZYSPIESZONY
wiosną, aby uzyskać odporność jeszcze
dla osób zgłaszających się do szczepienia wiosną lub latem
przed sezonem aktywności kleszczy.
Uodpornienie Odstęp czasu między
Dawka
podstawowe podaniem
Ochrona przed zakażeniem po poda-
niu 3 dawek szczepionki utrzymuje się
1 dawka 0,5 ml domięśniowo
przez co najmniej 3 lata W aptekach
dostaniemy bez recepty preparaty ła-
2 dawka 14 dni po pierwszym
0,5 ml domięśniowo
godzące ukąszenia owadów, jak rów-
(zabezpieczenie na rok) szczepieniu
nież je odstraszające.
9-12 m-cy po drugim
3 dawka 0,5 ml domięśniowo
szczepieniu
mgr farm. Tomasz Mrozowski
32


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ukaszenie pajaka
Ukąszenia owadów
Ukąszenie przez żmiję
Ukąszenia przez żmije

więcej podobnych podstron