Bła\ej Karwat
Adrianna Skrzypiec
Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Społecznego Stricte
Prostytucja jako zjawisko społeczne
i problem niedostosowania społecznego
Raport o środowisku osób pracujących w seksbiznesie
na przykładzie miasta Szczecina
Szczecin 2001
1
Wstęp
Prostytucja stanowi powa\ny problem społeczny, a jego rozmiar oraz
znaczenie dla spójności społeczeństwa został zauwa\ony w trakcie dokonującej
się w Polsce po roku 1989 transformacji ustrojowej. Wcześniej zjawisko to nie
wzbudzało szczególnego zainteresowania środowisk naukowych, jak równie\
było świadomie ukrywane przez tamtejsze władze.
Dziś prostytucja spostrzegana jest w wielu aspektach: społecznym, psy-
chologicznym i medycznym. W aspekcie społecznym badacze interesują się
problematyką stygmatyzacji grupy osób pracujących w prostytucji, przyczyn,
dla których kobiety i mę\czyzni decydują się na tego typu formę pozyskiwania
środków finansowych, a następnie interesuje ich środowisko rówieśnicze, ro-
dzinne (na przykład proces socjalizacji, spełnianie funkcji matki i \ony), zaspa-
kajanie potrzeb ekonomiczno-społecznych etc. W aspekcie medycznym prosty-
tucja wzbudza zainteresowanie specjalistów epidemiologii, szczególnie w kwe-
stii zaka\eń HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową tj. kiła, rze\ącz-
ka, WZW typu B czy te\ świerzb, wszawica, opryszczka i inne zaka\enia
(Sexual Transmitted Diseases STD). W aspekcie psychologicznym mo\na ob-
serwować: zachowania agresywne, wpływ autorytarnych rodziców na kształto-
wanie się zaburzonej, socjopatycznej osobowości, formy więzi rodzinnych, spo-
soby nawiązywania kontaktów interpersonalnych, umiejętności radzenia sobie
ze stresem i frustrującymi sytuacjami społecznymi.
W tym interesie pracuję ju\ przeszło trzy lata. Pracuję na ulicy i moje zarobki znacz-
nie ró\nią się od zarobków dziewczyn z agencji. Klientom zale\y na szybkim seksie, najlepiej
bez prezerwatywy zapłata i do domu. Z ka\dej nocki płacę chłopakowi, obstawiającemu
ulicę, na której pracuję. mówi 32-letnia Ewa.
Prostytucja w Polsce nie jest karana, co nie znaczy jednak, \e w Polsce
podobnie jak w Holandii czy Niemczech została zalegalizowana. W naszym kra-
ju nawet nie planuje się wprowadzać tego typu zmiany legislacyjne. Karze pod-
2
legają jednak ci, którzy zmuszają do nierządu (sutenerzy) lub przedstawiciele
zorganizowanych grup przestępczych, zbierający haracze za mo\liwość pracy na
ulicy określonego miasta. W rejonie pogranicza usługi seksualne sprzedaje oko-
ło tysiąca kobiet ró\nych narodowości, ale najczęściej są to obywatelki Polski,
Rosji, Bułgarii, Ukrainy. Obywatelki krajów byłego ZSRR pracują najczęściej
na drogach dojazdowych do wielkich miast przygranicznych, okazjonalnie na
przejściach granicznych. Kobiety pochodzące z innych krajów np. Chin, państw
afrykańskich, jeśli pracują, to w agencjach towarzyskich i są prostytutkami eks-
kluzywnymi. Większość prostytuujących się kobiet stanowią osoby w wieku 35-
39 lat oraz 40-44. Wśród mę\czyzn są to osoby w wieku do 25. Du\ym zaintere-
sowaniem ze strony homoseksualnych klientów cieszą się pełnoletni mę\czyzni
o chłopięcej urodzie.
Wbrew stereotypom wśród osób zaliczających się do środowiska prosty-
tuujących się kobiet i mę\czyzn, znajdują się ludzie pochodzący z rodzin o ró\-
nym statusie ekonomiczno-społecznym, zró\nicowanym poziomie wykształce-
nia, ró\nych wyznań (tak\e osoby niewierzące) i narodowości. Mogą to być
osoby biegle władające wieloma językami obcymi, zamę\ne lub \onate, wy-
chowujące dzieci, inteligentne czy te\ nie pozbawione talentu artystycznego.
Wraz ze zmianami kulturowymi, zapo\yczaniem obcych wzorów kulturowych
przede wszystkim z Zachodu mamy do czynienia ze zjawiskiem prostytucji.
Prostytucja jest sposobem na szybkie i skuteczne pozyskiwanie środków nie-
zbędnych do \ycia (tak\e w przypadku dorabiających studentek). Prostytucja
stała się zatem nie tylko koniecznością, wynikającą ze skrajnie ubogiej i depry-
mującej sytuacji, lecz tak\e łatwą i mało męczącą formą zarobkowania.
Problemem prostytucji oraz zagadnieniami, które pośrednio bądz bezpo-
średnio są z nią związane zainteresowaliśmy się w listopadzie 1999 roku, co
spowodowało, ze ostatecznie zajęliśmy się obserwacją zjawiska prostytucji
w Szczecinie. Interesowały nas ró\ne środowiska osób pracujących
w seksbiznesie, zamieszkujące województwo zachodniopomorskie. Z tego po-
3
wodu obserwacje nasze prowadziliśmy zarówno na ulicach Szczecina,
w agencjach towarzyskich i lokalach rozrywkowych, dyskotekach gejowskich
czy drogach dojazdowych do miasta. W końcowym etapie naszych obserwacji
zainteresowaliśmy się prasą i Internetem.
Zdecydowanie trudne okazały się kontakty typu twarzą w twarz
z prostytuującymi się osobami. Ów kontakty były mo\liwe dzięki doświadcze-
niu i pracy w środowiskach dysfunkcyjnych, co wynika z Programu Rozwoju
Społecznego Stricte naszego Stowarzyszenia. Rozmowa, podczas której stara-
liśmy się korzystać z rozmaitych technik psychologii społecznej dość często
kończyła się zniechęceniem ze strony badanej jednostki. W ostateczności
zdą\yliśmy jednak przeprowadzić rozmowy z grupą trzydziestu jeden kobiet
i siedmiu mę\czyzn pracujących na terenie Szczecina i województwa zachod-
niopomorskiego. Zdobyliśmy informacje na temat sytuacji rodzinnej, społecz-
nej, ekonomicznej osób prostytuujących się. Zaobserwowaliśmy, w jaki sposób
prostytutki nawiązują kontakty z klientami, jak wyglądają ich robocze noce ,
jaki są ich wzajemne relacje oraz codzienne problemy.
4
Rozdział I
Szczególny charakter zjawiska prostytucji
w regionie zachodniopomorskim
W niniejszym rozdziale postaramy się przedstawić w jaki sposób poło\e-
nie geograficzne Szczecina i całego województwa zachodniopomorskiego
wpływa na rozwój prostytucji w mieście oraz sprawia, \e znajduje się ono
w czołówce seksbiznesu, wśród największych gospodarczych i przemysłowych
ośrodków w Polsce.
Prostytucja, jako zjawisko społeczne rozwija się w wielkich aglomera-
cjach miejskich, gdzie popyt na usługi prostytucyjne i warunki uprawiania nie-
rządu są szczególnie korzystne. Równie\ w Polsce zjawisko to koncentruje się
w wielkich aglomeracjach. Na podstawie analizy wyników badań zawartych
w polskiej literaturze Stanisław Akoliński dochodzi do wniosku, \e natę\enie
prostytucji występuje w ośrodkach wielkomiejskich (Warszawa, Kraków, Aódz,
Katowice, Gdynia-Gdańsk, Szczecin, Poznań zwłaszcza w okresie targów
handlowych) oraz w ośrodkach wypoczynkowych. 1 Rację nale\y tak\e przy-
znać W. Radeckiemu, który stwierdza, \e prostytucja jest problemem nie tyle
ogólnokrajowym, ile większych ośrodków miejskich. 2 Rzeczywiście, wystę-
powanie kilku czy kilkunastu prostytutek w małych miastach nie stwarza pro-
blemu w skali społecznej, aczkolwiek mo\e to być problem istotny dla społecz-
ności tam zamieszkałej.
Według Michała Antoniszyna i Andrzeja Marka3 czynnikami decydują-
cymi o koncentracji prostytucji w wielkich aglomeracjach miejskich są:
- Stały popyt na usługi seksualne;
- Anonimowość, która sprzyja przełamywaniu oporów moralnych,
zwłaszcza u młodych, początkujących prostytutek;
1
M. Antoniszyn, A. Marek, Prostytucja w świetle badań kryminologicznych, Warszawa 1985, s. 15.
2
W. Radecki, Sytuacja prawna prostytucji w Polsce [w:] Problemy kryminalistyki nr 73, s. 345.
3
M. Antoniszyn, A. Marek, op. cit., s. 48.
5
- Osłabienie kontrolnej funkcji grupy społecznej, co wynika z wielości
środowisk i ró\norodności wzorów postępowania;
- Sprzyjające warunki uprawianie nierządu, stwarzane przez liczne loka-
le gastronomiczne, zwłaszcza nocne lokale rozrywkowe, ułatwiające
nawiązywanie kontaktów prostytutek z klientami, a tak\e hotele, pen-
sjonaty i wreszcie wynajmowane dla tych celów pokoje sublokatorskie
i mieszkania;
- Rozwój marginesu społecznego w wielkich aglomeracjach, który sta-
nowi zaplecze i oparcie, zwłaszcza dla tej części prostytutek, które ma-
ją konflikty z prawem, bądz są powiązane ze środowiskiem przestęp-
czym.
Fakt du\ej koncentracji prostytucji na terenie województwa zachodnio-
pomorskiego, a w szczególności miasta Szczecina, socjologowie tłumaczą na-
stępującymi uwarunkowaniami:
1) Szczecin jest miastem portowym o ogromnym znaczeniu w gospo-
darce morskiej.
2) Województwo zachodniopomorskie nale\y do terenów przygra-
nicznych. Szczecin oddalony jest od Berlina (jednego z najwa\niej-
szych i najnowocześniejszych ośrodków przemysłowych i kultural-
nych w Europie) zaledwie o 150 km. Ponadto niewielka odległość
dzieli województwo zachodniopomorskie od krajów Płw. Skandynaw-
skiego.
3) Na terenie województwa zachodniopomorskiego znajdują się wa\-
ne i du\e kurorty wypoczynkowe (najwa\niejsze to Świnoujście
tak\e o charakterze portowym, Międzyzdroje oraz Kołobrzeg), często i
chętnie odwiedzane przez turystów, przede wszystkim zagranicznych,
stanowiący zwłaszcza w sezonie letnim centrum \ycia nocnego i roz-
rywkowego.
6
Czynniki te sprawiają, \e Szczecin i województwo zachodniopomorskie
przodują w Polsce pod względem prostytucji, pozostawiając w tyle nawet naj-
większe aglomeracje (np. Wrocław czy Poznań).
Szczecin nale\y do wielkich organizmów miejskich, zarówno pod wzglę-
dem obszaru, jak i ludności. Poza portami Szczecina i Świnoujścia, do których
zawija rocznie kilka tysięcy statków polskich i obcych bander, a których załogi
stanowią liczną grupę klientów prostytutek, na terenie województwa zachodnio-
pomorskiego istnieje potę\ny przemysł okrętowy, centrale handlu zagraniczne-
go, rozwinięta jest międzynarodowa turystyka. Czynniki te składają się na
szczególnie korzystne podło\e dla rozwoju prostytucji, a tak\e określają stosun-
kowo wysoki stopień trudności w jej zwalczaniu.
Na tym terenie istnieje stałe zapotrzebowanie na usługi seksualne, a opła-
canie ich przez licznych klientów w dewizach stanowi istotny czynnik, ściągają-
cy tu prostytutki z całego kraju. Województwo zachodniopomorskie skupia wła-
ściwie wszystkie formy współczesnej prostytucji, charakteryzując się przy tym
większą dynamiką tego zjawiska, mającego w środowisku portowym miejsce
trwałe, usankcjonowane wieloletnią tradycją.
Jak wspomnieliśmy wcześniej w środowisku portowym głównymi klien-
tami prostytutek są marynarze, zwłaszcza cudzoziemcy, którzy przybywają do
Szczecina czy Świnoujścia na krótki czas i poszukują tu rozrywki, a nie są po-
wiązani \adnymi więziami rodzinnymi czy środowiskowymi. Nale\y pamiętać,
\e są to z reguły ludzie młodzi, którzy pozbawieni przez dłu\szy okres przeby-
wania na morzu kontaktów seksualnych, stają się szczególnie podatni na korzy-
stanie z usług osób prostytuujących się. Dla prostytutek są oni klientami atrak-
cyjnymi, gdy\ dysponują środkami finansowymi, zwłaszcza zaś markami czy
dolarami, przebywają krótko i nie stwarzają większych komplikacji w organi-
zowaniu prostytucyjnego procederu.
7
Atrakcyjnymi klientami prostytutek są tak\e turyści, zwłaszcza zagranicz-
ni, przybywający na Wybrze\e głównie w okresie sezonu turystycznego, jak
równie\ liczni handlowcy, przemysłowcy, którzy przebywają w Szczecinie z
uwagi na rozwinięte kontakty handlowe. Klienci ci często preferują partnerki
stałe i na ogół powiązani są z tak zwaną elitą w środowisku prostytutek.
Charakterystyka dominującej populacji klientów prostytutek przesądza
sposób uprawiania tego procederu. Jest on skoncentrowany głownie w lokalach
rozrywkowych, kawiarniach oraz nocnych lokalach dancingowych. W prawdzie
nadal istnieją prostytutki, które zaczepiają klientów na ulicach, skwerach, dwor-
cach, autostradach, ale stanowią one pod względem tak ilościowym, jak i jako-
ściowym margines tego zjawiska. Typowymi przedstawicielkami tego margine-
su są prostytutki pochodzące z krajów Europy Wschodniej, zwłaszcza z Rosji,
Białorusi, Ukrainy, Rumunii czy Bułgarii.
Formą organizacyjną prostytucji, która zrobiła błyskawiczną karierę, są
tzw. salony masa\u. W takiej sytuacji odpowiednio sformułowany anons re-
klamujący zakład masa\u, spełnia rolę parawanu dla prostytucji, mając jedno-
cześnie pozory legalności.
Poruszając zagadnienie prostytucji na terenie województwa zachodnio-
pomorskiego nie mo\na pominąć kwestii wysokiej stopy bezrobocia. W woje-
wództwie zachodniopomorskim wynosi ona 21,7%4, a w samym Szczecinie jest
to 9,2%. Brak stałego zatrudnienia, a co za tym idzie, ubóstwo
i niemo\ność zaspokojenia elementarnych potrzeb egzystencjalnych, pcha mło-
de kobiety do podjęcia pracy w charakterze prostytutki. Nie ulega wątpliwości,
\e właśnie w miastach portowych popyt na tego rodzaju usługi występuje w
większym ni\ gdzie indziej natę\eniu, klimat społeczny jest w nich szczególnie
korzystny dla rozwoju prostytucji. Podobnie dzieje się w miastach podlegają-
cych szybkim procesom industrializacji i urbanizacji, zwłaszcza zaś tam, gdzie
4
Dane pochodzą z Rejonowego Urzędu Pracy w Szczecinie i opisują sytuację z końca marca 2001 roku.
8
procesy te powodują du\y napływ cudzoziemców, a do takich miast nale\y
Szczecin.
Dominującą formą prostytucji jest prostytucja heteroseksualna, polega-
jąca na świadczeniu przez kobiety-prostytutki usług seksualnych mę\czyznom
w zamian za korzyści materialne. Występują jednak inne formy prostytucji,
a mianowicie prostytucja biseksualna, polegająca na świadczeniu odpłatnie
usług seksualnych osobom obojga płci, oraz prostytucja homoseksualna pole-
gającą na odpłatnym utrzymywaniu stosunków seksualnych z osobami tej samej
płci. Prostytucja ta dzieli się na homoseksualną męska (pederastyczną) oraz \eń-
ską (lesbijską). Badania wykazały, \e prostytucję homoseksualną uprawiają
przede wszystkim mę\czyzni, a w minimalnym stopniu kobiety. Wśród mę\-
czyzn uprawiających prostytucję przewa\ają młodzi w wieku 17-20 lat. Więk-
szość z nich pochodziła ze środowiska robotniczego, chłopskiego,
a tylko niewielka grupa z rodzin inteligenckich. 5
Prostytucja homoseksualna męska jest częstym zjawiskiem występują-
cym na terenie województwa zachodniopomorskiego. Wią\e się to
z przygranicznym charakterem tego terytorium. Głównymi klientami młodych
chłopców są najczęściej nasi niemieccy sąsiedzi; zamo\ni panowie powy\ej 40
roku \ycia. Nie brakuje te\ mieszkańców Skandynawii chętnych na tego typu
seksualne usługi. Prostytucja męska w Polsce nie jest bardzo rozpowszechniona,
niewiele jest agencji towarzyskich, które zatrudniają mę\czyzn, tote\ ta katego-
ria prostytucji związana jest najczęściej z marginesem \ycia społecznego.
Transakcje seksualne mę\czyzn z mę\czyznami zawierane są często na Dworcu
Głównym w Szczecinie czy w dyskotekach homoseksualnych. Co ciekawe, du\a
część mę\czyzn świadczących tego typu usługi jest zorientowana heteroseksual-
nie; wielu zało\yło nawet rodziny. Motywem skłaniającym do prostytucji mę-
skiej jest czynnik ekonomiczny; prostytuujący się mę\czyzni bardzo często wy-
9
wodzą się ze środowisk narkomańskich. Zmuszeni do kupna środków odurza-
jących upatrują w świadczeniu usług seksualnych zródła szybkiego i łatwego
zarobku.
Kolejnym zjawiskiem wartym uwzględnienia w naszym raporcie jest pro-
stytucja nieletnich. W odró\nieniu od seksualnego molestowania jest zjawi-
skiem stosunkowo nowym i na szerszą skalę pojawiła się od niedawna. W cywi-
lizacji współczesnej staje się zjawiskiem coraz bardziej powszechnym, ponie-
wa\ występuje w krajach ekonomicznie rozwiniętych, jak i rozwijających się.
Według Urszuli Świętochowskiej6 o rozwoju prostytucji dziecięcej zadecydowa-
ły inne formy patologii społecznej, takie, jak: porzucenie i zaniedbanie dziecka
przez rodziców, analfabetyzm (najczęściej w Azji i Afryce), nędza. Ten ostatni
czynnik stanowi najistotniejszy motyw skłaniający dzieci do prostytuowania się.
W województwie zachodniopomorskim występuje dość często dziecięca
prostytucja drogowa. Mo\na zaobserwować młodociane dziewczęta stojące przy
autostradach prowadzących z Berlina do większych polskich miast. Wśród nie-
letnich oczywiście mamy do czynienia z prostytucją homoseksualną. Główny
punkt w Berlinie to Banhof Zoo, chłopcy z Polski przyje\d\ają
w czasie weekendów i ferii szkolnych, najmłodsi mają 9 lat, średnia wieku mię-
dzy 13-14 rokiem \ycia. 7 Choć stosunki seksualne z osobami poni\ej 16 roku
\ycia są traktowane jako przestępstwo i podlegają surowym karom, proceder
taki rzadko wychodzi na jaw, zwłaszcza gdy nieletni nie są zmuszani do prosty-
tuowania się, lecz robią to dobrowolnie.
Poło\enie przygraniczne niesie za sobą zwiększone ryzyko transferu ko-
biet i stręczenia do nierządu poza granicami kraju. Jak pisze Karol Sławik: W
Szczecinie czwórka młodych Polaków oferując dobrze płatną pracę
w restauracjach w Niemczech wywiozła kilka kobiet do domów publicznych
5
U. Świętochowska, Patologie cywilizacji współczesnej, Toruń 1997,s. 107
6
Tam\e, s. 107
7
Tam\e, s. 109
10
w Holandii i Niemczech za co zainkasowali od 1000-1500DM. 8 Werbowanie
kobiet odbywa się pod ró\nymi pretekstami (zatrudnienia za granicą
w charakterze kelnerek, barmanek, hostess lub modelek). Za granicą wywiezio-
ne kobiety szybko zostają ubezwłasnowolnione; poddawane są psychicznej pre-
sji, zostają pozbawione paszportu, padają ofiarą grózb, kontrolowane są przez
inne prostytutki. Z ustaleń policyjnych wynika, \e najczęściej Polki werbowane
są do nielegalnych domów publicznych na terenie Niemiec, Belgii, Holandii,
Austrii, Szwajcarii czy Francji. Jak pisze Karol Sławik: W Niemczech właści-
cielami domów publicznych są głównie osoby narodowości tureckiej albo Ara-
bowie i Grecy. Tworzą oni sieć lokali gastronomicznych i barów pod pokrywką,
których funkcjonują domy publiczne. 9
8
K. Sławik, Patologie w III Rzeczypospolitej, Katowice 1994, s.85
11
Rozdział II
Prostytucja jako problem niedostosowania społecznego
Prostytucja uwarunkowana jest splotem czynników społecznych, ekono-
micznych, kulturowych i fizjologicznych. Według Bernsdorfa10 klasyczne teorie
przyczyn prostytucji podzielić mo\na na dwie grupy: teorie biologiczne i teorie
społeczne.
Jeśli chodzi o teorie biologiczne, to ich przedstawiciele upatrywali przy-
czyn prostytucji w zaburzeniach popędowych prostytutek bądz w ich nadmier-
nej zmysłowości (np. Heveleck, Ellis, Morosso), bądz te\ przeciwnie w ozię-
błości płciowej, która ułatwić ma uprawianie nierządu (np. Hirschfeld, Lombro-
so). Do klasycznych teorii biologicznych nale\y teoria C. Lombrosa, według
której kobiety staczające się na drogę nierządu wykazują niski stopień inteligen-
cji i skłonności psychopatyczne. Twierdzenia te zostały przez współczesną na-
ukę obalone.
F. Engels i A. Bebel, czołowi przedstawiciele teorii ekonomicznej uwa\a-
li, \e przyczyną prostytucji jest nędza i wyzysk ekonomiczny, który zmusza ko-
biety z warstw najubo\szych do uprawiania nierządu, będącego często jedyną
drogą zdobycia środków \ycia. Teza ta spotkała się z ogromnym poparciem na-
ukowców bur\uazyjnych. H. Schelsky zauwa\ył, \e nasilenie zjawiska prostytu-
cji występuje w okresach kryzysów ekonomicznych. Tezę o ekonomicznych
przyczynach prostytucji podtrzymuje większość badaczy tego zjawiska w Polsce
bur\uazyjnej. Do najwybitniejszych nale\y A. Rzęśnicki, który zauwa\ył, \e
wraz ze wzrostem bezrobocia zwiększa się liczba prostytuujących kobiet.
Amerykański uczony Kinsey uwa\a, \e rozwojowi prostytucji sprzyja po-
dwójna moralność drobnomieszczańska, która potępia prostytucję kobiet
i toleruje instynkty poligamiczne mę\czyzn. W społeczeństwie kapitalistycznym
usługi seksualne stały się towarem, którym \ądzą prawa popytu i poda\y.
12
Klasycy marksizmu sądzili, \e prostytucja jest zjawiskiem, które narodzi-
ło się w określonych warunkach społeczno-ekonomicznych i zaniknie wraz
z końcem wyzysku ludzi, nędzy i bezrobocia. Jak wiemy tak się jednak nie stało.
Prostytucja bowiem nadal istnieje i rozwija się zarówno w krajach kapitalistycz-
nych, jak i w państwach socjalistycznych, w których zniesiono bezrobocie
i bezwzględną nędzę.
Poglądy na przyczyny prostytucji są obecnie bardzo zró\nicowane, prze-
wa\a jednak pogląd o środowiskowym uwarunkowaniu środowiska. M. Jasiń-
ska11, która przebadała ogromną ilość młodych prostytutek twierdzi, \e przyczy-
nami uprawiania nierządu są najczęściej:
- Alkoholizm rodziców w 67% przypadków;
- Analfabetyzm rodziców w 72% przyp.;
- Złe po\ycie rodziców w 70% przyp.;
- Brutalne traktowanie w domu w 40% przyp.;
Jak dalej stwierdza M. Jasińska, wejście na drogę prostytucji nierzadko
poprzedzał udział w grupie chuligańskiej lub złodziejskiej (około 40% przy-
padków).
Urszula Świętochowska12do czynników, które prowadzą do prostytucji za-
licza:
- Wadliwą strukturę rodziny;
- Złą atmosferę wychowawczą w domu rodzinnym;
- Niski poziom wykształcenia i brak przygotowania zawodowego;
- Alkoholizm lub nadu\ywanie alkoholu w rodzinach prostytutek;
- Zmienność środowisk wychowawczych;
- Niski status materialny rodziny;
- Niski poziom wykształcenia rodziców;
8
W. Bernsdorf, Socjologia prostytucji, [w:] Seksuologia, pod red. M. Giesego, W-wa 1976, s. 166.
9
M. Jaśińska, Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, Warszawa 1967, s. 28.
13
- Wczesne rozpoczynanie \ycia seksualnego z przygodnymi partnerami.
Prostytutki w Polsce, jak wynika z danych Komendy Głównej Policji, re-
krutują się z rodzin robotniczych (70-80%), 15-20% z rodzin chłopskich, 7%
z rodzin inteligenckich. Większość prostytutek ma wykształcenie podstawowe
(71,2%), średnie 28%, niepełne wy\sze lub wy\sze tylko 0,7%.
Z kolei M. Antoniszyn i A. Marek twierdzą, i\ nale\y odrzucić szkodli-
wy stereotyp prostytutki, jako dziewczyny, która po nieszczęśliwym dzieciń-
stwie i obcowaniu z chorymi na alkoholizm rodzicami albo pod wpływem zabu-
rzeń osobowości i z powodu niskiej inteligencji rozpoczęła uprawiać nierząd.
Pogląd taki przedstawia prostytutkę jako bezbronną ofiarę środowiskowych lub
biologicznych uwarunkowań, jako mechanistycznie pojmowany produkt patolo-
gii rodziny albo osobę niesprawną umysłowo lub wręcz psychicznie chorą. 13
Jak wynika z badań wy\ej wymienionych autorów wśród prostytutek na-
wiązujących kontakty z klientami w lokalach nocnych jest wiele kobiet inteli-
gentnych, z normalnych rodzin, często wykształconych. Zjawisko prostytucji
w ostatnich latach przeszło swoistą ewolucję, sprawiając, \e głównym motywem
uprawiania nierządu są korzyści materialne. Motywacja ta przenika więc
w ró\ne warstwy i środowiska społeczne.
Badacze ci dodają tak\e, \e czynnikiem wpływającym na wzrost prostytu-
cji jest odradzanie się klimatu konsumpcyjnego stylu \ycia oraz widoczne roz-
luznienie obyczajów. Te zmiany w coraz szybszym tempie zachodzą w społe-
czeństwie i są przyczyną kształtowania przez prostytutki własne, prywatnej mo-
ralności.
Przykładem na to stwierdzenie jest wypowiedz El\biety: (...) Zdecydowa-
łam się jednak pozostać prostytutką. Czy nie miałam \adnych oporów natury moralnej? Nie!
Gdyby kiedyś, gdy zaczęła kształtować się cywilizacja, ustalono, \e kobieta za oddanie się
mę\czyznie powinna być materialnie wynagrodzona, dzisiaj byłoby to na porządku dziennym.
10
U. Świętochowska, op. cit., s. 106
11
M. Antoniszyn, A. Marek, op. cit., s. 118
14
(...) Doszłam do wniosku, \e nie powinnam uzale\niać się od ustalonych norm i obyczajów
kosztem samej siebie. 14
Dlatego te\ prostytucja jest zjawiskiem niedostosowania społecznego.
Prostytutka lekcewa\y istotne wartości moralne oraz traktuje pieniądz jako osta-
teczną miarę wartości. Element zapłaty, handlu własnym ciałem wywołuje potę-
pienie opinii publicznej, gdy\ sprzeciwia się podstawowym normom i ocenom
moralno-obyczajowym. Z tym wią\e się zjawisko stygmatyzacji, czyli uciska-
nia, naznaczania społecznego. Grupa osób uprawiająca nierząd jest przez resztę
zbiorowości uznawana za gorszą, zdemoralizowaną, niezdolną i nieprzystoso-
waną do \ycia w społeczeństwie. Tymczasem, jak wynika z badań M. Antoni-
szyna i A. Marka spora część kobiet uprawiających nierząd odchodzi z prostytu-
cji średnio po 3-5 latach. Tak\e wiele kobiet z tego środowiska zawiera związki
mał\eńskie ze swymi byłymi klientami i zrywa z dotychczas uprawianym pro-
cederem.
Kolejnym powodem, dla którego prostytutki są grupą społecznie niedo-
stosowaną jest fakt, i\ osoby uprawiające nierząd mają nieraz ścisłe związki
z przestępczością. Same dokonują kradzie\y i oszustw albo te\ wchodzą
w związki przestępcze dla dokonania rozboju oraz włamań. Często są one za-
trzymywane, głównie prostytutki uliczne z powodu zakłócenia porządku pu-
blicznego i popełnienia wykroczenia.
Według badań M. Jasińskiej15 dotyczących 100 młodocianych prostytutek
warszawskich, a\ 62% dopuściło się kradzie\y lub przywłaszczenia, 67% zosta-
ło skazanych za opór władzy, 10% za nara\enie na chorobę weneryczną,
a 13% za rozbój. Autorka stwierdza, \e nie karanych było tylko 15% spośród
badanych prostytutek. Trzeba jednak stwierdzić, \e tego typu wykroczeń do-
puszcza się z reguły najni\sza kategoria prostytutek, zwłaszcza ulicznych. Kate-
goria ta jednak, jak wiadomo, maleje i wyciąganie na podstawie jej badań ogól-
12
M. Antoniszyn, A. Marek, op. cit., s. 127.
13
M. Jasińska, op. cit., s. 141.
15
nych wniosków o konfliktach prostytutek z prawem byłoby błędne. Większość
prostytutek unika tych konfliktów we własnym interesie, aby nic nie przeszka-
dzało im w zarobkowaniu.
Według Urszuli Świętochowskiej16 znaczny udział w powiązaniach
z przestępczością ma prostytucja homoseksualna. Autorka podaje tu kradzie\
i rabunek jako najczęściej występujące formy przestępczości.
14
U. Świętochowska, op. cit., s. 107.
16
Rozdział III
Raport z obserwacji socjologicznej środowiska
szczecińskich prostytutek
Naszą obserwacją objęliśmy kilka środowisk osób pracujących
w seksbiznesie: prostytucję uliczną, prostytucję w lokalach rozrywkowych,
prostytucję w agencjach towarzyskich, prostytucję przy drogach dojazdowych
do miast, prostytucję nieletnich i prostytucję w środkach masowego przekazu.
1) Prostytucja uliczna
W Szczecinie mieście się kilka miejsc w centralnych punktach miasta,
w których mo\na skorzystać z usług prostytuujących się kobiet i mę\czyzn. Są
to główne ulice miasta lub ich okolice. Przykład stanowi ulica świętego Wojcie-
cha, na której mieści się szpital dziecięcy i przylegające dwie parafie rzymsko-
katolickie.
Kobiety pracujące na ulicy oferują pełen zakres usług seksualnych po sto-
sunkowo niskich cenach. Ceny są ni\sze ni\ za usługi oferowane przez prosty-
tuujących się ogłoszeniodawców i pracowniczki agencji towarzyskich. Ceny te
są jednak wy\sze ni\ w przypadku kobiet pracujących na drogach dojazdowych.
Kobiety te są zwykle spontaniczne, dość otwarte i potrafią szybko nawią-
zywać kontakty interpersonalne. Przewa\nie pochodzą z rodzin niepełnych
i dysfunkcyjnych, których członkowie mieli problem alkoholowy, wchodzili
w kolizje z prawem, byli uzale\nieni od środków psychoaktywnych, trwale
związani z problemem bezrobocia lub ubo\enia. Kobiety te posiadały zwykle
wykształcenie niepełne podstawowe, podstawowe lub zasadnicze zawodowe.
Zdarza się, \e na ulicy prostytuują się nieletnie uciekinierki (z domów rodzin-
nych) lub dziewczyny uzale\nione od narkotyków. Dziewczyny, które młodo
wyglądają są jednak niemile widziane przez starsze kole\anki, gdy\ młodość
stwarza aurę atrakcyjności i z tego względu dziewczyny te mogą zabierać klien-
tów.
17
Kobiety pracujące na ulicy ubierają się skromnie, a ubiory ich znacznie
odbiegają od stylów popularyzowanych w modzie. Ubiór kobiet niejako
wskazuje ich przynale\ność zawodową mają odkryte du\e fragmenty ciała,
odzie\ utrzymana jest w tonacji czerwieni, krótkie spódnice, wyeksponowany
biust i buty na szpilkach. Większość środków finansowych przeznaczają na
utrzymanie siebie i rodziny. Podczas gdy chłopcy pracujący w parku
naprzeciwko zarabiają więcej i przewa\nie nie mają nikogo na utrzymaniu, co
sprawia, \e więcej pieniędzy przeznaczają na swoje wydatki, np. firmowe
ubranie. Zdarzają się ponadto przypadki, \e chłopcy pracujący w prostytucji są
jeszcze pod opieką rodziców, mieszkają w domu rodzinnym, pod kuratelą
sądową. Pozyskane środki finansowe wydają na ró\ne wartościowe przedmioty
np. sprzęt stereofoniczny, płyty i kasety, akcesoria do komputera, drogie
ubrania, zegarki i bi\uterię. Niektórzy spośród chłopaków to osoby
heteroseksualne, które mieszkają ze swoimi partnerkami. Partnerki rzadko
wiedzą, na czym naprawdę polega praca ich chłopaka, podczas gdy mę\owie
prostytuujących się kobiet zwykle posiadają tego świadomość. Zdarza się, \e
kobiety za\ywają narkotyki, co ma zminimalizować ich samoświadomość
w trakcie wykonywania pracy.
Usługi seksualne klienci konsumują najczęściej na miejscu tzn. w ciem-
nościach parku, zaparkowanym opodal samochodzie klienta, w tańszym hotelu,
rzadko w mieszkaniu prywatnym klienta.
Z uwagi na zagro\enie zaka\eniem HIV i innymi chorobami przenoszo-
nymi drogą kontaktów seksualnych, coraz częściej pracownice seksbiznesu
u\ywają prezerwatyw. Niektóre z nich są skłonne zrezygnować z klienta, a co
się z tym wią\e tak\e z zapłaty, jeśli klient nie zgodzi się na oralny, analny bądz
waginalny stosunek z prezerwatywą.
Z pracą na ulicy wią\e się kilka niebezpieczeństw dwojakiego typu.
Pierwszy z nich ma charakter dorazny instytucjonalny, co znaczy, i\ organy po-
rządkowe, policja, co jakiś czas legitymują prostytutki, zniechęcając je tym sa-
18
mym do pracy w określonym rejonie miasta (najczęściej w centrum).
W szczególnych przypadkach, gdy kobieta odbywa stosunek seksualny
w miejscu publicznym (co ma miejsce dość często), policja ma prawo zatrzymać
prostytutkę i klienta. Drugie z niebezpieczeństw wią\e się ze zorganizowanymi
grupami przestępczymi. Ka\da z kobiet zmuszona jest regularnie opłacać haracz
z ka\dej nocy za mo\liwość stania na swoim posterunku .
Do prostytucji ulicznej nale\y zaliczyć tak\e chłopców pracujących
w okolicach szaletów miejskich i na dworcu PKP. Chłopcy zwykle krą\ą
w okolicy wybranego przez siebie na miejsce pracy szaletu, wyszukując wśród
mę\czyzn potencjalnych klientów. Ich przebijające spojrzenie , delikatny
uśmiech na twarzy zwabia zainteresowanych. Pracują niemal w ka\dym miej-
scu, wskazanym przez klienta. Godzą się na wiele niebezpiecznych i ryzykow-
nych zachowań seksualnych, w tym praktyki sadomasochistyczne. Wielu z nich
nadu\ywa narkotyków, głównie opiatów.
W okresie wiosennym i letnim mieliśmy tak\e do czynienia z okazjonal-
ną męską prostytucją na wielu skrzy\owaniach w centrum Szczecina. Chłopcy
oferowali kierowcom samochodów mo\liwość umycia szyb za niewielką, sym-
boliczną odpłatą. Często zdarzało się jednak, \e ci sami heteroseksualni chłopcy
oferują usługi seksualne w celu zdobycia funduszy na zakup narkotyków. Kon-
takty z nimi nale\y uwa\ać za niezwykle ryzykowne w kontekście zaka\eń
przenoszonych droga płciową. Najczęściej proponują kontakty oralne. Prawie
zawsze nie u\ywają prezerwatywy.
2) Prostytucja na drogach dojazdowych
Jest to prostytucja na du\ych trasach samochodowych, autostradach
w okolicy aglomeracji miejskich, na których prostytuują się najczęściej kobiety
zmuszane do nierządu przez zorganizowane grupy przestępcze. Często są to ko-
biety pochodzące z krajów byłego ZSRR. Ten rodzaj prostytucji staje się szcze-
gólnie widoczny w okresie letnim.
19
Kobiety często nie znają języka polskiego. Są zaniedbane, nie utrzymują
nale\ytej higieny osobistej. Ich stan zdrowia jest nieznany. Często są zmuszane
do całodniowej pracy na drodze w celu maksymalizowania zysku. Z zarobków
całość oddają stręczycielowi, w zamian za utrzymanie siebie oraz bliskich przy
\yciu. Są to kobiety niewykształcone, bardzo często pochodzące z rodzin dys-
funkcyjnych (z problemem alkoholowym, przemocą fizyczną i na tle seksual-
nym), zastraszone, często tak\e cierpiące na ró\norodne choroby weneryczne.
W ich przypadku istnieje du\e ryzyko, \e mogą być zaka\one HIV. Kobiety te
muszą bezrefleksyjnie podporządkowywać się wszystkim wymaganiom, stawia-
nym przez stręczyciela. Wypoczywają i nocują w samochodzie, który jest za-
parkowany niedaleko miejsca pracy, w lesie lub w jakiejś małej miejscowości.
Nieustannie przebywają w towarzystwie stręczycieli, którzy zmuszają je do sto-
sunków seksualnych, biją i zastraszają. Kobiety te są zle od\ywiane i dlatego
bardzo szybko ulegają wyniszczeniu oraz skrajnemu osłabieniu. Prawie nigdy
nie u\ywają prezerwatywy, co sprawia, \e ryzyko zaka\enia HIV i STD kilka-
krotnie wzrasta. Przewa\nie zmuszone są godzić się na wszystkie pragnienia
swoich klientów, nie mają prawa odmawiać, chorować. Są traktowane jak
kobiety-maszyny, które zarabiają pieniądze, dzięki którym utrzymują się
stręczyciele (członkowie grup przestępczych).
Z usług tej grupy prostytutek korzystają kierowcy przeje\d\ający daną
droga publiczną. Zwykle są to jednak mę\czyzni spoza środowiska inteligenc-
kiego czy klasy dobrze zarabiających biznesmenów, czy przedsiębiorców.
Klientami są przewa\nie zawodowi kierowcy, zajmujący się transportem cię\a-
rowym, rzadziej kierowcy samochodów osobowych i młodzi mę\czyzni. Reali-
zacja usługi następuje na miejscu w samochodzie klienta.
3) Prostytucja w agencjach towarzyskich
W Szczecinie mieści się kilkanaście agencji towarzyskich. Często kryją
się one pod innymi nazwami, które nie wskazywałyby na prawdziwy charakter
20
tego miejsca. Salony masa\u, kluby dla panów, nocne bary to tylko niektóre
z mo\liwych przykrywek pod którymi tak naprawdę kryją się agencje towa-
rzyskie.
Do agencji jest stosunkowo trudno wejść, jeśli nie jest się klientem, choć
w niektórych lokalach tego typu nowy klient musi zostać wprowadzony przez
stałego bywalca . W przeciwnym razie osoba ta nie zostanie wpuszczona do
środka. Prostytucja w agencjach, podobnie jak na ulicy jest objęta haraczem.
Ten, kto go nie opłaci mo\e obawiać się, \e w jak najszybszym czasie jego in-
teres przestanie się kręcić . Z tego względu wszyscy właściciele starają się regu-
larnie płacić haracze.
W Szczecinie i okolicach istnieją agencje, przeznaczone dla ró\nych grup
klientów. Grupy te ustala się na podstawie zamo\ności. W agencjach występuje
zwykle bar, sala do tańczenia dla tancerek top-less i pokoje, do których udają
się w celu konsumpcyjnym. Agencja posiada ochronę, a w ostatnim czasie coraz
częściej właściciele dbają o opiekę lekarską. Większość kobiet u\ywa prezerwa-
tyw, tak\e na \yczenie klienta.
Kobiety pracujące w agencji są bardziej atrakcyjne od kobiet z ulicy, czę-
sto biegle znają języki obce (przewa\a język niemiecki). Są elegancko ubrane,
u\ywają drogich kosmetyków, a pracę swoją wykonują w miłej atmosferze, w
przyjemnym i czystym miejscu. Najczęściej mieszkają na miejscu w jednym
pokoju po dwie lub więcej osób. Mają prawo odmówić pracy z danym klientem,
jeśli na przykład zachowywał się on agresywnie. W takim przypadku ochrona
klubu nie pozwala danemu klientowi korzystać z oferty agencji. Kobiety pra-
cujące w agencji są młode, najczęściej do 30 r. \. Nie mają mę\a
i dzieci, choć zdarzają się sporadyczne przypadki. Często pracę w agencji
traktują jako mo\liwość szybkiego i łatwego dorobienia .
Z usług agencji, które są znacznie dro\sze od prostytucji ulicznej,
a cenowo zbli\one do prostytucji hotelowej korzystają mę\czyzni z klasy śred-
niej i wy\szej.
21
4) Prostytucja w lokalach rozrywkowych
W lokalach rozrywkowych w Szczecinie prostytuują się kobiety w zró\ni-
cowanym wieku. W zale\ności od swojego wieku prostytuują się w określonym
lokalu, przeznaczonym dla osób starszych czy te\ dla młodzie\y.
W lokalach młodzie\owych prostytuują się dziewczyny nieletnie i nieco
starsze, które osiągnęły ju\ wiek pełnoletności. Dziewczyny ubierają się w stylu
młodzie\owym, dyskotekowym, mają bogaty makija\, często specjalnie ekspo-
nują swój biust w celu sprowokowania chłopaków i mę\czyzn. Z ich usług ko-
rzystają przewa\nie rówieśnicy. Formą zapłaty w przypadku tego rodzaju pro-
stytucji jest często zakup prezentów - tzw. sponsoring, zapłata za zamówione
drinki i ofiarowanie drobnych kwot pieniędzy. Usługa konsumowana jest na
miejscu, w samochodzie klienta lub w mieszkaniu prywatnym. Dziewczyny nie
są zwykle uwa\ane za prostytutki, lecz za rozwiązłe seksualnie. Nale\ą do grupy
osób, z którymi niezwykle trudno rozmawia się o prostytucji, gdy\ same nie
uwa\ają swoich czynów za jej oznaki. Pochodzące z rodzin, w których mamy do
czynienia z problemem niedostosowania społecznego. Bardzo rzadko są to oso-
by inteligentne, kulturalne i wykształcone. Interesują się niczym innym jak dob-
rami materialnymi, muzyką disco, pop oraz seksem, który najwyrazniej sprawia
im przyjemność. Rozmawiając z taką dziewczyną, obserwując ją mo\na ponadto
wnioskować, \e jest to osoba nie tylko pochodząca ze spatologizowanego śro-
dowiska, ale tak\e mająca zaburzenia adaptacyjne, a często nie posiadająca inte-
ligencji emocjonalnej i podstawowych umiejętności społecznych. Zwykle
mieszkają na obrze\ach (dzielnice tj. Osowo, Stołczyn) miasta wraz z rodzica-
mi. Często za\ywają środki psychoaktywne i mają kontakt z dealerami.
5) Prostytucja w środkach masowego przekazu
W przypadku tego rodzaju prostytucji mamy do czynienia z wieloma,
bardzo zró\nicowanymi ofertami. Są one zwykle zamieszczane w prasie lub na
22
stronach w Internecie. Najczęściej są to osoby młode, uczniowie szkół średnich,
studenci uogólniając osoby te nie przekraczają 30 r. \.
Część z nich poszukuje raczej sponsora, czyli osoby która w zamian za
utrzymywanie z nią kontaktów seksualnych, wspólne spędzanie czasu będzie
wypłacała honorarium o ustalonej wysokości. Natomiast reszta poszukuje klien-
tów i nie zale\y im na tym aby była to jedna, stała osoba.
Spośród osób zajmujących się tą formą prostytucji nale\y wyodrębnić
dwie grupy, które ró\nią się od siebie stopniem wykształcenia, pochodzeniem
społecznym, poziomem inteligencji czy poziomem przystosowania do \ycia
w społeczeństwie. Mo\na bowiem wyodrębnić tu dwie skrajne grupy. 1) Pierw-
szą z nich stanowią osoby uczące się, nie znajdujące się w szczególnie trudnej
sytuacji ekonomicznej. Są to kobiety i mę\czyzni inteligentni, w pełni uczestni-
czący w \yciu kulturalnym. Dla nich praca ta ma stanowić jedynie dodatkową
formę zdobywania funduszy, które mogą przeznaczyć na przykład na poszerza-
nie swoich zainteresowań. 2) Drugą grupę stanowią osoby będące
w skrajnie niekorzystnej kondycji finansowej. Są to osoby, które charakteryzuje
niezwykłe podobieństwo pod względem braku zaradności \yciowej.
Dla ka\dego coś miłego, panowie, panie, pary. Tel. XXX
Czarujące dziewczyny zapraszają na chwilę relaksu. Tel. XXX
26-latek umili czas paniom. Tel. XXX
Dziewczyna 19 lat z du\ym biustem poszukuje sponsora spragnionego seksu. Tel.
XXX
Tego typu anonse ukazują się w ka\dym wydaniu Gazety Kontakt, na
wielu stronach internetowych. Zawsze widnieje numer telefonu komórkowego.
W ostatnim czasie coraz częściej podawany jest numer telefonu stacjonarnego.
Jest to zwykle numer telefonu do wynajętego w centrum Szczecina mieszkania
23
w którym mieszkają młode prostytuujące się dziewczyny. Wynajmując miesz-
kanie nie muszą płacić haraczy (jak to robią dziewczyny w agencjach i na ulicy).
Ich zarobki są zbli\one do zarobków dziewczyn w agencjach, jednak\e bezpie-
czeństwo zwykle muszą zapewnić sobie we własnym zakresie.
Coraz częściej pojawiają się anonsy panów, które nie są adresowane do
klientów homoseksualnych, lecz do kobiet. Częściej te\ pojawiają się ogłoszenia
par, tak\e te, które zachęcają do seksu grupowego.
Osoby prostytuujące się za pośrednictwem masmediów indywidualnie
ustalają czas i miejsce spotkań, ustalają tak\e na co oraz za jaką cenę mogą się
zdecydować. To one pertraktują z klientami, ustalając szczegóły współpracy.
Chętnych nie brakuje. Codziennie dzwoni około siedmiu mę\czyzn. Zdarzają się głu-
che telefony i \arty ale są one rzadkością. Większość osób ustala konkrety przez telefon. (...)
Spośród dzwoniących spotykam się mo\e z 1/3 zainteresowanych. mówi jedna z pań
zamieszczających ogłoszenia.
Ta grupa osób pracujących w seksbiznesie jest najmniej dostępna, a zatem
najtrudniejsza do zbadania. W jej obrębie spotyka się ludzi o zró\nicowanych
poglądach, pochodzących z ró\nych środowisk społecznych i mających ró\ny
stosunek do norm, nakazów i zakazów społecznych.
Zakończenie
24
Okres tabuizacji zjawisk, które mają miejsce w kulturze powoli mamy ju\
za sobą. Wkroczyliśmy w XXI wiek, w którym mo\na prognozować, \e prosty-
tucja nabierze szczególnego charakteru. Będzie to problem społeczny o niepod-
wa\alnej aktualności, ale jednocześnie coraz bardziej ewoluujący. Za klika lat
mo\emy mieć do czynienia ze znacznymi zmianami w ogólnym charakterze
prostytucji, co sprawi, \e nie będziemy przygotowani do podejmowania kon-
kretnych działań o charakterze prewencyjnym. Wzrost stopy bezrobocia, a co się
z tym wią\e ubo\enie rodzin i pogorszenie stosunków wewnątrzrodzinnych,
wzrost przestępczości, alkoholizm, przy jednoczesnym wzroście wymogów
unijnych wobec społeczeństwa polskiego to wszystko przyczyni się do przy-
pływu prostytuujących się kobiet i mę\czyzn. Rozwój Internetu przy jednocze-
snym braku kontroli nad nim mo\e tak\e przyczynić się do zaistnienia nowej
formy nierządu prostytucji wirtualnej.
Bibliografia
25
1. Akoliński S., Prostytucja, patologia społeczna zapobieganie, W-wa 1976, t. III
2. Antoniszyn M., Marek A., Prostytucja w świetle badań kryminologicznych, W-wa 1985
3. Bernsdorf W., Socjologia prostytucji, [w:] Seksuologia, pod red. M. Giesego, W-wa 1976
4. Brring G., Streetwork mit Homo- und Bisexuellen Mnner, Berlin 1995
5. Imieliński K., Seksuologia społeczna, W-wa 1974
6. Jasińska M., Proces społecznego wykolejenia młodych dziewcząt, W-wa 1967
7. Karwat B., Handel \ywym towarem, [w:] Dlaczego, nr 3/2000, Szczecin 2000
8. Nowak A., Zjawisko prostytucji w kontekście problemu HIV/AIDS, [w:] Problemy narkomanii, nr
1/2000, W-wa 2000
9. Pełnomocnik Rządu ds. Rodziny, Raport o sytuacji polskich rodzin, W-wa 1998
10. Pilch T.(red.), Lepalczyk I.(red.), Pedagogika społeczna, Warszawa 1995
11. Podgórecki A., Zagadnienia patologii społecznej, W-wa 1976
12. Radecki W., Sytuacja prawna prostytucji w Polsce, [w:] Problemy kryminalistyki, nr 73
13. Sławik K., Patologie w III Rzeczypospolitej, Katowice 1994
14. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999
15. Sztumski J., Wybrane problemy socjologii dewiacji, [w:] Młodzie\ a współczesne dewiacje i
patologie społeczne, Toruń 1994
16. Świętochowska U., Patologie cywilizacji współczesnej, Toruń 1997
17. Oconor A.M., Women working in prostitution: towards a healthier ffuture, Dublin 1996
18. Wozniak R. (red.), Społeczno-demograficzne problemy mieszkańców ziem zachodnich i pół-
nocnych Polski, Opole 1990
19. Wódz J., Problemy patologii społecznej w mieście, W-wa 1989
20. Wszebrowski K., Społeczne uwarunkowania prostytucji, [w:] Młodzie\ a współczesne dewia-
cje i patologie społeczne, Toruń 1994
Prawa autorskie zastrze\one.
Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Społecznego Stricte
Szczecin 2007
http://www.stricte.free.ngo.pl
E-mail: stricte@onet.eu
_______________
26
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Przestępstwo jako zjawisko społeczno prawne docxUbóstwo i bezdomność jako zjawiska społeczne w ujęciu pptSAMOBÓJSTWA JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE SZCZEGÓLNEJ WAGI BŁAŻEJ KarwatWacewicz S „Gra” w uwodzenie Seduction community jako nowe zjawisko społeczneMarketing społeczny jako zjawisko kulturowe i cywilizacyjneWróbleski M Gra jako model społeczny O potrzebie grania w społeczeństwie współczesnymKucia M Auschwitz jako fakt społecznyw 08 Szkoła jako instytucja społeczna i środowisko wychowawczeCzłowiek jako istota społecznajezyk jako twor spoleczny pdfWSPÓŁCZESNA RODZINA JAKO ŚRODOWISKO społecznowychowawczeklasa szkolna jako grupa społecznajezyk jako twor spoleczny odp pdf15 organizacja jako byt spolecznyKOMUNIKACJA INTERPERSONALNA JAKO UMIEJĘTNOŚĆ SPOŁECZNAPododdział jako grupa społeczna DWiPO 2007więcej podobnych podstron