Potęga wartoSci. Jak
zbudować nieSmiertelną firmę
Autor: Agata Stachowicz-Stanusch
ISBN: 83-246-0758-7
Format: A5, stron: 272
Zwycięstwo kultury organizacyjnej
" Realizacja wizji, misji i celu współczesnego przedsiębiorstwa
" Budowanie potencjału poprzez zarządzanie wartoSciami
" Integrowanie pracowników i rozwój organizacyjny
Co wyróżnia takie korporacje jak Microsoft, Hewlett-Packard czy American Express?
W czym tkwi ich klucz do sukcesu? Bez wątpienia łączy je jedno: wysoko rozwinięte
poczucie wartoSci organizacyjnych. W wielu przypadkach wartoSci te zostały
sformułowane przez założycieli firmy lub osoby, które nią zarządzały. Nie są one
wytworem chwili, lecz wielu lat pracy wszystkich ludzi zatrudnionych w danej
organizacji. Mówią o tym, co jest dla firmy najważniejsze, a identyfikują się z nimi
wszyscy pracownicy, zarówno ci szeregowi, jak i dyrektorzy najwyższych szczebli.
Każda firma ma taki zbiór wartoSci. To one decydują o jej misji, o strategii, którą realizuje,
a także o tym, w jaki sposób jej pracownicy komunikują się z klientami i kontrahentami.
Bardzo ważne jest, żeby wszystkie osoby zatrudnione w firmie były ich Swiadome.
Nie mogą to być wartoSci sztucznie narzucane, będące efektem aktualnego trendu
w zarządzaniu. Muszą one stanowić integralną częSć firmy i leżeć u podstaw każdej
podejmowanej decyzji. To właSnie te wartoSci praktykowane, a nie deklarowane
decydują o sukcesie firmy.
Z tej książki dowiesz się:
" co to są główne wartoSci firmy;
" jak je odkryć i rozwijać;
" jak robią to najlepsi, czyli poznasz historie sukcesu największych amerykańskich
korporacji w kontekScie zarządzania poprzez wartoSci.
Wstęp 7
ROZDZIAA 1. POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI,
CZYLI DLACZEGO NIE MOŻNA BEZ NICH ŻYĆ
I NALEŻY TRAKTOWAĆ JE POWAŻNIE 11
Główne wartości jako nośnik nieśmiertelności organizacji 11
Główne wartości jako dziedzictwo kulturowe przedsiębiorstwa 13
Główne wartości jako element integrujący pracownika
z przedsiębiorstwem 15
Główne wartości jako katalizator atmosfery pobudzenia
organizacyjnego 18
Główne wartości jako element motywujący jednostkę
do działania 22
Główne wartości jako generatory zyskowności 23
Główne wartości jako przywabiacz talentów 28
Główne wartości jako czynnik wspomagający zarządzanie
zmianą 30
Główne wartości jako drogowskaz w czasie kryzysu 32
6 | POTGA WARTOŚCI
ROZDZIAA 2. PROCES ZARZDZANIA POPRZEZ
WARTOŚCI JAKO PODSTAWA TRWANIA
I ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA 35
Zarządzanie poprzez wartości. Cóż to takiego? 35
Definicja głównych wartości przedsiębiorstwa,
czyli o czym tak naprawdę mówimy 41
Odkrywanie głównych wartości,
czyli w co tak naprawdę wierzymy 52
Rozwój głównych wartości,
czyli co ożywia główne wartości przedsiębiorstwa 61
Komunikowanie głównych wartości,
czyli jak powiedzieć o nich innym 72
Zaangażowanie w proces zarządzania poprzez wartości,
czyli jak uczynić lekcję skuteczną 81
Jak to się robi w praktyce, czyli jak odkrywać i rozwijać
główne wartości przedsiębiorstwa 92
Instytucjonalizacja głównych wartości 116
W kierunku kultury prorozwojowej 131
ROZDZIAA 3. ZARZDZANIE POPRZEZ
WARTOŚCI W PRAKTYCE,
CZYLI JAK TO ROBI NAJLEPSI 139
American Express i Blue Box Values 139
Korzenie sukcesu Microsoftu 159
Jak zbudowano najbardziej lojalną markę na rynku
motoryzacyjnym Saturn Corporation 179
Wartości w trakcie zmiany: studium przypadku fuzji
Hewlett-Packard i Compaq Computer 202
ZAKOCCZENIE 227
DODATEK A ZAACZNIKI 229
Narzędzie diagnozujące zarządzanie poprzez wartości
w przedsiębiorstwie 229
Narzędzie do badania kultury organizacyjnej sprzyjającej
wdrożeniu zarządzania poprzez wartości 234
LITERATURA 237
SPIS TABEL 253
SKOROWIDZ 255
Rozdział 1. Potęga głównych wartości, czyli dlaczego nie można bez nich żyć i
należy traktować je poważnie
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO NOŚNIK
NIEŚMIERTELNOŚCI ORGANIZACJI
Pięćsetletnia historia przedsiębiorstwa komercyjnego stanowi
niewielki ułamek czasu wobec istnienia naszej cywilizacji. A jed-
nak mimo swej krótkiej historii przedsiębiorstwa komercyjne
odniosły ogromny sukces jako producent dóbr i dostarczyciel
usług. Wraz z rozwojem i podnoszeniem się standardów życia
ludzkości przedsiębiorstwo stało się bardziej potrzebne niż kie-
dykolwiek przedtem.
Jeżeli przeanalizujemy historię przedsiębiorstwa komercyj-
nego z punktu widzenia jego żywotności, to stwierdzimy, iż za-
straszająca większość tego typu inwestycji nie potrafiła prze-
trwać wstrząsów wywołanych przez zmiany, konkurencję i umarła
przedwcześnie.
Wydaje się, iż większość przedsiębiorstw w ciągu minionych
pięciuset lat wykorzystała jedynie cząstkę swojego potencjału oraz
możliwości trwania i rozwoju. Dowodem na powyższe słowa niech
1 2 | POTGA WARTOŚCI
będą firmy z listy Fortune 500. Doskonale wiemy, iż po trzyna-
stu latach od jej opublikowania 1/ z nich przestała istnieć, a śred-
3
nia życia korporacji, które się na niej znalazły, wahała się mię-
dzy 40 a 50 lat1. Możemy powiedzieć, iż my istoty ludzkie
również w trakcie swojego życia wykorzystujemy zaledwie
ułamek własnych możliwości i często umieramy przedwcześnie.
Jest to prawda, lecz na przestrzeni choćby owych pięciuset lat
ludzkość uczyła się na błędach swych przodków. Uczyliśmy się,
jak przetrwać, i obecnie średnia życia człowieka jest prawie
dwukrotnie wyższa niż pięćset lat temu.
Czyżby przedsiębiorstwa nie potrafiły uczyć się i wynosić lek-
cji z przeszłości? Czyżby DNA firmy bardziej ograniczało jej ży-
cie niż DNA człowieka? Czy istnieją przedsiębiorstwa o stażu
zbliżonym do wieku, który osiąga współczesny człowiek? Na szczę-
ście istnieje kilka takich przedsiębiorstw. Na szczęście, gdyż być
może współczesne przedsiębiorstwa będą mogły nauczyć się od
nich, jak żyć długo, odkryć zródła ich nieśmiertelności. Do naj-
bardziej leciwych przedsiębiorstw należą między innymi: Ame-
rican Express, Marriott, Disneyland, Due Point, Hudson Bay
Corp. Poza wymienionymi istnieje pewna grupa organizacji ta-
kich jak kościoły, armie, uniwersytety, które wydaje się, iż po-
siadają złoty środek nieśmiertelności . Dlaczego więc tak wiele
przedsiębiorstw umiera przedwcześnie, zanim osiągnie wiek doj-
rzałości?
W literaturze istnieje wiele spekulacji na ten temat i za-
pewne wymagają one jeszcze dogłębnych badań, lecz w oparciu
o badania i analizy już przeprowadzone, czy to przez J. Porrasa
1
A. Geus: The Living Company. Habits for Survival in a Turbulent
Business Environment, Harvard Business School Press, 2002, s. 1.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 1 3
i J. Collinsa (sześć lat badań)2, czy przez Arie de Geus, możemy
stwierdzić, iż zródłem trwania i rozwoju organizacji są główne
wartości, a ściślej: silne poczucie i świadomość własnych głów-
nych wartości, ich niezmienność wobec zmian w otoczeniu oraz
świadome zarządzanie nimi, tj. wdrażanie w każdym aspekcie
działania firmy3.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO DZIEDZICTWO
KULTUROWE PRZEDSIBIORSTWA
Wraz z upływem czasu i ze zmianami warunków ekonomicznych
mogą się pojawić i pojawiają się wewnątrz firmy głosy nawołujące
do odstąpienia od aktualnych głównych wartości, wyrzucenia ich
i zastąpienia nowymi, bardziej współczesnymi i odpowiednimi.
Pojawia się więc pytanie: czy główne wartości powinno się zmie-
niać, zastępować nowymi, czy też główne wartości są nienaru-
szalne, święte?
John Janks z Hewlett-Packard (HP) powiedział: Nasze pod-
stawowe pryncypia trwają niezmiennie od czasu, gdy założyciel
firmy je ustanowił. W naszej organizacji rozróżniamy dwie rze-
czy: główne wartości i praktyki im przypisane. Podczas gdy
główne wartości pozostają niezmienne, praktyki mogą, a nawet
powinny się zmieniać. Zdajemy sobie również sprawę z tego, iż
zysk jest wprawdzie ważny, lecz nie jest to powód, dla którego
HP istnieje .
2
J. Collins, J. Porras: Built to Last: Successful Habits of Visionary
Companies, HarperBusiness, 1997; A. Geus: The Living Company.
Habits for Survival in a Turbulent Business Environment, Harvard
Business School Press, 2002.
3
A. Stachowicz-Stanusch: Kultura marketingowa przedsiębiorstw, PWN,
Warszawa 2001, s. 109.
1 4 | POTGA WARTOŚCI
Bruce Bush z General Electric z kolei stwierdził: Wiele
z wartości General Electric, takich jak jedność, otwartość, jakość,
nie może się zmienić, jeżeli mamy dobrze prosperować. Lecz na-
sza wartość postrzeganie zmiany jako możliwości pozwala
mi twierdzić, czy też podejrzewać, iż nasze wartości mogą ulec
zmianie wraz z upływem czasu, rozwojem technologii itp. 4.
Kwestią równie istotną jak zmiana wartości wydaje się być
zagadnienie odświeżania i weryfikacji wartości. Bo czy powinno
się odrzucać wartości, gdy spełnią już swój cel, czy też powinny
być one uznawane za ważne przez cały czas? Jeżeli jednak
uznamy, iż wartości są czymś świętym, to czy powinny być one
poddane czasowym reinterpretacjom?
W przedsiębiorstwach długowiecznych generacje menedże-
rów kierowały się w swojej pracy głównymi wartościami firmy
dziedziczonymi od poprzedników. I tak jest nadal. Nowi mene-
dżerowie przejmują obowiązki wynikające z głównych wartości
i podobnie jak ich poprzednicy uważają się za kustoszy głów-
nych wartości przedsiębiorstwa. Rolą menedżera jest więc bycie
kustoszem wartości firmy, ochrona tych wartości w imieniu firmy
i na jej korzyść. Jeżeli więc pierwotny sens wartości zostanie
utracony, jeżeli ewoluują one w złym kierunku, rolą kierownictwa
jest reinterpretacja oraz redefiniowanie wartości, tak aby pozo-
stały one istotne dla organizacji.
Wobec powyższego możemy postawić tezę, iż główne warto-
ści przedsiębiorstwa przekazywane są w organizacji z pokolenia
na pokolenie. Można więc mówić, iż główne wartości to dzie-
dzictwo kulturowe przedsiębiorstwa.
4
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 18.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 1 5
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO ELEMENT
INTEGRUJCY PRACOWNIKA
Z PRZEDSIBIORSTWEM
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w świecie biznesu obser-
wujemy widoczny zwrot od dominacji kapitału ku dominacji
wiedzy. Aatwość w dostępie do kapitału spowodowała, iż kry-
tycznym czynnikiem przedsiębiorstwa stał się człowiek. Choć dla
wielu przedsiębiorstw było to swego rodzaju nowością, leciwym
organizacjom, takim jak kościoły czy armie, fakt ten był znany i od
dawna przez nie akceptowany. Przykładem może być wycofywa-
nie się wojsk brytyjskich z Dunkierki w czasie II wojny świato-
wej. Armia zatapiała i niszczyła swój sprzęt wojenny dla ratowa-
nia żołnierzy. Ludzie byli ważniejsi niż wyposażenie (kapitał)5.
Rozwój organizacji w kierunku przedsiębiorstwa bazującego
na wiedzy spowodował, iż bogaczem we współczesnym społe-
czeństwie jest ten, kto posiada wiedzę i wie, jak ją wykorzystać.
Pracownik nie jest więc dostarczycielem określonej wiedzy tech-
nicznej, ukierunkowywanej przez kierownictwo, lecz jest wolną
jednostką ludzką o określonych wartościach i potrzebach, jest
zródłem kreatywności i inwencji, staje się osobą dzielącą się
swoją wiedzą z całością wspólnoty pracowniczej.
Dowodem zwrotu ku wartości, jaką jest wiedza i posiadający ją
człowiek, jest powstawanie coraz to liczniejszych przedsiębiorstw
biednych w zasoby kapitałowe (aktywa), lecz bogatych w rozum,
tj. firm konsultingowych, agencji reklamowych, a w czasach
ostatnich dwóch dekad firm internetowych i software owych6.
5
A. Geus: The Living Company. Habits for Survival in a Turbulent
Business Environment, Harvard Business School Press, 2002, s. 34.
6
A. Geus: The Living Company. Habits for Survival in a Turbulent
Business Environment, Harvard Business School Press, 2002, s. 17.
1 6 | POTGA WARTOŚCI
Powstanie i rozwój owych przedsiębiorstw wiedzy spowo-
dowały, iż nie mogły być one zarządzane zgodnie ze starym sys-
temem skupionym na orientacji na kapitał. Zwrot od kapitału ku
wiedzy, tj. ku człowiekowi, powoduje, iż menedżerowie współcze-
snych przedsiębiorstw muszą zmienić swoje priorytety z za-
rządzania skierowanego na optymalizację kapitału na zarządzanie
prowadzące do optymalizacji wiedzy zatrudnianych.
Wobec powyższego zaistniała potrzeba stworzenia nowej ja-
kości (szkieletu) w stosunkach pracodawca pracownik. Stary
kontrakt psychologiczny, w oparciu o który pracownik ofiarował
swoją lojalność i zaangażowanie w zamian za bezpieczeństwo
pracy, został odrzucony. Wydaje się, iż organizacja, która zaspa-
kajała podstawowe potrzeby pracownika, przeszła już do lamusa,
ponieważ w przypadku większości ludzi owe potrzeby zostały już
zaspokojone.
Realizacja wizji, misji i celu współczesnego przedsiębiorstwa
wbrew różnym przeszkodom i trudnościom wymaga nie tylko
wyzwolenia zaangażowania i lojalności pracowników, ale przede
wszystkim wymaga wyzwolenia w pracownikach energii, która
jest podstawą motywacji i powoduje, iż proces ten może być za-
dowalająco zrealizowany7. Proces wyzwolenia tej energii, czy ra-
czej jak stwierdził Ch. Handy, proces wyzwolenia tzw. czynnika E,
czyli energii, entuzjazmu, wysiłku8, nie wynika z popchnięcia
ludzkich działań w odpowiednim kierunku dzięki zastosowaniu
odpowiednich mechanizmów kontroli, lecz jest efektem zaspo-
7
K. Hultman, B. Gellerman: Balancing Individual and Organizational
Values. Walking the Tightrope to Success, Jossey-Bass/Pfeiffer,
2002, s. 81.
8
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 13.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 1 7
kojenia podstawowych ludzkich potrzeb, takich jak: potrzeba
współdziałania, bycia akceptowanym, postępowania zgodnie
z przyjętymi normami, potrzeba posiadania biegłości w danej
dziedzinie. Innymi słowy, organizacja musi znalezć sposób za-
miany pasywnej akceptacji pracownika w jego aktywne zaanga-
żowanie. Jest to możliwe wtedy, gdy dopasujemy duszę jednostki
z duszą organizacji, co z kolei może nastąpić, gdy jednostka
identyfikuje się z wartościami organizacji. Jest ona wówczas bar-
dziej skłonna zaufać organizacji i obdarzyć ją swoim zaangażo-
waniem w realizacji jej celów. Realizując bowiem cele organizacji,
ma jednocześnie tę satysfakcję, że zaspokaja swoje własne po-
trzeby i realizuje swoje własne cele. Organizacja musi więc zna-
lezć sposób na zaspokojenie potrzeb jednostki w miejscu pracy,
gdyż praca zawsze była głównym elementem w samookreśleniu
człowieka i dlatego była i jest głównym komponentem ludzkiej
tożsamości 9. Nie chodzi o stworzenie idealnego dopasowania mię-
dzy wartościami organizacji i jednostki. Chodzi raczej o stwo-
rzenie wspólnego gruntu i umiejętność zamienienia wartości or-
ganizacji na działania powodujące określone zachowania, zgodnie
z którymi jednostka może żyć w organizacji i poprzez które re-
alizowała będzie własne potrzeby. Tak więc głównym celem biz-
nesu jest zdolność zaspokojenia organizacyjnych i ludzkich aspi-
racji. Należy dać szansę jednostce, aby pracowała z organizacją
dla czegoś, w co wspólnie wierzą.
Tak więc w miejsce starego kontraktu psychologicznego za-
istniała potrzeba znalezienia nowego sposobu ustanowienia więzi
między pracownikiem a firmą. Wartości są podstawą kontraktu
optymalizującego ludzkie działania, budują most pomiędzy pra-
cownikiem a firmą.
9
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 11.
1 8 | POTGA WARTOŚCI
W swojej książce The Leadreship Challenge, B.Z. Poustner
i J.M. Causes stwierdzili, iż wspólnie wyznawane wartości:
" promują wysoki poziom lojalności korporacyjnej;
" ułatwiają consensus co do głównych celów organizacji;
" pobudzają etyczne zachowania;
" promują ciężką pracę i opiekuńczość;
" redukują poziom stresów i napięć w pracy;
" ułatwiają zrozumienie oczekiwań z wykonywanej pracy;
" rozwijają silne przekonanie o potrzebie efektywności osobistej;
" rozwijają satysfakcję z uczestnictwa w organizacji;
" rozwijają pracę zespołową10.
Istnienie organizacji wiedzy wymusiło powstanie nowej
platformy na linii pracownik przedsiębiorstwo, nowej metody
zarządzania opartej na wartościach, która integruje jednostkę
z organizacją i pozwala optymalizować jej potencjał w celu roz-
woju przedsiębiorstwa.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO
KATALIZATOR ATMOSFERY
POBUDZENIA ORGANIZACYJNEGO
Są takie chwile w historii każdej firmy, kiedy wytwarza się w niej
swoista atmosfera pobudzenia. Często takie chwile stanowią od-
powiedz na zagrażający kryzys. Kiedy rzeczy nagle zaczynają
przybierać zły obrót, ludzie stają się bardziej czujni, elastyczni,
dynamiczni i lepiej ze sobą współpracują. Przestają upierać się
przy swoim zdaniu, nie zasłaniają się własnym prestiżem, za-
10
J.M. Causes, B.Z. Posner: The Leadership Challenge, Jossey-Bass,
1987, s. 193 (por. także Increasing Business Values through Human
Values , www.valuestechnology.com).
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 1 9
pominają o żalach i sporach. Wszyscy łączą się w działaniach dla
ratowania sytuacji. Działania są lepiej skoordynowane, działy
współpracują ze sobą, ludzie solidaryzują się z zespołem i praca
przebiega bez problemów. Firma, która wydaje się być w agonii,
odradza się z niespodziewaną świeżością i rześkością.
Nagłe pojawienie się nowej sposobności także może spowo-
dować niespodziewany wybuch owej atmosfery. Przypadek taki
zdarzył się w historii firmy Apple w pierwszym etapie jej działal-
ności. W tego typu ekspansywnym okresie nie ma nawet chwili na
myślenie o bezpieczeństwie zatrudnienia, ponieważ firma za-
trudnia pracowników tak szybko, że nie ma nawet wolnego per-
sonelu do obsługi rekrutacji. Każda sekretarka i przedstawiciel
handlowy otrzymują maksimum wolności i władzy, ponieważ
jest więcej pracy, niż ktokolwiek może wziąć na siebie. Każdy
dzień przynosi nowe niespodzianki i świeże triumfy, które przy-
prawiają wszystkich o dreszczyk emocji. Uciążliwe, biurokratyczne
procedury są optymalizowane w pośpiechu za wyznaczonymi ter-
minami. Niesprawne systemy poddawane są ulepszeniu i udo-
skonaleniu, aby mogły sprostać wzrastającym wymaganiom. Ne-
gatywne opinie oraz podejście typu unikanie pracy giną w zalewie
optymizmu i sukcesu. Wszyscy pracownicy odczuwają dumę i ra-
dość z bycia częścią odnoszącego sukcesy, szybko rozwijającego
się przedsiębiorstwa. Harmonijny duch pracy zespołowej szerzy się
wewnątrz organizacji. Firma odpowiada na rynek poprzez zwięk-
szanie swojej harmonii, a rynek odpowiada na tę harmonię
wzmożoną ekspansją11.
11
M. Bratnicki: Współczesne spojrzenie na przedsiębiorczość, Górno-
śląskie Studia Przedsiębiorczości, Tom I, Oficyna Wydawnicza Gór-
nośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości im. Karola Goduli w Cho-
rzowie, Chorzów 2002, s. 12.
20 | POTGA WARTOŚCI
Specyficzna atmosfera pobudzenia organizacyjnego wywo-
ływana jest przez kryzys lub szansę rynkową, stanowi więc od-
powiedz na presję czynników zewnętrznych, które są zazwyczaj
czasowe. Od nich zależy zatem, jak długo atmosfera ta się
utrzyma. W przypadku kryzysu prawdopodobnie będzie trwała
tak długo jak sam kryzys. W okresie ekspansji jest uzależniona
od tego, jak długo szansa rynkowa rozwija się szybciej, niż firma
może się do tego przystosować. Gdy tylko rozwój zwalnia lub się
stabilizuje, tendencje do rozłamu wśród pracowników wyłaniają
się na powierzchnię.
Aby atmosfera pobudzenia organizacyjnego mogła stać się
cechą stałą tożsamości firmy, musi mieć zródło wewnątrz samej
organizacji, zródłem tym może być aspiracja do spełnienia ja-
kiegoś inspirującego ideału wyższej wartości lub wyniosłego
celu. Pochodząca z wewnątrz presja nieustannego dążenia ku
temu celowi wytwarza ową atmosferę.
Współczesna organizacja nie powinna czekać na odrobinę
miłego kryzysu, aby coś zmienić w sobie. Zmienność i chaos
zewnętrzny wywołują konieczność zmiany w samej organizacji,
która zdolność do zmiany, do pobudzenia powinna wyzwalać
samoistnie, nie czekając na przymus zewnętrzny, gdyż wówczas
może być na zmianę za pózno. Wartości organizacyjne mogą
stać się wewnętrznym zródłem implikującym owo pobudzenie,
którego konsekwencją jest zharmonizowanie i skoordynowanie
działań przedsiębiorstwa.
Zapewne każdy menedżer sprzedaży wie, jaką moc mają
cele stawiane przed pracownikami. Ustanowienie celów ilo-
ściowych napędza ludzi do ich realizacji, pod warunkiem jed-
nak iż są one realistyczne. Jednakże jak zauważył Jan Carlo-
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 2 1
zon12, ilościowe cele motywują ludzi tylko do momentu ich
realizacji, gdy już zostaną zrealizowane (tak jak było w przy-
padku SAS, gdy trzyletni zakładany zysk osiągnięto w ciągu
roku), tracą swoją moc motywacyjną. Z tego to powodu po
początkowym wybuchowym wręcz wzroście zyskowności SAS
wszedł w okres stabilizacji, żeby nie powiedzieć stagnacji.
Główne wartości w odróżnieniu od celów ilościowych nigdy
w pełni i do końca nie mogą być zrealizowane. Jeżeli bowiem
mówiąc o celu, zwykle myślimy o określonym przeznaczeniu,
miejscu, które mamy osiągnąć w określonym czasie, to wartości
takie jak bezpieczeństwo czy satysfakcja klienta są poziomami
doskonałości, do których możemy dążyć przez całe życie w każdym
momencie i na każdym stanowisku pracy. Z tego też względu,
chociaż wydają się nam one mniej jasne, bardziej ogólnikowe niż
klasyczne cele ilościowe, w rzeczywistości są silniejsze. Wartości
stają się permanentnymi celami, nieważne bowiem, jak szybko,
bezpiecznie i efektywnie działamy dzisiaj. Nic nie zagwarantuje,
iż będziemy dobrze funkcjonować jutro. Stałe skupienie przed-
siębiorstwa na swoich głównych wartościach powoduje, iż jest
ono nieustannie czujne, w nieustannym ruchu, w nieustannej
pogoni za wartościami, za doskonałością, której podobnie jak
człowiek nigdy nie osiągnie13. Tak jak węgiel dostarcza energii
12
G. Jacobs, R. MacFarlane: The Vital Corporation. How American
Businesses Large and Small Double Profits in Two Years or Less ,
http://mirainternational.com/books/corporation/CHAP07.htm.
13
A. Stachowicz-Stanusch: Kultura marketingowa przedsiębiorstw,
PWN, Warszawa 2001, s. 111; por. także M. Bratnicki: Współczesne
spojrzenie na przedsiębiorczość, Górnośląskie Studia Przedsiębior-
czości, Tom I, Oficyna Wydawnicza Górnośląskiej Wyższej Szkoły
Przedsiębiorczości im. Karola Goduli w Chorzowie, Chorzów 2002, s. 12.
22 | POTGA WARTOŚCI
piecowi, tak wartości, stając się zródłem motywacji wewnętrznej,
dostarczają energii organizacji.
Proces świadomego zarządzania głównymi wartościami przed-
siębiorstwa wyzwala energię, która zaprzężona w ramy organizacji
wyzwala w niej atmosferę pobudzenia organizacyjnego. Proces
ten jest osiągalny dla każdej organizacji, można się go nauczyć
i można nim zarządzać. O tym, w jaki sposób można to zrobić,
traktuje rozdział 2. niniejszej publikacji.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO ELEMENT
MOTYWUJCY JEDNOSTK
DO DZIAAANIA
Tak jak dla firmy główne wartości są podstawą jej kultury orga-
nizacyjnej, tak dla człowieka są podstawą jego osobowości. De-
cydują o tym, kim jesteśmy, co jest dla nas ważne i jak to chcemy
osiągnąć14. Są czynnikiem motywującym nas do działania. Wy-
daje się, iż ludzie są dużo bardziej podekscytowani, gdy mogą
robić coś tak dobrze, jak to tylko możliwe, niż po prostu robić
coś dostatecznie dobrze15.
Główne wartości motywują jednostkę do wspólnej pracy dla
poprawy funkcjonowania organizacji. Każdy pracownik czuje sa-
tysfakcję z wykonania swojej pracy jak najlepiej i przynależności
do zwycięskiej drużyny, tj. przedsiębiorstwa, które przewyższa
konkurencję, ponieważ wytwarza lepsze produkty, gwarantuje
14
K. Hultman, B. Gellerman: Balancing Individual and Organizational
Values. Walking the Tightrope to Success, Jossey-Bass/Pfeiffer,
2002, s. 69.
15
G. Jacobs, R. MacFarlane: The Vital Corporation. How American
Businesses Large and Small Double Profits in Two Years or Less ,
http://mirainternational.com/books/corporation/CHAP07.htm.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 2 3
szybszą obsługę i serwis, bardziej satysfakcjonuje klientów niż
konkurencja.
Wartości motywują ludzi także do poprawy ich indywidual-
nych działań na stanowisku pracy. Zysk może silnie motywować
do pracy właściciela i kadrę kierowniczą, lecz nie ma już takiej
siły inspirującej dla pracowników działu produkcji czy też admi-
nistracji. Bo jeśli nawet przedsiębiorstwo osiąga swój zakładany
zysk, wielu pracowników nie widzi bezpośredniego związku między
ich pracą (działaniem) a zyskiem przedsiębiorstwa16. Każdy na-
tomiast może identyfikować się z głównymi wartościami, po-
nieważ główne wartości mają zastosowanie na każdym stanowi-
sku pracy, w każdym aspekcie biznesu. Uzyskanie wysokiego
poziomu realizacji jakichkolwiek głównych wartości jest przy-
czyną samozadowolenia, jest nagrodą samą w sobie, nawet jeżeli
nie ma bezpośredniego przełożenia na wynagrodzenie.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO
GENERATORY ZYSKOWNOŚCI
Liczne badania, których przedmiotem była relacja między zy-
skownością a wdrożeniem wartości, wykazały, iż istnieje bezpo-
średni związek między tymi zmiennymi. Analiza 2600 przedsię-
biorstw trwająca 15 lat, a prowadzona przez Strategic Planning
Institute of Cambridge dowiodła, iż zyskowność przedsiębior-
stwa jest bezpośrednio powiązana z postrzeganą jakością pro-
duktów i usług przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa, które ofe-
rowały wyższą jakość produktów, osiągnęły lepsze rezultaty
16
A. Stachowicz-Stanusch: Zarządzanie poprzez wartości kolejna
moda czy gwarant sukcesu przedsiębiorstwa XXI wieku , Przegląd
organizacji, nr 7/8, 2001.
24 | POTGA WARTOŚCI
finansowe wyrażone w udziale w rynku, w obrocie i zwrocie za-
inwestowanego kapitału17.
Badania przeprowadzone przez National Tooling & Machine
Association dowiodły, iż przedsiębiorstwa skupione na podno-
szeniu jakości poprzez dostosowanie swoich działań do głów-
nych wartości, tj. do solidności, odpowiedzialności i uczciwości,
osiągnęły większe zyski niż te skupione jedynie na jakości18.
Punktualność i szybkość to kolejne główne wartości, których
wpływ na zyskowność został potwierdzony. W artykule How
managers can success through speed udowodniono związek
między punktualnością a zyskownością. Firmy, które były w stanie
dostarczyć nowe produkty na rynek zgodnie z terminarzem, za-
robiły o 33% więcej od tych, które na rynek weszły spóznione
o sześć miesięcy19. Kolejne badania wskazały, iż zysk przedsię-
biorstwa jest większy, gdy istnieje zgodność między głównymi
wartościami pracowników a głównymi wartościami firmy. Po-
twierdzają to badania A. Galuka, który stwierdza, iż przedsię-
biorstwa osiągają wyższe zyski, gdy ich pracownicy wierzą:
" iż mają możliwość wykonywania każdego dnia rzeczy, które
potrafią robić najlepiej;
" ich opinie się liczą;
17
G. Jacobs, R. MacFarlane: The Vital Corporation. How American
Businesses Large and Small Double Profits in Two Years or Less ,
http://mirainternational.com/books/corporation/CHAP04.htm.
18
A. Stachowicz-Stanusch: Zarządzanie poprzez wartości instrumentem
zarządzania we współczesnym przedsiębiorstwie , Zbiór referatów na
ogólnopolską konferencję naukową Instrumenty zarządzania we współ-
czesnym przedsiębiorstwie, AE Poznań, 2000, Tom II, s. 433.
19
G. Jacobs, R. MacFarlane: The Vital Corporation. How American
Businesses Large and Small Double Profits in Two Years or Less ,
http://mirainternational.com/books/corporation/CHAP07.htm.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 2 5
" ich współpracownicy troszczą się o jakość;
" istnieje powiązanie między ich pracą a misją organizacji20.
Badania przeprowadzone przez Kottera i Heskelta21 dowio-
dły, iż firmy, które wyrażają w swych działaniach interesy pra-
cowników, klientów i udziałowców, osiągają lepsze rezultaty
niż te, które nie podzielają tych wartości.
Z kolei badania przeprowadzone przez J. Collinsa i J. Porrasa
wykazały, iż istnieje bezpośredni związek między świadomością
głównych wartości przedsiębiorstwa a jego rozwojem w długim
okresie czasu i wartością giełdową22. Więcej informacji na temat
związku pomiędzy głównymi wartościami a zyskownością firmy
zawiera tabela 1.1.
Tabela 1.1. Główne wartości a zarządzanie przedsiębiorstwem
rezultaty badań
Rok Autorzy Rezultaty
1 1997 Arie de Geus Główne wartości jako zródło trwania
i rozwoju organizacji
2 1985 B. Posner, Funkcje dających się zidentyfikować
J. Kouzes, głównych wartości:
W. Schmidt 1. promują wysoki poziom lojalności
korporacyjnej;
2. ułatwiają consensus co do głównych
celów organizacji;
3. pobudzają etyczne zachowania;
4. promują silne normy odnośnie cięż-
kiej pracy i opiekuńczości;
20
L. Grant: Happy Workers. High Return , Fortune, styczeń 1998.
21
J. P. Kotter, J. Heskelt: Corporate Culture and Performance, The
Free Press, 1992.
22
J. Collins, J. Porras: Built to Last: Successful Habits of Visionary
Companies, HarperBusiness, 1997.
26 | POTGA WARTOŚCI
Tabela 1.1. Główne wartości a zarządzanie przedsiębiorstwem
rezultaty badań ciąg dalszy
Rok Autorzy Rezultaty
5. redukują poziom stresów i napięć
w pracy;
6. ułatwiają zrozumienie oczekiwań
odnośnie wykonywanej pracy;
7. rozwijają silne przekonanie co
do efektywności osobistej;
8. rozwijają poczucie satysfakcji
z uczestnictwa w organizacji;
9. rozwijają pracę zespołową.
3 1999 G. Jacobs, Związek pomiędzy wdrożeniem
R. MacFarlane głównych wartości a zyskownością
organizacji.
4 1998 A. Galuk Związek pomiędzy wdrożeniem
głównych wartości a zyskownością
organizacji.
5 1992 J.P. Kotter, Związek pomiędzy wdrożeniem
J. Heskelt głównych wartości a zyskownością
organizacji.
6 1997 J. Collins, Związek między świadomością
J. Porras głównych wartości przedsiębiorstwa
a jego rozwojem w długim okresie
i wartością giełdową.
7 2003 McKinsey Główne wartości przedsiębiorstwa
jako czynnik najsilniej motywujący
młodych, energicznych i zdolnych
ludzi do podjęcia pracy.
8 1996 A. Kristof Związek między świadomością
głównych wartości przedsiębiorstwa
a wzrostem organizacyjnego
zaangażowania jednostek.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 2 7
Tabela 1.1. Główne wartości a zarządzanie przedsiębiorstwem
rezultaty badań ciąg dalszy
Rok Autorzy Rezultaty
9 1989 B.M. Meglino, Związek między świadomością
E.C. Ravlin głównych wartości przedsiębiorstwa
C.L. Adkins a wzrostem satysfakcji z pracy.
10 1991 C.A. O Reilly, Związek między świadomością
J. Chatmann, głównych wartości przedsiębiorstwa
D.F. Caldwell a spadkiem absencji i fluktuacji kadr.
11 1991 D.E. Bowen, Związek między świadomością
G.E. Ledford, głównych wartości przedsiębiorstwa
B.R. Nathan a wzrostem wyników pracy.
12 1996 D. Turnipseed Związek między świadomością głównych
wartości przedsiębiorstwa a wzrostem
intensywności organizacyjnych zachowań
obywatelskich mierzonych podporząd-
kowaniem, altruizmem i frekwencją.
13 1939 B. Chester Wspólnie wyznawane wartości okazują
się użyteczne w rozwiązywaniu
problemu tworzenia i zarządzania
złożonymi organizacjami.
14 1982 T.E. Deal Ważność wspólnych wartości
i A.A. Kennedy w budowaniu silnej kultury organizacji.
15 1980 W.G. Ouchi Ważność wspólnych wartości
w budowaniu silnej kultury organizacji.
16 1982 T.J. Peters Ważność wspólnych wartości
i R.H. w praktyce zarządzania
Waterman, Jr. i przewodzenia organizacjom.
17 1997 C. Anderson Ważność wspólnych wartości
w szybkości rozwoju organizacji.
18 1994 N. Nohria Rola głównych wartości w zarządzaniu
i S. Ghoshal wielonarodowościowymi korporacjami.
28 | POTGA WARTOŚCI
Tabela 1.1. Główne wartości a zarządzanie przedsiębiorstwem
rezultaty badań ciąg dalszy
Rok Autorzy Rezultaty
19
1996 C.R. Hinings, Związek między głównymi wartościami
wyznawanymi przez pracowników wyż-
L. Thibault,
szego szczebla organizacji ( elity )
T. Slack i L.M.
a rodzajem struktury organizacji.
Kukulis
20
1995 B. Kabanoff, Związek pomiędzy wyznawanymi
R. Waldersee i głównymi wartościami organizacji
i sposobami, w jakie jej członkowie
M. Cohen
opisywali zmianę organizacyjną.
21
2000 Ch.A. O Reilly Pozytywny związek między dającymi
się zidentyfikować głównymi
wartościami a rozwojem organizacji.
22
1999 J. Pfeffer, Pozytywny związek między dającymi
się zidentyfikować głównymi
R.I. Sutton
wartościami a rozwojem organizacji.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO
PRZYWABIACZ TALENTÓW
Jeżeli chcesz pozyskać najbardziej utalentowanych pracowni-
ków, zbuduj organizację opartą na głównych wartościach . To
stwierdzenie jest najbardziej przekonującym odkryciem raportu
opracowanego przez McKinseya w oparciu o badania przepro-
wadzone na grupie 6000 pracowników w 77 firmach23. Oto po-
wody, dla których badania te zostały zainicjowane.
23
R. Kidder: Values, Not Dollars, Draws Best and Brightest to Busi-
ness, Institute for Global Ethics , http://www.globalethics.org/
rush%20commentary/commentary3-1-99.html (por. także J. Collins:
Bigger. Better. Faster. How the Wal-Mart Got Great, FastCompany,
June 2003, s. 84; J. Brilman: Nowoczesne koncepcje i metody za-
rządzania, PWE, 2002, s. 352 353.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 2 9
" Po pierwsze fakt, iż zapotrzebowanie na menedżerów w Sta-
nach Zjednoczonych w ciągu najbliższych 15 lat wzrośnie
1
o ok. / , a populacja ludzi w wieku 35 44 lata w tym sa-
3
mym czasie spadnie o ok. 15%. Stąd wniosek, iż najbliższe
lata to dla organizacji w Stanach Zjednoczonych lata wojny
o talenty na stanowiska menedżerów.
" Powstanie gospodarki wiedzy sprawiło, iż proces rekrutacji
jest coraz cięższy i coraz istotniejszy. Rośnie bowiem popyt
na młodych, zdolnych ludzi.
Wobec powyższego menedżerowie amerykańscy (i nie tylko,
gdyż przedsiębiorstwa wiedzy nie są tylko domeną amerykań-
skiej gospodarki) muszą odpowiedzieć sobie na następujące
pytanie: dlaczego mądrzy, energiczni i ambitni ludzie mają za-
pukać do moich drzwi, a nie do drzwi obok?
Czynniki motywujące w niniejszych badaniach zostały po-
dzielone na trzy grupy:
" Wspaniała firma:
a) dobrze zarządzana,
b) podzielane przez nią główne wartości i kultura organizacyjna,
c) lider w branży,
d) pasjonujące wyzwanie.
" Wspaniała praca:
a) wolność i autonomia,
b) praca jako wyzwanie,
c) wspieranie kariery i rozwoju.
" Wynagrodzenie:
a) wysokie wynagrodzenie,
b) lokalizacja geograficzna.
Najwyżej punktowanym czynnikiem motywującym młodych,
energicznych i zdolnych ludzi do podjęcia pracy były podzielane
przez firmę główne wartości i kultura organizacyjna (58%), na
30 | POTGA WARTOŚCI
drugim miejscu wolność i autonomia (56%) oraz praca jako pa-
sjonujące wyzwanie (51%). Natomiast wysokie wynagrodzenie
znalazło się na ostatnim miejscu z wynikiem 23%. Tak więc
wartości, a nie dolary czy złotówki przyciągają najlepszych pra-
cowników do współczesnych przedsiębiorstw. Podobne spo-
strzeżenie odnajdujemy w słowach Johna Browna z firmy Xe-
rox24: Gdy jest mowa o przyciągnięciu, utrzymaniu i stworzeniu
zespołów utalentowanych ludzi, pieniądze nie zawsze są w sta-
nie temu sprostać. Utalentowani i zdolni ludzie pragną bowiem
być częścią czegoś, w co mogą wierzyć, czegoś, co nadaje sens
ich pracy i życiu, czegoś, co jest w stanie realizować ich marze-
nia i zaspokoić ich potrzeby .
Główne wartości w procesie rekrutacji pracowników speł-
niają dwie krytyczne role:
" Wyartykułowane przez firmę umożliwiają potencjalnym re-
krutom stosowanie samoselekcji.
" Dostarczają podstaw do dopasowania indywidualnych celów
związanych z karierą do celów firmy25.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO CZYNNIK
WSPOMAGAJCY ZARZDZANIE ZMIAN
Zarządzanie zmianą organizacyjną stało się sztuką przeprowa-
dzania firmy z jednej struktury organizacyjnej w drugą, z jednej
metody zarządzania w inną, z jednej kultury organizacyjnej
w inną bez utraty drobnej cząstki, która budowała sukces danej
24
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 12.
25
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 12.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 3 1
organizacji w przeszłości i która stanowi o jej tożsamości, czyli
bez utraty głównych wartości.
Globalizacja i rozwój nowej technologii oraz niepewność oto-
czenia spowodowały, iż zmiana stała się stałym komponentem
organizacji. Czynniki zewnętrzne wymuszające na organizacji
zmianę i wyzwalające w niej atmosferę pobudzenia wywołują
w przedsiębiorstwie zjawisko kryzysu tożsamości. Brak pewników,
niezmienników wewnątrz organizacji powoduje zagubienie or-
ganizacji i może prowadzić do jej upadku. Organizacja bowiem,
zastępując swoją strukturę, metodę zarządzania czy też kulturę
organizacyjną nową ich formą, może zatracić w owym procesie
zmian to, co było zródłem jej sukcesów w przeszłości. Niebez-
pieczeństwo zmiany polega na tym, iż w przypadku, gdy organi-
zacja jest w sytuacji stresującej, wartości, czyli to, co stanowi
o tożsamości organizacji, mogą być pierwszą rzeczą, która wy-
leci przez okno . P.M. Senge stwierdził: Im więcej stresu za-
fundujemy przedsiębiorstwu, tym mocniejsza będzie jego ten-
dencja powrotu do najbardziej prymitywnych zachowań 26.
Zmiana pociąga więc za sobą:
" utratę ciągłości, co powoduje, iż pracownicy czują się zdezo-
rientowani;
" opór, którego zródłem jest strach przed nowym, nieznanym,
nieuświadomionym;
" konflikt kultury organizacyjnej szczególnie wśród przedsię-
biorstw w trakcie fuzji czy przejęcia, gdy kultury organiza-
cyjne obu przedsiębiorstw różnią się między sobą;
26
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 18.
32 | POTGA WARTOŚCI
" brak jasności, co firma chce osiągnąć, co zmiana oznacza dla
pracownika jako dla jednostki27.
W rezultacie zmiana postrzegana jest jako zagrożenie oraz
utrata zaangażowania pracowników. Brak wewnątrz organizacji
elementów ukierunkowujących wymuszone pobudzenie będące
konsekwencją zmiany powoduje, iż zamienia się ono w pobudzenie
destrukcyjne. Tylko więc organizacja o silnym poczuciu własnej
tożsamości, tj. o silnych i znanych pracownikom głównych warto-
ściach, może przetrwać i rozwijać się nawet w niepewności. Główne
wartości mogą pomóc w trakcie zarządzania zmianą na dwa sposoby.
" Dostarczają stałych punktów, gdy wszystko inne się zmienia.
Pamiętajmy bowiem, iż wszystko, co nie jest core w organi-
zacji, może i nawet powinno się zmieniać. Główne wartości,
czyli core values , pozostają jednak niezmienne, dostarcza-
jąc tak organizacji, jak i pracownikom punktów ciągłości28.
" Są zródłem organizacyjnych aspiracji, które inspirują pra-
cowników do dążenia do sukcesu.
GAÓWNE WARTOŚCI JAKO
DROGOWSKAZ W CZASIE KRYZYSU
Inna równie ważna rola głównych wartości organizacyjnych za-
sadza się w tym, iż jasno sprecyzowane wartości są bezcennymi
wskazówkami w okresach szczególnie trudnych dla organizacji.
27
D. Dearlove, S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing,
2002, s. 15; por. także M. Bratnicki: Przedsiębiorczość i przedsię-
biorcy współczesnych organizacji, AE Katowice 2002, s. 84.
28
por. także 50. R. Knowling: Why Vision Matters , http://www.pfdf.org/
leaderbooks/l2l/fall2000/knowling.html; J.C. Collins: Od dobrego
do wielkiego. Czynniki trwałego rozwoju i zwycięstwa firm, Jacek
Santorski Wydawnictwa Biznesowe, 2003, s. 190.
ROZDZI AA 1 . POTGA GAÓWNYCH WARTOŚCI | 3 3
Przedsiębiorstwo działające zgodnie ze swoimi głównymi warto-
ściami nie tylko jest im wierne w czasie dobrobytu, lecz również,
a nawet przede wszystkim wtedy, gdy walczy o przetrwanie
w czasie kryzysu. Istnieje wiele przykładów udowadniających, iż
wartości są przewodnikami organizacji w mrocznych czasach
kryzysu, światełkiem wskazującym właściwy kierunek. Poma-
gają one zachować firmie tożsamość oraz jedność.
W lata osiemdziesiąte XX wieku firma Ford Motor Company
weszła, zataczając się i krwawiąc po kolejnych ciosach otrzy-
manych od japońskich konkurentów w okres głębokiego kryzysu.
W tym czasie Ford notuje 3,3 miliarda dolarów strat, tj. 43%
wartości netto firmy w ciągu trzech lat. Co w takiej sytuacji robi
naczelne kierownictwo? Otóż natychmiast podejmuje kroki, by
powstrzymać krwawienie i pozwolić firmie normalnie oddy-
chać. Ale zespół zrobił także coś innego, niezwykłego jak na grupę
dyrektorów przedsiębiorstwa w tak poważnych kłopotach. Opra-
cował dokument Misja, wizja, zasady przewodnie , który przy-
pomina o trzech podstawowych głównych wartościach firmy, któ-
rymi są: ludzie, produkty, zyski w takiej właśnie kolejności.
Grupa restrukturyzacyjna z lat osiemdziesiątych nie wymyślała
nowych wartości, lecz odwołała się do tych, które pozostawały
w ukryciu od wielu lat, a które pochodziły od Henry ego Forda29.
29
J. Collins, J. Porras: Built to Last: Successful Habits of Visionary
Companies, HarperBusiness, 1997, s. 52; por. także D. Dearlove,
S. Coomber: Corporate Values, BrownHerrow Publishing, 2002,
s. 16 17.
34 | POTGA WARTOŚCI
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Jak zbudowac kreatywna firmeJak założyć własną firmęCroft Don Jak Zbudowac Wlasny Rozpraszacz ChmurJak zbudować aplikacje ze Starter KitaContent marketing, część 1 Jak zbudować skuteczną strategię dla marketingu treści Social Pressjak zbudowac prywatna siec LAN (2)Marketing partyzancki Jak prowadzic domowa firme mpdofiJak zbudować szałasJak zbudować ściankę na profilach UW i CW z płyt gipsowoHOW TO BUILD A DECK jak zbudowac tarasMichał Balbuse Jak zbudować prywatną sieć LANwięcej podobnych podstron