IMG02 (2)

200 Jolanta Dudek

mów poetyckich kontrastuje z wahającą się tonacją późniejszych wierszy obu poetów.

Postulowany przez T. S. Eliota bezpośrednio w jego esejach (Tradycja i talent indywidualny), a pośrednio także i w poezji, dialog z wielkimi twórcami europejskiej cywilizacji miał przyczynić się do przezwyciężenia postawy skrajnie subiektywnej i prezęn ty stycznej poprzez poszerzenie indywidualnych możliwości odczuwania, widzenia i rozumienia dzięki konfrontacji ze stanowiskami, jakie wobec podobnej problematyki zajmowali w różnych okresach przeszłości europejscy artyści, myśliciele i mistycy.

Ostatecznym celem owego dialogu jest więc nie tyle powrót do korzeni, ile wypróbowanie, oczyszczenie i zabezpieczenie tego, co z perspektywy XX wieku wydaje się najcenniejszą i najtrwalszą częścią duchowego dziedzictwa Europy.

W Ziemi jałowej, osnutej na kanwie m. in. Legendy o Graalu, pojawiają się motywy życiodajnej wody oraz jej duchowych odpowiedników: miłosierdzia i samokontroli. Natomiast przez ostatni wielki poemat T. S. Eliota pt. Cztery kwartety przewijają się motywy drogi w górę i drogi w dół, światła i ciemności oraz słowa. Mowa jest tam o zmaganiach, które towarzyszą mieszkańcom małych ziemskich ojczyzn, kiedy usiłują oni odnaleźć niewidzialną ojczyznę, która jawi im się jako ukryta osnowa wszelkiej materialnej rzeczywistości, trudna do wyobrażenia i umykająca słownym ekspresjom.

Na marginesie dotychczasowych uwag można dodać, iż wydaje się, że utrwalająca się w Polsce (począwszy od lat sześćdziesiątych) pseudokla-sycyzująca ¹ (rzadziej awangardowa)² recepcja T. S. Eliota nie oddaje w pełni jego nieklasycznego przecież gustu, pełnego wahań i niepewności klimatu jego utworów, antyklasycznego bieguna jego wieloznacznej stylistyki ani też opartej o zasadę kontrastu i muzycznego kontrapunktu kompozycji. Natomiast niezaprzeczalnie klasyczną cechą tej poezji jest jej zakotwiczenie w potocznym idiomie.

Bezpośrednim wyrazem nowoczesności — rozumianej jako dialog z tradycją — okazała się zastosowana przez T. S. Eliota w poezji (a przez J. Joyce’a w prozie) palimpsestowa zasada kompozycyjno-stylistyczna. Pojęciem tym po raz pierwszy posłużył się w znaczeniu metaforycznym w la-

lach trzydziestych XX wieku wspomniany już krytyk amerykański Edmund Wilson (Axel‘s Castle), by wyrazić specyfikę techniki narracyjnej J. Joycc'a — aluzyjnej i wielowarstwowej znaczeniowo, analogicznej do techniki pisarskiej średniowiecznych przepisywaczy manuskryptów, którzy zcskrohu-jąc i nakładając na siebie coraz to nowe warstwy atramentu, tworzyli wic-lopokładowe księgi (palimpsesty) mieniące się różnymi odcieniami inkaustu, w których to księgach w miarę upływu czasu spod warstw najświeższych przezierały także i dawniejsze.

Metaforycznie użyty przez Wilsona termin — palimpsest — wkrótce się upowszechnił. W latach sześćdziesiątych wprowadził go do języka francuskiej krytyki i teorii literatury G. Genette ³. Pojęcie to dobrze określa bowiem intertckstualny wymiar nowoczesnych tekstów literackich, który decyduje o ich wielowykładainości, głównie w płaszczyźnie tematycznej i ideowej, a także w sferze odniesień aulobiograficzno-zewnętrznych.

Na gruncie polskim intertekstualny (językowo-stylistyczny) aspekt zjawiska palimpsestowości najwcześniej analizowała Maria Dłuska (nic używając jednak jeszcze wówczas żadnego z wymienionych tu terminów). W studium poświęconym wczesnemu wierszowi K. Wierzyńskiego pt. Gdzie nie posieją mnie wyrosnę ¹¹ dowodziła, że nowatorstwo tego poety polegało na mistrzowskim wykorzystaniu dla celów poetyckich naturalnych zasobów mowy potocznej, a konkretnie kilku przysłów powszechnie znanych i używanych.

Świadomie natomiast terminem i pojęciem palimpsestu posłużyła się Ewa Miodońska-Brookes, gdy w monografii pt Wawel. Akropolis analizowała kompozycyjno-ideowy aspekt znanego dramatu Wyspiańskiego. Otóż wydaje się, że właśnie fragment tegoż dramatu, użyty niegdyś jako motto miesięcznika „Skamander” (1920): „Skamander połyska wiślaną świetlący się falą” — dobrze oddaje istotę omawianego zjawiska.

2. O próbach porządkowania XX-wiecznej europejskiej i amerykańskiej sceny literackiej: w skrócie

Poważniejsze próby uporządkowania dwudziestowiecznej europejskiej i amerykańskiej sceny literackiej podjęto u progu lat siedemdziesiątych w opar

1

   R- Przybylski, Et in Arcadia Ego. Warszawa 1966; J. M. Rymkiewicz, Czym jest klasycyzm. Warszawa 1967.

2

   Por. E. Balcerzan, Liryka Juliana Przybosia, Warszawa 1989. Jako twórcę bliskiego dadaizmowi (!) odebrał T. S. Eliota S. Holsztyński w nieprzychylnym angielskiemu poecie szkicu pt. Eira Pound i T. S. Eliot, „Wiadomości Literackie" 1931 nr 10.

3

li O. Genette, Palimpsesty. tłum. A. Milecld [w:J Współczesna teoria badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, Kraków 1992.

Gdzie nie posieją mnie... Studium wiersza, [w:] Maria Dłutka. Studia i rozprawy. L Ol, Kraków 1972.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
IMG03 202 Jolanto Dudek ciu o nazwy prądów literackich z przełomu XIX i XX wieku, tj. symbolizmu i
IMG05 (2) 206 Jolanta Dudek różnienie między prawdą a fikcją, przeszłością u teraźniejszością, tym
IMG00 (2) 196 Jolanto Dudek Inni zaś uczeni i krytycy, którzy przyjmują węższą perspektywą poznawcz
IMG01 198 Jolanta Dudek ukazywanych z różnych punktów widzeniu) konstrukcji znaczeniowych, ale też
IMG04 204 Jolanta Dudek po Prousta, Joyce’a i T. Manna, m, in. właśnie z powodu „domieszki rca-iist
IMG06 208 Jolanto Dudek dałyby aię tlrcicić przede wszystkim w haśle idcograficznoici rozumianym pr
IMG02 (2) 10. FREZOWANIE 10.1. OGOLNA CHARAKTERYSTYKA Frezowaniem nazywa się obróbkę skrawaniem nar
IMG02 Zadanie 36. Przy zbyt silnym oklepywaniu może się pojawić A.    rumień cieplny
IMG02 (Kopiowanie) NOWOTWORY SERCA PIERWOTNE: ŚLUZAK -myxoma •    lokalizuje się naj
36335 IMG02 Zadanie 36. Przy zbyt silnym oklepywaniu może się pojawić A.    rumień c
IMG02 Zadanie 36. Przy zbyt silnym oklepywaniu może się pojawić A.    rumień cieplny
26759 IMG?02 cych rozwojowi sztuki kiedy to więcej działo się w »duszach« niż w tej Stach1*. Urodzon
IMG07 2)0 Jolanta Dudek miotów niewygodnych i odrzuconych, pogardzanych, zdradzonych, tzw. trudnych
IMG 02 (6) Komunikat? i kontrakcyjnych, funkcji czuciowó-nichowych, uwagi, pamięci i uczenia się, ro

więcej podobnych podstron