komwerb020
166 Jerzy Bartniińsici
(5) a. Wieje. = Mówię, że wieje.
b. Ściemnia się. = Mówię, że się ściemnia.
W normalnej komunikacji słownej użycie formy pierwszoosobowej cwokuje drugi} osobę jako adresata, uczestnika dialogu: Pytam = pytam ciebie, odpowiadam = odpowiadam tobie, proszę = proszę ciebie itp. Sita implikacji adresata jest zależna od treści czasownika illokucyjnego, jednak leżący u podstaw wszystkich wyrażeń illokucyjnych czasownik mówić zawsze funkcjonuje w ramach modelu ,.ja mówię tobie/do ciebieV Kwestia dokładności, z jaką jest wyrażana intencja mówienia, nic jest dla rozważanego problemu najważniejsza. Ważna jest obligatoryjność nadawcy jako osoby mówiącej i óbligatoiyjność słuchacza jako osoby odbierającej komunikat słowny i uczestniczącej w interakcji. Obecność nadawcy i odbiorcy jest istotna dla rozmowy, dla dialogu, który jest podstawową formą zachowania językowego, najbardziej ludzką, bo angażującą osoby. Prawdziwy dialog zarazem wymaga, by role nadawcy i odbiorcy były przez uczestników pełnione przemiennie. Partycypować w dialogu mogą tylko ludzie. I ta właśnie relacja dialogowa jest istotna dla ukonstytuowania się pojęcia podmiotu i podmiotowości. Pisało tym filozof:
Nie można być podmiotem całkowicie samodzielnie. Jestem podmiotem jedynie w relacji do pewnych rozmówców: w pewnej relacji do tych, którzy odegrali kluczową role w procesie mojego samookreślenia; [...] Podmiotowość istnieje jedynie w obrębie czegoś, co nazywam „sieciami rozmowy” (Tylor 2001: 70).
Już wcześniej mowę za czynnik konstytutywny dla kategorii podmiotu uznał Emile Bcnveniste:
W mowie i przez mowę człowiek ustanawia siebie jako podmiot, bowiem jedynie mowa osadza w rzeczywistości - wc właściwej niu rzeczywistości, rzeczywistości bytu - pojęcie „ego”. „Podmiotowość”, o której tu mówimy, to zdolność mówiącego do ustanowienia siebie jako „podmiotu”. Określona jest ona nic przez doznawane przez każdego poczucie bycia sobą (poczucie to, o ile można ocenić, jest tylko odbiciem), lecz jako jedność psychiczna, wykraczająca poza ogól przeżywanych doświadczeń, które w sobie skupia, oraz zapewniająca świadomości stałość. Otóż twierdzimy, żc owa „podmiotowość”, której szuka się w fenomenologii lub - jeśli kto woli - w psy-
14 Wierzbicka pełną strukturę semantyczną zdania „S jest P" rekonstruuje jako „Mówię ci, że Sjest P" (Wierzbicka 1973/2004: 34).
chologii, to jedynie ujawnienie w bycie pewnej podstawowej właściwości ma „ego", kto mówi „ego". W tym upatrujemy podstawę „podmiotowości”, któi łona jest precz językowy status „osoby" (Benvcnistc 1966: 259-260; cyt. za L 1976: 296-297; [nieco inny przekład tego fragmentu daje M. Abramowicz, z w tym tomie; Red.]). s
Tak rozumiana kategoria podmiotu jest relewantna dla ling tekstu (tekstologii). Na poziomie opisu tekstu jako jednostki kom cji językoznawca spotyka się z badaczami literatury i kultury, któ: sługują się pojęciami podmiotu literackiego, lirycznego, nitoryc Najbardziej pojemne jest jednak pojęcie podmiotu-wypowiedzi: ogarnia wymienione węższe kategorie podmiotowe i daje się stc do wszystkich wypowiedzi językowych niezależnie od stylu (artys naukowy, potoczny, urzędowy itd.) i gatunku mowy.
Zatem - najogólniej biorąc - w ramach pojęcia „podmiotu wy; dzi” można wyróżnić jego trzy podkategorie:
autora czyli faktycznego twórcę tekstu, osobę"wchodzącą w ir cję z odbiorcą (słuchaczem, a w przypadku tekstu pisanego - cz kiem), tworzącą wypowiedź i odpowiedzialną za jej treść; w komu: potocznej, użytkowej, także naukowej czy dziennikarskiej nieodr nego od podmiotu wewnętrznego, tekstowego;
podmiot tekstowy, „lokutora”, jako osobę dostępną poznaniu p« sam tekst, wewnętrznego mówiącego; w przypadku tekstów artystyc operujących fikcją literacką, jest to podmiot literacki, powoływi życia przez autora, występując)' jako powieściowy narrator („ws2 wiedzący” w powieści klasycznej, osobowy w powieści pierwszoose i w tzw. „monologu wypowiedzianym”) lub podmiot liryczny w po mówiącą postać, przedstawioną w tekście prozatorskim, usamc nioną w dramacie, powoływaną do życia przez podmiot tekstowy i ną od niego.
Informacje o autorze mogą być czerpane spoza tekstu, z rer życia, informacje o podmiocie tekstowym zawarte są w samym te Obraz podmiotu mówiącego, lokutora, jest rezultatem rekonstrukcji tej na tekście (Tołstaja 2004: 179), daje się odtworzyć z tckstowycł dów” (Nycz 2001): wynika z jakości konstrukcji gramatycznych, z j< użytego słownictwa, z konotacji leksykalnych, z przyjętego punk dzenia i perspektywy oraz rodzaju prezentowanej wiedzy o świeci^ norodność śladów autora (nadawcy) w tekście daje podstawę, by r nie tyle o „obrazie autora” (Winogradów), ile raczej o stopniowane biektywności” tekstu, od której nic są wolne nawet teksty naukowt
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
komwerb020 166 Jerzy Bar,miński (5) a. Wieje. = Mówią, że wieje. b. Ściemnia się. = Mówią, że sią śc
komwerb024 174 Jerzy Bartniński Przykładem takiej postawy i (,wiclooczncgo,, oglądu jcist (omawiana
komwerb024 174 Jerzy Bartniński Przykładem takiej postawy i (jweloocznego” oglądu jóst (omawiana już
WSP J POLM114 LUDOWY STYL ARTYSTYCZNY JERZY BARTNIIŃSKI Dwie perspektyw) . - Odrębność funkcjonalna
komwerb019 64 Jerzy Bartmiński . Podmiot modalny - podmiot wypowiedzi Charles Bally był tym językozn
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija sic
komwerb027 180 Jerzy Barimiiiski (17) Pokój - szczęśliwość, ale bojowanie byt nasz podniebny.... Cóż
166 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY sądziła, że jakąś nową dyscyplinę stanowi tylko metoda, choćby
JERZY S. WASILEWSKI Zauważmy też, że jeśli zakaz ma się gruntować na modelu przejścia, to sankcje po
166 Marta Mazur Model wskazuje, że motywacja wymaga wysiłku, a ten w połączeniu z możliwościami i
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija się
2001 BARTNICTWO nasienna - uprawa ze szczepów uzyskanych przez zaszczepienie zrazami z drzew doborow
166 MONIKA SCHELLER T. Bodio przewiduje, że opory związane z wchodzeniem Polski do struktur europejs
więcej podobnych podstron