Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 27

ProcesJbnnoauiufl iif zeznań świadków

przyjmuje treść zeznań, zaś w trzeciej grupie znajdują się kryteria wynikające ze sposobu zeznawania: uczuciowe uczestnictwo w przeżywanych jeszcze raz faktach; nieudolność; niesterowany sposób zeznawania. Ostatnia grupa kryteriów wiąże się z analizą motywacji prowadzących do złożenia zeznań wiarygodnych. Wymienia się tu postawę charakterologiczną świadka, nastawienie do oskarżonego, wpływ opinii środowiska czy też brak związków między świadkiem a uczestnikami postępowania. Jak zauważa sam autor, podane powyżej kryteria wiarygodności stają się nimi dopiero wtedy, gdy zostaną powiązane z określonymi cechami osobowości świadka. Nie wolno zatem rozpatrywać sklasyfikowanych właściwości w izolacji od cech osobowości zeznającego i uznawać ich samych za jedyne kryteria wiarygodności. Bliżej kryteria le zostaną omówione w rozdziale IV niniejszej pracy.

Kolejnym elementem modelu komunikacji, wpływającym na ocenę prawdziwości wypowiedzi, jest kanał przekazu, czyli sposób, w jaki informacje przechodzą od nadawcy-zeznającego do odbior-cy-przesłuchującego. Ocenie tej sprzyja zasada bezpośredniości, stawiająca wymóg składania zeznań bezpośrednio przed odpowiednim organem procesowym i dokonywanie tego w formie ustnego przekazu. Oceniając sposób zeznawania należy brać pod uwagę cechy głosu i sposób mówienia. Każda wypowiedź jest aktem mowy, który wyraża intencje osoby mówiącej, jej motywację, znajdującą się u podstaw danej wypowiedzi. Wypowiedzi natomiast są zwykle częścią jakiejś całości, którą określa się mianem dyskursu, który podlega określonym regułom socjolingwistycznym i stylistycznym, składającym się na mniej lub bardziej świadomą wiedzę jednostki.²⁴⁶ Istotne jest, jak świadek akcentuje swoje wypowiedzi, czy słyszalna jest stanowczość czy wahanie, na ile świadek opowiada swobodnie, uwzględniając wrodzone właściwości głosu i indywidualne cechy mówienia: tempo, rytm, akcentowanie, wymowę. Ocenie powinny podlegać także cechy formalne: styl i poziom. Jeżeli świadek używa pojęć trudnych, nieznanych w jego środowisku, popełnia błędy wplatając określenia niepasujące do kontekstu wypowiedzi, występują zakłócenia płynności mowy poprzez wplatanie dźwięków niejęzy-

^2ł41. Kurcz, }(vjk a psychologia, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 128—129.

kowych, jak śmiech czy ziewanie, powinno to wzbudzać uzasadnione obawy co do prawdomówności zeznającego. Takie cechy głosu i mowy określane są mianem parajęzyka, uznawanego za jeden z typów ekspresji niewerbalnej.™

Para język najczęściej postrzegany jest jako powiązany z gestami i mimiką twarzy, język słowny nie jest bowiem jedynym, za pomocą którego ludzie wyrażają swoje myśli, uczucia, przekazują informacje. Prowadzone:badania nad komunikacją międzyludzką wykazują, że około 65% informacji uzyskiwanych w czasie rozmów nic pochodzi ze słów, ą właśnie z ekspresji niewerbalnych: mimiki twarzy, kinczjetyki, proksemiki i parajęzyka. Przez kanał werbalny przechodzą niezbite fakty, a przez niewerbalny transportowane jest to, co ostatecznie chcemy przekazać, dołączając do argumentacji postawę, mimikę, gest i nastrój.²⁴* Nie ma jednomyślności co to tego, jakie funkcje pełni komunikacja niewerbalna i w jaki sposób najsensowniej można je poklasyfikować. Przyjmuje się, że komunikaq'a niewerbalna jest oparta na systemie znaków „nieostrych" o mniej wyraźnie wyodrębnionych jednostkach niż komunikacja werbalna.²⁴⁹ ’ Większość niewerbalnych systemów komunikacji wchodzi w interakcje z systemem werbalnym, by określić typ i intensywność przekazywanych znaczeń.

Wzajemne związki między oboma systemami komunikacji opierają się na kilku głównych założeniach. Po pierwsze istnieje szereg sytuacji, w których niewerbalne systemy komunikowania spełniają ważne funkcje, a werbalne po prostu nie występują. Po drugie istnieją sytuacje, w których systemy niewerbalnego komunikowania przyjmują dominującą i centralną rolę, podczas gdy systemy werbalne pełnią funkcję drugorzędną. I po trzecie w pewnych sytuacjach przekazy werbalne pełnią główną rolę, a niewerbalne je tylko dopełniają.²⁵*¹ Podczas przesłuchania mamy do czynienia z trzecią sytuacją. Najistotniejszą rolę pełni przekaz werbalny, uzupełniany elementami zachowań niewerbalnych: gestykulacją, mimicznym

A |. Bicrnacli, Ktimimikncjn nieuxrbatn<l. Sztuka czytania z twarzy, Aslrum. Wrocław 1996. s. 157.

Tamże, s. (>■ •:

^:łM Z. Niecki, Ronuniikacja międzyludzka. Antykwa, Kraków 20CO. s. 186.

^:'ⁿ W. Głodowski. Basiom. Komunikacyjne funkcji zachouwi niewerbalnych, Hansa Contimi-nic.tlinn, Warszawa 1999, s. 48.

147