zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (11)

—Odkiy>A^0Ś4-iit5rami^^,-po)egŁn£^m.^e-pisarzjizięki^zczegóilQ6au_vaj.gjQtov^jiest_-2dolny_

opisać fenomeny nieświadomości. Wynika to głównie z subiektywnego charakteru twórczości r P ©znawęze-mo żliwości-iiteratuiw •zapłodniłyby obtażnic naukawą-Emida.. Islo cn .część terminologii analitycznej pochodzi co ciekawe właśnie z sytuacji literackich; np. „kompleks Edypa" czy „scenariusz powieści rodzinnej’¹.

Literatura odkrywa to. co rządzi życiem ludzkim, a co jest ukryte przed samymi ludźmi czyli sferę nieświadomości. Dzieło literackie jest przekaźnikiem pewnej rzeczywistości, która sama w sobie nie jest oczywista dla podmiotu twórczego. Bynajmniej. Jest ni a bowiem LnIEŚ WIADOMOŚĆ. Psychoanaliza iako wiedza o popędach, snach, fantazjach ma przywrócić racjonalny sens tej rzeczywistości, ma obnażyć jej mechanizmy dla indywiduów, które są tymi mechanizmami kierowane. Podobną funkcję racjotiałizujaco - poznawczą miałaby spełniać literatura. Wiedza pisarska płynie nie tyle z obserwacji świata, co z osobistego doświadczenia lub z intuicji, której żiódł2lQyją śtę w ni eświadortiości poćrrrrotu twórczego. Punktem odniesienia dla dzieła literackiego jest nic rzeczywistość, ale sen,

. fantazm,. zabawa dziecinna. _

.Carl..Gustav‘Jung i jego teoria cQWTjgż_w>^fwąrła ogrónmy w^wlia^sycóbanahryćzfifi jmy śl.cnie.a literaturze. Dla krytyków wychodzących z teorii psychoanalitycznych Junga problemem 'najistotniejszym jest zbiorowa nieświadomość i związana z nią kategoria archetypu. Aktywność świadomości jcsi Lu niezauważalna, ograniczona. Teoria nieświadomości została przeniesiona na grunt badań wyobrażeń zbiorowych, poszukując w-literaturze archetypowych wyobrażeń, wykraczających poza nieświadomość jednostkową.

Jurt z dążył'do wydobycia w twórczości literackiej danego pisarza archetypów, by związać go z określonymi tradycjami kulturowymi, z szeroką sferą kolektywnej nieświadomości i jej przejawami. Dzieło sztuki jako projekcja Fantazemu jest dla Junga jednocześnie pewną wizją c charakterze ogólnym. „To, co pojawia się w wizj i, jest zbiorową nieświadomością.a mianowicie swoistą, dziedziczoną przez generacje strukturą psychicznych uwarunkowań świadomości’¹. Nieświadomość zbiorowa jest sfera, która składa się z treści stanowiących nawarstwienie typowych, niezależnych od różnić historycznych i etnicznych reakcji ludzkości na powszechne, powtarzalne sytuacje, jak np. lęk, niebezpieczeństwo, wzajemny stosunek miedzy płciami, narodziny, śmierć.

Arystoteles przyznawał pierwszeństwo teorii nad praktyką. Stwierdził, że"’d ziała nie' człowieka zawsze zawiera w sobie jakiś myśiowy projekt i najważniejszym jest wyobrażenie sob^;e celo a sama czynność (również tworzenia) jest tylko dopełnieniem owego myślowego aktu.

Platońska koncepcja tworzenia - poeta kierowany jest boska mocą. do aktu poetyckiej kreacji dochodzi wówczas, ocy w człowieka wstępuje bóstwo. Przy takiej koncepcji nie ma miejsca na wiedzę i umiejętności. Człowiek podlega degradacji do roli narzędzia, którym posługują się "bogowie w porozumieniu się ze zwykłymi śmiertelnikami Przez usta poety płynie cłos boski. Poeta to istota bierna, nieświadoma tego, co mówi. Dzieło powstaje na gruncie nieświadomości, świadomość jest w tym przypadku nieaktywna, bierna, jej aktywność ograniczona jest "oo triirńmurii. Aktywny jest tu bóg, który fóówi-ustami poety,- ktćry-p/óweozi .ręką . ?wprcy, stworzyciela dzieła. Dzieło jest więc wynikiem nieaktywnej świadomości twórcy.