DSCF3402

mujący dwudziestolecie międzywojenne, w którym dominowało ujęcie religii jako zjawiska pozaracjonalncgo, interpretowanego najczęściej w sposób psychoanalityczny; tizcci - obejmujący okres PRL, zdominowany przez analizę związków pomiędzy religią i osobowością, oraz czwarty - trwający od lat osiemdziesiątych (dokładna cezura czasowa jest tu najtrudniejsza do wyznaczenia) do chwili obecnej, w którym coraz częściej religia ujmowana jest jako zjawisko pluralistyczne i wielowymiarowe.

PSYCHOLOGIA DOŚWIADCZENIA RELIGIJNEGO I „RELIGIJNYCH WIRTUOZÓW”

Pierwszy z tych etapów, obejmujący okres braku państwowości spowodowany rozbiorami, cechował się silnymi związkami psychologii religii z filozofią. Odzwierciedlało to w pewnym stopniu ówczesne tendencje światowe (przykładem może być twórczość Williama Jamesa), choć w Polsce były one chyba wyraźniejsze niż gdzie indziej, gdyż w zasadzie każdy z wybitniejszych autorów nawiązywał do filozofii w sposób mniej lub bardziej wyraźny. Najwybitniejsi badacze w tej dziedzinie byli jednocześnie filozofami, niekiedy bardziej znanymi ze swej twórczości w tej właśnie dziedzinie. Julian Ochorowicz (1850-1917) był twórcą filozoficznego programu „pozytywizmu warszawskiego”, a Wincenty Lutosławski (1863-1951) stworzył swój własny, oryginalny system filozoficzny, nawiązujący do tradycji polskiego mesjanizmu. Nie oznaczało to wszakże unikania badań empirycznych, lecz przesądzało o zróżnicowanym sposobie ich prowadzenia i interpretacji. Dzięki . tym nawiązaniom rodzącą się dyscyplinę cechował pluralizm metodologiczny, a nawet cpistemologiczny; od skrajnie na tura lis tycznej orientacji Juliana Ochorowicza po orientację hermcncutyczną Wincentego Lutosławskiego.

Kolejną cechą lego okresu był brak oparcia w strukturach uniwersyteckich. . Psychologia religii rozwijała się na ogół poza ich obrębem, a często w pewnym konflikcie z ich przedstawicielami, co było szczególnie wyraźne w przypadku Ochorowicza i Lutosławskiego. Brak stabilnego uniwersyteckiego zaplecza instytucjonalnego nie przeszkadzał szeroko zakrojonej działalności publika_Tr cyjnej, a być może nawet ją stymulował. Wielu polskich psychologów religii | prezentowało wtedy swpje prace na forum międzynarodowym, publikując • w językach: angielskim, francuskim i niemieckim. Międzynarodowy rezonans ich twórczości w postaci liczby cytowań był też dość znaczny. Zainteresowanie psychologów kierowało się zaś w znacznej mierze ku religijności niezin^:7j

L slytucjonalizowanej, a także jej pograniczom, jak parapsychologia, okultyzm, spirytyzm i magia, czy jej formom bardziej spektakularnym, jak mistycyzm.

Dominującym wątkiem, podobnie jak w światowej psychologii religii tego okresu, były analizy doświadczenia religijnego ujmowanego najczęściej w jego mistycznej i apcrsonalncj postaci, inspirowanej również egzotycznymi tradycjami religii orientalnych. W sposób niezwykle wyraźny uwidaczniały się tu różnice w orientacjach filozoficznych badaczy, prowadzące do odmiennych perspektyw metodologicznych i interpretacyjnych.

W swoich badaniach nad doświadczeniem religijnym Julian Ochorowicz wcielał w życie program pozytywistyczny. Stwierdzając, że wszystko, co istnieje, jest jednością w ramach przyrody, podporządkowaną jej nadrzędnym prawom, zalecał on w postępowaniu badawczym stosowanie metod właściwych przyrodoznawstwu, a więc obserwacji i eksperymentu Prowadząc badania w obszarze czterech podstawowych dyscyplin naukowych (według swej własnej klasyfikacji modyfikującej ujęcie C.omte^ła), a więc fizyki (materia nieożywiona), biologii (materia ożywiona), psychologii (zjawiska duchowe

0    charakterze indywidualnym) i socjologii (zjawiska duchowe o charakterze zbiorowym), Ochorowicz starał się nie tylko stosować ujednoliconą metodologię, lecz także przedstawiać wyniki badań w formie spójnego i ujednoliconego interpretacyjnie systemu, co powodowało, że przyrodnicze traktowanie faktów rozciągał również na psychologię i parapsychologię.

Ochorowicz interesował się szczególnie stanami zwężenia świadomości

1    ograniczenia jej do jednego tylko wyobrażenia lub jednego szeregu wyobrażeń, które stają się wtedy wyraźniejsze, absorbując całą energię psychiczną. Jest to stan tzw. monoideizmu, który może się wytworzyć w psychice pod wpływem silnego wzruszenia, hipnozy lub w warunkach patologicznych (histeria):

[...) wyobrażenia krępujące się wzajemnie w stanic normalnego czuwania, tłumione przez ciągły napływ nowych wrażeń i stały nacisk wrażeń cielesnych wewnętrznych, tu niczym nie skrępowane stają się namiętnymi popędami, opanowują cały umysł, przenikają niejako cały mózg i są nie tylko niesłychanie jasne i silne, ale nawet w swym działaniu na organizm niemal wszechmocne (Ochorowicz 1916: 323).

W normalnych warunkach, kiedy w świadomości funkcjonuje wiele różnorodnych wyobrażeń lub ich ciągów wzajemnie się przeplatających, mamy do czynienia ze stanem poliideizmu. W warunkach zaś zupełnego wyłączenia świadomości, przy braku jakichkolwiek wyobrażeń (np. w głębokim transie hipnotycznym) pojawia się stan określony przez Ochorowicza jako aidcizm.

121

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (20) praktyk językowych, a nie jako byt odzwie
Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (182) IV. Dnem zaczynają sic w momencie, w którym
Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (209) V. Kiytyta feicncfca doznaniom religijnym. P
Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (96) W 7 Pitna fanuurjrca* Od Jędrkicwicza niedale
img008 (5) sprężysta i lepka, stanowią dwa skrajne przypadki odpowiedzi na naprężenie zewnętrzne, -m
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (11) wyraźnie „anachronicznym” nie świadczy o
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (1) wykładnikiem koncepcji, wedle której powie
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (21) cała estetyka Witkacego uzasadnia koniecz
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (22) krotnie też porównanie przechodzi w cytat
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (23) według Witkacego przedstawianie w powieśc
Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym (26) między zdaniami wyłaniającymi z siebie fa

więcej podobnych podstron