Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych7

stratyfikacji: opisy wojny w sensacyjnych fabułach stoją wyżej na półkach w księgami niż romanse.

Po wojnie literatura zachodnia dostarczała czytelniczkom pokarmu, który wypełnia! im świat najpierw zdruzgotany, potem normalizujący się, wreszcie rynkowo ustabilizowany. Książki trafiły do hipermarketów, oczywiście miejsca skądinąd okropnego. W naszych standardach byłaby mowa o „degradacji”, ja mówiłabym raczej o dostępności i ofercie podtrzymującej obyczaj czytania, jaki damy i panny służące praktykowały o wiele powszechniej od swych partnerów.

Wędrując na półkę obok proszku do prania, powieść obycza-jowo-psychologiczna ewoluowała w stronę tak zwanej literatury środka przywoływanej przez krytyków dzisiaj zapewne nadaremnie. Nie idzie nawet o to, iż brak nam autorek/autorów (bo pewnie nie), lecz o tradycję pracującą na korzyść literatury. Gdyby w Polsce przez ostatnich pięćdziesiąt lat pisano dla przeciętnej inteligentki, całość sztuki literackiej wyglądałaby lepiej. To nie paradoks: zadęcie prowadzi do pęknięcia. Lekkostrawny podkład pozwala strawić i wzniosłość.

Gubiąc wątek popularnej, lekko podrasowanej prozy, zgubiliśmy też właściwie psychoanalizę. Wystarczy zajrzeć do tomu Danuty Danek Sztuka rozumienia²¹, by przekonać się, że nie nadążaliśmy. Psychoanaliza, jedna z najbardziej wpływowych w dwudziestoleciu międzywojennym koncepcji człowieka, pokutowała na marginesie zarówno literatury, jak i literaturoznawstwa. Nie mieliśmy też odmiany gatunkowej powieści psychoanalitycznej - dziś nadrabiamy i tę stratę.

Oczywiście, wątki te prowadzą mnie nieuchronnie do feminizmu, którego też nie było. Wspomniana już marginalizacja książek do czytania, zastąpionych książkami do celebrowania, była zdobyczą patriarchalnego układu, zakonserwowanego aż do lat ostatnich,

²¹ D. Danek, Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Warszawa

1997.

kiedy obudziło się nowe pokolenie feministek. Gdyby nie patriotyczne powinności, Zofia Nałkowska napisałaby jeszcze kilka powieści bardziej prokobiecych niż Węże i róże. Jestem też pewna, że wiele innych pisarek poszłoby otwartą przez babki (czyli antenatki, nie „kobiety” w slangu dziadków) drogą do feminizmu; tak przecież stało się na Zachodzie.

Myślenie o społeczeństwie bez przemyślenia relacji płci wydaje mi się sprzecznością logiczną, a przecież wypełniało pisarskie dni większości polskich literatów. Gdyby kobiety nie wprzęgły się w kolejną epokę patriotycznego obowiązku, gdyby nie wstydziły się, iż nie czują pociągu do opiewania ojczyzny będącej matką tylko pod warunkiem, że jest się synem - mielibyśmy dziś wszyscy o wiele mniej zdezaktualizowanych fiszek bibliotecznych z adresami tekstów, które nie pociągają nikogo. Musiałaby powstać literatura uwodząca, która mówi o ludziach językiem pragnienia. Może już mielibyśmy ten etap za sobą i powstawałyby właśnie dobrze skonstruowane powieści post-postmodemistyczne, wyglądające na wyciągnięte z pliku creative writing, ale byłoby co postawić na półkę z użyteczną tradycją.

Nikt by nie rozumiał, po co młoda kobieta pisze o sobie w rodzaju męskim, chyba że przyniosłoby to istotną zmianę perspektywy. Może byłoby godną odnotowania ekstrawagancją? W „Historii literatury 1945-1995” mielibyśmy dział prozy transseksualnej, która opierałaby się na tradycji awangardowej w zakresie form narracyjnych, oraz konfesje tożsamościowe, bliskie fabularnie reportażom z seansów psychoanalitycznych. Wciąż nienapisaną książką byłaby opowieść o pewnym macho grasującym podobno w gimnazjum na Śląsku - świetny, oryginalny temat sensacyjny, niepodjęty, gdyż politicalfiction skończyłaby się w latach sześćdziesiątych, kiedy sytuacja globalna została ustabilizowana. Krytyka lat dziewięćdziesiątych narzekałaby na brak wyobraźni u młodych autorów, niezdolnych właściwie do rozważania sytuacji napięcia damsko-męskiego.