obraz2

96 E. E. Evans-Pritchard - Religia Nuerów

jest używane również przy pożegnaniach: wer ke mai, idź w pokoju, i du-dhni ke mai, pozostań w pokoju. W nuerskim ma ono sens ‘spokojny’, ‘jasny’, a w innych językach miotyckich oznacza niebo albo to, co ponad, a w formie czasownikowej ‘modlić się’ - marzenia senne kojące umysł.

To, że Nuerzy uznają spokój i pokój za powiązane z pozostawaniem w przyjaźni z Bogiem, wykazują dalsze pytania, które następują po dwóch omówionych: ci pal albo ci palu, „Czy się modliłeś”. Myślę, że Nuerzy zakładają, że bycie w pokoju z samym sobą oznacza bycie w pokoju z Bogiem jak również z bliźnimi. Czwartym pytaniem formułowanym w pozdrowieniach jest ci tol, którego sens jest taki: czy dym podniósł się z twojego ogniska, to znaczy czy w domu wszystko dobrze. Piąte zadawane czasem pytanie brzmi: ci bahg, „Czy zaświtało [dobrze dla ciebie]”. Nie zawsze stawia się wszystkie te pytania, ale często dwa lub trzy z nich, czasem więcej. W pełnym pozdrowieniu mamy więc złożony obraz spokojnego snu, świeżego przebudzenia, zadowolenia, modlitwy i dymiącego ogniska, to znaczy osoby pozostającej ze sobą w pokoju.

Ta dygresja miała na celu wyjaśnić znaczenie wyrażenia akonienko w modlitwie. Fraza jest zharmonizowana z innymi wyrażeniami używanymi w modlitwach: apwonyko pwol, „Pozostańmy jaśni”, i apwonyko koc, „Pozostańmy chłodni”. Pwony oznacza ciało albo ja, tu oznacza ja w sensie osoby jako całości, ciała i duszy. Nie ma powodu, dla którego Nuer miałby być jasny lub chłodny w znaczeniu czysto fizycznym. Intencją jest tu prośba, by ludzie byli jaśni nie tylko w znaczeniu dobrej kondycji fizycznej, ale także w sensie pwol loc, jasnego serca, by byli radośni, wolni od trosk i problemów. Podobnie w przypadku słowa ‘chłodni’ intencją jest, by byli chłodni w sensie wolni od niepokojów, chłodni w rozumieniu spokojni. Widać to wyraźnie w wariancie, który jest najpopularniejszą modlitwą Nuerów, ayiegh neni koc. W tym kontekście można go przełożyć wyłącznie tak: „Oby dusze ludu były ukojone”, choć w innych yiegh może znaczyć ‘oddech’ lub ‘życie’. Do tej formuły często dodaje się thei, ayiegh neni koce thei, co wzmacnia końcówkę: „Niech dusze ludu będą wielce ukojone”. Oczywiście Nuerzy nie proszą, chyba że metaforycznie, by ich oddech lub życie było bardzo zimne. Słowo koc jest stosowane również przy wyrażaniu dobrej woli wobec osób, szczególnie w błogosławieństwie apwonydu koc, „Bądźcie chłodni”, to jest „Bądźcie ukojeni”²⁶.

²⁶ Symbolikę tę możemy docenić my sami, szczególnie ci z nas, którzy są zaznajomieni z Wulgatąi innymi łacińskimi tekstami świętymi, w których refrigerium, ochłoda, jest uży-

Koc może oznaczać także ‘miękki’ lub ‘czuły’, i choć w modlitwach najlepiej tłumaczyć to słowo jako ‘chłodny’, obydwa znaczenia przenikają się. Tu po raz kolejny Nuerzy nie chcą być fizycznie miękcy. W rzeczywistości wyrażenie koce thei w znaczeniu fizycznym miękkości stosuje się wobec mężczyzn, którzy są zupełnymi impotentami. Ideę miękkości można dostrzec w metaforach często występujących w modlitwach i inwokacjach: „Obyśmy stąpali po dzikim ryżu”. Poon, dziki ryż, jest - jak mówią Nuerzy - najmiększą z traw dla stóp, jak również jest najłagodniejszą z pastewnych traw, czasem zbiera się ją, by karmić nią cielęta z ręki. Nuerzy postrzegają życie jako chodzenie po pastwiskach i prosząo drogę wolną od ukrytych niebezpieczeństw, to znaczy wolną od zła; proszą też o miękkie podłoże, to znaczy spokojny umysł. Toteż proszą także gwenyi ko kwel gwath me jalko ko, „Uczyń naszą drogę jasną w miejscu, gdzie podróżujemy” oraz gwenyi ko gwath, „Oczyść dla nas miejsce”. Tu znowu sens jest głównie alegoryczny. Słowa nie odnoszą się zwykle do konkretnego miejsca czy podróży, ale do podróży przez życie, a oczyszczenie drogi nie dotyczy tylko ani przede wszystkim niebezpieczeństw spotykanych w podróży przez busz, lecz do wszelkich cierpień i zła, które są nieodłączne od życia.

Pokój i uwolnienie są kluczowymi pojęciami ich próśb. Widać je znów we frazie kwoth ngaci rumyieni, ronini yieko, „Boże, Ty, który wiesz, jak wesprzeć [albo troszczyć się o] dusze, wesprzyj [albo zatroszcz się o] dusze”. Ogólny sens modlitwy jest taki: Bóg powinien chronić tych, którzy Go o to proszą, tak jak rodzice chronią swoje bezradne dzieci. To pragnienie pokoju, uwolnienia i ochrony reasumuje inna powszechna prośba: ako-teko, „Pozwól nam istnieć”. Nie jestem pewien, czy używanym tu czasownikiem jest tek, ‘utrzymywać się przy życiu’, czy - jak sądzę - te, ‘być’. W każdym razie te dwa słowa mają odmienne znaczenia, jednak w tym kontekście zachodzi jeszcze większa różnica między nimi, ponieważ sens zwrotu jest taki: żyjmy dalej i tak jak teraz. Nuerzy prosząo życie, ale nie życie w sensie dalszego przedłużania egzystencji biologicznej, lecz o życie w dostatku, wolności od zmartwień i cierpień, które czynią życie - jak my to ujmujemy - nie wartym życia. To jest właściwa interpretacja potwierdzana przez inny zwrot często powtarzający się w modlitwach, akołapko, który również należy przekładać na „Pozwól nam istnieć”, i tak samo oznacza on, nawet w głębszym moralnym sensie, życie w powiązaniu ze sposo-wana w „tropikalnym” sensie pocieszenia, złagodzenia, odświeżenia i wygody; por. np. Ps 38, 14 oraz 65, 12 (uzup. tłum.).