Rzymski akwedukt w Nlmes (Pont du Gard)
zginął w 53 r. p-n e- w wojnie z potężnym państwem Partów, które obejmowało tereny Iranu i Mezopotamię.
Cezar objął w 58 r. pj>.e. namiestnictwo Galii Przędą]pejskiej i wkrótce potem także zarząd Galii Narbonensis. Była to południowa część Galii, obejmująca tereny dzisiejszej Prowansji i Langwedocji we Francji; nazwa prowincji pochodziła od kolonii Narbo (franc. Narbonne). Zamiarem Cezara był podbój całej niepodległej Galii aż po Ben (tereny dzisiejszej Francji, Belgii i częściowo Niemiec). Pretekstem do wkroczenia wojsk rzymskich do Galii właściwej stała się migraęja Helwetów, następnie zaś wojna z władcą germańskich Swebów, Ariowistem. Pierwsze lata ciężkich walk z wojowniczymi Galami zakończyły się pozornym podporządkowaniem ich Rzymowi w 56 r. p.n.e. Zwycięski Cezar mógł nawet zorganizować zwiadowczą wyprawę do Brytanii.
Wieści o sukcesach Cezara w Galii przyjęto w Rzymie z mieszanymi uczuciami. Przyłączenie nowej, wielkiej i bogatej prowincji napawało Rzymian dumą, do stolicy zaczęły napływać tysięce niewolników galijskich i wielkie ilości złota Jednocześnie jednak wzrastał niepokój senatu i Pompejusza. Cezar stał się zbyt potężny. Namiestnik Galii doprowadził w 56 r. p.n.e. do zjazdu w Lukce, który umocnił sojusz trzech wodzów. Sam zaś uzyskał przedłużenie namiestnictwa w Galii na 5 lat. Pompejusz i Krassus zostali konsulami na 55 r. p.n.e. Wkrótce jednak nastąpiło wyraźne zbliżenie Pompejusza i senatu, a wiele nadzwyczajnych pełnomocnictw, jakie uzyskał rywal Cezara, dawało mu władzę prawie dyktatorską. Krasem sginąt w walce z Partami w 53 r. p.n.e.
Tymczasem w Galii w 52 r. p.n.e. wybuchło wielkie powstanie, na jego cale stanął utalentowany wóda Wercyngetoryka. Sytuacja Cezara była bardzo kryty-
czna, groziła mu utrata całej Galii. W tych okolicznościach Cezar wykazał jednak wyjątkową przytomność umysłu i wielką energię. Losy wojny z Galami rozstrzygnęły aię pod Alezją. Wewnątrz tej twierdzy oblegany był sam Wercyngeto-ryks z doborowymi siłami powstańców. Wojska rzymskie otaczające Alezję zabezpieczyły się fortyfikacjami przed atakującymi z zewnątrz Galami. Obie armie cierpiały straszliwy głód, który ostatecznie zmusił Wercyngetoryksa do kapitulacji. W 51 r. p.n.e. Cezar odzyskał władzę nad Galią, stała się ona wtedy rzeczywiście prowincją rzymską. W wyniku tąj ciężkiej i krwawej wojny Cezar miał do swej dyspozycji 13 legionów świetnie wyćwiczonych i w pełni oddanych sobie żołnierzy. W czasie wojen z Galami Cezar wprowadził wiele innowaęji w armii, ulepszył sztukę oblężniczą, wydzielił oddziały jazdy tworząc jakby armię rezerwową i podniósł żołd legionisty z 5 do 10 asów dziennie.
_4. II wojna domowa (49-45 r. p.n.td
Rozwiały się nadzieje senatorów, którzy spodziewali się, że Cezar zginie pod Alezją. Strach sparaliżował ich zdolność politycznego myślenia. Senat nie chciał się zgodzić na jakikolwiek kompromis z Cezarem żądąjąc od niego natychmiastowej rezygnacji z dowództwa i powrotu do Rzymu jako człowieka prywatnego. Trybunowie ludowi, Marek Antoniusz i Kwintu* Kaąjust, założyli weto wobec tych postanowień senatu. Ale nie Uczono się z ich protestem, obąj trybunowie musieU uciekać w przebraniu niewolników do Cezara. Pogwałcenie nietykalności władzy trybuńskiej stało się dla Cezara oficjalnym powodem wojny, która była rozgrywką o władzę. Niewątpliwie Pompąjusz dążył także do uzyskania dyktatury militarnęj, ale pragnął to osiągnąć w porozumieniu z senatem.
W styczniu 49 r. p.n.e. Cezar przekroczył rzekę Rubikon stanowiącą granicę między Galią Preedalpejską a właściwą Italią. .Kości zostały rzucone* - rozpoczęła się wąjna domowa. Przeciwnik Cezara, Pompąjusz, również dysponował sUną armią, ale stacjonowała ona w Hiszpanii. Po stronie Pompąjusza opowiedzieli się także inni namiestnicy prowincji, wierni senatowi. Italia jednak była właściwie bezbronna, większość senatorów w panice opuściła stolicę. Ciesząc się poparciem arystokraci municypalnej Cezar szybko opanował Italię i Rzym. Czekała go jednak ciężka rozprawa w Hiszpanii, a następnie w Greąji.
Do decydąjącąj bitwy doszło w 48 r. p.n.e. pod Farsalos w Tesalii. Nie była to bitwa między dyktatorem a obrońcami republiki. Walczyli ze sobą dwaj pretendenci do dyktatury militarnej. Pompejusz również opierał się na armii i był równie żądny władzy jak Cezar. Jego sympatie społeczne były jednak bardziej konserwatywne i dzięki temu łatwiej mógł się porozumieć z senatem. Siły Pom-pejusza pod Farsalos przewyższały liczebnie wojska Cezara. Pompejusz dysponował większą i dobrze zaopatrzoną armią, w jego obozie przebywali wszyscy najwybitniejsi senatorowie. Cezar był odcięty od posiłków (na morzu panowała flota przeciwników), armia jego od dłuższego czasu cierpiała głód. Pompejańczy-
479