226 227

Przesłuchanie dziecka a inne szczególne formy przesłuchania

niem ośrodkowego układu nerwowego, zaniedbaniem wychowawczym i zaburzeniami emocjonalnymi, których etiologia jest inna niż nerwicowa. Wśród nich można wymienić jadłowstręt psychiczny, zaburzenia mowy, tiki, nawyki patologiczne (np. obgryzanie paznokci, dłubanie w nosie itp.).¹ W tym miejscu wydaje się właściwe omówienie niektórych nerwic i zaburzeń nerwowych u dzieci, gdyż ich wystąpienie może mieć wpływ nie tylko na określenie kompetencji do świadczenia, ale także sygnałem, że coś złego dzieje się w środowisku dziecka i trzeba mu pomóc, a co z kolei może mieć wpływ na taktykę przesłuchania. Zachowania takie mogą być sygnałem dla przesłuchującego, że dziecko cierpi na jakieś zaburzenia.

Objawem nerwicy lękowej jest lęk będący symptomem większości nerwic. Osoby cierpiące na nerwicę lękową cechują się brakiem pewności siebie, oczekiwaniem niepowodzeń, przeżywaniem z niepokojem mających nastąpić wydarzeń, wrażliwością na opinie o sobie, niedocenianiem własnych możliwości. Bezpośrednią przyczyną nerwic lękowych u dzieci są urazy psychiczne i przewlekłe psychiczne sytuacje urazowe.² Uraz psychiczny (psychotraurna) to trudna sytuacja lub sytuacje, które wywołują negatywny wpływ na stan psychiczny. Może nim być jednorazowy bodziec sytuacyjny (np. udział w wypadku, wiadomość o śmierci bliskiej osoby itp.), wielokrotne, ale słabe bodźce, konflikty i sytuacje frustracyjne.³ Wśród objawów składających się na obraz kliniczny można wymienić silny lęk, drażliwość, bezsenność, koszmary senne, upośledzenie zdolności koncentracji, uwagi, nieadekwatne (wygórowane) reakcje na bodźce zewnętrzne, uporczywe rozmyślanie na temat psychicznego urazu, nawroty uczuć, które towarzyszyły urazowi, unikanie wszystkiego, co przypomina uraz, zobojętnienie emocjonalne. Nie-leczone może przybrać postać przewlekłą i trwać wiele lat.⁴ Dla zobrazowania problemu posłużę się przykładem opisanym w literaturze. U sześcioletniego chłopca rodzice zaobserwowali od pewnego czasu bóle brzucha przed wyjściem do szkoły. Straci! on także apetyt i wymiotował podczas jedzenia. Dopiero lekarzowi-psy-chiatrze udało się ustalić przyczynę takiego zachowania. Okazało się, że chłopiec jedząc na ulicy rogalik, zaobserwował wypadek i rannego człowieka. W wyniku tego powstało u chłopca patologiczne powiązanie między przeżyciem a jedzeniem w ogóle.⁵

Niezależnie od nerwicy lękowej można wyróżnić nerwicę fobii, z tym że istnieją także fobie zaliczane do nerwic lękowych. Dominującym objawem fobii jest lęk przeżywany w różnych sytuacjach, przed sytuaq'ami i charakteryzujący się dążeniem do unikania sytuacji lękowych.⁶ Lęki, jak już wcześniej sygnalizowano w rozdziale III, są powszechne w okresie dzieciństwa, wręcz imma-nentnie z nim związane. Czterdzieści trzy procent dzieci w wieku 6-12 lat ma co najmniej siedem różnych lęków lub obaw. Wraz z wiekiem zmienia się natura fobii. Młodsze dzieci obawiają się zwierząt, starsze ciemności, tworów własnej wyobraźni. Zaobserwowano, że im większa wyobraźnia i sprawniejsze intelektualnie dziecko, tym więcej wytwarza ono „straszaków" w porównaniu ze swoimi rówieśnikami.⁷ Od 12 roku życia lęki dzieci przypominają lęki dorosłych.⁸ S. Greenfield wyróżniła 60 różnych fobii.⁹ Jednak tylko dwie z nich mają istotne znaczenie z prawnego punktu widzenia, a mianowicie fobia szkolna i społeczna. Fobia szkolna (nerwica szkolna) jest formą nerwicy lękowej, której objawem jest obawa przed uczęszczaniem do szkoły. Objawy tej fobii manifestują się symptomami wegetatywnymi — bólami głowy, drżeniem rąk, nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, poceniem się itp. Charakterystyczne jest także ustąpienie objawów z chwilą, kiedy stan zagrożenia przeminie.¹⁰ Przyczyny mogą być różnego rodzaju, na przykład związane z niezadowalającymi postępami w nauce, rozłąką z matką, ale także ze stosowanymi karami przez nauczycieli, biciem

227

"" Ibidem, s. 319.

^m DA. Tomb, Psychiatria..., op. cii., s. 83.

™ Encyklopedyczny słownik psychiatrii, op. cit., s. 590.

^w' D.A. Tomb, Psychiatria..., op. cit., s. 83.

^m E. MiSdrov;S, Spróbujcie być dzieckiem, Warszawa 1989, s. 103-104.

Encyklopedyczny słownik psychiatrii, op. cit., s. 312-313.

⁹⁰¹ M. Molicka, Bajki..., op. cit., s. 12.

D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman, Psychopatologia..., op. cit., s. 149.

^m S. Greenfield, Tajemnice mózgu, Warszawa 1998, s. 175.

^m Encyklopedyczny słownik psychiatrii, op. cit., s. 167-168.