48170 Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych6

Eksplorująca ruchome „pogranicza doświadczenia” queer theory^M to projekt etyczny, niedający się obsłużyć ani odwieczną teorią pomieszanych pierwiastków męskiego i żeńskiego, ani etyką liberalną, ani postkolonialnym otwarciem na inność. Warto pomyśleć o tym i tak: jako osoba jestem zobowiązana do zobaczenia w innym tych wszystkich atrybutów, które inność dramatycznie inscenizuje dla mnie. Mam obowiązek docenić akt inscenizacji. Bezgranicznie w nią wchodząc, muszę porzucić tożsamość i normatywne uroszczenia, bowiem queer to nie zbiór dziwolągów, ale dyskurs, którego jestem uczestniczką. „Bezgranicznie” - Butler buduje swą teorię, pokazując, jak „pleć” ustanawia granicę między tym, co wewnętrzne, a tym, co zewnętrzne, wrogie, zagrażające. Przykładem może być AIDS - epidemia powstała przez przekraczanie granic ciała w aktach seksualnych analnych lub oralnych, lokowanych perwersyjnie poza świętością i ekonomią prokreacji.

W nowej, postliberalnej etyce inność przestaje być przywilejem wykluczonego i fetyszem poznającego, staje się sygnałem epistemologicznym i zarazem moralnym obowiązkiem intelektualisty. Intelektualista, odkąd wykluczeni wyszli z klauzuli i dostarczyli teorii impetu, musi bezustannie uważać, by nie poprzestać na roli klienta. Nie wolno nam dłużej sądzić czegokolwiek o czymkolwiek w ramach binarnego systemu wartościującego, który ułatwiał niegdyś orientację w świecie. Kogo widzę na ekranie? Teraz nie wiem. Żeby wiedzieć, nie mogę być klientką cudzej ekstazy, muszę być do niej też zdolna. Ale jednocześnie jestem zobowiązana do wiedzy na temat intencji i genderowej konstrukcji, jaką podmiot się posłużył. Badacz nie może pozostać neutralnym użytkownikiem tej teorii. Badaczka ma spory kłopot. To nie interaktywna gra, a może właśnie tak, ale jesteśmy w niej naprawdę.

Kultura współczesna stawia nas często wobec sytuacji, które zacierają jednoznaczność genderowego performance. Buder powie-

⁵⁰ Omawiając tę tematykę, należy odesłać do jednego z pierwszych polskojęzycznych tomów: Odmiany odmieńca. Mniejszościowe orientacje seksualne w perspektywie gender, red. T. Basiuk, D. Ferens, T. Sikora, Katowice 2002.

działaby, że o to właśnie idzie, o wieloznaczność i zakłóconą na zawsze adekwatność seksualności i roli. Czy w tej sytuacji mamy się jeszcze czego trzymać? To pytanie skłoniło mnie do przywołania Sontag i wyznaczanego przez nią warunku brzegowego: udziału świadomości. Czy prostytutki na przedmieściach Madrytu inscenizują cokolwiek, czy sąjuż tylko produktem kultury masowej? Czy parada gejowska jest wygłupem, czy polityczną manifestacją? Czy wyglądająca bardzo butch dziewczyna w japońskim barze nie przypomina mojej sąsiadki, matki trojga dzieci i przykładnej gospodyni? Czy nabijana ćwiekami obroża młodej dziewczyny to nie zwykła biżuteria? Znaki subwersywnego teatru płci, z natury niejednoznaczne, straciły także jako takie komunikacyjną prostotę. Najważniejszym komunikatem ma być sama utrata, ale przecież teoretycy queer mają przed oczami także polityczny cel, jakim jest zmiana stereotypowego myślenia o seksualności i kontrybucji ról wyznaczanej przez „seksualne klasy” w zbiorowościach oraz historii. To spotkanie cech z innych fabuł w przestrzeni mieszczańskiej potwierdza więc sprawność teorii jako diagnozy współczesności, ale osłabia jej impet, oparty na jednoznaczności.

Na chwilę wrócę do hipotetycznych spotkań z osobami doświadczenia znanego wszystkim. Co w nas, co we mnie wywołują? Czy moje zachowania byłyby adekwatne komunikacyjnie? Na widok dziewczyny w barze siadam „ładniej” i staram się jeść mniejszymi kęsami; jestem zakłopotana. Z paradą jest zaś tak, jak napisał - bardzo dla mnie w porę - Andrzej Osęka na łamach „Gazety Wyborczej”⁵¹: ludzie nie chcą przyznać praw gejom, bo nie mogą wyobrazić sobie cudaka z piórami jako ojca. Geje powinni nosić garnitury i świecić obywatelskim przykładem. Geje też dość łatwo wyznaczają innych innych, pozostając z własnej woli w garniturach. I tyle co do etyki subwersji po polsku. We wszystkich tych anegdotycznych przypadkach komunikat opiera się na nieporozumieniu, które jest co prawda płodne intelektualnie, ale mało skuteczne politycznie.

⁵¹ A. Osęka, Geje bez piór, „Gazeta Wyborcza”, 23 sierpnia 2002, s. 16.