Obraz$7
16 O «Romantycsności»
malignę? Miewali widzenia ludzie nie pozbawieni zmysłów przy szczegół-nym nastroju duszy i można się rozmaicie na nie zapatrywać, ale widzenia te miały zawsze stosowne tło dla siebie i nie zdarzały się nigdy w biały dzień wśród gwaru miejskiego na rynku.” 20
Możemy wyobrazić sobie Romantyczność poprawioną wedle poetyki Tre-tiaka, przeniesioną w nastrojową nocną scenerię, która zaciera granicę między snem a jawą. A właściwie znamy taką balladę. Jest nią Niemcewicza Sen I Marysi, przez Wilhelma Bruchnalskiego wskazany jako pierwowzór Roman-tyczności*1 Wizja bohaterki posiada tu „stosowne tło”:
Już księżyc krążył po lazurach czystych...
I.
Marysia we śnie widzi Stasia swego,
Jak gdyby tam był przytomnie...22
Nietrudno zauważyć, że Romantyczność to utwór tak interesujący i tyle I w literaturze polskiej znaczący właśnie dzięki temu, że nie jest Snem Marysi, że tak zdecydowanie przełamuje konwencję gatunku. Cały sens tej ballady zasadza się na ostrej konfrontacji bohaterki, która „widzi”, z tłumem świadków normalnych i pewnych swoich zmysłów. Dla Karusi jest to przeżycie — jakże romantyczne — społecznego wyobcowania jednostki cierpiącej. Mówi o tym z przejmującą i — jakże romantyczną — prostotą: „Widzę, oni nie widzą.” 23
Ważniejsza jednak jest reakcja świadków. Zbiegowisko miasteczkowych lub okolicznych mieszkańców, którzy znają Karusię i pamiętają dzieje jej miłości, ten tłum nie tylko współczuje, ale i „wierzy głęboko” w nadnaturalny charakter przeżyć dziewczynyt. A wśród tłumu współczującego i wierzącego dwaj obserwatorzy postronni: ludzie wykształceni. Z rozmysłu sprowadzeni przez autora do miasteczka, postawieni twarzą w twarz z dziejącą się na ich oczach, w „dzień biały” cudownością ludową. Ani zasłyszane w pieśni gminnej, ani wymysł naiwnego bajarza. Tu i teraz realizuje się ludowy zabobon. Wierzycie czy nie? Konfrontacja umysłu wykształconego z cudownością ludową jest głównym czynnikiem dramatyzmu Romantycz-ności.
*• J. Tretiak, Mickiewicz w Wilnie i Kownie. Życie i poezja, t. II, Lwów 1884, b. 21.
21 W. Bruchnalski, Mickiewicz — Niemcewicz. Siudium historyczno-literackie, I: Twórczość Mickiewicza do r. 1824, Lwów 1907, s. 60—61, przypis.
22 J. U. Niemcewicz, Bajki i powieści, ed. 2, t. II, Warszawa 1820, s. 173.
22 Por. W. Borowy, O poezji Mickiewicza, 1.1, s. 70.
O ^Romantyczności*
17
Teraz tu za tą siadajcie zasłoną.
Oto już zasnął mój najukochańszy,
L- • • -..........]
Gdy będzie mówił... pytać go możecie O to, co związek ma... z jego widzeniem,
A on odpowie.... z szaleństwa natchnieniem Rzeczy dziwaczne.
[DOKTOR]
Stan somnambulizmu,
A często skutek w piersiach anewryzmu.
[..............]
Ja będę mu lekarstwa me administrował,
.......]
Trzeba będzie na karku postawić mu bańki...
Tak w Samuelu Zborowskim (akt I, w. 1—2, 8—12, 185, 188) Doktor tłumaczy ojcu stan Eoliona. Analogicznie inny lekarz objaśniał w Nie-Boskiej Komedii Hr. Henryka:
„Pański syn ma pomieszanie zmysłów, połączone z nadzwyczajną drażli-wością nerwów, co niekiedy sprawia, że tak powiem, stan snu i jawu zarazem, stan podobny do tego, który oczewiście tu napotykamy. — [...] Chciałbym pióra i kałamarza — Cerasi laurei dwa grana etc., etc. ...”-4
Nie wiemy, czy mędrzec z Romantyczności jest lekarzem. Z przeprowadzonej przez Konrada Górskiego analizy semantycznej wyrazu „mędrzec” u młodego Mickiewicza wynikałoby, że jest on najprawdopodobniej uczonym przyrodnikiem.25 Mniejsza zresztą o profesję mędrca, ważne, że jego formuła: „dziewczyna [...] bredzi” pełni takąż funkcję jak medyczne terminy diagnostów z Nie-Boskiej Komedii, Samuela Zborowskiego, Dziadów (Ksiądz o Gustawie: „On ma rozum pomieszany”, Więzień o Konradzie: „To jest wielka choroba”). Już w Romantyczności oto zarysowała się jedna z podstawowych w polskim romantyzmie sytuacji: konflikt między natchnionym wizjonerem a chłodnym mózgowcem, który to, co „nad rozum człowieczy”, racjonalizuje za pomocą diagnozy choroby i szaleństwa. W Romantyczności tym, co „nad rozum człowieczy”, jest ludowa cudowność: odwiedziny zmarłego kochanka. Nic takiego, zdaniem mędrca, zdarzyć się nie może, są to rojenia chorej wyobraźni, „płód spodlonego niewiadomością i zabobonem umysłu”.
Ostatnie określenie jest cytatem z Jana Śniadeckiego, z artykułu O pismach klasycznych i romantycznych, zestawianego z balladą Mickiewicza na długo przedtem, zanim poznano autografy Romantyczności z przypiskiem odsyła-
u Z. Krasiński, Dzieła literackie, oprać. P. Hertz, t. I, Warszawa 1973, s. 359. S5 K Górski, Mądry, mądrość, mędrzec i mędrek w pisarskiej praktyce Mtckte-rńcza, w tomie: Z historii i teorii literatury, Seria II, Warszawa 1964, s. 347.
2 — Próba zdrowego rozumu
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Obraz6 (16) 276 Emile M. Cioran że idee nie są podporą? Świętość jest geniuszem serca. To z serca r
Obraz8 (16) 280 Emile M. Cioran zyski z cierpienia. Nie bez powodu jest ono ich jedyną nagrodą — ja
Obraz8 (16) 280 Emile M. Cioran zyski z cierpienia. Nie bez powodu jest ono ich jedyną nagrodą — ja
Obraz8 (16) 280 Emile M. Cioran zyski z cierpienia. Nie bez powodu jest ono ich jedyną nagrodą — ja
obraz6 (16) przez Zeusa. Nie tylko poddaje swojej czarnej władzy cały gmin, ale umie zhołdować takż
4. Algoiytmy usuwania szumów z obrazow 16 Ponieważ z technicznego punktu widzenia
42915 Obraz6 (16) MEGA wUdMjururcAtćTego jeszcze nie było. Trochę wody, mąki, kle
60035 Obraz6 (16) wypełniania ich zaprawą, nie pozwalają na szczelne ustawienie cegieł, co sprawia,
22407 Obraz0 (16) mił, że zna przypadek Szostakowicza, sam jednak nie ma żadnych kawałków metalu w
Obraz$5 22 O «Romantyatnos ci» zupełnie z racjonalizmem wieku XVIII, boć tego diabła przecież nikt n
22407 Obraz0 (16) mił, że zna przypadek Szostakowicza, sam jednak nie ma żadnych kawałków metalu w
więcej podobnych podstron