54790 Obrazb8 (2)

156 PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA Sł{

Osiągnięcie stanu, w którym uczeń może wytrzymać bez lęku sytuację znajdującą się na końcu hierarchii zajmuję przeciętnie od 10 do 15 posiedzeń.

Dziecko w opisanym przykładzie uobecniało sytuacje wywołujące lęk zaledwie na płaszczyźnie wyobrażeniowej. Lepszy skutek osiąga się, gdy rzeczywiście przeżywa się poszczególne sytuacje (Lazarus, Fay, 1975). Dochodzi bowiem wtedy do połączenia realiów wyobrażeniowych i życiowych. Jednak w jaki sposób likwiduje się lęk? Wielu psychologów zakłada, że sukces systematycznego odwrażliwiania jest przede wszystkim efektem procesów wygaszania. Ćwiczenia odprężające prawdopodobnie zachęcają do zmierzenia się z sytuacjami wywołującymi lęk (Levin, Gross, 1985). Gdy okazuje się, że nic się nie dzieje, tracą one swój lękotwórczy charakter. W ten sposób zostają usunięte przeszkody powodujące brak osiągnięć szkolnych u ucznia.

3.2

Warunkowanie sprawcze

Behawióryśd, którzy przez wiele lat wywierali niezwykle silny wpływ na psy- I chologię amerykańską, wychodzili z założenia, że środowisko kontroluje zachowanie. Chcąc zmienić to podejście, należy przeanalizować zjawisko uczenia się. Już Edward Lee Thomdike pokazał, że zachowanie jest regulowane czy też — inaczej mówiąc — kontrolowane przez jego konsekwencje. Przeprowadzał on eksperymenty z głodnymi kotami, które uczyły się, jak należy otwierać drzwi do skrzyni, w której znajduje się miska z jedzeniem.

Obserwacje poczynione na kotach skłoniły Thomdike’a (1898) do stwierdzenia, że uczenie się często odbywa się za pomocą metody prób i błędów, I a więc poprzez wybór sposobów zachowań (R) i ich powiązania z bodźcami zmy- I słowymi (S). W sytuacji problemowej koty biorące udział w eksperymencie naj- I pierw w pozornie przypadkowej kolejności ujawniały zachowania, do których I były zdolne. Koty wypróbowywały zachowania kolejno, jedno po drugim, by po I ich wykonaniu doświadczać określonych konsekwencji. Sposoby zachowań — I stwierdzał w konkluzji Thomdike (1898) — są wybierane w zależności od ich konsekwencji i następnie odpowiednio zmieniane. Częstotliwość wyboru danych zachowań zwiększa się, kiedy pociągają one za sobą przyjemne skutki (sa-tisfier), a zmniejsza się w wypadku nieprzyjemnych konsekwencji (annoyer). Sposób zachowania staje się w ten sposób „instrumentem” służącym do pozyskiwania przyjemnych i unikania nieprzyjemnych konsekwencji. Sformułowanie to stanowi podłoże pojęcia „warunkowania instrumentalnego”: aktywność

jest środkiem do osiągania określonych konsekwencji. Sformułowana przez Thomdike’a teoria bodźca — reakcji (S—R), będąca teorią uczenia się, czyni swoim przedmiotem tworzenie skojarzeń między bodźcami i reakcjami.

Inny psycholog uczenia się — Burrhus Frederic Skinner (1904—1990) — na początku swojej kariery naukowej zajmował się pracami Thomdike’a, jednak ich podstawowe zagadnienia wydawały mu się zbyt wąskie. Skinner chciał bowiem nie tylko zbadać, w jakich warunkach zachowanie ulega zmianie. Interesowało go również, jak można je kontrolować, lub dokładniej: jakie warunki zewnętrzne, które można zmienić w pomieszczeniu laboratoryjnym, wywierają skuteczny wpływ na zachowanie. Thomdike mógł na jakiś czas pozbawić swoje zwierzęta doświadczalne pożywienia, by skłonić je wcześniej czy później do działań nakierowanych na jego pozyskanie. Jednak w żadnym stadium swojego eksperymentu nie posiadał kontroli nad zachowaniami, dzięki której wywierałby bezpośredni wpływ na to, kiedy zwierzęta zaczną się w określony sposób zachowywać. Pojęcie kontroli w używanym tu znaczeniu jest często rozumiane niewłaściwie. Posiada się kontrolę nad zachowaniem, kiedy tworzy się warunki, które z dużym prawdopodobieństwem będą wywierały wpływ na określone zachowania. Wolke „kontrolował” więc na przykład, czy zabieramy z sobą parasol. Kiedy na niebie są ciemne chmury, zwiększa się ^^prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań, które umożliwią ochronę przed potencjalnym deszczem (Jenson i in., 1988). Wskazane przez Skinnera metody zmiany sposobów zachowań innych ludzi w pożądanym kierunku wzbudziły też Zainteresowanie nauczycieli. Mieli oni nadzieję, że jego odkrycia pomogą zmienić te zachowania uczniów w klasie szkolnej, które wydąją im się szkodliwe lub niepożądane. Sformułowane z myślą o pedagogice metody zmiany sposobów zachowań będzie można opisać po krótkim przedstawieniu kilku założeń teorii uczenia się Skinnera — warunkowania sprawczego. Warunkowanie sprawcze odwołuje się do instrumentalnych sposobów zachowań i ich konsekwencji, które opisuje Thomdike. Jednak Skinner wprowadza element, którego nie ma u Thorndike’a: bodziec różnicujący (jego funkcję wyjaśnimy później). Ten dodatkowy element decyduje o tym, że warunkowanie sprawcze Skinnera nie jest tożsame z warunkowaniem instrumentalnym Thomdike’a.

3.2.1

Niektóre podstawy warunkowania sprawczego

Już w wieku dwudziestu dwóch lat Skinner przeprowadzał eksperymenty w ramach badań nad tak zwanymi instrumentalnymi sposobami zachowań (Skinner, 1956). Skłaniał on szczury do przemierzenia dwudziestocentyme-

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Obrazb9 (2) ISI PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA Sl( trowego korytarza, na którego końcu („u celu”) znajdo
Obrazb7 (2) 154 PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA Ślij Powtórzony proces: spojrzenie nauczyciela —» nagana
79733 Obrazd0 (2) 180 PODSTAWOWt PROCESY UCZENIA Sl( jednak praktycznie należy zrozumieć ów postulat
37752 Obrazb4 (2) PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA Sit 14S dwa bodźce środowiskowe. Tak więc pewien cztero
Obrazb5 (2) PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIĘ m z bezwarunkowego bodźca (nazywanego również UCS; UC to
41026 Obrazc4 (2) Ul PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIE Możemy wyróżnić dwie ogólne formy kary. Do pierw
46156 Obrazc3 (2) PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIE gdy wzmocniona wcześniej sprawcza forma zachowania

więcej podobnych podstron