198
M postawy do opraooMAift schematu ohronoloęiotnoffo dla kultury hal« •liMkltj, a po Urodni o taktt dla całej wczesnej opoki kolasa /Hall-statt C 1 O/ v środkowej Europie.
b« Ihltirt zachodni ohalsztacka
Rozwijała alf «• woaeenaj epoce kolasa « dormoosu fórnefo Ibnr.ju, na teranie Górno J lustr i 1 1 Bawarii oras w dortoosu fórotfo 1 środkowano Rona, w zachodnich Niemczech, wschodniej Francji 1 w północno-zachodniej Szwujoarii. V obrębia kultury saohodniokalostaokloj wyróknla alf smaru* lokalnych grup. Do ważniejsayoh a niob należą: Grupa Hugl-flng-Schdrdlng - zajmnjąoa Górną Austrię, Salmbur* 1 Bawarię; Grupa Alb-Bogau /dawnioj awona grupą Salon/ - wyotfpująoa na toronio Wirton-b argii, północno-zachodniej Suwajoarll, sięgająca na saobód do górnego Rona, a aa północ aa po okolloo Frankfurtu nad Hanem; Grupa Kober-otadt - roprooontowana głównie w środkowym dormoosu Renu i nad Hanem; Grapa Himardck-Blfol - występująca w dormoosu środkowego Renu, głównie na lewym jrmogo tej rmekl i nad Hosalą.
Ba całym terenie kultury maobodnl obal a a taokio J współ wy stępują me eobą groby ciałopalne 1 askislotowe, przeważnie nakryte nasypami kurhanów* Oroby są oaęsto w o tvo robo o sny oh komorach obudowa-
nyoh m belek drewnianych. V ssoaególnle bogatych grobaoh spotyka elf komory kllkuwnętrsowe. ******* są pochówki na womaob, nloras bardzo bogato wyposakona* V grobach znajduje się oeramlkę, ale prsede wesyetklm wyroby metalowe, brąmowe 1 żelazne. Licznie reprezentowana Jest bród, Jak niecą#, groty włóomnl, a także osęśol rzędu końskiego 1 osdoby oprmęky. t ozdób i części stroją spotyka się szpile róknyoh typów, zapinki, kiomry do pasa oram rókne bransolety 1 naszyjniki /tabl. ZLZZ, 1-37/ • Ceramika kultury zachodni ohałss tacki oj /tabl* 2LIY/ Jest repre-sontowana prmes naczynia wazowa te o szerokich, bani aa ty oh brzuśoach,
0 krótkich - zazwyczaj wyodrębnionych szyjach, niski ody tylko o rozchylonym brzegu* Towarzyszą im, podobne w kształcie, ezerokootworowe, głębokie naczynia mieowate* Licznie reprezentowane są takke misy ta-larzowmte o bardzo bogato zdobionym wnętrzu* Spotyka się tek misy półkolisto omy o brzegu zagiętym do środka* Do rzadszych form należą hardziej smukłe naczynia wazo wato 1 dzbany ozy dużo kubki, niekiedy zaopatrzono w podwójne u aha. Ceramika zdobiona Jest ornamentom goo— •atryosnyz, ozęsto głęboko rytym lub nawet wycinanym, w sposób po-doboy Jak ornament na naozynlaoh drewnianych* Obok ornamentu rytego
1 wy o Imanego występuje malowanie naozyń, z przewagą użycia czarno J
i czerwonej farby* Do ulubionych motywów zdobni ozy oh należały pasma rombów lub trójkątów zdobią o e brzusleo naczynia lub przynajmniej Jego górną oaęśó*
V obrębie kultury zachodniohalastaoklej mokną seobeerwowaó istnienie dal oko zaawansowanego zróżnicowania społecznego. Wyrośnie wyodrębniła alę warstwa wojowników 1 arystokrae Jl, której przedstawi oleli chowano w dużych 1 bogato wyposażony oh grobaoh kurhanowy oh, tak zwany eh grobaoh książęcych* Rozwijały się kontakty wzdłuż Dunaju ze wschodom scytyjskim, wzdłuż Renu 1 Laby z północną częścią niżu europejakiego 1 wzdłuż Rodanu z wybrzeżami Morsa śródziemnego 1 terenami opanowanymi przez Greków /kolonia greoka Massalla na terania dzisiejszej Marsylii/* Lokalni władcy budowali warownie na wzór fortyfikacji kręgu śródziemnomorskiego • Przykładem może byś gród Heuneburg nad górnym Dunajem, kilkakrotnie odbudowywany po znissosaniaoh* Jedna z fas /Tf/ fortyfikacji została wzniesiona na podmurówea kamiennej w formie nożu wysokiego na kilka matrów, zbudowanego z suszonaJ oagly 1 zaopatrzonego w regularno czworoboczne bastiony /tabl. ZŁU, 38/* Tan typ konstrukcji, znany w Basenie Morza śródziemnego, jest zjawiskiem bez precedensu w środkowej Europie we wczesnej epoce żelaza. V rękach lokalnych władoów gromadziły się kosztowne przedmioty poóhodsąoe z różny oh ośrodków europejski oh /na przykład wyposażenie grobu w kurhanie z Vix we wschodniej PranoJi/, uzyskiwane na drodze kontaktów handlowy oh lub dzięki wyprawom wojennym* Na obszarze kultury zachodnichal-sztackiej rozwija się następnie etyl wczesnolateński, a ludność tej kultury identyfikuje się z plemionami celtyckimi /czy - Jak chcą niektórzy - z protoceltyckimi/.
o. Kultura bylańska
V okresie halsztackim C 1 D obszar środkowych Czech zajęła kultura bylańska /Bylany okr. Kolin/, która wpływami sięgała także do północnych 1 północno-wsohodnlCh Czech. Dla kultury tej szczególnie charakterystyczne są pochówki zakładane we wnętrzu dużych, czworobocznych komór zbudowanych z drewna 1 nakrytych płaskim stropem drewnianym, niekiedy wspartym na alupaoh. Rozmiary komór grobowyoh dochodzą nawet do 20 m2. Komory wkopane w ziemię były często nakryte kamieniami, i nad nimi wznosiły się nasypy kurhanów. Ve wnętrzu komór spotyka się przeważnie pochówki szkieletowe* Zmarły był zwykle ułożony w pozyojl wyprostowanej, na wznak, skierowany głową w kierunku południowym* Mniej liczne są pochówki, w których szkielet jest lekko skurczony. Spotyka alę także - oho 6 rzadziej - pochówki ciałopalne mak jadane we wnętrzu dużej czworobocznej komory* Niekiedy w obrębie jednej komory, obok szkieletu Jednego osobnika, znajduje się spalone sączątkl drogiej osoby* Vśród pochówków wyodrębnić można zarówno groby męskie, Jak i kobleos, róinląoe alę od siebie wyposażeniem. V najbogatszych grobach,