P1190137 (2)

204

JAK POWSTAWAŁA POLSKA

potencjał wytwórczy poszczególnych ludów, pozbawionych sprawnie funkcjo-nującego aparatu gospodarczego, Wreszcie w sferze politycznej bariera nic do pokonania okazało się rozdrobnienie dawnych wspólnot terytorialnych, towarzyszące im nieuchronne konflikty, których źródłem były nieuniknione w takich przypadkach ambicje i spory, wynikające z wzajemnej rywalizacji. Osłabiało to silę militarną organizacji plemiennych, a Imnlziej zaawansowanym stnikturom wczesnopaósneowym umożliwiało wykorzystywanie lokalnych antagonizmów do realizacji własnych celów.

W ydarceń, jakie zachodziły w Polsce czasów Mieszka I, nie można rozpatrywać w oderwaniu od tego, co się działo w Europie Środkowej w X w.¹ Na południu, po upadku Wielkich Moraw wskutek najazdu Madziarów w 906 r., Idi sukcesorami stały się plemiona czeskie. I choć wewnątrz tej organizacji wielko-plemiennej dochodziło niekiedy do krwawych rywalizacji, to wkrótce z chaosu wyłoniła się )uż tylko dynastia Pr/emyślklów, które) przedstawiciele skutecznie wyeltnunowali z walki o panowanie Sławnikowiców, swych największych rywali W pierwszej połowie X w. Czesi zajmują Morawy i Słowację, wchodzą też w pcwadanic Śląska i co najmniej części Małopolski. W ten s|xmóIi państwo Przemyślidów stało się w połow ie X w. jednym z potężniejszych w ówczesnej Słowiariszczyźnie. W tym samym czasie ru wschaizie szczytowe stadium rozwoju przeżywa paliwo ruskie. Za rządów Świętosława osiąga nie tylko wysoki stopień konsolidacji wewnętrznej, ale realizuje też udane wyprawy' wojenne, których efektem była min. likwidacja państwa Chazarów, podbój Bułgarii i najazdy na Bizancjum. Kraj znajdował się w przededniu przyjęcia nowej rcljgii, co sygnalizowała obecno* w najbliższym otoczeniu władcy wielu chrześcijan, w tym księżnej Olgi - matki Świętosława. Jeszcze bardziej spektakularne wydarzenia zachodziły po zachodniej stronie granicy - w królestwie wschodnlofrankijskim, gdzie władcy z dynastii saskie) ciągnęli sukces na miarę epoki. Była nim niewątpliwie koronacja Ottona I na cesarza w lutym 962 r W ten sposób powstała nowa sytuacji polityczna na zachodzie Europy. Utworzenie cesarstwa symbolizowało bowiem pojawienie się państwa ponadnarodowego, nawiązującego do tradycji Imperium Rzymskiego Na tym tle przeobrażenia, jakie zachodziły na ziemiach polskich w czasach Mieszka I, stanowiły część procesów państwowotwórczycli, ołiejmujących region środkowoeuropejski. Głębokie transformacje strukturalne oraz przrhudowa polityczna I ideologiczna regionalnych wspólnot osadniczych były warunkiem zachowania tożsamości kulturowej i etnicznej Lechitów późniejszych Polaków ¹ - we wspólnocie narodów europejskich.

'* WktoMftoowT I*»ruM sytuacji » Europie ru prariiaałr XI XI w t/yn-lmk /njpl/u w widu iłaruych i muicfc OUU. T iątrinflcl 1994, B Zknaro 1996, J Stracluyk JOOO M Sromononlo

icd JBOI. H Smmmnma JOOO. f UUdkiyfc Md J001. w cytowanych pracach teraiura * IX> kula X w IM rfcirll—f IkMi urywam l»>ły narwy .kruj Mruka’, Ołt/ai Skmmgbf, kimlftu

I fmm ęm wudi (por J Swrkiyk 1999 N) OtwiaMOfcl wpiuwadjrftfa naiwy Pokmia (foldi), Iflta poparta dc w IrfcSMfe pfcuiyth dopkro ru pnu-oku XI w. nkr rosiały tki korka wypCnhim- NMnki ■dMW J IM U99S, J00TX> mOu. «r naaląp* 10 mu#) w 1000 r IM gOdda pOrlnleiWkim

Rozdział 10

Miasta nadaj odkrywane

Mowie podstaw terytorialnych państwa towarzyszyło powstawanie centrów - centralnych lub lokalnych ośrodków władzy. Ich szybki wzrost był czynnikiem stymulującym rozwój ekonomiczny regionów. W ośrodkach jMącuh funkc je naczelne (sedes regni prtndpakd wyrastały pierwsze budo ■ ftkralne i ustanawiano struktury administracyjne Kościoła. Tu skupiało się H Hjpnomiczne i publiczne lokalnych społeczności; procesy te ulegały wydatnemu przyspieszeniu w miarę upowszechniania się w dągu XI w. rynku Halnego i instytucji targu¹. Wokół miejsc centralnych wyrastały dziesiątki orad lulebnyc h. Powinnośc ią ich mieszkańców było wytwarzanie określonych Odny ta dóbr, niezbędnych do zaspokojenia potrzeb panującego. Ośrodki gndowet stawały się też miejscami wymiany, rozwoju rzemiosł# oraz grt> jpbenu I przechowyw ania danin składanych na rzecz władcy przez lokalne społeczności Te ważne ekonomicznie funkcje zwiększał)' znaczenie widu I nich i sprzyjały wzrostowi demograficznemu. W ten sposób wokół ufortyfikowanych centrów wyrastały kolejne dzielnice (podgrodzia) o zróżnicowanych funkcjach. \X ciągu XI i XII w. zespoły grodowe, fundowane jeszcze w czasach h Piastów, nabierał)' cech ośrodków o charakterze wmnomiepkim*.

Źródłem wiedzy o początkach miast polskich przez cale dekady pozostawał dorobek badań okresu milenijnego. W św ietle doświadczeń tamtych lat, wczcs-nośnądniowit-czne miasto słowiańskie postrzegano jiko /wieńczenie procesu Hh połeczno-gospodanzych i politycznych, znt hcxlzących od wieków ni terenach środkow ej i wschodniej Europy. Warunkiem ich powstania był odpowiednia wysoki poziom gospodarki rolnohodowltmej, zapewni.ij.tcy wyży-wienie grup ludności nie zuijinufrjcej się bezpośrednio rolnictwem. Zapowiedzią OMd wc/esnomlejsklch stawały się punkt)' wymiany i produkcji rzankśhiae|. Bezpośredni związek grodu z osadą podgrodową (najczęściej ufortyfikowaną) kurt owal zatem nowy typ osiedla. Czynniki miastotwórne określano jako

EH| lr * pt.-ctlinioicm tnragert od Im ilv»ku«|l. Oplntom i ■Hf pknutlM jako Irodka plmnunl. Air głownio iu łMmar ■ MM, MmluJącc im epowurchnimir Mę ptml*Ua kiUMi arappnMN*i rwać pr*«l vhylk«*in X w (np. K Kkivw» Hiryiluwjnlr Uwlej, lxi at na v,u-k XI. a mtakiww m jr»* A Kruki (IW; OOM (Ul W »>ia*am\h procach iNmiuro ^<tyarfll*l prołilcmiiykl <kxyvtccr| prnriy najM*ruy\h cAn»li" t łwfcetlr dinyih archeologu mocna małrśf niOwnu w mnr Hoowanuli (np. S. MoKtro«h 1994. 1999); w litowanych p

taOw \V'kAniUc>*h aa ww |«x a*ki (V ŁoiUUkl 19* W) pmdwnmroe *vgo w (Łrodr utwnttnnyw w Mak i 1966 4J61 a. S Sxho<tohka I97U. U pukmt, rontit pros*** s l.i

MMI

■HH