64805 IMG757 (3)

88 Wir ód znaków i struktur

dcm książki Schiickinga Die Soziologie der liłerarischen Geschrnackbildung). Nie jest jednak koniecznością, aby gust najmłodszy łączył się z warstwą najwyższą. Tak na przykład w przedwojennej Austrii, a jeszcze wyraźniej w Rosji, warstwą społecznie wiodącą była arystokracja, ale nosicielem sztuki wysokiej, odnawiającej normę estetyczną, było mieszczaństwo.

Pomimo to zależności między hienairchią estetyczną a społeczną nie da się zakwestionować. Każda warstwa społeczna - a także wiele śi;pHf>wjjsk (na przykład wieś - miasto) - pgsiada swój kanon estetyczny, będący jednym z jej bardziej charakterystycznych znaków. Jednostka na przykład, przechodząc z warstwy niższej do wyższej, z reguły stara się przyswoić sobie chociażby zewnętrzne rysy upodobań tej warstwy, do której chce być zaliczana (zmiana ubioru, sposobu mieszkania, zachowania itd.). A ponieważ zmiana autentycznych osobistych gustów jest rzeczą nadzwyczaj trudną, są one jednym z najpewniejszych - prawda, częstokroć ukrywanych - kryteriów pierwotnego pochodzenia. Ilekroć w danej zbiorowości przejawia się tendencja do przegrupowań hierarchii społecznej, zawsze w jakiś sposób odbija się ona także w hierarchii gustów. Tak na przykład intensywnemu rozwojowi ideologii socjalistycznej w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku towarzyszył programowy rozwój rzemiosła artystycznego, zakładanie scen ludowych, ideały wychowania artystycznego. Mówiliśmy w pierwszym rozdziale tej pracy o ścisłej zależności między rozwojem przemysłu a ożywieniem rzemiosła artystycznego, jednakże występował tu również, i był odczuwany, związek z tendencjami rozwoju społecznego. Już inspirator krzewienia kultury estetycznej, J. Ruskin, oceniał swoje wysiłki jako dążenie do naprawy społeczeństwa (podniesienie moralności publicznej itd.), a jego kontynuatorzy - W. Morris i W. Crane - reprezentowali przekonania socjalistyczne. Na II Zjeździe Wychowania Artystycznego St. Waetzold wygłosił przemówienie,

w którym znajdujemy następujące słowa: „Naród pod względem społecznym i w swym życiu duchowym jest tak rozbity i podzielony, że poszczególne warstwy ledwo się rozumieją” - i nowej integracji społeczeństwa oczekiwał od wychowania artystycznego.¹⁴ Nawet u takich propagatorów wychowalnia artystycznego, którzy nie podzielają stanowiska socjalistycznego, przejawia się pogląd, że sztuka i kultura estetyczna w ogóle mają służyć jako element społecznej spójni; J. Langbehn, autor pracy Rembrandt ais Erzieher, chce stworzyć na tej drodze z niemieckich chłopów, mieszczan i szlachty „eine Adels-partei im hóheren Sinne" ¹. Krok w krok z dążeniem do odrzucenia albo chociażby osłabienia społecznej hierarchizacji idzie więc dążenie do zrównania gustów, i to na możliwie najwyższym poziomie: najmłodsza, a więc najwyższa norma estetyczna ma się stać normą powszechną.¹⁵ -

Kontynuacją tdgo społeazńego, a równocześnie estetycznego procesu są początki rewolucji rosyjskiej, kiedy awangarda artystyczna łączy się z awangardą społeczną. Jednak w późniejszym okresie rosyjskich przeobrażeń społecznych dochodzi do głosu poszukiwanie estetycznego ekwiwalentu społeczeństwa bezklasowego w drodze wyrównania gustów estetycznych^-na poziomie ś r e d-nim; jego symptomem jest na przykład, realizm socja-listyczny jy Jiteraturze_jako naw£Óc~do' wzwca "powieści realistycznej, a więc do kanonu stąrega,_znacznie już zae waluowanego, braz komprofnistJwy klasycyzm w architekturze. Stosunek między organizacją społeczeństwa a sferą norm estetycznych nie jest bowiem skostniałe jednoznaczny także w tym sensie, że pewnej tendencji społecznej - na przykład dążeniom egalitarnym - nie musi zawsze i wszędzie odpowiadać identyczna reakcja w sferze tego, co estetyczne: raz jest to próba zrównania kanonów na poziomie najwyższym, kiedy indziej znów próba powszechnego wyrównania na poziomie przecięt-

Partię szlachecką w znaczeniu przenośnym.