skanuj0011

60 3. Etyczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

Prowadzenie wywiadów jako działanie etyczne

Badanie z wykorzystaniem techniki wywiadu jest przedsięwzięciem etycznym. Kwestie etyczne wynikają zarówno ze specyfiki stosowanych metod, jak i z celów łych badań. Interakcja międzyludzka występująca podczas wywiadu wpływa na badanych, podobnie jak wiedza tworzona w ramach badań jakościowych wpływa na nasz sposób rozumienia ludzkiej kondycji. W konsekwencji, tego typu badania są przesycone problemami natury etycznej, które pojawiają się przede wszystkim ze względu na złożoność sytuacji „badania prywatnego życia i omawiania go na arenie publicznej” (Mauthner i in. 2002, s. 1).

Ramka 3.1. Problemy etyczne na siedmiu etapach badania

• Wybór tematu. Badanie oparte na technice wywiadu powinno, oprócz naukowego charakteru poszukiwanej wiedzy, brać pod uwagę polepszenie sytuacji ludzi stanowiącej przedmiot badania.

• Projektowanie. Problemy etyczne na etapie projektowania badania dotyczą uzyskania zgody jednostek na uczestnictwo w badaniu, zagwarantowania im poufności i rozpatrzenia ewentualnych następstw badania dla osób, które będą w nim uczestniczyły.

• Sytuacja wywiadu. Należy wziąć pod uwagę to, jakie konsekwencje może mieć dla badanych udział w wywiadzie, takie jak stres odczuwany w trakcie wywiadu i zmiana sposobu postrzegania samego siebie.

• Transkrypcja. Należy zadbać o anonimowość respondentów i wziąć pod uwagę takie kwestie, jak zgodność transkrypcji z wypowiedziami badanych.

• Analiza. Etyczne problemy analizy dotyczą tego, jak przenikliwie mogą być analizowane wywiady i czy respondenci powinni mieć wpływ na to, w jaki sposób interpretowane są ich wypowiedzi.

• Weryfikacja. Odpowiedzialność moralna badacza polega na dostarczeniu wiedzy pewnej i jak najlepiej zweryfikowanej. Zakłada to rozstrzygnięcie kwestii, na ile krytyczny może być sposób przepytywania badanych.

• Prezentacja wyników. Problem dotyczy tu znów poufności związanej z publicznym prezentowaniem wywiadów o charakterze osobistym oraz skutków, jakie opublikowane raporty mogą mieć dla badanych i grup, do których należą.

Podjęcie projektu badawczego stawia pytania dotyczące wartości tworzonej wiedzy i wkładu badania w życie społeczne. Badania w naukach społecznych służą celom zarówno naukowym, jak i ludzkim. We wstępie do etycznych założeń Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego podkreślono zatem zaangażowanie psychologów w poszerzanie zakresu wiedzy o ludzkich zachowaniach oraz o sposobach, w jakie jednostki rozumieją siebie i innych, a także kwestię wykorzystywania tej wiedzy dla poprawy ludzkiego życia. „Decyzja o rozpoczęciu badania opiera się na przemyślanej decyzji każdego psychologa dotyczącej tego, jak najlepiej przyczynić się do rozwoju wiedzy psychologicznej i dobrobytu ludzi” (APA1981, s. 637).

Problemy etyczne w badaniach z wykorzystaniem techniki wywiadu

Problemy etyczne pojawiają się na każdym etapie prowadzenia badań Z wykorzystaniem techniki wywiadu i powinny być brane pod uwagę od momentu rozpoczęcia badań aż do złożenia ostatecznego raportu. Niektóre dylematy, które mogą wyłonić się na siedmiu etapach realizowania projektu, zostały wyróżnione w ramce 3.1. Etapy te zostaną szerzej omówione w kolejnym rozdziale, który poświęcony jest projektowaniu badań. Kwestie etyczne, podobne do tych zaprezentowanych skrótowo w ramce, powinny zostać rozważone podczas przygotowywania protokołu etycznego do badania z wykorzystaniem techniki wywiadu . W niektórych dziedzinach, na przykład w naukach o zdrowiu, przed przystąpieniem do realizacji badań opartych na wywiadach obowiązkowe jest przedstawienie projektu komisji etycznej. Badacz jest zatem zmuszony do tego, by z góry przemyśleć wszystkie kwestie dotyczące wartości i dylematy etyczne, które mogą pojawić się w trakcie realizacji projektu badawczego, i być może czuje większą motywację, by skonsultować się z doświadczonymi członkami kolegium badawczego.

Przygotowanie na etapie projektowania badania protokołu dotyczącego kwestii etycznych, które mogą pojawić się w toku badań, może okalać się bardzo przydatne, nawet jeśli nie jest wymogiem formalnym. Mając wiedzę na temat problemów etycznych, jakie zazwyczaj występują na