23842 skanuj0009

56 2. Epistemologiczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

tradycja w naukach humanistycznych, reprezentowana w ostatnim stuleciu przez Hansa-Georga Gadamera i Paula Ricoeura, koncentruje się na interpretacji znaczenia tekstów. Podstawowymi pojęciami są tutaj rozmowa i tekst, a nacisk kładzie się na wielość znaczeń oraz uprzednią wiedzę interpretatora na temat poruszanych w tekście problemów.

Epistemologia pozytywistyczna zdominowała wczesne podręczniki metodologii nauk społecznych. Prawda miała zostać odnaleziona dzięki metodzie, przez stosowanie się do ogólnych zasad metodologicznych, które były w dużym stopniu niezależne od przedmiotu i kontekstu badania. Twierdzenia naukowe powinny opierać się na obserwowalnych danych, przy czym obserwacja danych oraz interpretacja ich znaczenia powinny być od siebie ściśle oddzielone. Fakty naukowe powinny być bezsprzeczne, intrasubiektywnie i intersubiek-tywnie powtarzalne, obiektywne i policzalne. Twierdzenia naukowe powinny być wolne od wartościowania, fakty należy odróżniać od wartości, a naukę od etyki i polityki. Jakikolwiek wpływ osoby badacza powinien zostać wyeliminowany albo zminimalizowany.

Dla filozofii nauki, która za punkt wyjścia bierze eliminację z badania czynnika ludzkiego, podstawowy aspekt rozumienia w badaniach jakościowych stanowi więc źródło błędów metodologicznych. Trudno połączyć rygorystyczną filozofię pozytywistyczną ze sposobem uzyskiwania wiedzy przez wywiady jakościowe i jest ona dziś rzadko otwarcie zalecana. Nie powinniśmy jednak umniejszać historycznego wkładu filozofii pozytywistycznej Auguste’a Comte’a w przeprowadzenie nauk społecznych od metafizycznej spekulacji do obserwacji empirycznej, dzięki któremu położono nacisk na przejrzystość i kontrolę procedur badawczych, aby zneutralizować subiektywne i ideologiczne odchylenie w badaniu.

Z perspektywy postmodernistycznej wywiad jakościowy rozumiany jest jako plac budowy wiedzy. Wiedza generowana w wywiadzie jakościowym pozostaje w zgodzie z głównymi punktami postmodernistycznej koncepcji wiedzy, takimi jak konwersacyjność, narracyjność, językowość, kontekstualność i interrelacyjna natura wiedzy. Wraz z upadkiem nowoczesnych uniwersalnych systemów wiedzy na znaczeniu zyskują lokalne, różnorodne i zmienne językowo konteksty (Lyotard 1997). Różnorodność kontekstów sprawia, fena pierwszy plan wysuwa się kwestia przekładu, chociażby wywiadów mówionych na tekst pisany, a także prywatnych rozmów prowadzonych podczas wywiadów na debaty publiczne. W epistemologii postmodernistycznej pewność naszej wiedzy jest w mniejszym stopniu kwestią interakcji z rzeczywistością pozaludzką niż rozmowy między ludźmi. Wiedza jest wzajemnie powiązana, uwikłana w skomplikowane sieci. Po upadku globalnej metanarracji legitymizującej, nacisk kładziony jest na kontekst lokalny, na społeczną i językową konstrukcję perspektywicznej rzeczywistości, w której wiedza jest uprawomocniana przez praktykę. Wywiad jakościowy jest placem budowy wiedzy, przestrzenią jej tworzenia i - w dosłownym znaczeniu - „wymianą spojrzeń” (inter-tńew) między dwoma osobami rozmawiającymi na wspólny temat. Wiedza wytwarzana jest tu przez językową interakcję, podczas gdy dyskurs uczestników, jego struktura i efekty są samoistnym przedmiotem zainteresowania. Wywiad daje nam dostęp do różnorakich lokalnych narracji pod postacią opowieści i pozwala dyskutować i negocjować znaczenia świata życia.

W podejściu pragmatycznym, które reprezentuje ta książka, nacisk położony jest w większym stopniu na praktyczne konsekwencje różnych perspektyw epistemologicznych w badaniach z zastosowaniem techniki wywiadu, niż na paradygmatyczne uprawomocnienie takich badań, W kolejnych rozdziałach pokażę* w jaki sposób przyjęcie odmiennych żałiłfefc epistemolOgteżBJrcit wiązało się z wypracowaniem różnych koncepcji wywiadu oraz różnych form praktyki, opartych na rozwiązaniach technicznych tworzonych w trakcie prowadzenia wywiadów. Odnosi się to do rozumienia i wykorzystywania pytań sugerujących (rozdz. 7), analizy wywiadów (rozdz. 9), rzetelności i obiektywności wiedzy uzyskiwanej w toku wywiadu (rozdż. JÓ) oraz prezcntow'ania wyników badań jakościowych (rozdz. U). W następnym rozdziale będę argumentował, że wobec rozmywania się granicy między faktami a wartościami oraz utraty wiary w obiektywny i progresywny charakter wiedzy, istotny staje się etyczny wymiar wytwarzania wiedzy, nie tylko dlatego, że dostarcza wskazówek etycznych dotyczących prowadzenia badania, lecz także dlatego, że badania społeczne same w sobie mają moralny charakter.