dziemy mieli do czynienia z przewodzeniem ciągłym (prąd odbiornika jest cały czas
większy od zera). W tym przypadku przewodzący tyrystor wyłącza się, polaryzowany
wstecznie po załączeniu kolejnego. Taki sposób wyłączania tyrystorów nazywamy
komutacją naturalną
Rys. 4. Przebieg napięcia i prądu wyjściowego prostownika przy obciążeniu rezystancyjnym
dla dwóch różnych kątów wysterowania
6
W prostowniku obciążonym odbiornikiem rezystancyjno-inducyjnym przewo-
dzenie ciągłe można uzyskać przy kącie wysterowania a>p/3 (a>p/2 - p/q). W czasie
dodatniego napięcia na obciążeniu prąd obciążenia narasta i w indukcyjności jest gro-
madzona energia. Przy ujemnym napięciu prąd w obciążeniu zanika indukując napię-
cia powodujące dodatnią polaryzację tyrystorów aż do momentu rozładowania energii.
Rys. 5. Przebieg czasowe napięcia i prądu wyjściowego prostownika, kąt wysterowania
a=75= 1,309 rad
1.3. Napięcie wyjściowe prostownika
Podstawowym parametrem prostownika jest jego wartość średnia napięcia wyj-
ściowego. W celu jej wyznaczenia założono, że prąd wyjściowy prostownika jest cią-
gły (pożądany i optymalny stan pracy prostownika), a początek układu współrzędnych
umieszczony jest tak pokazano to na rysunku 6 (moment komutacji dwóch tyrystorów)
Rys.6. Przebieg czasowy napięcia i prądu wyjściowego prostownika q-pulsowego
Przy tak przyjętym początku układu współrzędnych czas t będzie odmierzany od mo-
mentu wysterowania tyrystora i wartość chwilową napięcia wyjściowego będzie moż-
na wyznaczyć z następującej zależności:
7
p
uo( t ) = UM cos(wt +a - ) (1)
q
Przez UM oznaczono wartość maksymalną napięcia, z którego kształtowane jest napię-
cie wyjściowe prostownika. W prostowniku trójpulsowym napięcie wyjściowe pro-
stownika składa się z wycinków napięć fazowych ( jako UM wstawiamy więc wartość
maksymalną napięcia fazowego zasilającego prostownik ), natomiast w prostowniku
sześciopulsowym (mostkowym) napięcie wyjściowe prostownika składa się z wycin-
ków napięć międzyfazowych ( jako UM wstawiamy więc wartość maksymalną napię-
cia międzyfazowego zasilającego prostownik ). Przez w oznaczono pulsację napięcia
sieci (w = 2pf , gdzie f - częstotliwość napięcia sieci). Równanie (1) jest jedynie słusz-
ne do wysterowania kolejnego tyrystora.
Wartość średnią napięcia wyprostowanego można wyznaczyć z następującej za-
leżności:
2p
2p
q
q
2p
1 q p q p
Uo = uo(wt )d(wt ) = UM cos(wt - +a )d(wt ) = UM sin(wt - +a )
2p 2p q 2p q
0 0
0
q p
= sin UM cosa = UoM cosa (2)
p q
Fala napięcia wyjściowego prostownika poza pożądaną ( użyteczną ) składową
stałą posiada szereg niepożądanych wyższych harmonicznych, gdyż składa się z od-
powiednio dobranych wycinków napięć wejściowych. Amplitudy poszczególnych
harmonicznych w funkcji kąta a można wyznaczyć poprzez rozwinięcie w szereg Fo-
uriera przebieg czasowy napięcia wyjściowego prostownika:
2p
q
2 ć p
ak = UM coswt - +a cos( kwt )d(wt ) =
2p
q
Ł ł
0
q
(3)
ł
p ć p p ć p
ęcos( k q -a )sin( k -1) q cos( k q -a )sin( k +1) q ś
q
Ł ł Ł łś
= UM ę +
p ę k -1 k +1 ś
ę ś
oraz
8
2p
q
2 ć p
bk = UM coswt - +a sin( kwt )d(wt ) =
2p
q
Ł ł
0
q
(4)
ł
p ć p p ć p
sin( k -a )sin( k -1) sin( k +a )sin( k +1) ś
ę
q q q q
q
Ł ł Ł łś
= UM ę +
p ę k -1 k +1 ś
ę ś
Wartość maksymalna kolejnej harmonicznej wynosi:
q p 1 1 2cos2a
2 2
UMk = ak + bk = sin UM + - (5)
p q (qk -1)2 (qk +1)2 (qk -1)(qk +1)
gdzie:
ak, bk - odpowiednie współczynniki rozkładu Fouriera,
UMk - amplituda k-tej harmonicznej napięcia wyjściowego.
Przebieg napięcia wyjściowego przy stałym kącie wysterowania a można opisać na-
stępującym szeregiem:
Ą
ł
q p 1 1 2cos 2a
u0(t) = sin UM ęcosa + + - sin(kqwt +jk )ś =
p q (qk -1)2 (qk +1)2 (qk -1)(qk +1)
(6)
k=1
= Uo +UqM sin(qwt +jq ) +U2qM sin(2qwt +j2q ) + ... +UkqM sin(kqwt +jkq ) + ....
gdzie:
ak
jk = ar ctg
bk
Parametr k oznacza kolejną liczbę naturalna ( k=1,2,3... ). Rząd harmonicznej uzy-
skamy poprzez pomnożenie k przez liczbę pulsów q. W prostowniku trójpulsowym
napięcie wyjściowe zawiera składową stałą i harmoniczne: - 3, 6, 9, 12 itd., a w pro-
stowniku sześciopulsowym napięcie wyjściowe zawiera składową stałą i harmonicz-
ne: - 6, 12, 18 itd.
9
Rys. 7a. Zmiany składowej stałej oraz 3,6,9 i 12 harmonicznej napięcia wyjściowego w funk-
cji kąta wysterowania prostownika trójpulsowego
Rys. 7b. Zmiany składowej stałej oraz 6,12,18 i24 harmonicznej napięcia wyjściowego
w funkcji kąta wysterowania prostownika sześćiopulsowego (mostkowego)
Na rysunku 7. przedstawiono zmiany amplitudy kolejnych czterech harmonicznych,
odniesione do wartości maksymalnej napięcia wyjściowego prostownika, w funkcji
kąta wysterowania a. Zauważmy, że w prostowniku trójpulsowym są to harmoniczne
3, 6, 9, 12 itd, a w prostowniku sześciopulsowym 6, 12, 18 24 itd. Amplitudy tych
harmonicznych rosną, gdy kąt wysterowania dąży do p/2. Widmo napięcia wyjścio-
10
wego prostownika sześciopulsowego (mostkowego) jest bardziej korzystne od widmo
napięcia wyjściowego prostownika trójpulsowego ze względu na rząd najniższej har-
monicznej. Ponadto kolejne harmoniczne prostownika szesciopulsowgo mają mniejsze
względne amplitudy niż kolejne harmoniczne prostownika trójpulsowgo.
1.4. Sposoby sterowania prostownika
Układ sterowania prostownika powinien w chwilach określonych zadanym ką-
tem póznienia wysterowania a generować impulsy wyzwalające tyrystory. Zakres
zmian kąta wysterowania jest ściśle określony poprzez warunki komutacji naturalnej
tyrystorów. Zakres tych zmian łatwo określić poprzez wygenerowanie pomocniczych
napięć, zwanych synchronizującymi, ściśle powiązanych z napięciami zasilającymi.
Praktyczne zastosowanie mają tylko układy z liniowym i cosinusoidalnym napięciem
synchronizującym. Zasadę wykorzystania układów z liniowym i cosinusoidalnym na-
pięciem synchronizującym do generacji impulsów sterujących pokazano na rysunkach
8. i 9. Impuls wyzwalający tyrystor generowany jest w chwili zrównania napięcia ste-
rującego z opadającym zboczem napięcia sterującego.
Rys. 8. Zasada sterowania prostownikiem przy cosinusoidalnym napięciu synchronizującym.
ć
uster
uster = usyn = US cosa a = arccos = arccos u (7)
ster
US
Ł ł
q p
Uo = sin Um cos(a) = UoM cos(a) = UoM cos(arccos(u ))= UoM u (8)
ster ster
p q
11
Rys. 9. Zasada sterowania prostownikiem przy liniowym napięciu synchronizującym
Us ća p
uster = usyn = - - (9)
p
2
Ł ł
2
uster 2
= uster = - a +1 (10)
Us p
p
a = (1 - u ) (11)
ster
2
q p p p p p
Uo = sin UM cos(a) = UoM cos (1- uster)ł = UoM cosć - uster = UoM sinć uster (12)
ę ś
p q 2 2 2 2
Ł ł Ł ł
Z przedstawionych zależności wynika, że tylko w przypadku zastosowania sterownika
z cosinusoidalnym napięciem synchronizującym istnieje liniowa zależność pomiędzy
napięciem sterującym i napięciem wyjściowym prostownika. Nieliniowa zależność
między pomiędzy napięciem sterującym i napięciem wyjściowym (liniowe napięcia
synchronizujące) jest istotnym mankamentem tylko wtedy, gdy prostownik elementem
zamkniętego układu regulacji. Przy wyznaczaniu transmitancji układu regulacji pro-
stownik zastępuję się członem inercyjnym pierwszego rzędu, którego wzmocnienie
będzie zależało od punktu pracy.
1.5. Prądy wejściowe prostowników sterowanych.
W celu określenia podstawowych zależności prądu pobieranego przez prostow-
nik przeprowadzmy następującą analizę. Załóżmy, że prąd w obciążeniu jest ciągły i
gładki, a kąt wysterowania jest równy a=30o=p/6rad, to przebieg prądu jest taki, jak
na rysunku 10.
12
Rys.10. Przebiegi czasowe napięć i prądów prostownika przy kącie wysterowania a=30o=p/6
Korzystając ze wzorów na transformatę Fouriera:
T T
2 2
2 2
ak = f ( t )cos kwtdt i bk = f ( t )sinkwtdt (13)
T T
T T
- -
2 2
wyznaczmy amplitudę pierwszej harmonicznej pobieranego z sieci. Ponieważ prąd
spełnia warunki symetrii, to w widmie prądu wejściowego wystąpią tylko składowe
sinusoidalne, a amplitudę pierwszej można wyznaczyć z następującej zależności:
5p
5p
6
2p
6
1 2 2Io 2 3
IL1h1M = sin(wt)d(wt)= [- cos(wt)] = Io (14)
i sin(wt)d(wt)= Io
L1
p p p p
p
0
p
6
6
Stąd wartość skuteczna pierwszej harmonicznej prądu wyjściowego:
13
IL1h1M 2 3 6
IL1h1 = = Io = Io (15)
p p
2
Moc czynna pobierana przez prostownik z sieci trójfazowej:
Um 3
P = 3UL1IL1h1 cosj = 3 IL1h1 cosj = UM Io cosj (16)
p
2 3
Jeżeli pominiemy minimalne straty w tyrystorach, to moc wyjściowa powinna być
równa mocy wejściowej stąd:
3 3
UM Io cosj = UoIo = UM Io cosa (17)
p p
Po uproszczeniu otrzymamy:
cosj=cosa j=a (18)
Oznacza to, że przesunięcie podstawowej harmonicznej prądu w stosunku do napięcia
w sieci zasilającej jest równe kątowi opóznienia wysterowania a. Oznacza to również,
że poza mocą czynną pobierana jest moc bierna przesunięcia związana ze składową
prądu IL1sinj.
Ponadto, poza sinusoidalną składową prądu z sieci pobierany jest prąd znie-
kształcenia, tak że wartość skuteczna prądu pobieranego z sieci wynosi IL1 i jest więk-
sza od IL1h1. Wartość skuteczna prądu pobieranego z sieci wynosi:
2p
1 1 2p 2
2
IL1 = (19)
i (J )dJ = Io 2 = Io
L1
2p 2p 3 3
0
Wejściowy współczynnik mocy:
2 3
Io
IL1h1 IL1h1 cosa IL1h1 3
p
l = = = cosa = cosa = cosa (20)
IL IL IL p
2
Io
3
Z przedstawionej analizy wynika, że mimo prostokątnego kształtu prądu wej-
ściowego prostownika współczynnik deformacji jest bliski jedności (3/p0,955).
14
2. Opis stanowiska laboratoryjnego
Na rysunku 11 pokazano widok płyty czołowej stanowiska laboratoryjnego. Po
prawej stronie u dołu umieszczono główny przycisk załączający oznaczony jako Z. Po
naciśnięciu przycisku Z załącza się obwód sterowania i zostanie przygotowany do
uruchomienia obwód główny, który można załączyć i wyłączyć odpowiednio przyci-
skami ZL i WL. Przycisk W służy do wyłączenia stanowiska laboratoryjnego po
uprzednim zmniejszeniu prądu wyjściowego do zera. Wyłącznie stanowiska przy nie-
zerowym prądzie wyjściowym prostownika może prowadzić do przepięć mogących
uszkodzić tyrystory. Po lewej stronie przycisków sterujących umieszczono pole zawie-
rające potencjometr PZ i dwa przełączniki. Potencjometr PZ przeznaczony jest do regu-
lacji napięcia sterującego układy wyzwalania tyrystorów. Przełącznikiem znajdującym
się po lewej stronie potencjometru PZ wybierane jest zródło napięcia sterującego. Mo-
że nim wewnętrzne zródło napięcia stałego sygnowane jako DC lub zewnętrzny gene-
rator, który należy dołączyć do gniazda oznaczonego jako EXT. Generator zewnętrzny
służy jedynie do badania zachowania prostownika rewersyjnego w stanach dynamicz-
nych. Przełącznikiem znajdującym się po prawej stronie potencjometru PZ należy wy-
brać sposób sterowania. Przy badaniu podstawowych układów prostownikowych moż-
liwe jest to tylko sterowanie symetrycznie (przy zerowym napięciu sterującym kąt wy-
sterowania a=p/2). Sterowanie asymetrycznie (przy zerowym napięciu sterującym kąt
wysterowania a=aMAX) jest używane jedynie przy badaniu prostowników z prądami
wyrównawczymi. Lewą część płyty czołowej zajmuje układ sterowania prostownika.
Jest to typowa struktura wielokanałowa (każdy tyrystor ma oddzielny układ wyzwala-
nia). Impulsy wyzwalające powstają w chwili zrównania odpowiednich napięć taktują-
cych związanych z poszczególnymi tyrystorami i napięcia sterującego. Pomiędzy ste-
rownikami tyrystorów umieszczono blokadę, która stanowi specjalny układ logiczny
służący do blokowania grupy zaworowej, która w danej chwili nie bierze udziału w
przewodzeniu prądu odbiornika, przez odcięcie impulsów wyzwalających tyrystory
(blokada jest istotnym elementem stanowiska w przypadku badania prostowników
dwukierunkowych, a w czasie badania podstawowych układów prostownikowych sta-
nowi jedynie dodatkowe zabezpieczenie i dlatego jej zasada działania nie będzie w tej
instrukcji szczegółowo analizowana). Przy badaniu podstawowych układów prostow-
nikowych, obie grupy prostownikowe przewodzą prąd obciążenia alternatywnie, więc
blokadę należy załączyć wyłącznikiem umieszczonym obok niej. Stan blokady i stan
prostownika obrazują diody świecące. Świecenie diody oznaczonej jako iA oznacza
przepływ prądu dodatniego, a diody oznaczonej jako iB -odpowiednio prądu ujemnego.
Diody umieszczone na wyjściu blokady sygnalizują stan odblokowania impulsów wy-
zwalających tyrystory danej grupy. W czasie poprawnej pracy świecą diody umiesz-
czone w jednym rzędzie.
Pod sterownikami znajduje się synchroniczna pętla fazowa. Jej zadaniem jest
wytworzenie liczby proporcjonalnej do fazy napięcia sieci. Liczba ta podawana jest na
wejście pamięci RAM, w której zapisane są w postaci binarnej napięcia taktujące po-
szczególnych tyrystorów (patrz rys.8. i 9). Rodzaj tego napięcia (liniowe czy kosinuso-
idalne) wybierany jest przełącznikiem umieszczonym powyżej RAM.
15
PROSTOWNIKI STEROWANE
T1
Rozdzielacz
T2
impulsów
T3
UstrA
U13 U21 U32
Io
Ustr Uo
T4
Rozdzielacz
T5
impulsów
L L
w w
T6
U31 U12 U23
iA
BLOKADA
T7 T8 T9
T1 T2 T3
SL
iB
L1
Lo
L2
T7
Rozdzielacz
T8 L3
impulsów
T10 T11 T12
Ro
T4 T5 T6
T9
N
UstrB
U31 U12 U23
L L
w w
T10
Rozdzielacz
T11
impulsów
T12
U13 U21 U32
ZL Z
UstrA
Ustr ASYM.
EXT DC
LIN COS
TR KR
Pz
US DF U12
Licznik C A
VCO RAM SYM.
UstrB
U32
WL W
MSB
Rys. 11.
Widok płyty czołowej stanowiska
16
Synchroniczna pętla fazowa ma wyprowadzone dwa sygnały: us i MSB. Natychmiast
po załączeniu oba te sygnały na ekranie oscyloskopu zsynchronizowanego z siecią,
mają być nieruchome względem siebie. Niespełnienie tego warunku powoduje niepo-
żądaną modulację kąta wysterowania, której efektem są znaczne zmiany prądu obcią-
żenia, mimo że napięcie sterujące jest stałe. Jest to stan awaryjny, który należy zgłosić
prowadzącemu zajęcia.
Omawiane dotychczas bloki stanowiska laboratoryjnego są wewnętrznie skoja-
rzone i nie wymagają jakichkolwiek połączeń, w przeciwieństwie do prostowników,
które są na centralnym polu, po prawej stronie płyty czołowej stanowiska. Umieszczo-
no tu cztery prostowniki trójpulsowe (impulsy sterujące bramki tyrystorów są połą-
czone wewnętrznie), cztery dławiki wyrównawcze LW (są one niezbędne w prostowni-
ku z prądami wyrównawczymi, natomiast przy badaniu podstawowych układów pro-
stownikowych mogą być użyte jako dodatkowy dławik wygładzający) i odbiornik typu
R, L (zwarcie rezystora tego odbiornika przy dużych napięciach wyjściowych grozi
awarią).
Tyrystory prostowników są wewnętrznie podłączone do układów wyzwalania i
zasilone są z transformatora poprzez stycznik SL, którego załączenie sygnalizują jest
diody świecące. Wyjścia prostowników mogą być kojarzone tak, aby można otrzymać
prostowniki trójpulsowe i sześciopulsowe, których przykładowe schematy pokazano
na rys. 12. Analogiczne układy można także zbudować z tyrystorów T7 T12. Efek-
tem tego sposobu połączenia będzie jedynie ujemne napięcie wyjściowe prostownika.
T1 T2 T3 T1 T2 T3
SL SL
Lo
L1 L1
Lo
L2 L2
Ro
L3 L3
Ro
T4 T5 T6
N N
Rys. 12. Schemat połączeń części siłowej prostownika: a) układ trójpulsowy; b) układ sze-
ściopulsowy.
Wewnętrzne rezystancyjno-indukcyjne obciążenie prostownika należy dołączać
do zacisków wyjściowych prostownika. Dzięki temu zostaną dołączone do prostowni-
ka mierniki umieszczone u góry, po prawej stronie płyty czołowej. Dwukierunkowe
mierniki oznaczone Uo i Io wskazują wartość średnią napięcia i prądu wyjściowego
prostownika. Trzeci miernik, oznaczony jako USTR wskazuje wartość średnią napięcia
sterującego. Wskazania mierników są poprawne tylko przy stałym napięciu sterują-
cym. Wszystkie obserwacje przebiegów napięć i prądów mogą być dokonywane za
pomocą oscyloskopu. W czasie badań dynamicznych prostownika należy podać na
wejście układów wyzwalających napięcie prostokątne przez przełączenie przełącznika
rodzaju napięcia sterującego w pozycję EXT (rysunek 11). W ten sposób zostanie
17
podane na wejście układu wyzwalającego napięcie z zewnętrznego generatora. Za jego
pomocą należy ustawić wartość maksymalną i minimalną napięcia wyjściowego pro-
stownika i częstotliwość skoków.
18
3. Program ćwiczenia
Dla dwóch wskazanych przez prowadzącego konfiguracji układów przekształtniko-
wych przeprowadzić następujące czynności :
1. Zarejestrować oscylograficznie przebiegi: prądów zasilających, prądów w tyry-
storach, prądu obciążenia, napięcia wyjściowego, napięcia na tyrystorach, dla
kilku kątów wysterowania przy przewodzeniu ciągłym i impulsowym, zinterpre-
tować otrzymane wykresy.
2. Wyznaczyć statyczną charakterystykę sterowania UO= f(uster), opracować sche-
mat blokowy przekształtnika uwzględniający jego własności statyczne, dyna-
miczne przy liniowych i kosinusoidalnych napięciach taktujących.
3. Dla kilku wskazanych przez prowadzącego wartości kątów wyznaczyć skład
harmonicznych napięcia wyjściowego przekształtnika (dla przewodzenia ciągłe-
go), porównać otrzymane wyniki z analizą teoretyczną.
4. Pytania kontrolne.
1. Narysuj schemat prostownika trój- i sześciopulsowego.
2. Narysuj przebiegi napięcia i prądu wyjściowego prostownika z odbiornikiem R,
L, i E przy przewodzeniu ciągłym i impulsowym.
3. Narysuj przebiegi napięcia i prądu wejściowego prostownika trójpulsowego z
odbiornikiem indukcyjnym przy ciągłym i gładkim prądzie odbiornika.
4. Narysuj przebiegi napięcia i prądu wejściowego prostownika sześciopulsowego
z odbiornikiem indukcyjnym przy ciągłym i gładkim prądzie odbiornika.
5. Omów zjawisko komutacji naturalnej.
6. Przedstaw widmo napięcia wyjściowego prostownika sześciopulsowego
7. Przedstaw widmo napięcia wyjściowego prostownika trójpulsowego
LITERATURA
1. R.Barlik, M.Nowak: Poradnik inżyniera energoelektronika . WNT 1998.
2. R.Barlik, M.Nowak: Technika tyrystorowa . WNT 1997.
3. T.Citko: Analiza układów energoelektroniki. Skrypt PB Białystok, 1992.
4. H.Tunia, R.Barlik :Teoria przekształtników. Wyd. Politechniki Warszawskiej
1992.
5. H.Tunia, B.Winiarski: Energoelektronika. WNT 1994.
6. H.Tunia, B.Winiarski: Podstawy energoelektroniki. WNT 1987.
19
Instrukcję opracował dr inż. Antoni Bogdan
20
16,1,2,15,14,3,4,13,12,5,6,11,10,7,8,9
15,2,1,16,13,4,3,14,11,6,5,12,9,8,7,10
21
Wyszukiwarka