Wulff Psychologia religii, rozdz 5 i 6 (30)

214 Rozdział 6. Korelacyjne badania religii

OCENA ORIENTACJI POSZUKUJĄCEJ. Krytycy Batsona. którzy są często zwolennikami wewnętrznej orientacji religijnej, polemizowali zarówno z metodologicznymi, jak i teoretycznymi aspektami koncepcji. Zauważyli na przykład z troską niską spójność wewnętrzną oryginalnej sześciopozycyjnej Skali Orientacji Poszukującej. Problem ten jest obecnie rozwiązany dzięki skonstruowaniu bardziej rzetelnej skali o dwunastu pozycjach, która zawiera pięć oryginalnych twierdzeń (por. tabela $.5). Osiągając rzetelność mierzoną wskaźnikiem spójności wewnętrznej rzędu 0,80 oraz korelację z oryginalną skalą około 0,86. nowa skala zdaje się mierzyć tę samą rzecz, lecz w bardziej rzetelny sposób (Batson i Schoenrade, 1991a. 1991 b).

Analiza czynnikowa potwierdza to, co jesl widoczne w treści twierdzeń: Skala Poszukująca nie ma jednorodnego charakteru, lecz składa się z dwu lub większej liczby czynników, włącznie z Wątpieniem. W jednej z analiz czynnik Wątpienie uzyskał ujemny współczynnik korelacji ze Skalą Orientacji Wewnętrznej i dodatni współczynnik korelacji ze Skalą Orientacji Zewnętrznej. Wykazał także niewielką tendencję do wiązania się z brakiem przystosowania (Watson, Morris i Hood, 1989). Spilka i jego współpracownicy stwierdzili, że Skala Poszukująca jest negatywnie powiązana ze standardową miarą potrzeby aprobaty społecznej, a pozytywnie z miarami lęku jako cechy I kwestionowaniem religii (..konflikt religijny") (Spilka, Kojetin i Mclntosh, 1985; Ko-jetin, Mclntosh. Bridges i Spilka, 1987). Sądzą oni, że wysokie wyniki religijnego poszukiwania są świadectwem osobistego stresu: wniosek ten pozostaje w zgodzie z wynikami Mariano Moraledy (1977), że religijna ambiwałencja i wątpienie są związane u hiszpańskich nastolatków z wyższymi poziomami lęku.

Wątpienie jest jednym z aspektów rozumienia dojrzałej religijności przez Allporta. który według Batsona i jego kolegów został pominięty w Skali Wewnętrznej. Jednak jak zauważa Michael Oonahue (1985), All-porł przypisuje wątpieniu przejściową rolę w dojrzewaniu poczucia religijnego, tak więc czynnik ten stopniowo zanika, w miarę jak rośnie zaangażowanie, a jego owoce umacniają wiarę jednostki. Niestabilność postawy wątpienia podkreśla klasyczne badanie Roberta Thoulessa (1935). Kiedy Thouless poprosił badanych

0 wskazanie poziomu pewności, z jaką wierzyli w to, co wyrażało 40 twierdzeń na temat obiektów religijnych

1 innych, stwierdził wyraźną tendencję do podtrzymywania lub odrzucania wspomnianych przekonań ze znaczącym stopniem pewności. Owa „tendencja do posiadania pewności" była wyraźnie większa w przypadku

Tabela 6.5. Dwunastopozycyjna Skata Poszukująca Batsona z twierdzeniami uporządkowanymi według założonych jej trzech aspektów' ..i;--

1. Nie interesowałem się zanadto religią. dopóki nie zaczątem[z3cżęiam] zadawać sobie pytań o sens i cel mojego żyda.

2. Doszedlem[doszłam] do tego, aby zastanawiać się nad sprawami religii niezależnie od wzrostu uświadomienia sobie sprzeczności w otaczającym świede i mym stosunku do mego.

3. Moje życiowe doświadczenie spowodowało ponowne przemyślenie moich religijnych przekonań.

4. *Bóg nie miał dla mnie większego znaczenia, dopóki nie zacząlemlzaczęłam} zadawać sobie pytań o sens mojego życia.

Wątpienie ‘

• ? r'^;' *

5. * Można powiedzieć, ze cenię sobie me wątpliwości i wahania religijne.

6. Wątpienie jest według mnie ważną częścią tego. co oznacza religijność.

7. Stwrerdziłem[stwierdziłam], że religijne wątpliwości wywołują u mnie niepokój lub załamanie (twierdzenie liczone odwrotnie).

8. * W mym życiu religijnym znacznie istotniejsze są pytania niż odpowiedzi.

Tymczasowość _v •. , : ;

9. Myślę, ze w miarę jak rozwijam się i zmieniam, będzie się rozwijać i zmieniać również moja religijność.

10. Ciągle wystawiam na próbę moje religijne prżekonania.

11. Nie spodziewam się. aby me przekonania religijne mogły ulec zmianie w ciągu najbliższych lat (twierdzenie liczone odwrotnie).

12. Istnieje szereg zagadnień religijnych, w odniesieniu do których moje poglądy nadal ulegają zmianom.

’ 7W»rdz8nia zaczerpnie z s2eściopozycy;nej Skali Poszukującej. Źródło: Adaptacja tabel; 1 (w:) Batson i Schoenrade, 1991bi

Częstość chodzenia do kościoła (ile razy w miesiącu)

Rysunek 6.4. Wyniki w czynniku Poszukiwanie w odniesieniu do grup wieku (w każdej z sześciu grup N = 20) twierdzeń religijnych niż twierdzeń niereligijnych. Thouless wyprowadza wniosek, ze wątpienie lub niepewność jest u większości ludzi stanem nietypowym lub przynajmniej krótkotrwałym. Jeszcze rzadsza jest zdolność do przyjmowania i podtrzymywania normalnych postaw tymczasowości lub częściowej zgody, do mierzenia których przeznaczona jest skala Batsona, choć w rzeczywistości może być inaczej.

Hood i Morris (1985) proponują rozumienie orientacji poszukującej I wewnętrznej jako stadiów wiary religijnej. Mówią, ze podejście poszukujące jest charakterystyczne dla osób, które są ciągle „w drodze", a orientacja wewnętrzna opisuje osoby, które uzyskały satysfakcjonujące odpowiedzi na pytania egzystencjalne. Zgodnie z tą interpretacją wyniki w Skali Poszukującej w grupie 205 prezbitenan w wieku 11-63 lat miały tendencję do obniżania się wraz z wiekiem (r= -0.19, p < 0,001), podczas gdy wyniki w Skali Wewnętrznej zasadniczo rosły (r = 0,29. p < 0,001) (Watson. Howard, Hood i Morris, 1988). Ludzie z badania Marvina Acklina (1985) wykazali podobny zanik wyników poszukiwania wraz z wiekiem (wiek i poszukiwanie: korelacja -0.30, p < 0,01; por. rys. 6.4). Ponadto ich wyniki w skali Quest byty negatywnie skorelowane (r = -0,31. p < 0.01) z krótką wersją Waszyngtońskiego Testu Uzupełniania Zdań Na Temat Rozwoju Ego, miarą dojrzałości emocjonalnej i poznawczej. Porównywalne współczynniki korelacji dla kobiet byty lekko dodatnie, lecz nieistotne statystycznie. Acklin wyprowadza stąd wniosek, że czynnik Poszukiwanie Batsona mierzy „wstępne zaangażowanie lub przejściowy światopogląd religijny". W przeciwieństwie do tego, co sugerował Batson, „nie jawi się on wcale jako miara religijnej dojrzałości" (s. 53. 60).

Jest wątpliwe, czy orientacja poszukująca, przynajmniej taka. jak ją przedstawia Skafa Poszukująca, może być poprawnie nazwana religijną. Jak wskazuje Donahue (1985), Skala Poszukująca 'wykazuje skłonność do braku korelacji z innymi miarami religijności. Nic więc dziwnego, że kiedy miary takie ograniczają się do przekonań literalnych i innych konwencjonalnych wyrazów wiary, często tak się zdarza, Lecz to, że skala Batsona nie wiązała się w wyraźny sposób z czynnikiem historycznego relatywizmu Hutsebauta (1995a), który został częściowo zdefiniowany w kategoriach poszukiwania, jest rzeczą wyjątkową. Natomiast o ile Skala Poszukująca Altemeyera i Hunsbergera (1992) wykazuje 'wysoką ujemną korelację (r= -0.79) z ich Skalą Religijnego Fundamentalizmu, o tyle Skala Que$t Batsona w wersji poszerzonej przez McFarłanda (1989) uzyskała korelację znacznie skromniejszą (-0,36).

Chociaż oczywiście można znaleźć elementy postawy poszukującej w głównych tradycjach religijnych, ze swej natury nie powoduje ona raczej pogłębienia doświadczenia religijnego. Warto przypomnieć, że spośród siedmiu nabożeństw zaoferowanych przez Goodwina Watsona (1929) do oceny przez młodych ludzi to, które koncentrowało się na poszukiwaniu sensu w ogromnym Wszechświecie. otrzymało oceny najniższe. Jak powiedziałby James Prali (1920), bez pewnego poczucia obiektywnej rzeczywistości uczestnik nabożeństwa nie dozna prawdopodobnie żadnych efektów subiektywnych. Nie wydaje się też prawdopodobne, aby orientacja poszukująca zainspirowała do świętości, będącej według Jamesa ([1902J1958) argumentem na rzecz religii, co jednak zdają się sądzić Batson i Raynor-Prince (1983). Według Thoulessa postawa tymczasowości nie jesl orientacją religijną, lecz intelektualną; osiągnięcie jej stanowi jeden z celów liberalnego wychowania.