klszesz233

1066 K. MOSZYŃSKI I KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

Fig. 241- Schematy ilustrujące tekst.

wanie przednich części stóp, podczas gdy pięty zostają na miejscu, oraz — odwrotnie — rozsuwanie i zsuwanie pięt z pozostawieniem na miejscu palcy. Z odsuwaniem i przysuwaniem jednej ze stóp ściśle łączą się ewolucje polegające na charakterystycznym „wybijaniu* stopy drugiej, opisane np. ku końcowi § 734. Z rozsuwaniem znów i zsuwaniem pięt wiąże się równie ściśle takie ustawianie stóp, że dotykając się tylko palcami, tworzą kąt odwrócony w stosunku do normalnego (ob. fig. 23712 oraz fig. 2412). W kozaku ukraińskim taki kąt odwrócony jest zresztą nieraz nie rezultatem rozsunięcia pięt, lecz szczególnego obrócenia nóg, pozostających w pozycji mn. w. jak na fig. 237u; gdy mianowicie stopy, co spoczywały przed chwilą na ziemi w układzie jak na fig. 2411, zmienią pozycję w ten, powiedzmy, sposób, że lewa uniesie się na pięcie, a prawa na palcach (mn. w. jak na fig. 237 ii), i gdy następnie tancerz obróci w prawo uniesione palce stopy lewej oraz uniesioną piętę stopy prawej, jak pokazano strzałkami na fig. 2411, — wtedy, stanąwszy na całych stopach, utworzy właśnie kąt odwrócony, o jaki tu chodzi (fig. 241 2). I ta pozycja znana jest Słowianom zachodnim, znajdując na przykład szerokie zastosowanie w tańcu wschodnio-morawskim zwanym 106en a, choć tam przychodzi do skutku przez proste dostawianie do siebie odpowiednio wykręcanych stóp. Całe partie wspomnianego tańca są wykonywane — o ile dobrze rozumiem opis — w ten sposób, że tancerz postępuje w prawo kątem odwróconym, a zaś tancerka obok niego kątem normalnym (tylko bardziej rozwartym, zbliżonym do prostego); po czym role się zmieniają i dziewczyna stąpa kątem odwróconym, zaś chłopiec w lewo w tył — normalnym.

Bez porównania pospolitsze od wybijania stóp oraz od ustawiania ich pod kątem odwróconym (Małoruś, Węgry, Słowaczyzna) są przerozmaite wyrzuty nóg, wykonywane przez tancerza w pozycji stojącej (a także, jak zobaczymy niżej, w przysiadzie). Wyrzuty mogą być skierowane w najprzeróżniejsze strony; noga, która tylko co została wyrzucona, powiedzmy, naprzód, może bezpośrednio później wyczynić wyrzut wstecz, albo — na odwrót; to znów jedna z nóg może być wyrzucona, dajmy na to, naprzód, a natychmiast po niej — druga w tył; noga dokonywująca wymachu ku przodowi może być silnie zgięta w kolanie lub też niemal wyprostowana; w tył wyrzucają tancerze słowiańscy bądź całą nogę, bądź tylko podudzie itd. Pospolicie wyrzuca się tylko jedną nogę, dość często jednak bywają też wyrzucane obie nogi naraz (m. i. w ten właśnie sposób przychodzi do skutku rozkrok rozwiązywany zwykle przez zeskok). Przy tym wszystkim wyrzuty nóg mogą być silne i duże albo słabe i małe; mogą się dokonywać w powietrzu lub być połączone z oparciem wyrzuconej stopy o ziemię. Przy wysunięciu w przód normalnie opiera się w takim wypadku pięta, zaś przy wyrzucie w tył palce (fig. 237 8 i 7). Charakterystyczny kontrast: oparcie jednej i tej samej stopy raz na pięcie i zaraz potem na palcach czy odwrotnie (albo jednej nogi na pięcie, a drugiej równocześnie na palcach ob. fig. 237 u), należy znów do swoistych motywów niektórych tańców ruskich i bałkańskich, naszego krakowiaka etc. Poza krajami słowiańskimi i węgierskimi nie jest on dziś według V. Junka znany zupełnie; jednak dawniej był w użyciu i w Europie zachodniej: Włoch F. Caroso z Sermonety, autor najstarszego podręcznika choreograficznego II Ballarino, wydanego w Wenecji w r. 1581, opisuje go pod nazwą punta e calcagno (tzn. ‘palce i pięta’), a w w. (XVI—)XVII bardzo był rozpowszechniony na Zachodzie taniec canario, w którym zajmujący nas tu motyw znajdował zastosowanie; niestety proweniencja owego pląsu jest całkiem ciemna.

Fig. 242. Schematy ilustru jące tekst.

Przy wyrzucie jednej z nóg w bok noga ta, wracając do postawy i uderzając w stopę stojącą na ziemi, wybija ją niekiedy w powietrze, a sama staje w miejscu (cf. np.

§ 734). Z wyrzutami krewnią się też półkoliste i koliste ruchy zataczane w powietrzu przez jedną stopę dokoła drugiej (fig. 242); półkoliste mogą się wszczynać od normalnej pozycji stóp, koliste natomiast (tzn. zakreślające pełne koło) od szczególnej pozycji choreograficznej (np. stopa, mająca w danej chwili zakreślić pełne koło dokoła drugiej, musi się na początku tego ruchu znajdować w skrzyżowanej z nią postawie¹)- Każda ze stóp może też, jak to bywa niekiedy w korowodach bałkańskich, zakreślać koło w powietrzu, znajdując się podczas tego po jednej i tej samej stronie stopy drugiej. Noga, poruszana wraz ze stopą, zakreśla wtedy

Motyw zataczania pełnych kół jedną nogą dokoła drugiej spotyka się, powiedzmy, w niektórych korowodach bałkańskich. Tak w korowodzie pajduśka w Macedonii istnieje m. i. figura następująca: lewa noga stąpa wielki krok w prawo, krzyżując się skutkiem tego od przodu z nogą prawą; ciężar ciała zostaje przeniesiony na tę nogę lewą, a zaś prawa, znajdująca się poza nią, unosi się lekko i zatacza w powietrzu pełne koło dokoła stojącej na miejscu lewej i krzyżuje się z nią skutkiem tego od przodu (tzn, po tym ruchu prawa jest na przodzie, a lewa, skrzyżowana z nią, w tyle).