IMG�72

30

Agresja — co się za tym kryje.

Korzenie całego zla

31

niespodziewane, pozornie bezpodstawne wybuchy złości, które - jak grom z jasnego nieba — wprawiają otoczenie w osłupienie. Najdrobniejsze powody, nawet już sama myśl o denerwującym wydarzeniu stają się często bodźcami wywołującymi nieproporcjonalnie silną agresję - suma poprzedzających frustracji musi być tylko wystarczająco duża. Każdy z nas może z pewnością potwierdzić, że częste zdenerwowania zwiększają rozdrażnienie, w wyniku czego obniża się granica dla agresywnego zachowania. Czy oznacza to, że w miarę możliwości powinniśmy trzymać z dala od naszych dzieci wszystkie rozczarowujące przeżycia, aby wspierać ich ugodowość? Poniższy przykład udzieli nam odpowiedzi na to pytanie.

Dziesięcioletni Marek posiada właściwie wszystko, czego serce dziecka pragnie. Jego pokój jest pełen wspaniałych zabawek, poza tym należy do niego zestaw stereofoniczny i kolorowy telewizor. Na ostatnie urodziny rodzice podarowali mu kompletne wyposażenie do fotografowania, które jak najbardziej zasługuje na określenie „profesjonalne”. Oprócz kompletnego materialnego spełniania życzeń dziecko cieszy się również dużą swobodą; do późna w nocy wolno oglądać mu telewizję, a poza tym również robi to, na co ma ochotę. Na pierwszy rzut oka życie tego „małego księcia” wydaje się pozbawione wszelkich frustracji. Tym bardziej dziwią się jego rodzice, że Marek jest niezwykle agresywny, a także przez swoich nauczycieli określany jest jako trudny. „Przecież on ma wszystko, czego zapragnie”, skarży się jego matka w czasie rozmowy w poradni, „a my pozwalamy mu na dużą swobodę. Nie potrafię sobie wyjaśnić, dlaczego zachowuje się on w taki straszny sposób”. Dokładna analiza stosunków między rodzicami i dzieckiem może rozwiązać tę zagadkę. Kiedy na przykład Marek namalował jakiś obrazek i z dumą prezentował go rodzicom, wtedy prawie zawsze odsyłany był z uwagą: „Nie mam teraz czasu!” albo „Zostaw mnie wreszcie w spokoju!”. Kiedy leży wieczorem w łóżku i życzy sobie opowiadania na dobranoc albo po prostu, by rodzice życzyli mu dobrej nocy, wtedy regularnie przypominają mu o tym, że jest już wystarczająco dużym chłopcem, by mógł sam pójść do łóżka, a poza tym rodzice zasłużyli sobie na spokojny wieczór. Ton głosu rodziców jest z reguły rzeczowo - stanowiący, pełen wyrzutu albo rozdrażniony.

Los tego dziecka powinien skłonić nas do zastanowienia Materialne rozpieszczanie i bardzo swobodna postawa wychowawcza wykluczają wprawdzie wiele frustracji, ale jednocześnie przesłaniają te głębiej sięga-