komwerb021

168 Jerzy Barlmińsk

Współcześni pisarze i poeci, piszący.wspomnienia, powieści autobiograficzne, dzjennijd intymne, lirykę pierwwcsobowąftp* przywracają tradycyjne związki między autorem i podmiotem literackim, a nawet postacią literacką. Poetyckim przykładem takiego znoszenia dystansu między autorem,"podmiotem lirycznym i bohaterem jest twórczość Jacka Podsiadły (por. Madaj 2004). Ryszard Nycz dla takiego podmiotu, który jest równocześnie empiryczny i tekstowy, autentyczny i fikcyjno-literacki, ukuł nawet specjalny termin^^sylteptyczne^.(Nycz 1997). Refleksja teore-tycznoliteracka podąża w tym zakresie za praktyką pisarzy i spotyka się ponownie z refleksją lingwistyczną, czerpiącą przede wszystkim z obserwacji praktyki komunikacji pozaliterackiej (por. tekst Kaniewskiej w tym tomie).

W odróżnieniu od analiz literaturoznawczych bazujących na tekstach artystycznych, lingwistyczne ujęcie podmiotu uwzględnia całe universum mowy, z wypowiedziami potocznymi włącznie (a nawet z nimi w pierwszej kolejności). Jako jedno z pierwszych stawiane jest pytanie o to, jak sami uczestnicy komunikacji postrzegają, konceptualizują i utrwalają językowo swoje role w procesie nadawania i odbierania informacji, kim jest dla nich homo loąucns.

Mówiąc o sobie, budujemy zdania typu:

(6) a. Cierpię na bezsenność.

b.    Uderzyłem się w palec.

c.    Waham się.

d.    Biję się z myślami.

e.    Staram się być wiemy sobie.

Podmioty modalny i dyktalny są w tych zdaniach tożsame: Ja mówię, że ja coś robię / czegoś doznaję - mamy tu korefcrcncjalny zaimek , ja”. Ów podmiot stojący za zaimkiem „ja”, który informuje o własnych doznaniach, uczuciach, myślach, zachowaniach, i jest podmiotem doświadczającym, kieruje uwagę na samego siebie, staje się przedmiotem poznawanym, kimś, o kim jest mowa. „Ja” poznające (podmiotowe) jest równocześnie „ja" poznawanym (przedmiotowym). To nakierowanie uwagi podmiotu poznającego zwrotnie na siebie samego, w zdaniach wyrażają odpowiednie zaimki zwrotne: uderzyłem siebie, wiemy sobie.

Mamy tu obecną potoczną konccptualizacje życia wewnętrznego, wedle której człowiek jest dzielony na podmiot (subject) i „ja” (self): „Podmiot jest ośrodkiem świadomości, rozumu, woli i opinii, istnieje tylko

w teraźniejszości i jest konccptualizowany jako osoba; w skład Ja \ dzi ciało osoby, jej role społeczne oraz stany i działania z przesz! (Lakoff i Johnson 1999, za: Żabicka 2002:12).¹⁷

Dla u^tkownikówjęzyka (polskiego i nie tylko) ważne jest dal że ów^mpiryczny^odrnioT^ostrzega świat zmysłami, obserwuje gc cha, ogólnie: doświadcza ;~ch wy ta wrażenia, interpretuje je po swój ocenia; wchodzi w określone role komunikacyjne jako nadawca, i i mówiąc działa. Wszystkie te sposoby funkcjonowania podmiotu e tycznego mają swoje językowe eksponenty. Można więc wyróżnić s gółowicj role podmiotu takie, jak podmiot doświadczający, obserw konceptualizator, interpretator i komentator; mówiący (mówca, n; tor), agens (por. Zawisławska 2004; Bartmiński, Nicbrzegowska-! mińska 2004).¹⁸

Sensoryczne, mentalne i społeczne działania podmiotu nic w czają się, przeciwnie, tworzą ogniwa powiązane w jeden łańcuch. W bicka udowodniła_Lżc u podstaw języka stoi podmiot doświadczający, podmiot działający, agens, jak sugerowali niektórzy badacze (Wier ka 1999: 303 i n.).

3. Podmiot wypowiedzi, jego role

Przechodzę do kwestii zasadniczej, do wielogłosowości jedno? wego tekstu i pytania o podmiot tekstowy, najpierw indywidualny, < tern zbiorowy'. £zy polifonia zawsze równa się wielopodmiotowości/ / śli pochodzi od jednego podmiotu, czy jest oznaką schizofrenicznego dwojenia, rozpadu osobowości? Czy może wynika ze swoistej dialogt struktury podmiotu, który ujawnia wiele poziomów i wymiarów, jest z ny prowadzić dialog z samym sobą na podobieństwo dialogu z innyi

Rozpatrzmy przykłady tekstów na różny sposób polifonicznych.

^;7 Taki sposób konccptualizaęji osoby jako podzielonej na ośrodek świadon i ciało, pozwala np. zinterpretować zdanie podane przez Johna McCawleya: ... mi się, że byłem Brigine Bardot i że mnie pocałowałem” (Żabicka 2002: 22).

“Na zupełnie już praktycznym gruncie - systematyki tekstów folkloru w rar koncepcji fasetowo-deskryptorowej - rclcwantny okazał się zespół takich katej jak twórca, autor, tłumacz; wykonawca (śpiewak, bajarz, gawędziarz, muzykan spół, aktor), informator, wydawca - po stronic szeroko rozumianego nadawcy po stronic odbiorcy: słuchacz widz, czytelnik; publiczność, adresat, juror (z< oceniający), obserwator, postronny świadek (Gierlach 1995).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
96 JERZY SMULSKI czości pisarza. Spośród wczesnych utworów autora Czasu nieludzkiego wymienić tu moż
68 TERESA LISICKA słownik pisarzy świata” (WP 1968), „Słownik współczesnych pisarzy polskich” (PWN
168 Małgorzata Olczak Współczesny świat edukacji wymusza na nauczycielu bycie twórczym. Postulaty
komwerb019 64 Jerzy Bartmiński . Podmiot modalny - podmiot wypowiedzi Charles Bally był tym językozn
komwerb020 166 Jerzy Bartniińsici (5) a. Wieje. = Mówię, że wieje. b. Ściemnia się. = Mówię, że się
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija sic
komwerb027 180 Jerzy Barimiiiski (17) Pokój - szczęśliwość, ale bojowanie byt nasz podniebny.... Cóż
Robert Silverberg Rodzimy sie z umarlymi okladka Robert Silverberg jest jednym z najczęściej na gr
komwerb020 166 Jerzy Bar,miński (5) a. Wieje. = Mówią, że wieje. b. Ściemnia się. = Mówią, że sią śc
komwerb024 174 Jerzy Bartniński Przykładem takiej postawy i (,wiclooczncgo,, oglądu jcist (omawiana
komwerb026 178 Jerzy Bartminski rozmaitych autohistorii. Każda narracja jest dynamiczna, rozwija się
Poeci piszący w języku polskim to między innymi: 1.    Mikołaj Rej. 2.
ABC UCZĘ SIĘ POLSKA (21) I pisarze, i poeci opiewali Polskę z wdziękiem. Posłuchajcie Wyspiań
ABC UCZĘ SIĘ POLSKA (21) I pisarze, i poeci opiewali Polskę z wdziękiem. Posłuchajcie Wyspiań

więcej podobnych podstron