pic 11 06 013530

58 ERAZM 1CU2MA

szych od niej. Z Biblią wiążą się innego rodzaju trudności. Pierwsza wątpliwość dotyczy tego, czy jest zasadne przenoszenie słowa i pojęcia z jednego kręgu kulturowego do innego, w tym wypadku z kręgu greckiego do judajskiego. Po drugie — czy fabuła i postacie biblijne mogą pełnić funkcję mitów, skoro w kręgu kultury chrześcijańskiej zakłada sic żywą wiarę w nie? Był to problem poetyk oświeceniowych i klasycznych, a także jeszcze problem Adama Mickiewicza, czy epika wprowadzając tzw. machinę może się posłużyć mitami biblijnymi. Warto zwrócić uwagę, że w greczyźnie Nowego Testamentu słowo „mythos” ma zawsze znaczenie opowieści zmyślonej, przed którą ewangeliści przestrzegają wiernych ⁿ.

Można by więc powiedzieć, że prawdziwy mit poznajemy tylko dzięki antropologom i etnologom badającym współczesne społeczeństwa prymitywne, gdyby nie inne zastrzeżenia podnoszone zresztą przez nich samych. Pomijając już wyżej zgłoszone, a pytające o zasadność przenoszenia słowa mit na opowieści z innego kręgu kulturowego — bardziej istotne jest to: czy antropolog może mieć pojęcie o badanym micie prymitywnym, skoro nie jest uczestnikiem tego obiegu komunikacji symbolicznej, którego mit jest częścią? Nie dziwi więc, że jeden ze współczesnych etnologów kończy swą książkę bezradnym wyznaniem: „Czasami wątpię, że jest coś takiego jak mit” ¹². Pewna opowieść w pewnym czasie i w pewnej sytuacji zdaje się pełnić funkcję mitu, a kiedy indziej, w innej sytuacji — nie.

Powróćmy jednak do literaturoznawstwa. Historię słowa „mit” i jego pochodnych oraz tłumaczeń podzielić należy na okres do romantyzmu i od romantyzmu po dzień dzisiejszy. Jest to, generalnie rzecz biorąc, historia przejścia od nazwy „mitologia” do nazwy „mit” i od nazwy „mit" do nazwy „mityczność”. Jakie kryły się za tym sensy?

Przedromantyczna myśl literaturoznawcza posługiwała się nazwą „mitologia” i — częściej — łacińskim tłumaczeniem ,,fabulae”, Niemcy mieli swój odpowiednik: ,,Gótterlehre” („Gótterkunde”), natomiast nie znała ta myśl słowa „mit”, ale jedynie łacińskie słowo „fabuła” i jego tłumaczenia na języki nowożytne. W Sztuce poetyckiej Boileau w znaczeniu mitu występuje tylko „la Fable”, w poetykach angielskich „the fable’\ w Sztuce rymotwórczej Franciszka Ksawerego Dmochowskiego czy w Ten-rii poezji Euzebiusza Słowackiego — słowo „bajka”. W ogóle zaś w refleksji literaturoznawczej Oświecenia i klasycyzmu słowami „mitologia” i „bajka” (w znaczeniu: 'mit’) posługiwano się w trzech wypadkach: gdy mówiono o początkach poezji w ogóle, o sposobie pisania epopei i wyposażania jej w machinę i o bajce, czyli fabule w tragedii. Przez mito- ^{1 2} logię w zasadzie rozumiano system wierzeń Greków i Rzymian. Z oporami godzono się na wprowadzanie do epopei machiny chrześcijańskiej, ograniczanej zwykle do świętych, którym przeciwstawiano rodzime wierzenia pogańskie, wiedźmy, czarownice itp.

Co oznaczała taka sytuacja terminologiczna? Sądzę, że — po pierwsze — estetyczne zwaloryzowanie mitologii i bajki. Mitologia jest pięknem, a nie prawdą ¹³. Dlatego właśnie wzdragano się przed wprowadzaniem wierzeń chrześcijańskich, one — mówiono — nie są pięknem, lecz prawdą objawioną. Po drugie — oznacza to, że mitologia uchodzi za tematologię, tworzy zamknięty repertuar, z którego można i należy czerpać, ale którego nie sposob uzupełnić. Z tego wynika trzeci wniosek: mitologia jest kolektywnym tworem przeszłości. W tym systemie nazew-niczym tkwiła pewna niedogodność, mianowicie homonimia bajki, która oznaczała zarówno mit, jak i gatunek poezji dydaktycznej, apolog. W języku francuskim odróżniano to pierwsze znaczenie pisząc „la Fable” dużą literą. Ale czyż ta homonimia nie wyraża stosunku Oświecenia i klasycyzmu do mitologii i mitu?

W dojrzałym romantyzmie nazwa „mitologia” stopniowo ograniczana jest na rzecz nazwy „mit”, a nazwa „bajka” w znaczeniu 'mit’ wyparta została całkowicie. Słowniki narodowe zaświadczają stosunkowo późne pojawienie się nazwy „mit”: francuski datuje go na rek 1818, niemiecki na 1815, angielski na 1830 ¹⁴. W Polsce Linde nie zna jeszcze tego słowa. U Mickiewicza jest ono hapaks legomenon, występuje tylko w rozprawie O poezji romantycznej (1822), i to w formie liczby mnogiej, natomiast wcześniej i później Mickiewicz często posługuje się formami „mitologia”, „świat mitologiczny”, „świat mityczny” itp. Rzadko występuje słowo „mit” w pismach Maurycego Mochnackiego, ale ten stosuje także niemiecki odpowiednik „mitu” — „sagę”, nie tylko zresztą w odniesieniu do mitologii germańskiej, ale i grecko-rzymskiej². Spośród wybitnych przedstawicieli romantyzmu najczęściej kategorią mitu, i to w tym nowym, romantycznym znaczeniu, posługuje się Zygmunt Krasiński.

Mimo powolności procesu — zmiany się dokonały, „mit” wygrał konkurencję z innymi kategoriami. Był to symptom odwrotu od literatury łacińskiej i literatur romańskich. Uznano je za wtórne, skonwencjonalizowane, obumierające. Oznaczało to też rezygnację z ich pośrednictwa w przekazywaniu źródłowej kultury greckiej. Mit, mythos — to było

¹⁸ W drugiej połowie XIX w. nastąpił zwrot: odkryto, że mitologia grecka kryje w sobie te same straszliwe historie co wszystkie inne mitologie. Zob. Mythos ohne lllusion. Frankfurt am Main 1984.

¹⁴ R i g h t e r, op. cit., Nie jest to datowanie dokładne, bo przecież Gorres posługiwał się nazwą „mit” w Mythengeschichte der asiatischen Welt z 1910 roku.

u Przywoływany już tu Kommerell uważa, że słowo „saga” wyjątkowo dobrze odpowiada znaczeniu mitu.

1

¹¹ Zob. W. Panneberg, Spdthorizonte der Mythos in biblischer und christ-licher tJberlieferung. W zbiorze: Terror und Spiel.

2

M. Barnard, The Mythmakers. Ohio 1979.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
pic 11 06 013530 56 56 58 ERAZM KU2MA M są S b k k a i 1 szych od niej. Z Biblią wiążą się innego
pic 11 06 013458 56 ERAZM KUZMA Może to nawet zbyt dużo powiedziane: wybierze; Claude Levi-Strauss
pic 11 06 013749 G8 ERAZM KUZMA Trzecia odmiana należy do najciekawszych i wiąże ona mit z symbolem
pic 11 06 013458 56 ERAZM KUŻMA Może to nawet zbyt dużo powiedziane: wybierze; Claude Levi-Strauss
pic 11 06 013551 60 ERAZM KUŻMA coś pierwotniejszego niż fabuła, la łabie, ihe fable, bajka. To, co
pic 11 06 013620 GO ERAZM KUŻMA coś pierwotniejszego niż fabuła, la Fable, the fable, bajka. To, co
pic 11 06 013650 62 ERAZM KUŻMA sobie pytanie o pochodzenie światła i ciemności; mythos zaś to opow
pic 11 06 013729 5 G6 ERAZM KUŹNIA I    cja: według przewagi elementów opisowyc
pic 11 06 013749 G8 ERAZM KUZMA Trzecia odmiana należy do najciekawszych i wiąże ona mit z symbolem
pic 11 06 013805 70 ERAZM KUŻMA ności, a w grę wchodzą nie tylko kanoniczne mity jako prefiguracje,
pic 11 06 013650 5< 5< 02 ERAZM KUŹMA sobie pytanie o pochodzenie światła i ciemności; mythos
pic 11 06 015808 (i TERESA MICHAŁOWSKA go w obręb całości Skargi umierającego, składał się z 3 stro
pic 11 06 010639 238 ZBIGNIEW PRZYBYŁA biskupa Grzegorza z Dunaj owa 1, o pojawieniu się w latach s
pic 11 06 013030 33t; HANS ROBERT JAUSS cyficznym nastawieniem, z którego konstytuuje się upodobani
pic 11 06 013708 51 64 ERAZM KUŻMA a więc staje się raczej pojęciem stylistycznym niż genologi
pic 11 06 013838 ERAZM KUŻMA teratury, o czym mówiłem na początku tego rozdziału, to mit w tym wypa

więcej podobnych podstron