9

Typ społeczno-psychologiczny rosyjskiego inteligenta 119

2. SŁOWIANOFIL

Typ słowianofila jest słabo opisany przez badaczy⁴⁸⁴ - być może dlatego, że w gruncie rzeczy nie było to zjawisko całkowicie nowe w dziewiętnastowiecznej Rosji. Słowia-nofil jako typ społeczno-psychologiczny wyłonił się w latach trzydziestych - czterdziestych dziewiętnastego wieku, uosabiając cechy rodowej szlachty, która - w obliczu konfrontacji z Zachodem - postanowiła trwać przy rodzimych pierwiastkach, a jednocześnie przyswoić sobie zdobycze kultury Zachodu. Typ określił się poprzez proces krytyki indywidualizmu i racjonalizacji więzi społecznych. Na płaszczyźnie relacji międzyludzkich słowianofil nie próbował eksponować indywidualnego ,ja”, starał się natomiast jak najpełniej urzeczywistnić w swoim postępowaniu zasady życia wspólnotowego⁴⁸⁵. Za główną cechę przedstawicieli społeczno-psychoiogicznego typu słowianofila należy uznać tendencję do myślenia w kategoriach „my”, totalność światopoglądu, wycofanie do świata wewnętrznego, interpretowane jako znalezienie centrum - „wewnętrznej prawdy”.

Wśród reprezentantów słowianofilstwa cechy typu najwyraźniej manifestowały się u Aleksieja Stiepanowicza Chomiakowa⁴⁸⁶, choć występowały również u pozostałych przedstawicieli tego kierunku: Iwana Kirejewskiego, Jurija Samarina, Konstantego Aksakowa, na których Chomiakow miał ogromny osobisty wpływ. Do Chomiakowa podobny był brat Iwana Kirejewskiego, Piotr - folklorysta, zbierający ludowe opowiadania i pieśni.

„Człowiek ten - wedle jednomyślnego świadectwa współczesnych - był żywym ucieleśnieniem najlepszych stron zanikającej, patriarchalno-szlacheckiej tradycji staroruskiej. Indywidualność⁴⁸⁷ jego ukształtowała się bardzo wcześnie i nie ulegała już żadnym istotnym zmianom: określało ją głębokie przywiązanie do tradycji narodowej i wiary prawosławnej, umiłowanie ludu i wsi rosyjskiej, instynktowna niechęć do cywilizacji zachodniej”⁴⁸⁸.

Kluczowymi słowami w zrozumieniu typu słowianofila są wspólnotowość (co-óopHocmb) i zakorzenienie. Nauka słowianofilów przeciwstawiała tendencjom do: indywidualizacji, odbieranej jako postępująca dezintegracja osobowości i organizmu j społecznego, relację o charakterze centralizującym. Główne elementy słowianofilskiej koncepcji społecznej: wspólnota, integralność („pełnia” - ife/ibnocmb), wolność - jedność zostały przez słowianofilów przeciwstawione zindywidualizowanym więziom, dezintegracji, wolności - oderwaniu. Te dwie biegunowo różne płaszczyzny określania rzeczywistości społecznej i psychicznej człowieka wyznaczyły sposoby interpretacji kultury Zachodu i dookreślania, odnajdywania sensu w kulturze Rosji. O Chomiakowie

⁴⁸⁴ Analizy typu z punktu widzenia predyspozycji psychologicznych podjął się m.in. D.N. Owsjaniko-Kulikowski, jf.H. OBCSHHKO-KyjiHKOBCKHH, UHmennuzeHifiut e Poccuu..., t. 7.

⁴⁸⁵ 1. Kirejewski, O charakterze cywilizacji..., s. 104.

⁴⁸⁶ Fakt ten podkreśla wielu badaczy, m.in. A. Walicki, W kręgu.., s. 145; H.A, BepzweB, AneKceu CmenameuH Komhkob, MocKBa 1912; M. Zdziechowski, Aleksy Chomiakow i slowianofilstwo rosyjskie [w:] Mesjaniści i slowianofile, Kraków 1988, s. 195.

⁴⁸⁷ Indywidualność została przez badacza użyta w znaczeniu „osobowość”.

⁴⁸⁸ A. Walicki, W kręgu..., s. 89.