55885 skanuj0015

32 WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU NAUKA

plinom. Na mocy analogii układ rzeczonych właściwości, aczkolwiek ubogi, jest spójny (cechy nie wykluczają się nawzajem). Może przeto tworzyć pojęcie realistyczne, czyli takie, które posiada treść realizującą się nie w osobnym przedmiocie "nauka w ogóle", ale we wszystkich konkretnych naukach . Warto dodać, że prawie taka sama sytuacja (różnica co do stopnia analogiczności) zachodzi w odniesieniu do terminu nauka jakaś 'lub czegoś, jak np. nauka fizyki. Według realizmu umiarkowanego (lub jak niektórzy mówią - konceptualizmu) zarówno nauka w ogóle, jak i np. nauka fizyki jako taka nie istnieje sama w sobie niezależnie od konkretnych czynności badawczo-systematyzacyjnych lub ich konkretnych wytworów, jak chce skrajny platoński realizm, ale też nie jest samą nazwą, jak chce nomi-nalizm, lub czystą fikcją obiegową czy tylko umownym pojęciem ułatwiającym wysłowienie dla oznaczenia setek dyscyplin, jak chcą niektórzy kon-ceptualiści, lecz stanowi abstrakt realizujący się w konkretnych czynnościach i wytworach poznania naukowego. Jest układem właściwości, które przysługują konkretnym przedmiotom. Terminem nauka, czy to samym, czy z przyda wką determinującą, możemy się posługiwać - podobnie jak innymi nazwami ogólnymi - zarówno w supozycji zwykłej, jak i formalnej, jak i wreszcie materialnej.

§ 3. NAUKI O NAUCE

Poznanie ludzkie może dotyczyć różnych przedmiotów w najszerszym tego ostatniego słowa znaczeniu. Mogą to być rzeczy materialne, jak i niematerialne, byty realne (istniejące niezależnie od naszego poznania), jak również twory idealne lub intencjonalne (nie dane, ale skonstruowane przez umysł, istniejące tylko dzięki jego operacji)^{1 2}, przedmioty natury (istniejące niezależnie od psychofizycznej działalności człowieka),, jak i wszelkiego rodzaju wytwory kulturowe. Możliwa jest nadto potencjalnie nieograniczona wielostopniowość poznania, czyli zawsze otwarta możnośó poznania innego poznania. Dlatego poznanie naukowe staje się coraz częr ściej przedmiotem nowego poznania naukowego. W rezultacie rodzą się nauki o nauce. Nadaje się im rozmaite nazwy: metanauka (w szerokim sensie), epistemologia, teoria nauk (logiczna teoria nauki, teoria poznania naukowego), metodologia nauk, filozofia naukii scjentologia (W. Schingnitz), naukoznaw-stwo, wiedza o nauce (B. Gawęcki), matezjologia (Amp&re),'zet etyka (J. T. Ty-kociner), epistemologia pragmatyczna, logika wiedzy (R. Carnap). Terminy fe ani nie są powszechnie jednakowo rozumiane, ani nie Obejmują ogromnej różnorodności dyscyplin, które obecnie zajmują się nauką w określonych jej aspektach³.

Do zainicjowania naukowego badania samych nauk przyczynił się ich burzliwy rozwój, specjalizacja, zróżnicowanie i potrzeba unifikacji, olbrzymia rola w kulturze oraz rosnąca potrzeba opracowania doskonalszych metod naukowego poznania i zbadania jego adekwatności do. zadań, które stawia sobie człowiek i społeczeństwo. Zresztą cele, jakim mają służyć nauki o nauce, bywają rozmaite. Kiedyś umieszczano na pierwszym planie głównie teoretyczne. Obecnie na czoło wysuwają się zadania praktyczne, dla których te pierwsze wydają się jedynie nieodzownym etapem. Metanau-kowa refleksja jest składnikiem każdego uprawiania nauki, jeśli chce ono osiągnąć możliwie najlepsze wyniki (F. Kutschera). Niewątpliwie jednak wszystkie cele są współzależne i się przeplatają. Aby np. podać normy i dyrektywy optymalnego uprawiania nauki, udoskonalić formę nauki (język, metodę, organizację), trzeba zrozumieć naukę jako istotny składnik i czynnik kultury, a więc wykryć pewne prawidłowości tej formy, wyjaśnić je gruntownie (śledząc ich dzieje, porównując w różnych naukach i ustalając

"Nauka" nie istnieje poza konkretnymi dyscyplinami naukowymi, lecz w nich jako ich treść wewnętrzna, forma językowa i dynamiczna siła. Stąd historia nauki jest właściwie i przede wszystkim historią nauk (B. Suchodolski).

Według Platona i fenomenologów byty idealne stanowią swoistą sferę ontyczną, istniejącą niezależnie od poznającego podmiotu. Byt intencjonalny natomiast to istniejący w sposób niepełny, tj. jako zawartość lub element przypadłości innego bytu (poznającego). Niektórzy filozofowie przyjmują nadto byt czysto intencjonalny, czyli to, co istnieje jedynie jako korelat pewnych aktów świadomości, jak np. dzieło sztuki. Nawiązujący do egzystencjalnego realizmu Tomasza z Akwinu (np. M. A. Krąpiec) rozróżniają ze względu na sposób istnienia byty: substancjalne, czyli istniejące jak podmiot osobowy (bądź samoistny - Absolut, bądź przygodny) albo nieosobowy, oraz przypadłościowe, czyli istniejące w podmiocie. Do tych ostatnich redukują się byty czysto relacyjne, których odmianą są tzw. byty (a więc nie treści) intencjonalne, czyli zapodmiotowane pierwotnie w aktach poznawczych, a wtórnie - w systemach znakowych. Uprzedmiotowione abstrakty, idealizaćje i konstrukty nie stanowią różnej od wymienionych kategorii bytowej.

Do oznaczenia praktyczno-humanis tycznych nauk o nauce używa się chyba najczęściej nazwy naukoznawstwo, a czasem - epistemologiapragmatyczna{T. Kotarbiński), w przeciwstawieniu do empirycznej. Naukoznawstwo coraz wyraźniej obejmuje te kompleksowe badania, których wyniki przyczyniają się do zwiększenia potencjału nauki i efektywności jej uprawiania, zwłaszcza przez polepszenie organizacji (G. M. Dobro w). Jest to więc problematyka racjonalnego wpływania na rozwój nauki środkami społecznymi. Inne terminy dotyczą raczej logiczno-filozoficznych nauk'o nauce. Zetetyka zaś zajmuje się genezą systemów naukowych, procesami badawczymi i ich systematyką oraz uwarunkowaniami społecznymi nauki.