7921506673

RADA BADAWCZA JAKO AGENT I PRYNCYPAŁ... 133

ślepa, oparta na bodźcach, program oszczędnościowy, delegacja przez kontrakty (instytucjonalne) i delegacja na rzecz sieci. Ich szerszą charakterystykę podajemy w następnym rozdziale.

4. Przemiany założeń polityki naukowej i ewolucja modeli delegacji w triadzie rząd-rada-uczeni

Kształt wzajemnych zależności między rządem (politykami) odpowiedzialnymi za naukę a społecznością naukową (nauką) w ujęciu teorii agencji jako stosunek między pryncypałem a agentem (także z uwzględnieniem roli ciała pośredniczącego w tym stosunku czyli rady badawczej), zależy w znacznym stopniu z jednej strony od prowadzonej polityki naukowej¹⁴, z drugiej zaś od obowiązującej w danym okresie „ideologii”, przekonań i stanu wiedzy na temat rozwoju nauki i innowacji¹⁵.

Definicji polityki naukowej jest wiele, różnią się one nie tylko w zależności od dyscypliny nauki reprezentowanej przez autora definicji, ale także historycznego kontekstu jej analizowania. Założenia i zakres polityki naukowej ulegały stopniowej ewolucji, a wraz z nimi - sama definicja polityki naukowej. Spośród wielu rozmaitych podejść skupimy się na trzech, które pozwalają powiązać zakres i treść polityki z ewolucją historyczną.

Według J. Małeckiego „polityka naukowa to działanie skierowane na osiągnięcie w najbardziej efektywny sposób określonego celu (lub celów) za pomocą nauki” (Małecki 1975, 7-8). M. Dąbrowa-Szefler (1993, 10) uważa, że takie twierdzenie może wydawać się niewystarczające, bowiem w ten sposób traktuje się naukę jako instrument realizacji celów leżących poza nią samą. Jej zdaniem, „polityka naukowa państwa w stosunku do nauki to działanie skierowane na rozwój wiedzy oraz osiągnięcie w najbardziej efektywny sposób określonego celu (lub celów) za jej pomocą” (Dąbrowa-Szefler 1993, 11) i tak rozumianą politykę naukową starają się realizować państwa w krajach rozwiniętych gospodarek rynkowych. Definicja Dąbrowy-Szefler jest bardziej ogólna, bardziej uniwersalna, ponieważ zakłada, że państwo dostrzega nie tylko korzyści płynące z finansowania nauki dla realizacji celów politycznych (wartość instrumentalna), ale stawiając na rozwój wiedzy implicite uwzględnia także wartości autoteliczne nauki jako elementu rozwoju cywi-

¹⁴ Polityka naukowa decyduje także o kształcie tzw. społecznego kontraktu dla nauki - pojęcia blisko związanego z relacją agencji, por. (Guston 2000), którego omówienie z braku miejsca pominiemy w niniejszej analizie.

¹⁵ Warto zaznaczyć, że relacje między teoriami naukoznawstwa a kształtem polityki naukowej nie są jednoznaczne; we wczesnym okresie rozwoju polityki naukowej po II wojnie światowej była ona pod wpływem koncepcji R. Mertona, M. Polany’ego oraz V. Busha, odwołujących się do autonomii nauki, ale w późniejszym okresie relacje teorii i koncepcji nauki i modelu prowadzonej polityki nie wydają się tak jednoznacznie ukierunkowane, a nawet wydają się w relacji odwrotnej, tzn. prowadzona polityka naukowa sprzyja zmianom w sposobach uprawiania nauki.