POMOCNICZE MATERIAAY SZKOLENIOWE
DLA UCZESTNIKÓW SZKOLEC Z ZAKRESU OPIEKI
GERIATRYCZNEJ*
opracowane w ramach projektu systemowego
Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie
opieki geriatrycznej
współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Praca zbiorowa pod redakcjÄ…
Prof. dr hab. Barbary Bień i dr n. med. Katarzyny Broczek
*przeznaczone dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej,
fizjoterapeutów, opiekunów medycznych i terapeutów środowiskowych, do użytku wewnętrznego
i wykorzystania wyłącznie w celach szkoleniowych na kursach realizowanych w ramach projektu Wsparcie
systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej .
Warszawa, 2012 r.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1
Autorzy:
1. Prof. dr hab. Barbara Bień, Klinika Geriatrii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku;
2. dr n. med. Katarzyna Broczek, Klinika Geriatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny;
3. dr n. med. Alicja Klich-Rączka, Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii,
Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński;
4. dr n. med. Zbigniew Machaj, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Geriatrii i
Alergologii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu;
5. Mgr Ewa Majsterek, Departament Pielęgniarek i Położnych, Ministerstwo Zdrowia
6. Prof. nadzw. dr hab. Marek Żak, Katedra Rehabilitacji Klinicznej, Akademia
Wychowania Fizycznego w Krakowie.
Recenzent:
Prof. dr hab. Tomasz Grodzicki, Konsultant Krajowy w dziedzinie Geriatrii
2
I. Wprowadzenie
Katarzyna Broczek, Barbara Bień
Starzenie się populacji jest zjawiskiem, o którym coraz więcej słyszymy. Praktyczną
konsekwencją tego procesu w wymiarze zdrowia jest to, że pracownicy ochrony zdrowia
coraz częściej spotykają się z pacjentami w starszym wieku, w tym z osobami w
zaawansowanym wieku podeszłym, którzy często są tzw. trudnymi pacjentami ze względu
na wielochorobowość, współistnienie zaburzeń funkcji poznawczych i niesprawności
fizycznej.
Liczba specjalistów w dziedzinie geriatrii w Polsce jest niewielka i obejmuje około 250 lekarzy
posiadających specjalizację z geriatrii i około 300 pielęgniarek posiadających specjalizację w
dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego. Dostępność specjalistycznej opieki geriatrycznej
jest zatem niedostateczna. W funkcjonujÄ…cym systemie ochrony zdrowia opieka nad
starszym pacjentem realizowana jest w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) przy
współpracy z deficytową siecią specjalistycznych poradni i oddziałów geriatrycznych. Lekarze
POZ kontynuują i koordynują leczenie wielu wąskich specjalistów, napotykając na liczne
dylematy terapeutyczne. Pracownicy POZ nie sÄ… dotÄ…d przygotowani do sprawowania
całościowej opieki geriatrycznej, która zbyt często utożsamiana jest z opieką
długoterminową i paliatywną, podczas gdy jednym z podstawowych zadań geriatrii jest
wczesne rozpoznawanie i leczenie oraz prewencja chorób wieku starszego.
Projekt systemowy pt. Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego
w zakresie opieki geriatrycznej jest innowacyjnym przedsięwzięciem edukacyjnym, którego
realizacja może przyczynić się do stworzenia podstaw dla nowej jakości opieki geriatrycznej
w Polsce. Opracowane w ramach projektu programy kształcenia w zakresie opieki
geriatrycznej dla poszczególnych grup zawodowych stanowią nowość na rynku ofert
szkoleniowych w tym zakresie.
Lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci oraz opiekunowie medyczni i terapeuci środowiskowi
biorący udział w szkoleniach realizowanych na podstawie tych programów zdobędą wiedzę i
umiejętności przydatne w codziennej praktyce, a także będą mieli szansę stać się liderami w
zakresie opieki geriatrycznej w swoich miejscach pracy i środowiskach.
Uczestnicy kursów zapoznają się z zasadami całościowej oceny geriatrycznej i
interdyscyplinarnej opieki nad pacjentem w starszym wieku, a także przyswoją sobie
algorytmy postępowania w konkretnych sytuacjach klinicznych i zakres świadczeń dla
3
pacjentów w starszym wieku z uwzględnieniem obowiązujących rozwiązań prawnych.
Szkolenia umożliwią poznanie zakresu kompetencji wszystkich członków zespołu
terapeutycznego i wypracowanie wspólnego języka, który jest koniecznym warunkiem
współpracy w zespole.
W ramach projektu opracowano również niniejsze Pomocnicze materiały szkoleniowe,
stanowiące integralną część programów kształcenia. Pierwsza część materiałów zawiera
zwięzłe omówienie zasad całościowej oceny geriatrycznej (COG), stanowiącej standard
postępowania diagnostycznego w geriatrii. Kolejna część definiuje rolę i zadania członków
interdyscyplinarnego zespołu praktyków podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie COG w
odniesieniu do pacjenta w środowisku jego zamieszkania. Ostatnią część materiałów stanowi
zbiór standaryzowanych skal i testów stanowiących instrumentarium dedykowane
praktykom opieki geriatrycznej do szacowania stopnia deficytu funkcji psychofizycznych
niesprawnych osób starszych, bądz ryzyka problemu zdrowotnego. Ta część proponuje
również metodę oceny sytuacji opiekunów rodzinnych osób starszych niesprawnych.
Procedury te stosowane w ramach współpracy między praktykami mają na celu poprawę
jakości życia starszej osoby i jej opiekuna rodzinnego poprzez planowanie i organizowanie
kompleksowej opieki długoterminowej z poszanowaniem woli i godności osobistej osób
starszych.
Autorzy programów szkoleń z zakresu opieki geriatrycznej dla poszczególnych grup
zawodowych wyrażają nadzieję, że udział w szkoleniu będzie dla uczestników motywacją do
dalszego rozwoju zawodowego i przyczyni się do poprawy jakości opieki geriatrycznej.
II. Opis projektu
Ewa Majsterek
Narastające zjawisko starzenia się społeczeństwa wymaga wprowadzenia zmian w systemie
opieki zdrowotnej skierowanej do osób starszych, które powinny być powiązane ze zmianami
w systemie kształcenia kadr medycznych w zakresie geriatrii. Częściową odpowiedzią na te
potrzeby może być realizowany w latach 2012-2015 przez Departament Pielęgniarek
i Położnych Ministerstwa Zdrowia w partnerstwie z Centrum Medycznym Kształcenia
Podyplomowego w Warszawie projekt systemowy pn. Wsparcie systemu kształcenia
ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej, współfinansowany
z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
4
Celem projektu jest poprawa opieki nad osobami w wieku podeszłym w Polsce poprzez
podniesienie kompetencji kadr medycznych w zakresie opieki geriatrycznej.
Szkoleniami objętych zostanie 2 000 lekarzy POZ, 2 000 pielęgniarek POZ, 1 000
fizjoterapeutów, 200 opiekunów medycznych oraz 200 terapeutów środowiskowych.
Szkolenia realizowane będą na podstawie programów kształcenia opracowanych w ramach
projektu przez zespoły ekspertów powołane w ramach Zespołu ds. gerontologii przy
Ministrze Zdrowia.
Wykonawcy szkoleń zostaną wyłonieni w drodze zamówienia publicznego. Szkolenia
realizowane będą w okresie: IV kwartał 2012 r. - II kwartał 2015 r. i będą bezpłatne dla
uczestników. Koszt szkoleń pokrywany będzie ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego. Dodatkowo, uczestnicy otrzymają wsparcie w postaci zwrotu kosztów
zakwaterowania i dojazdu na szkolenie.
Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki
geriatrycznej, będące efektem realizacji projektu, powinno przyczynić się do wypracowania
modelu opieki nad osobami starszymi na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej, w tym
w środowisku zamieszkania, opartego na współpracy poszczególnych grup zawodowych
objętych projektem. W ramach projektu, na podstawie m.in. ankiet wypełnianych przez
uczestników szkoleń oraz wywiadów z ekspertami, przeprowadzona zostanie ewaluacja
obecnego systemu opieki nad osobami starszymi w Polsce. Na jej podstawie zostanÄ…
wypracowane założenia kompleksowej opieki nad osobami starszymi na poziomie
podstawowej opieki zdrowotnej oraz warunków jej realizacji, w tym poprawy systemu
kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej, co w
efekcie powinno przyczynić się do poprawy sytuacji w tym zakresie.
Założeniem projektu jest także, aby jego realizacja przyczyniła się do wzrostu wiedzy
w społeczeństwie, w tym wśród kadr medycznych oraz osób odpowiedzialnych za realizację
i finansowanie świadczeń zdrowotnych na temat potrzeby sprawowania kompleksowej,
interdyscyplinarnej opieki nad osobami starszymi na poziomie podstawowej opieki
zdrowotnej.
Projekt jest przedsięwzięciem ogólnopolskim. Jego wartość wynosi ponad 22 mln złotych.
Więcej informacji można znalezć na stronie internetowej projektu: www.geriatria.mz.gov.pl,
do odwiedzenia której serdecznie zapraszamy.
5
III. Całościowa Ocena Geriatryczna [COG] standardem w interdyscyplinarnej
ocenie i opiece nad pacjentem w wieku starszym
Barbara Bień
Definicja: Całościowa Ocena Geriatryczna jest wielowymiarowym, interdyscyplinarnym i
zintegrowanym procesem diagnostycznym służącym do określenia problemów zdrowotnych
i funkcjonalnych (medycznych, fizycznych, psychicznych, socjalnych i społecznych) starszego
pacjenta celem oszacowania obszarów deficytów funkcjonalnych i ustalenia priorytetów
leczniczo-rehabilitacyjnych1.
Cele COG:
o planowanie terapii;
o planowanie rehabilitacji;
o planowanie opieki długoterminowej;
o koordynacja celów wyznaczonych przez świadczeniodawców (eliminacja konfliktów);
o optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów.
Całościowa ocena geriatryczna daje szansę wykrycia problemów niewidocznych przy
tradycyjnym podejściu medycznym do pacjenta w starszym wieku, a które okazują się tymi
zasadniczymi z jego perspektywy i obiektywnie. Czasem wymagajÄ… one tylko niewielkiej
interwencji, by diametralnie poprawić jakość życia i funkcjonowanie osoby starszej (nowe
okulary, aparat słuchowy, balkonik, etc.)
Podmiotem COG może być każda osoba starsza, jednak procedura ta jest szczególnie
rekomendowana do przeprowadzenia wśród tzw. pacjentów geriatrycznych:
o najczęściej w póznej starości;
o osób zniedołężniałych (frail);
o osób o złożonej niesprawności;
o osób w krytycznych momentach ich życia (stan po udarze, zawale, nagłe pogorszenie
sytuacji ekonomicznej, wdowieństwo lub inne niezwykle stresujące sytuacje).
Przez pojęcie pacjent geriatryczny najczęściej rozumie się chorego najstarszego, najbardziej
schorowanego, skomplikowanego i zniedołężniałego, u którego współistnieje bardzo wiele
procesów chorobowych i interakcji między nimi i stosowanym leczeniem oraz warunkami
środowiskowymi (samotność, zubożenie, upadki z następowymi uszkodzeniami, zaniedbania
1
Rubenstein LZ. An overview of comprehensive geriatric assessment. In Rubenstein LZ, Wieland D, Bernabei R
(eds): Geriatric Assessment Technology. The State of the Art. Milan, Editrice Kurtis, 1995, pp 1-9.
6
higieniczne i opiekuńcze, etc.). Prowadzi to do ogromnie wielu obrazów klinicznych zespołów
chorobowych, których wykrywanie i prowadzenie jest dużym wyzwaniem intelektualnym.
Przesiewową identyfikację pacjentów geriatrycznych zapewnia stosowanie kwestionariusza
VES-13, honorowane przez NFZ w Polsce do rozliczania procedury COG w czasie hospitalizacji
w oddziałach geriatrycznych (p. Rozdział 9.).
Skutki przebytych, współistniejących, zarówno rozpoznanych, jak i ukrytych chorób,
manifestują się u takich pacjentów w postaci tzw. wielkich zespołów geriatrycznych (od ang.
Geriatric Giants), do których należy otępienie, depresja, majaczenie, niestabilność chodu i
zaburzenia równowagi, upadki, niedożywienie kaloryczno-białkowe, hipotonia ortostatyczna,
nietrzymanie moczu lub/i stolca, odleżyny, zaburzenia układu sercowo-naczyniowego,
hormonalne, etc. Każdy z wymienionych problemów geriatrycznych stanowi sumę złożonych
deficytów funkcjonalnych: narządowych (serce, mózg, wzrok, słuch, skóra, etc.) , układowych
(krążenie, oddychanie, wydalanie, poznawanie, emocje, etc.) i społecznych (relacje rodzinne,
samotność, niedostatek materialny, opiekuńczy, etc.). Ich wykrywanie jest łatwiejsze przy
zastosowaniu baterii standaryzowanych testów wchodzących w zakres instrumentarium COG
(p. Rozdział 9). Z tego powodu COG stanowi standard w podejściu geriatrycznym wobec
starszego pacjenta2.
Ideą podejścia geriatrycznego jest zespołowa i interdyscyplinarna współpraca wszystkich
praktyków geriatrycznych lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, psychologa, opiekuna
medycznego, terapeuty środowiskowego, pracownika socjalnego, a w razie potrzeby również
logopedy, dietetyka, farmaceuty lub kapelana. Każdy z nich w pierwszej kolejności ocenia
pacjenta za pomocÄ… profesjonalnych metod przypisanych swojemu zawodowi, a
jednocześnie dokonuje oceny funkcjonalnej lub interpretacji COG w celu zdefiniowania
priorytetowych u indywidualnego pacjenta obszarów potrzeb. Te zdefiniowane wówczas
problemy są poddawane fazie rozwiązywania przez poszczególnych członków zespołu w
ramach interdyscyplinarnej współpracy. Procedurę podejścia geriatrycznego ilustruje rycina
1.
2
Bień B. An older person as a subject of comprehensive geriatric approach. Rocz Akad Med Bialym. 2005; 50,
Suppl. 1: 189-92.
7
Rycina 1. Etapy podejścia geriatrycznego stosowane wobec indywidualnego pacjenta
geriatrycznego
I Etap COG üð Ocena zdrowia, stanu klinicznego (zgodnie z
profesją poszczególnych członków zespołu);
üð Ocena sprawnoÅ›ci fizycznej, psychicznej, spoÅ‚ecznej
(ocena kwestionariuszowa) i wspólna dyskusja nad
wynikami;
üð Ocena zasobów i dostÄ™pnych Å›rodków zaradczych
(ze strony pacjenta oraz systemu opiekuńczego).
II Etap Ustalenie celów NEGOCJACJA między pacjentem a lekarzem:
interwencji i opieki üð Czego pacjent najbardziej potrzebuje?
üð Jakie sÄ… dostÄ™pne Å›rodki zaradcze, w jakim stopniu
zadanie jest wykonalne?
III Etap Specyfikacja planu Podział zadań do wykonania między praktyków (lekarz,
działania pielęgniarka, fizjoterapeuta, opiekun medyczny, terapeuta
środowiskowy, pracownik socjalny, etc.) odnośnie:
üð terapii;
üð pielÄ™gnacji;
üð rehabilitacji pacjenta;
üð dziaÅ‚aÅ„ opiekuÅ„czych, organizacyjnych w
środowisku;
IV Etap Regularna kontrola Rewizja zadań w oparciu o uzyskane odpowiedzi na
następujące pytania:
üð Czy zachodzi poprawa jakiej oczekiwano?
üð Czy zastosowany plan wymaga zmiany?
Do realizacji COG niezbędny jest dobrze współpracujący zespół praktyków geriatrycznych.
Liderem jest zazwyczaj lekarz z racji na dominację problemów zdrowotnych, jednak w
szczególnych przypadkach może nim być pielęgniarka POZ. To ona z racji na częstszą
obecność w środowisku wcześniej dostrzega problemy z niego wynikające i to ona we
współpracy z innymi podmiotami kieruje pracą zespołu.
Niezbędnym jednak warunkiem do efektywności pracy Zespołu są wspólne spotkania służące
omawianiu sytuacji poszczególnych podopiecznych i delegowaniu zadań między sobą. W
dyskusjach tych nie może zabraknąć głównego podmiotu osoby starszej lub jej opiekuna
rodzinnego. Często to ten ostatni wymaga pomocy, informacji i wsparcia psychicznego,
czemu może służyć specjalny kwestionariusz zawierający skale do mierzenia stopnia
obciążenia opieką, satysfakcji z opieki i efektywności sieci wsparcia.
8
Korzyści z podejścia geriatrycznego opartego o COG przedstawia metaanaliza Stucka i wsp.3,
w której wykazano redukcję ryzyka śmierci o 22% w ciągu roku, zwiększenie
prawdopodobieństwa dalszego mieszkania we własnym mieszkaniu o 47%, redukcję re-
hospitalizacji o 12% i poprawę stanu funkcjonalnego o 72%(!) w porównaniu do tradycyjnego
podejścia medycznego.
IV. Rola lekarza POZ w ocenie i opiece geriatrycznej
Barbara Bień
Wobec stałego wzrostu odsetka ludzi starszych w populacji polskiej, lekarze POZ w coraz
większym stopniu obarczeni będą świadczeniami na rzecz osób najstarszych, z
wielochorobowością, złożoną niesprawnością, polifarmakoterapią i potrzebami
opiekuńczymi, stając się nieuchronnie geriatrami pierwszej linii . To oni są i będą
najważniejszymi lekarzami dla tych najtrudniejszych i najbardziej kosztownych i
skomplikowanych pacjentów. To do nich najwcześniej trafia starszy i niedołężny pacjent z
nowym lub niepokojącym go problemem. Wiedza, którą lekarz wyniósł ze studiów i
specjalizacji koncentruje się zwykle na konwencjonalnej medycynie, a pomija złożoność
chorób i ich wzajemne interakcje, zwłaszcza w koincydencji z biologicznymi zasobami
starzejącego się organizmu i polifarmakoterapią zlecaną przez niezależnie od siebie
konsultujących specjalistów.
Celem podjętego szkolenia podyplomowego jest przybliżenie nie tylko specyfiki
geriatrycznych problemów zdrowotnych i ich leczenia, ale również zasad całościowej oceny
geriatrycznej we współpracy z pozostałymi praktykami podstawowej opieki geriatrycznej (p.
Rozdział 3).
Powstaje pytanie, jaką rolę pełnić mają lekarze rodzinni wobec starszych pacjentów nie tylko
w Polsce? Zadania można przypisać do trzech równoległych obszarów:
o Działania prewencyjne i zapobiegawcze powinny być rutynowo wdrażane wobec
wszystkich podopiecznych. Znakomita większość ludzi starszych jest sprawna i czuje
się dobrze, nawet jeżeli jest leczona przewlekle z powodu rozmaitych chorób.
Działania wzmacniające stan zdrowia i sprawność seniorów poprzez doradztwo
prozdrowotne, regularne kontrole zdrowia i sprawności, szczepienia przeciwgrypowe
3
Stuck AE, Siu AL., Wieland GD, et. Al. Effects of comprehensive geriatric assessment on survival, residence,
and function: A meta-analysis of controlled trials. Lancet 1993; 342: 1032-36.
9
i przeciwpneumokokowe, badania przesiewowe w kierunku chorób nowotworowych,
zaburzeń poznawczych lub depresji, zmniejszają prawdopodobieństwo nagłego
pogorszenia zdrowia lub zwiększają szanse na wczesne, a poprzez to skuteczne
leczenie i mniejsze obciążenie ich lekarza pierwszego kontaktu.
o Działania medyczne uwzględniające specyfikę kliniczną starszych pacjentów.
Polegają one na poprawie umiejętności diagnozowania i prowadzenia złożonych
stanów chorobowych wobec zmienionej biologii starszego organizmu, nietypowej i
niewyraznej symptomatologii chorób i większej wrażliwości na stosowane leki i
ryzyko zespołów jatrogennych. Dotyczy to zwłaszcza tzw. chorób zależnych od wieku.
Należy do nich otępienie, majaczenie i depresja. Ich występowanie nakłada się
zazwyczaj na wcześniej istniejące problemy medyczne, jak choroby narządu ruchu,
kardiologiczne, pulmonologiczne, nefrologiczne lub endokrynologiczne. AÄ…cznie z
upośledzeniem widzenia, słyszenia, mobilności, kontroli zwieraczy i innymi
dysfunkcjami, zagrażają zniedołężnieniem, zwiększają ryzyko upadków i rozwoju
spirali komplikacji, włącznie z odleżynami. W tej fazie życia i chorób, nawet najlepsza
interwencja farmakologiczna nie jest w stanie optymalnie poprawić dobrostanu
starszego pacjenta potrzebne jest profesjonalne wsparcie ze strony pielęgniarki,
fizjoterapeuty, opiekuna medycznego, terapeuty środowiskowego i innych praktyków
w porozumieniu z osobÄ… starszÄ… lub jej opiekunem rodzinnym.
o Logistyka związana z organizacją interdyscyplinarnego współdziałania dostępnych w
systemie opieki zdrowotnej praktyków, umiejętność kierowania zespołem,
delegowania zadań wypływających z COG członkom zespołu oraz elastycznego
reagowania na kolejne priorytety zdrowotne i środowiskowo-opiekuńcze.
V. Rola pielęgniarki POZ w ocenie i opiece geriatrycznej
Katarzyna Broczek
Zadania pielęgniarki POZ wobec osób w starszym wieku wykraczają poza zakres świadczeń
udzielanych pacjentom z młodszych grup wiekowych, obejmując szereg problemów
zdrowotnych typowych dla wieku podeszłego. Pielęgniarka jest partnerem w zespole
interdyscyplinarnym kierowanym przez lekarza POZ, razem z fizjoterapeutÄ… oraz, w
zależności od potrzeb, pracownikiem socjalnym i innymi profesjonalistami. Może i powinna
10
przejąć rolę lidera zespołu, o ile główny problem pacjenta pozostaje w zakresie jej
kompetencji, jest skutkiem zaniedbań pielęgnacyjnych, środowiskowych lub edukacyjnych.
Pielęgniarka powinna koordynować pracę opiekunów medycznych, a także terapeutów
środowiskowych obejmujących opieką pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Warunkiem
dobrej współpracy jest umiejętność efektywnego komunikowania się z pacjentem i jego
rodzinÄ… oraz w zespole interdyscyplinarnym.
Pielęgniarka dokonuje oceny stanu zdrowia pacjenta w starszym wieku posługując się
metodami badania podmiotowego i przedmiotowego oraz wykorzystujÄ…c metody
całościowej oceny geriatrycznej (COG). Oprócz oceny funkcjonowania układów krążenia,
oddychania, moczowego i pokarmowego i in. pielęgniarka powinna zwrócić szczególną
uwagę na stan skóry, stóp, ocenić sprawność narządów zmysłów, stan odżywienia oraz
występowanie i nasilenie bólu. Umiejętność oceny stanu psychicznego, w tym funkcji
poznawczych i stanu emocjonalnego osoby starszej umożliwi pielęgniarce wstępne
rozpoznawanie objawów charakterystycznych dla zespołów otępiennych i zaburzeń
depresyjnych i zreferowanie problemu lekarzowi, co umożliwi wczesne skierowanie pacjenta
do dalszej diagnostyki. Ocena samodzielności pacjenta w zakresie podstawowych i złożonych
czynności życia codziennego oraz sprawności chodu pozwoli na rzetelną ocenę sytuacji
pacjenta, jego potrzeb pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz potrzeby przystosowania otoczenia
do stopnia upośledzenia sprawności pacjenta. Dokonywanie wyjściowej i okresowej
wnikliwej oceny stanu zdrowia z wykorzystaniem COG ułatwi pielęgniarce szybkie
rozpoznanie pogorszenia stanu zdrowia pacjentów przewlekle chorych, wymagającego pilnej
diagnostyki i interwencji lekarskiej.
Głównymi zadaniami pielęgniarki POZ w opiece geriatrycznej są:
o współpraca w zespole interdyscyplinarnym świadczącym opiekę geriatryczną, w tym
głównie z lekarzem POZ i fizjoterapeutą;
o praktyczne posługiwanie się skalami wchodzącymi w skład COG, interpretacja
wyników, ustalenie listy priorytetowych zadań, planowanie opieki i podejmowanie
interwencji pielęgniarskich na podstawie COG;
o pielęgnowanie pacjentów geriatrycznych z uwzględnieniem odmienności
wynikających z chorób somatycznych, zaburzeń psychicznych i upośledzenia
sprawności funkcjonalnej;
11
o konstruowanie planu pielęgnowania z uwzględnieniem tzw. wielkich problemów
geriatrycznych, np. zapobiegania upadkom, zespołowi kruchości (zespołowi słabości),
niedożywieniu;
o pielęgnowanie pacjenta w podeszłym wieku z uwzględnieniem postępowania
fizjoterapeutycznego opracowanego przez fizjoterapeutę oraz aktywizacja pacjentów
w podeszłym wieku, w tym z zastosowaniem sprzętu pomocniczego;
o rozpoznawanie przypadków nagłego pogorszenia stanu zdrowia somatycznego i
psychicznego wymagajÄ…cych pilnej interwencji medycznej, np. majaczenia w
przebiegu ostrych chorób somatycznych;
o monitorowanie farmakoterapii, edukacja w zakresie sposobu przyjmowania leków
(np. podawanych drogą wziewną) i dobór odpowiedniej metody nadzoru nad
przyjmowaniem leków przez pacjentów z różnymi rodzajami niepełnosprawności;
o edukacja pacjentów i ich rodzin/opiekunów, szczególnie w zakresie: metod
samoobserwacji i samokontroli, metod samoopieki i samopielęgnacji, zdrowego stylu
życia, prewencji chorób związanych z wiekiem, prewencji upadków i
niepełnosprawności, zasad prawidłowego żywienia, przystosowania otoczenia do
potrzeb osoby niepełnosprawnej oraz zastosowania i zasad refundacji środków
pomocniczych, możliwości uzyskania pomocy profesjonalnej w zakresie fizjoterapii,
możliwości uzyskania świadczeń pomocy społecznej;
o analiza sytuacji rodzinnej/społecznej pacjenta, identyfikacja przypadków
zaniedbywania i przemocy w rodzinie, współpraca z pracownikami opieki społecznej,
przedstawicielami środowiska lokalnego oraz organizacjami pozarządowymi w
zakresie budowania systemu wsparcia dla osób w starszym wieku;
o prowadzenie dokumentacji medycznej zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi standardami, z
uwzględnieniem wyników COG;
o pomoc rodzinie w planowaniu i organizacji procesu opiekuńczego nad starszym i
niesprawnym pacjentem.
12
VI. Rola fizjoterapeuty w ocenie i opiece geriatrycznej
Marek Żak
W kursie uczestniczyć mogą fizjoterapeuci zarówno posiadający tytuł specjalisty
fizjoterapii/rehabilitacji ruchowej, jak i tytuł technika fizjoterapii, dlatego poniżej opisano
rolę i zadania fizjoterapeutów z poszczególnych grup.
Podstawową rolą wszystkich fizjoterapeutów biorących udział w kursie jest współdziałanie z
lekarzem i całym zespołem terapeutycznym biorącym udział w procesie leczenia i
usprawniania pacjentów w wieku starszym oraz współpraca z rodziną lub opiekunami
pacjenta oraz środowiskiem w którym przebywa pacjent.
Zadania fizjoterapeuty - magister specjalista fizjoterapii/rehabilitacji ruchowej magister
fizjoterapii/rehabilitacji ruchowej, w zależności od posiadanych kompetencji i uprawnień:
o planowanie szczegółowego przebiegu procesu fizjoterapii w danej jednostce
chorobowej, dysfunkcji lub zaburzeniu czynnościowym, w oparciu o badanie lekarskie
i badanie fizjoterapeutyczne;
o zlecanie zabiegów fizjoterapeutycznych i metod fizjoterapeutycznych w oparciu o
diagnozÄ™ badania lekarskiego i badania fizjoterapeutycznego;
o wykonywanie lub nadzorowanie wykonania zabiegów fizjoterapeutycznych i metod
fizjoterapeutycznych;
o wydawanie opinii odnośnie badania funkcjonalnego oraz przebiegu postępowania
fizjoterapeutycznego osób poddawanych fizjoterapii;
o wydawanie opinii o stopniu niepełnosprawności;
o zlecanie odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego i środków pomocniczych
pacjentom w celu przeprowadzenia prawidłowego postępowania
fizjoterapeutycznego;
o zlecanie programów postępowania fizjoterapeutycznego w celu podtrzymania i
utrwalenia efektów tego postępowania oraz zapobiegania niepełnosprawności;
o zlecanie, prowadzenie lub nadzór nad terapią zajęciową i adaptacją do nowych
warunków życia;
13
o opracowanie sposobu i czasu stosowania zaopatrzenia ortopedycznego i środków
pomocniczych;
o opracowanie materiałów informacyjnych z zakresu profilaktyki np. zapobiegania
upadkom;
o kierowanie zespołem fizjoterapeutów biorących udział w postępowaniu
fizjoterapeutycznym;
o kierowanie pacjenta na konsultacje do lekarzy specjalistów oraz na badania obrazowe
narządu ruchu, w trakcie procesu diagnostyki, postępowania fizjoterapeutycznego i
po zakończonym postępowaniu fizjoterapeutycznym.
Zadania fizjoterapeuty licencjat, technik:
o prowadzenie zabiegów fizjoterapeutycznych w danej jednostce chorobowej,
dysfunkcji lub zaburzeniu czynnościowym, w oparciu o badanie lekarskie i
fizjoterapeutyczne oraz w oparciu o ustalony program terapii;
o wydanie oceny o przeprowadzonym zabiegu i reakcji organizmu na zabieg;
o prowadzenie zabiegów fizjoterapeutycznych w celu podtrzymania i utrwalenia
efektów postępowania fizjoterapeutycznego oraz zapobiegania niepełnosprawności.
o prowadzenie terapii zajęciowej;
o kierowanie pacjenta na konsultacje do specjalistów fizjoterapii/ rehabilitacji
ruchowej.
Rola fizjoterapeuty w całościowej ocenie geriatrycznej (COG) - magister specjalista
fizjoterapii/rehabilitacji ruchowej magister fizjoterapii/rehabilitacji ruchowej:
o przeprowadzenie badania fizjoterapeutycznego w celu ustalenia diagnozy
funkcjonalnej u pacjenta z rozpoznaniem lekarskim zgodnie z COG;
o zaplanowanie przeprowadzenia badań kontrolujących przebieg leczenia i
oceniających efektywność postępowania fizjoterapeutycznego zgodnie z COG;
o opracowanie szczegółowych kart badań specyficznych dla różnych jednostek
chorobowych i kart informatycznych o przebiegu fizjoterapii zgodnie z COG;
o prowadzenie dokumentacji medycznej postępowania fizjoterapeutycznego
zawierającej rozpoznanie, przebieg leczenia i badanie końcowe;
o wydawanie opinii odnośnie badania funkcjonalnego oraz przebiegu postępowania
fizjoterapeutycznego osób poddawanych fizjoterapii.
Rola fizjoterapeuty w całościowej ocenie geriatrycznej (COG) - licencjat, technik:
14
o przeprowadzanie skróconego badania fizjoterapeutycznego przed zabiegiem w celu
ustalenia aktualnych przeciwwskazań zgodnie z COG;
o prowadzenie dokumentacji medycznej postępowania fizjoterapeutycznego
zawierajÄ…cego przebieg leczenia.
VII. Rola opiekunów medycznych w ocenie i opiece geriatrycznej
Zbigniew Machaj
Wobec rosnących potrzeb opiekuńczych starzejącego się społeczeństwa, wraz z
obserwowanym rozwojem technologii oraz specjalizacji medycznych i paramedycznych
pojawia się coraz częściej zapotrzebowanie na profesję opiekuna medycznego osoby
starszej. Ten stosunkowo nowy zawód, często niedoceniany wśród tradycyjnych
pracowników ochrony zdrowia, ma szansę na ogromną popularność, zarówno wśród
starszych wiekiem, przewlekle chorych i niesprawnych pacjentów, jak i interdyscyplinarnych
zespołów praktyków geriatrycznych podstawowej opieki zdrowotnej.
Opiekun medyczny w opiece nad osobami starszymi powinien współpracować przede
wszystkim z pielęgniarką i innymi praktykami POZ w zakresie:
o planowania i realizowania całościowej opieki geriatrycznej (COG) w
interdyscyplinarnej współpracy z całym zespołem praktyków podstawowej opieki
zdrowotnej;
o opracowania planu opieki nad starszym i niesamodzielnym pacjentem;
o pomocy w czasie wykonywania zabiegów pielęgniarskich;
o wykonywania poleceń pielęgniarki i lekarza odnośnie opieki;
o pomocy w zaspokajaniu potrzeb związanych z utrzymaniem higieny ciała lub
wykonywania zabiegów higienicznych oraz utrzymywania w czystości i estetyce
otoczenia pacjenta niesamodzielnego;
o pomocy niesprawnej osobie starszej w zaspokajaniu potrzeb zwiÄ…zanych z
odżywianiem i wydalaniem, a także w utrzymaniu aktywności ruchowej oraz
użytkowaniu przedmiotów ortopedycznych i sprzętu rehabilitacyjnego;
o dezynfekcji i konserwacji przyborów i narzędzi stosowanych podczas wykonywania
zabiegów pielęgniarskich;
o dokumentacji wykonywanych zabiegów i czynności;
15
o pomocy osobie starszej i niesprawnej w adaptacji do warunków życia w szpitalu oraz
zmian związanych z przewlekła chorobą, udzielania wsparcia emocjonalnego, pomocy
w komunikowaniu się z otoczeniem, zespołem opiekuńczym i terapeutycznym oraz
innymi osobami;
o udzielania pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia;
o postępowania zgodnie z zasadami etyki.
Opiekun medyczny winien posiadać wiedzę o nowoczesnym sprzęcie wspomagającym proces
pielęgnacji i opieki, takim jak łóżka ortopedyczne z regulowaną wysokością i
oprzyrządowaniem, materace przeciwodleżynowe, poduszki, sprzęt sanitarny do higieny,
sprzęt ułatwiający przemieszczanie chorych, w tym podnośnik, wózki inwalidzkie, urządzenia
stabilizujące pozycję i inne wyroby medyczne. Istotna jest ciągle uaktualniana znajomość
przepisów dotyczących zasiłków, ulg, dopłat, refundacji (m.in. z NFZ) przy zakupie tych
artykułów.
Ważnym sprzymierzeńcem opiekunów medycznych w opiece nad osobami starszymi jest
dynamicznie rozwijająca się telemedycyna pozwalająca na bieżąco śledzić podstawowe
funkcje życiowe (ciśnienie krwi, tętno, oddech) oraz czujniki sygnalizujące zmianę pozycji
ciała (upadki) bądz urządzenia lokalizujące miejsce pobytu osoby z zaburzeniami funkcji
poznawczych.
Opiekun winien pozyskać do współpracy rodzinę osoby starszej/niepełnosprawnej,
prowadzić jej edukację (w tym w zakresie udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej) a
także edukację samego podopiecznego w zakresie m.in. odżywiania oraz utrzymywać
kontakt z MOPS, GOPS i regionalnymi organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz
wspierania osób w podeszłym wieku.
VIII. Rola terapeuty środowiskowego w ocenie i opiece geriatrycznej
Alicja Klich-RÄ…czka
Terapeuta środowiskowy jest nowym, w realiach polskich, zawodem stanowiącym istotne
ogniwo w wielokierunkowej opiece nad starszym pacjentem. Stanowi on również swego
rodzaju pomost pomiędzy opieką geriatryczną rozumianą głównie jako opieka nad
somatycznie chorym, z wielochorobowością, z pogarszającą się sprawnością ruchową, a
opiekÄ… psychiatrycznÄ… nad starszym pacjentem z zaburzeniami psychicznymi.
16
Głównym zadaniem terapeuty środowiskowego jest wielokierunkowa opieka w warunkach
pozaszpitalnych nad pacjentem w starszym wieku z zaburzeniami funkcji poznawczych,
nastroju oraz z zaburzeniami świadomości. Zadanie to realizowane jest poprzez:
o planowanie i organizowanie systemu wsparcia wobec osoby starszej z zaburzeniami
psychicznymi;
o planowanie i organizowanie pomocy wobec osoby z otępieniem, z uwzględnieniem
dostosowania zakresu tej pomocy do stopnia zaawansowania procesu chorobowego,
współistniejących zaburzeń zachowania oraz możliwości rzeczywistego opiekuna
osoby starszej;
o prowadzenie interwencji środowiskowych dotyczących pacjenta;
o udzielanie wsparcia emocjonalnego rodzinie/opiekunowi chorego, a także udzielanie
informacji dotyczącej specyfiki zaburzeń, metod postępowania w określonych
sytuacjach zwiÄ…zanych z procesem chorobowym;
o udzielenie porad w przystosowaniu pomieszczeń w domu do postępującej
niesprawności psychofizycznej;
o określenie zasad postępowania oraz przeciwdziałania niebezpieczeństwom
zwiÄ…zanym z agresjÄ… i autoagresjÄ… osoby starszej;
o profilaktykę upadków, udzielanie pomocy przy zmianie pozycji, wstawaniu i
przemieszczaniu się osoby niedołężnej, organizowanie przestrzeni wokół pacjenta
oraz znajomość technik bezpiecznego poruszania się, także z użyciem sprzętu
wspomagajÄ…cego;
o stosowanie elementów terapii motywującej;
o współpracę z pozostałymi osobami uczestniczącymi w leczeniu i opiece w ramach
interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego sprawującego holistyczną opiekę nad
pacjentem psychogeriatrycznym;
W celu realizacji powyższych zadań terapeuta środowiskowy musi uzyskać odpowiednie
kompetencje i doświadczenie w zakresie postępowania z pacjentem psychogeriatrycznym.
Terapeuta środowiskowy powinien:
o posiadać umiejętność nawiązywania kontaktu z pacjentem w starszym wieku z
zaburzeniami psychicznymi w starszym wieku, rozpoznania jego problemów
psychosomatycznych, emocjonalnych, rodzinnych, socjalnych, oceny możliwości w
17
zakresie samoopieki osoby starej, chorej, niesamodzielnej oraz wsparcia w tym
zakresie ze strony rodziny i otoczenia.
o poznać odrębności chorowania w starszym wieku oraz odrębności postępowania
terapeutycznego.
o ocenić zdolności samoobsługowe osoby starszej w zakresie czynności dnia
codziennego w oparciu o podstawowe skale stosowane w całościowej opiece
geriatrycznej (np. Skala Barthel, skala ADL)
o ocenić stan funkcji poznawczych osoby starszej w oparciu o podstawowe
przesiewowe testy stosowane do tej oceny (np. test rysowania zegara) oraz stan
psychiczny w oparciu o geriatrycznÄ… skalÄ™ depresji.
18
IX. Wybrane narzędzia Całościowej Oceny Geriatrycznej rekomendowane do
stosowania lub interpretacji dla praktyków POZ
1. SKALA OCENY INSTRUMENTALNYCH CZYNNOŚCI ŻYCIA CODZIENNEGO (I-
ADL, od ang. Instrumental Activities of Daily Living) wg Lawtona [yródło: Lekarz Rodzinny, Dodatek,
Marzec 2007]
L.p Czynność TAK, samodzielny NIE, niesamodzielny
1. Użycie telefonu 1=Przynajmniej odbiera 0=NIE korzysta
2. Zakupy codzienne 1=TAK 0=Nie lub z pomocÄ…
3. Przygotowywanie 1=TAK, samodzielnie 0=Nie, lub tylko podgrzewa
posiłków
4. Codzienne porzÄ…dki 1=TAK, bez pomocy 0=Nie lub z pomocÄ…
5. Pranie 1=Jeśli cokolwiek pierze 0=Nie jest w stanie
6. Åšrodki transportu 1=Samodzielnie korzysta 0=Wymaga pomocy
7. Własne leki 1=Zażywa w sposób 0=Wymaga jakiejkolwiek
właściwy pomocy
8. Rozporządzanie 1=Samodzielnie, podczas 0=Nie posługuje się
swoimi pieniędzmi codziennych zakupów
Wynik: & & & ../8pkt.
Interpretacja: Im więcej punktów tym lepsza sprawność instrumentalna
2. SKALA OCENY INSTRUMENTALNYCH CZYNNOŚCI ŻYCIA CODZIENNEGO (The
Duke OARS Assessment of IADL Fillenbaum & Smyer, 1981, JG 36,55-62)
I-ADL Gdyby Osoba Starsza pozostawała sama, to czy zdolna Nie- Z pewną Bez
byłaby wykonywać następujące czynności? zdolny pomocą pomocy
IADL1 Wykonywać prace domowe (np. czyszczenie podłóg) 0 1 2
IADL2 Przygotowywać sobie posiłki 0 1 2
IADL3 Chodzić po zakupy 0 1 2
IADL4 Rozporządzać swymi pieniędzmi 0 1 2
IADL5 Korzystać z telefonu 0 1 2
IADL6 Przyjmować swoje lekarstwa 0 1 2
OGÓAEM & & & punktów:
Interpretacja: 0-4 poważnie zależna/y, 5 - 8 umiarkowanie zależna/y; 9-12 prawie
niezależna/y lub niezależna/y
19
3. SKALA OCENY PODSTAWOWYCH CZYNNOŚCI ŻYCIA CODZIENNEGO (ADL, od
ang. Activities of Daily Living) adaptowane wg Katza [yródło: Geriatria z elementami gerontologii
ogólnej: Podręcznik dla lekarzy i studentów. Red.: T. Grodzicki, J. Kocemba, A. Skalska, Via Medica Kraków 2006]
L.P. Czynność Wykonuje Wymaga pomocy
samodzielnie innej osoby
1. Kąpiel całego ciała (natrysk lub wanna) Tak=1 Nie=0
2. Ubieraniu lub rozbieranie siÄ™ Tak=1 Nie=0
3. Korzystanie z WC Tak=1 Nie=0
4. Przemieszczanie się z łóżka na fotel Tak=1 Nie=0
5. Spożywanie posiłków Tak=1 Nie=0
6. Kontrolowanie zwieraczy (moczu lub stolca) Tak=1 Nie=0
WYNIK końcowy: .........../6 punktów
Interpretacja: 5-6 punktów osoba sprawna; 3-4 punkty osoba umiarkowanie niesprawna;
<= 2 punkty osoba poważnie niesprawna
20
4. INDEKS OCENY PODSTAWOWYCH CZYNNOŚCI w ŻYCIU CODZIENNYM wg
Barthel [yródło: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej: Podręcznik dla lekarzy i studentów. Red.: T.
Grodzicki, J. Kocemba, A. Skalska, Via Medica Kraków 2006]
L.P. Czynność Punkty Poziom sprawności
1. Spożywanie 0 Nie jest w stanie samodzielnie jeść
posiłków 5 Potrzebuje pomocy (krojenie, smarowanie) lub
zmodyfikowanej diety
10 Samodzielne, osoba niezależna
2. Przemieszczanie 0 Nie jest w stanie, nie zachowuje równowagi przy siedzeniu
się (z łóżka na 5 Większa pomoc (pomoc fizyczna, 1 lub 2 osoby)
krzesło i z
10 Mniejsza pomoc (pomoc słowna lub fizyczna)
powrotem)
15 Samodzielnie
3. Utrzymanie 0 Potrzebuje pomocy przy czynnościach osobistych
higieny 5 Niezależny przy myciu twarzy, zębów, czesaniu, goleniu (z
osobistej zapewnionymi pomocami)
4. Korzystanie z WC 0 Osoba zależna
5 Potrzebuje trochę pomocy, ale może zrobić to sama
10 Niezależna zdejmowanie, zakładanie, podcieranie
5. Mycie, kąpiel 0 Osoba zależna
całego ciała 5 Osoba niezależna
6. Poruszanie się po 0 Nie porusza się lub pokonuje <50m, zależny na wózku
powierzchniach 5 Niezależny na wózku
płaskich
10 Spacer z pomocÄ… jednej osoby >50m
15 Niezależny, może używać laski/kuli
7. Schody 0 Nie jest w stanie chodzić po schodach
5 Potrzebuje pomocy (słownej, fizycznej, przenoszenia)
10 Osoba samodzielna
8. Ubieranie się i 0 Zależny od innych osób
rozbieranie 5 Potrzebuje pomocy, ale część wykonuje bez pomocy
10 Niezależny (zapinanie guzików, zamka, sznurowanie)
9. Kontrolowanie 0 Nie kontroluje oddawania stolca lub wymaga lewatyw
oddawania stolca 5 Czasami popuszcza (zdarzenia przypadkowe)
10 Kontroluje oddawanie stolca
10. Kontrolowanie 0 Nie kontroluje moczu lub ma założony cewnik
oddawania moczu 5 Czasami popuszcza mocz
10 Kontroluje oddawanie moczu
Wynik końcowy & & & & & ./100 pkt.
Interpretacja: Im mniej punktów tym gorsza sprawność
21
5.Geriatryczna Skala Oceny Depresji Wersja 4-punktowa [yródło: Kwestionariusz Easy-
Care, wersja polska]
Proszę ocenić swoje samopoczucie w ciągu ostatnich 2 tygodni, zakreślając właściwą
odpowiedz:
1. Myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pan/i zadowolony/a? 1=Tak 0-Nie
2. Czy ma P. uczucie, że P. życie jest puste? 1=Tak 0-Nie
3. Czy obawia się P., że może przydarzyć się P. coś złego? 1=Tak 0-Nie
4. Czy przez większość czasu czuje się P. szczęśliwy/a? 1=Tak 0-Nie
LICZBA PUNKTÓW & & & & & & & & & & & /4
Interpretacja: Liczba punktów 1 lub większa wskazuje na możliwość depresji i pacjent
powinien być oceniony bardziej szczegółowo!
6.Geriatryczna Skala Oceny Depresji - Wersja 15-punktowa wg Yesavage a JA
[yródło: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej: Podręcznik dla lekarzy i studentów. Red.: T. Grodzicki, J.
Kocemba, A. Skalska, Via Medica Kraków 2006].
Proszę ocenić swoje samopoczucie w ciągu ostatnich 2 tygodni, zakreślając właściwą
odpowiedz:
1 Myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pan/i zadowolony/a? TAK NIE
2 Czy zmniejszyły się P. zainteresowania lub aktywność (ilość zajęć)? TAK NIE
3 Czy ma P. uczucie, że P. życie jest puste? TAK NIE
4 Czy często czuje się P. znudzony/a? TAK NIE
5 Czy zwykle jest P. w dobrym nastroju? TAK NIE
6 Czy obawia się P., że może przydarzyć się P. coś złego? TAK NIE
7 Czy przez większość czasu czuje się P. szczęśliwy/a? TAK NIE
8. Czy często czuje się P. bezradny/a? TAK NIE
9 Czy zamiast wyjść wieczorem z domu woli P. w nim pozostać? TAK NIE
10 Czy uważa P., że ma więcej kłopotów z pamięcią niż inni? TAK NIE
11 Czy uważa P., że wspaniale jest żyć? TAK NIE
12 Czy czuje siÄ™ P. gorszy/a od innych ludzi? TAK NIE
13 Czy czuje się P. pełen/pełna energii? TAK NIE
14 Czy uważa P., że sytuacja jest beznadziejna? TAK NIE
15 Czy myśli P., że większości ludzi wiedzie się lepiej niż Panu/Pani? TAK NIE
Za każdą odpowiedz wytłuszczoną 1 punkt.
Liczba punktów& & & & /15
Interpretacja: 0-5 bez depresji; 6-10 depresja umiarkowana; 11-15 depresja ciężka
22
7.TEST OCENY UPOÅšLEDZENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH (UFP) wg Blesseda (Blessed G,
Tomlinson BE, Roth M. The association between quantitative measures of dementia and senile change in
cerebral grey matter of elderly subjects. Br J psychiatry 1968; 114: 797-811; Ball LJ, Bisher GB, Birge SJ. A simple
test of central processing speed: an extension of the Short Blessed Test. J Am Geriatr Soc 1999; 47: 1359-1363.)
[yródło: Kwestionariusz Easy-Care, wersja polska]
Lp PYTANIE Maksymalna Liczba błędów Wynik
liczba pomnożonych
błędów przez
możliwych współczynnik
do liczenia
1 Który mamy rok? 1 & & & ..x 4 = & ..
2 Jaki jest obecnie miesiÄ…c? 1 & & & ..x 3 = & ..
Proszę powtórzyć następujące zdanie: Jan Kowalski, ul. Sienkiewicza 42, Warszawa
3 Która w przybliżeniu jest godzina bez patrzenia 1 & & & .x 3 = & ..
na zegarek? (w granicach jednej godziny)
4 Policz wstecz od 20 do 1 2 & & & .x 2 = & ..
5 Wymień miesiące w odwrotnej kolejności 2 & & & .x 3 = & ..
6 Powtórz zapamiętane zdanie (adres) 5 & & & .x 3 = & ..
Suma punktów
Instrukcja: Rejestruje się błędne odpowiedzi na pytania. Przy pytaniach 4. i 5. nawet przy większej liczbie
błędów maksymalnie liczą się 2, a przy odtwarzaniu frazy pamięciowej (adres), zwraca się uwagę na każdy z
pięciu elementów do odtworzenia. Po wpisaniu liczby błędów do kolejnej kolumny mnoży się je przez
współczynnik i otrzymaną wartość, po wpisaniu do ostatniej kolumny, sumuje się jako wynik ostateczny.
Maksymalna liczba punktów = 28.
Interpretacja: 0-10 stan prawidłowy lub łagodne UFP; 11-28 umiarkowane lub poważne UFP
8.TEST RYSOWANIA ZEGARA (Watson YI, Arfken CL, Birge SL. Clock completion: an objective
screening test for dementia. J Am Geriatr Soc 1993; 41: 1235-1240)
Instrukcja: Poleć pacjentowi wpisanie w tarczę zegara liczb oznaczających wszystkie godziny.
Po ich poprawnym naniesieniu, poproś o narysowanie wskazówek zegara wskazujących
godzinÄ™ 11.10
23
Istnieje kilka wariantów przeprowadzania i kryteriów oceny testu rysowania zegara. Nie jest
błędem posługiwanie się tą lub inną interpretacją, ważna jest natomiast powtarzalność
wykonywania testu i ocena wg tych samych kryteriów oceny.
Kryteria oceny Testu Rysowania Zegara wg Sunderlanda i wsp. (Diagnostyka i leczenie otępień.
Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. Medisfera, Otwock, 2012.)
10 6 punktów: rysowanie całego zegara jest generalnie poprawne
10 punktów: wskazówki są na właściwych pozycjach, np. wskazówka godzinowa
zbliża się do godziny 3.
9 punktów: drobne pomyłki w położeniu wskazówek.
8 punktów: wyrazne błędy w położeniu wskazówek.
7 punktów: wskazówki są zdecydowanie zle położone.
6 punktów: niewłaściwe użycie wskazówek, np. oznaczenie wskazywanego czasu
cyfrowo lub zakreślenie godzin, mimo powtarzania instrukcji.
5 1 p.: rysowanie tarczy zegara (koła i cyfry) jest zaburzone
5 punktów: grupowanie cyfr po jednej stronie zegara lub ich odwracanie.
4 punktów: dalsze zaburzenie sekwencji cyfr; zegar traci integralność brakuje cyfr
lub sÄ… poza tarczÄ….
3 punktów: tarcza i cyfry nie są ze sobą związane; brak wskazówek.
2 punktów: rysunek wskazuje, że coś z instrukcji zostało zrozumiane, ale bardzo
słabo przypomina zegar.
1 punktów: próba rysowania nie zostaje podjęta, albo wyniku nie można
zinterpretować.
Kryteria oceny Testu Rysowania Zegara 7/7 (Watson YI, Arfken CL, Birge SL. Clock completion: an
objective screening test for dementia. J Am Geriatr Soc 1993; 41:1235-1240).
OceniajÄ…c test zwracamy uwagÄ™ na poprawne rozmieszczenie godzin we wszystkich 4
kwadrantach tarczy. Przyznajemy po punkcie, za każdy niżej wymieniony element:
1=sÄ… naniesione wszystkie godziny
1=godziny są właściwych miejscach
1=godziny są we właściwej kolejności
1=są obecne 2 wskazówki
1=wskazówki różnią się długością
1=wskazówka godzinowa poprawnie wpisana
1=wskazówka minutowa poprawnie wpisana
Interpretacja: Im więcej punktów tym lepiej. Pacjent ma 80% prawdopodobieństwo choroby
Alzheimera, gdy w kwadrantach wpisał więcej lub mniej godzin niż 3.
24
9. Skrócony Test Sprawności Umysłowej (AMTS, Abbreviated Mental Test Score, wg
Hodgkinsona) [yródło: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej: Podręcznik dla lekarzy i studentów. Red.:
T. Grodzicki, J. Kocemba, A. Skalska, Via Medica Kraków 2006]
LP Pytanie 1 punkt za poprawnÄ…
odpowiedz
1 Ile ma P. lat?
2. Która jest godzina? (z dokładnością do godziny)
3 Adres, który powiem proszę powtórzyć i zapamiętać: ul.
Gruszkowa 42
4 Który mamy rok?
5 Jaki jest P. adres?
6 Kiedy się P. urodził(a)?
7 W którym roku rozpoczęła się II wojna światowa?
8 Jak siÄ™ nazywa prezydent?
9 Proszę policzyć wstecz od 20 do 1
10 Proszę powtórzyć adres, który podałam(em)
Suma punktów & & & ./10
Interpretacja: >6 stan prawidłowy; 4-6 umiarkowane upośledzenie sprawności umysłowej; 0-
3 poważne upośledzenie sprawności umysłowej.
10. SKALA CAM do oceny jakościowych zaburzeń świadomości: splątanie/ majaczenie
(The Confusion Assessment Method: Inouye S. et al. Annals of Internal Medicine 1990, 113 (12) 941-948)
1. Ostry początek i fluktuujący przebieg zaburzeń świadomości oraz
2. Brak koncentracji uwagi (rozproszenie) oraz
3. Zdezorganizowane niespójne myślenie LUB zmieniony poziom świadomości
(nadmierne pobudzenie, czujność/ letarg/ ospałość/ stupor)
Interpretacja: Muszą być spełnione wszystkie trzy warunki do rozpoznania
splÄ…tania/majaczenia
11. Skala DOS (Delirium Observation Scale; Schuurmans et al. Research and Theory for Nursing Practice,
2003, 1, 31-50)
Interpretacja: Trzy lub więcej objawów wskazuje na delirium
1. Podsypia podczas rozmowy lub aktywności;
2. Aatwo rozpraszany przez bodzce zewnętrzne;
3. Nie utrzymuje uwagi w konwersacji lub działaniu;
4. Nie kończy pytania lub odpowiedzi;
5. Podaje odpowiedzi nie pasujÄ…ce do pytania;
6. Wolno reaguje na instrukcje;
7. Myśli, że jest gdzie indziej;
8. Nie wie jaka pora dnia jest obecnie;
25
9. Nie pamięta ostatnich zdarzeń;
10. Niespokojny/ wzburzony/ skubiÄ…cy;
11. Usuwa wenflony, sondy, cewniki, etc.;
12. Aatwo lub gwałtownie zmienia się emocjonalnie (strach/złość/ rozdrażnienie);
13. Widzi, słyszy rzeczy, których nie ma.
12. Skala Hachinskiego (wersja skrócona) do oceny ryzyka niedokrwienia mózgu [yródło:
Lekarz Rodzinny, Dodatek, Marzec 2007]
1. Nagły początek objawów 0-2 punkty
2. Stopniowe pogorszenie 0-1 punkt
3. Względnie dobrze zachowana osobowość 0-1 punkt
4. Skargi somatyczne 0-1 punkt
5. Nieopanowanie emocji 0-1 punkt
6. Nadciśnienie tętnicze w wywiadzie 0-1 punkt
7. Udar mózgu w wywiadzie 0-2 punkty
8. Ogniskowe podmiotowe objawy neurologiczne 0-2 punkty
9. Ogniskowe przedmiotowe objawy neurologiczne 0-2 punkty
Instrukcja: brak objawu - 0; dyskretne objawy - 1 punkt; wyrazne objawy - 2 punkty
Wynik końcowy & & & ./13;
Interpretacja: Wynik 4 lub więcej wskazuje na otępienie naczyniowe lub typu mieszanego
13. Skala Norton ocena ryzyka rozwoju odleżyn [yródło: Wieczorowska-Tobis K., Talarska
D. (red.) Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. PZWL, Warszawa, 2008]
Czynnik ryzyka Punktacja
4 3 2 1
Stan fizyczny dobry dość dobry ciężki bardzo ciężki
Stan świadomości pełna apatia zaburzenia stupor lub
przytomność i świadomości śpiączka
świadomość
Aktywność (zdolność chodzi chodzi z siedzi leży w łóżku
przemieszczania siÄ™) samodzielnie asekuracjÄ…
Ruchliwość (stopień pełna w małym bardzo całkowita
samodzielności przy stopniu ograniczona niesprawność
zmianie pozycji ciała) ograniczona
Czynność zwieraczy pełna sprawność sporadyczne częste całkowite
odbytu i cewki zwieraczy moczenie siÄ™ nietrzymanie nietrzymanie
moczowej moczu moczu i stolca
Suma punktów 14 i poniżej wskazuje na ryzyko rozwoju odleżyn
26
14. Test Wstań i Idz - Timed Up and Go (TUG) (Podsiadlo D., Richardson S.: The Timed Up
& Go: A test of basic functional mobility for frail elderly persons. J Am Geriatr Soc 1991;39:142-148; Bohannon
RW.: Reference values for the timed up and go test: a descriptive meta-analysis. J Geriatr Phys Ther 2006;29:64-
68)
Test służy między innymi do oceny chodu i sprawności funkcjonalnej.
Przeprowadzenie testu: Badany siedzi na krześle z plecami opartymi o oparcie (odległość
siedziska od podłoża 46 cm). Na komendę "START" badany ma za zadanie:
·ð wstać z krzesÅ‚a;
·ð pokonać po pÅ‚askim terenie w normalnym tempie dystans 3 metrów;
·ð przekroczyć liniÄ™ koÅ„czÄ…cÄ… wyznaczony dystans;
·ð wykonać obrót o 180 stopni;
·ð wrócić do krzesÅ‚a i ponowne przyjąć pozycjÄ™ siedzÄ…cÄ….
Wynikiem testu jest czas potrzebny do wykonania zadania.
Interpretacja:
< 10 sekund norma, sprawność funkcjonalna prawidłowa;
10-19 sekund badany może samodzielnie wychodzić na zewnątrz, nie potrzebuje sprzętu
pomocniczego do chodzenia, samodzielny w większości czynności dnia codziennego,
wskazana pogłębiona ocena ryzyka upadków (np. wykonanie testu Tinetti POMA);
20-29 sekund częściowo ograniczona sprawność funkcjonalna, wskazana bardziej
szczegółowa ocena;
e" 30 sekund znacznie ograniczona sprawność funkcjonalna, nie może wychodzić sam na
zewnątrz, zalecany sprzęt pomocniczy do chodzenia, wymaga pomocy przy prawie każdej
aktywności dnia codziennego.
Czas wykonania testu wynoszący e" 14 sekund wskazuje na duże ryzyko upadków.
15. Ocena chodu, równowagi i ryzyka upadków przy pomocy testu Tinetti
(POMA) (Tinetti M.E. 1986 Performance-oriented assessment of mobility problems in elderly patients. J Am
Geriatr Soc, 34: 119-126); Abrams W.B., Beers M.H., Berkow R. (1995) The Merck Manual of Geriatrics second
edition. Whitehouse Station, Merck Research Laboratories, New York).
W teście Tinetti (POMA) Performance Oriented Mobility Assessment ocenia się wykonanie 16
zadań, w tym 9 pozwalających na ocenę utrzymania równowagi przy wykonywaniu różnych
czynności i 7 oceniających chód.
Instrukcja: Zgodnie z zaleceniami ocenia się punktowo poszczególne zadania, za których
wykonanie badany otrzymuje 0, 1 lub 2 punkty w zależności od stopnia stwierdzonej
nieprawidłowości.
Test Tinetti POMA (Performance Oriented Mobility Assessment)
Ocena równowagi, chodu i ryzyka upadków
27
RÓWNOWAGA
Badany powinien siedzieć na twardym krześle bez poręczy
1.Równowaga podczas siedzenia pochyla się lub ześlizguje z krzesła 0
zachowuje równowagę, zabezpieczony 1
2. Wstawanie z miejsca niezdolny do samodzielnego wstania 0
wstaje, ale sam pomaga sobie rękoma 1
wstaje bez pomocy rÄ…k 2
3.Próby wstawania z miejsca niezdolny do wstania bez pomocy 0
wstaje, ale potrzebuje kilku prób 1
wstaje przy pierwszej próbie 2
4.Równowaga bezpośrednio po stoi niepewnie ( zatacza się, przesuwa stopy, wyraznie kołysze 0
wstaniu z miejsca (pierwsze 5 s.) tułowiem)
stoi pewnie, ale podpiera się, używając chodzika, laski lub 1
chwyta inne
przedmioty
stoi pewnie bez żadnego podparcia 2
5.Równowaga podczas stania stoi niepewnie 0
stoi pewnie, ale na szerokiej podstawie (obie pięty w 1
odległości > 10 cm od siebie ) lub podpierając się laską,
chodzikiem itp.
stoi ze stopami złączonymi, bez podparcia 2
6.Próba trącania: (badany stoi ze zaczyna się przewracać 0
stopami jak najbliżej siebie, badający lekko
zatacza się, chwyta się przedmiotów, ale samodzielnie 1
popycha go, trzykrotnie trącając dłonią w
utrzymuje pozycjÄ™
klatkę piersiową na wysokości mostka)
stoi pewnie 2
7.Próba trącania przy zamkniętych stoi niepewnie 0
oczach badanego
stoi pewnie 1
8.Obracanie siÄ™ o 360 º ruch przerywany 0
ruch ciągły 1
niepewne (zataczanie się chwytanie przedmiotów) 0
pewne 1
9.Siadanie niepewne ( zle ocenia odległość, opada na krzesło) 0
pomaga sobie rękoma lub ruch nie jest płynny 1
pewny, płynny ruch 2
RÓWNOWAGA Wynik końcowy
28
Test Tinetti POMA (Performance Oriented Mobility Assessment)
Ocena równowagi, chodu i ryzyka upadków
CHÓD
Badany powinien stać obok badającego; iść wzdłuż korytarza lub przez pokój najpierw zwykłym krokiem, a z powrotem
krokiem szybkim, ale w bezpieczny sposób (podpierając się laską lub używając chodzika, jeśli posługuje się nimi na co
dzień)
10.ZapoczÄ…tkowanie chodu jakiekolwiek niezdecydowanie (wahanie) lub kilkakrotne 0
(bezpośrednio po wydaniu polecenia, żeby
próby ruszenia z miejsca
iść)
start bez wahania 1
11.Długość i wysokość kroku nie przekracza miejsca stania lewej stopy 0
A. Zasięg ruchu prawej stopy przy przekracza położenie lewej stopy 1
wykroku:
prawa stopa nie odrywa się całkowicie od podłogi 0
prawa stopa całkowicie unosi się nad podłogą 1
nie przekracza miejsca stania prawej stopy 0
B. Zasięg ruchu lewej stopy przy
przekracza położenie prawej stopy 1
wykroku:
lewa stopa nie odrywa się całkowicie od podłoża 0
lewa stopa unosi się całkowicie nad podłogą 1
12.Symetria kroku długość kroku prawej i lewej stopy nie jest jednakowa 0
długość kroku obu stóp wydaje się równa 1
13.Ciągłość chodu zatrzymywanie się między poszczególnymi krokami lub inny 0
brak ciągłości chodu
chód wydaje się ciągły 1
14.Ścieżka chodu (odnotować wyrazne odchylenie od toru 0
odchylenie rzędu 30cm na odcinku ok.3
niewielkie lub średniego stopnia odchylenie lub pacjent 1
metrów wytyczonego toru)
korzysta z przyrządów pomocniczych (laska itp.)
prosta ścieżka bez korzystania z pomocy 2
15.Tułów wyrazne kołysanie lub pacjent korzysta z przyrządów 0
pomocniczych (laska itp.)
nie ma kołysania, ale pacjent podczas chodu zgina kolana, 1
plecy lub rozkłada ramiona
pacjent nie kołysze tułowiem, nie zgina kolan, pleców, nie 2
angażuje kończyn górnych ani nie korzysta z przyrządów
pomocniczych
16.Pozycja podczas chodzenia pięty rozstawione 0
pięty prawie stykają się podczas chodzenia 1
CHÓD - Wynik końcowy
ACZNA LICZBA PUNKTÓW (Równowaga + Chód)
Interpretacja: Wynik poniżej 26 z maksymalnych 28 punktów wskazuje na istnienie ryzyka
upadków, a uzyskanie mniej niż 19 punktów oznacza, że ryzyko upadków u danej osoby wzrasta
pięciokrotnie.
16. Ocena hipotonii ortostatycznej
Pomiar ciśnienia tętniczego w pozycji leżącej (najlepiej po przynajmniej 15-minutowym
leżeniu), a następnie powtórzony w ciągu (1) i 3 minucie po pionizacji.
Interpretacja: Za dodatni wynik testu przyjmuje się spadek wartości skurczowego ciśnienia
tętniczego przynajmniej o 20 mm Hg LUB rozkurczowego, przynajmniej o 10 mm Hg.
17. Ocena widzenia badanie przesiewowe
Test Snellena do bliży czytanie tekstu z tablicy w okularach do bliży, z odległości około 30
cm, badanie każdego oka osobno (kolejno zasłonięte lewe i prawe oko). Wynik zapisujemy ze
29
skali uwidocznionej na tablicy dla najdrobniejszego poprawnie przeczytanego tekstu dla
każdego oka osobno.
Test Snellena do dali badany siedzi w okularach do dali (o ile są używane) w odległości
około 5 m (5 dużych kroków) od tablic umieszczonych na wysokości wzroku w miejscu
dobrze oświetlonym. Prosimy o odczytywanie kolejnych rzędów liter, wykonując badanie
każdego oka osobno (kolejno zasłonięte lewe i prawe oko) i zapisujemy wynik zgodnie z
oznaczeniem na tablicy dla każdego oka osobno (np. pacjent czyta litery z dziesiątego
wiersza od góry zapisujemy 5/5, co oznacza, że czyta z odległości 5 metrów litery, które
powinien czytać z odległości 5 metrów lub pacjent czyta tylko największą literę, czyli
pierwszy rząd z odległości 5 metrów zapisujemy: 5/50 , co oznacza, że czyta z odległości
pięciu metrów, a powinien czytać z odległości 50 metrów). W przypadku, gdy badany nie
rozpoznaje największego znaku (litery) wykonujemy próbę odczytywania największego
znaku z odległości, kolejno, 4 m, 3 m, 2 m, 1 m (i zapisujemy jako np. 3/50 ). Jeśli pacjent
nie rozpoznaje znaków z odległości 1 m wykonujemy próbę liczenia palców z odległości 1 m
lub mniejszej i zapisujemy: liczy palce
Gdy pacjent nie rozróżnia liczby palców nawet przed oczyma, sprawdzamy zdolność widzenia
ruchu poruszamy ręką z góry na dół, lub z boku na bok, pytając badanego o kierunek ruchu
(i zapisujemy r.r.p.o. = ruchy ręki przed okiem). Jeśli pacjent nie widzi ruchów ręki badamy
poczucie światła, prosząc pacjenta o lokalizację zródła światła z latarki i zapisujemy:
poczucie światła . Jeśli pacjent nie widzi światła zapisujemy: całkowita ślepota z
zaznaczeniem którego oka dotyczy.
18. Ocena słuchu badanie przesiewowe
Test szeptu: Słuch oceniamy z odległości 6 m (sześć dużych kroków). Polecamy badanemu
powtarzanie sekwencji liczb wypowiadanych szeptem:
6 m: 99 88 76 85 2 m: 1 19 27 94
5 m: 44 25 14 33 1 m: 39 3 45 51
4 m: 4 92 73 56 <1 m: 44, 25, 3, 8
3 m: 21 35 52 78
Wynik podajemy w metrach odległości, z której badany bezbłędnie powtórzy kolejne liczby.
INTERPRETACJA: 1 m lub mniej znaczne upośledzenie słuchu; 2-5 m nieznaczne lub średnie
upośledzenie słuchu; 6 m norma.
19. Test Amslera stosowany do oceny widzenia w obrębie dołka środkowego siatkówki w
kierunku przesiewowego wykrywania zależnego od wieku zwyrodnienia plamki żółtej (AMD,
Age-related Macular Degeneration).
Instrukcja: Badanie przeprowadza się dla każdego oka osobno. Test polega na obserwacji z
odległości 30 cm siatki Amslera, będącej kwadratem o boku 10 cm podzielonym czarną albo
białą siatką linii przecinających się co 0,5 cm.
Należy zadać pacjentowi następujące pytania:
- Czy wszystkie linie sÄ… liniami prostymi?
- Czy wszystkie kwadraty majÄ… taki sam rozmiar?
30
Siatka Amslera Siatka Amslera widziana przez pacjenta ze
zwyrodnieniem plamki żółtej
31
20. Kwestionariusz oceny stopnia odżywienia (Guigoz Y et al.: Mini Nutritional Assessment:
a practical assessment tool or grading the nutritional state of elderly patients. Facts and Research in
Gerontology 1994; 2:15-59) [yródło: Wieczorowska-Tobis K., Talarska D. (red.) Geriatria i pielęgniarstwo
geriatryczne, PZWL, Warszawa, 2008]
MNA badanie przesiewowe
A. Czy przyjmowanie pokarmów w okresie ostatnich trzech miesięcy zmniejszyło się z
powodu utraty apetytu, problemów z trawieniem, żuciem czy połykaniem ?
o w dużym stopniu - 0 pkt
o w umiarkowanym stopniu - 1 pkt
o nie zaobserwowano - 2 pkt
B. Utrata masy ciała w ostatnich trzech miesiącach:
o więcej niż 3 kg 0 pkt
o badana osoba nie wie, nie potrafi sprecyzować - 1 pkt
o utrata masy ciała 1-3 kg - 2 pkt
o bez utraty masy ciała - 3 pkt
C. Mobilność / zdolność do samodzielnego przemieszczania się:
o nie opuszcza sam ( sama) łóżka lub krzesła - 0 pkt
o jest w stanie sam ( sama) podnieść się z łóżka lub krzesła, lecz nie wychodzi na
zewnÄ…trz - 1 pkt
o wychodzi samodzielnie z domu - 2 pkt
D. Czy w ciągu trzech ostatnich miesięcy wystąpiła u pani/pana choroba o przebiegu ostrym
lub stres o znacznym nasileniu?
o tak - 0 pkt
o nie -2 pkt
E. Problemy neuropsychologiczne
o znacznego stopnia demencja lub depresja- 0 pkt
o umiarkowanego stopnia demencja lub depresja - l pkt
o bez problemów psychologicznych - 2 pkt
F. Wskaznik Masy Ciała (BMI body mass inde)
o BMI poniżej 19 - 0 pkt
o BMI miÄ™dzy Å‚ð 19 a 21 - l pkt
o BMI Å‚ð 21 i < 23 - 2 pkt
o BMI Å‚ð 23 - 3 pkt
WYNIK KOCCOWY: & & & & & & ./14 punktów
Interpretacja: Liczba punktów w badaniu przesiewowym, maksymalnie 14 punktów.
12 lub więcej punktów stan odżywienia prawidłowy, bez zagrożenia, nie wymaga
kontynuacji MNA;
11 lub mniej możliwość niedożywienia (wskazana dalsza ocena, wykonanie pełnej wersji
MNA)
32
21. Identyfikacja pacjenta geriatrycznego
Skala VES-13 została skonstruowana jako narzędzie do identyfikacji osób starszych
zagrożonych nagłym pogorszeniem stanu zdrowia lub zgonem w przebiegu chorób zależnych
od wieku. Rekomendowana jest do szerokiego stosowania przez świadczeniodawców w
oparciu o wywiad bezpośredni lub przez telefon (Saliba, S, Elliott M, Rubenstein LA, Solomon DH, et al.
The Vulnerable Elders Survey (VES-13): A Tool for Identifying Vulnerable Elders in the Community. JAGS
2001;49:1691-1699)
Lp. Domeny Punkty
1 WIEK 60-74 0
75-84 1
85+ 3
2 Samoocena Wspaniałe lub dobre 0
stanu
Przeciętne lub złe 1
zdrowia
3 Zakupy (produkty toaletowe, leki) 1
4 Rozporządzanie własnymi pieniędzmi (śledzenie wydatków, opłacanie 1
rachunków)
5 Wykonywanie lekkich prac domowych (zmywanie, ścieranie kurzu) 1
6 Przejście przez pokój (przy pomocy kuli, laski, o ile używa) 1
7 KÄ…piel (w wannie lub pod prysznicem) 1
8 Pochylanie, kucanie, klękanie 1
9 Podnoszenie, dzwiganie ciężaru o wadze około 4,5kg 1
10 Pisanie lub utrzymywanie drobnych przedmiotów 1
11 Sięganie lub wyciąganie ramion powyżej barku 1
12 Przejście około 1,5 km 1
13 Wykonywanie ciężkiej pracy domowej (mycie okien, podłóg) 1
Interpretacja: Trzy lub więcej punktów identyfikuje pacjenta geriatrycznego rekomendując
przeprowadzenie u niego COG.
33
powodu stanu zdrowia:
Znaczne trudności lub niezdolność w
samodzielnym wykonywaniu czynności z
22. Karta Całościowej Oceny Geriatrycznej [Dokument honorowany przez NFZ do
rozliczania dodatkowo punktowanej procedury za COG]
Nazwisko i imiÄ™; ......................................................................PESEL...........................................
Data badania.................................. Liczba lat edukacji............... Adres i tel. ośrodka
kierujÄ…cego
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Wymagane noszenie: Okularów, Tak.......Nie........ Aparatu słuchowego Tak........... Nie...........
Realizowane noszenie okularów, Tak......Nie........ Aparatu słuchowego Tak......... ..Nie...........
Opiekun: & & & & & & & & & & & & & & & & & stan pokrewieństwa & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Adres..............................................................................................Tel.........................................
Reaktywna sytuacja stresowa do 2 lat wstecz: Nie ; Tak (utrata roli zawodowej/ rodzinnej,
utrata bliskiej osoby, nieuleczalna choroba, nieleczony zespół bólowy; narkoza ; samotność,
inne & & & & & & & & .).
Opis stanu skóry ..........................................................................................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Opis stwierdzanych ograniczeń ruchomości w stawach
...............................................................................................................................................
Przebyte złamania kości (od 60 r. ż.); lokalizacja............................................................. Obwód
ramienia w cm............Obwód podudzia w cm.............Test BERG/ skrócony test Tinetti
............................................
Zalecenia odnośnie aktywności ruchowej/ chodu
......................................................................................
...................................................................................................................................................................
Nietrzymanie moczu: TAK/NIE; jeśli TAK: naglące: Tak/Nie wysiłkowe: Tak/Nie
Odleżyny: Nie/Tak - Lokalizacja................................................Skala BRADEN/Norton.............
Skala BARTHEL Pkt....................../ ADL ...................Skala IADL .....................................
15-pkt. Geriatryczna Skala Oceny Depresji........... Skala MMSE*; Norma oczekiwana ...........
Wynik...........
Uwagi...........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................Test
Rysowania Zegara ............/7 pkt. Inne testy*
..............................................................................................................................................
Uzależnienie od leków Tak/Nie .................................... Jatrogenny zespół geriatryczny po &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..Przebyty TIA: Tak/Nie Udar Tak/Nie
Parametry o znaczeniu rokowniczym
Spadek wagi > 6 kg/6miesięcy Stwierdzana wartość...........................
Hiponatremia < 135 mmol/L Stwierdzana wartość ..........................
Hipoalbuminemia < 3,7 g/dl Stwierdzana wartość..........................
Limfopenia < 1200 mðlÅ‚ Stwierdzana wartość..........................
Hipocholesterolemia <185 mg% Stwierdzana wartość..........................
CRP > 6 mg/L Stwierdzana wartość..........................
pO2 < 60 mmHg* Stwierdzana wartość..........................
eGFR < 35 ml/min Stwierdzana wartość..........................
Hipotonia ortostatyczna: Tak/Nie Wynik testu z L-DOPA* >20%...................................
Glikemia na czczo 2 x > 100 mg% Tak/ Nie Epizody hipoglikemii Tak/Nie & & & & &
34
Wynik TSH ............... Wynik B 12* Prawidłowy/Nieprawidłowy
*opcjonalnie
35
23. Ocena sytuacji opiekuna rodzinnego przy pomocy Kwestionariusza COPE
Dane dotyczÄ…ce OPIEKUNA
DATA URODZENIA OPIEKUNA: (dzień/miesiąc/rok) ..............................................
JAK W SPOSÓB OGÓLNY OKREŚLIABY PAN/I SWOJE ZDROWIE?:
Bardzo dobre oð Dobre oð PRZECITNE oð
ZÅ‚e oð Bardzo zÅ‚e oð
JAKI JEST PACSKI STOPIEC POKREWIECSTWA Z OSOB, KTÓR SI PAN/I OPIEKUJE?
Współmałżonek/Partner oð RodzeÅ„stwo oð
Dziecko oð Synowa lub zięć oð
Inny czÅ‚onek rodziny oð Przyjaciel/SÄ…siad oð
PAEĆ OPIEKUNA: Mężczyzna oð Kobieta oð
STAN ZATRUDNIENIA OPIEKUNA: W peÅ‚nym wymiarze godzin oð W niepeÅ‚nym wymiarze godzin oð
Emerytura/renta oð Bezrobotny/a oð Student (studia dzienne) oð
GDZIE PAN/I I OSOBA, KTÓR SI PAN/I OPIEKUJE MIESZKACIE?
W tym samym mieszkaniu oð
W innym mieszkaniu, ale w tym samym budynku oð
W pobliżu (odlegÅ‚ość krótkiego spaceru) oð
OkoÅ‚o 10minut samochodem/autobusem/pociÄ…giem oð
OkoÅ‚o 30 minut samochodem/autobusem/pociÄ…giem oð
OkoÅ‚o 1 godziny samochodem/autobusem/pociÄ…giemoð
Ponad 1 godzinÄ™ samochodem/autobusem/pociÄ…giemoð
COPE INDEKS
(1) W Mówiąc ogólnie, czy czuje Pan/i wystarczające wsparcie pełniąc rolę opiekuna?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(2) P Czy uważa P., że dobrze radzi sobie P. w roli opiekuna?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(3) N Czy uważa P, że pełnienie opieki stawia przed P. zbyt wysokie wymagania?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(4) N Czy sprawowanie opieki stwarza problemy w P. stosunkach z przyjaciółmi?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 nie dotyczy 1
(5) N Czy sprawowanie opieki ma niedobry wpływ na P. zdrowie fizyczne?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(6) N Czy sprawowanie opieki stwarza problemy w P. stosunkach z rodzinÄ…?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 nie dotyczy 1
(7) N Czy sprawowanie opieki powoduje, że ma P. trudności finansowe?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(8) N Czy w roli opiekuna czuje się P. jak w sytuacji bez wyjścia?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(9) W Czy czuje się P. dobrze wspierany przez swoich przyjaciół i/ lub sąsiadów?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 nie dotyczy 1
(10) P Czy uważa P., że sprawowanie opieki jest dla P. warte trudu?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(11) W Czy czuje P. wystarczajÄ…ce wsparcie ze strony rodziny?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 nie dotyczy 1
(12) P Czy istnieją dobre stosunki (relacje) między P. a osobą, którą się P. opiekuje?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
(13) W Czy czuje P. dobre wsparcie ze strony służby zdrowia i pomocy społecznej? (np. publicznej, prywatnej,
woluntarnej)?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 N/A 1
(14) P Czy czuje P., że ktoś docenia P. jako opiekuna?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1 N/A 1
(15) N Czy sprawowanie opieki wywiera niedobry wpływ na P. emocjonalne samopoczucie?
Zawsze 4 Często 3 Czasami 2 Nigdy 1
Czy jest jeszcze coś, o czym chciałby Pan/i nam powiedzieć?
36
Wskazówki odnośnie stosowania COPE-Indeksu
COPE-Indeks został opracowany - jako wstępne narzędzie przesiewowe - do rozpoznawania celowości
wspierania opiekunów rodzinnych ludzi starszych. Instrument ten polecany jest do stosowania w dwojaki
sposób.
A) Narzędzie może być używane dla ułatwienia dialogu między opiekunem a praktykiem opieki zdrowotnej lub
społecznej na temat ważnych aspektów pełnienia opieki. Przyczynia się do poznania powiązań opiekuńczych z
podopiecznym. Dialog prowadzony przez opiekuna z samym sobą może sugerować potrzebę dalszej
szczegółowej oceny. Sugerujemy, jak przeprowadzić tę bardziej wnikliwą ocenę w sekcji Pogłębione
rozpoznanie sytuacji opiekuńczej , poniżej.
B) Narzędzie może być stosowane do precyzyjnego określenia sposobu postrzegania sytuacji opiekuńczej przez
opiekuna, aby ustalać obszary jego potrzeb. Można to osiągnąć przez sumowanie odpowiedzi opiekuna na
pytania COPE-Indeksu. Szczegółowa analiza statystyczna COPE-Indeksu (Balducci et al., 2008) wykazuje, że
Indeks zawiera w sobie trzy podskale: Negatywny Wpływ Opieki, Pozytywna Wartość Opieki oraz Jakość
Wsparcia.
Negatywny Wpływ Opieki oceniają pytania:
3. Czy uważa P, że pełnienie opieki stawia przed P. zbyt wysokie wymagania?
4. Czy sprawowanie opieki stwarza problemy w P. stosunkach z przyjaciółmi?
5. Czy sprawowanie opieki ma niedobry wpływ na P. zdrowie fizyczne?
6. Czy sprawowanie opieki stwarza problemy w P. stosunkach z rodzinÄ…?
7. Czy sprawowanie opieki powoduje, że ma P. trudności finansowe?
8. Czy w roli opiekuna czuje się P. jak w sytuacji bez wyjścia?
15. Czy sprawowanie opieki wywiera niedobry wpływ na P. emocjonalne samopoczucie?
Pozytywną Wartość Opieki oceniają pytania:
2. Czy uważa P., że dobrze radzi sobie P. w roli opiekuna?
10. Czy uważa P., że sprawowanie opieki jest dla P. warte trudu?
12. Czy istnieją dobre stosunki (relacje) między P. a osobą, którą się P. opiekuje?
14. Czy czuje P., że ktoś docenia P. jako opiekuna?
Jakość Wsparcia oceniają pytania:
1. Mówiąc ogólnie, czy czuje Pan/i wystarczające wsparcie pełniąc rolę opiekuna?
9. Czy czuje się P. dobrze wspierany przez swoich przyjaciół i/ lub sąsiadów?
11. Czy czuje P. wystarczajÄ…ce wsparcie ze strony rodziny?
13. Czy czuje P. dobre wsparcie ze strony służby zdrowia i pomocy społecznej? (np. publicznej,
prywatnej, woluntarnej)?
Można dodawać odpowiedzi na pytania w obrębie każdej z podskal poprzez sumowanie punktów odpowiedzi,
jak następuje: Zawsze = 4 Często = 3 Czasami = 2 Nigdy = 1
(odpowiedz Nie Dotyczy jest zawsze punktowana = 1)
Wysoka punktacja w skali Negatywnego Wpływu Opieki może sugerować, że opiekun pozostaje w stresie z
powodu świadczenia opieki. Niska punktacja na skali Pozytywnej Wartości Opieki może wskazywać, że opiekun
osiąga niewielką satysfakcję z pełnienia opieki, podczas gdy niska punktacja w skali Jakości Wsparcia może
wskazywać, że opiekun nie czuje się wspierany w jego roli.
Ważne jest, by rozważyć punktację każdej ze skal, aby już na wstępie poszerzyć rozumienie potrzeb opiekuna.
Dla przykładu, opiekun z wysoką punktacją w skali Negatywnego Wpływu Opieki, umiarkowaną punktacją w
skali Jakości Wsparcia i wysoką punktacją w skali Pozytywnej Wartości Opieki (satysfakcja) przedstawia
odmienny profil potrzeb, aniżeli opiekun, którego cechuje wysoka punktacja w skali Negatywnego Wpływu
Opieki, wysoka Jakość Wsparcia i niska Pozytywna Wartość Opieki (satysfakcja z opieki).
Pierwszy opiekun może odczuwać stres wynikający z pełnienia opieki, ale ma szanse na zwiększenie satysfakcji z
roli opiekuna i większej woli kontynuowania opieki, o ile jakość wsparcia ulegnie poprawie.
Drugi opiekun czuje się w pełni wspierany w jego roli, ale nadal jest zestresowany i nie odczuwa satysfakcji z
opieki. Taki opiekun może wymagać doposażenia go w dodatkowe umiejętności w celu poprawy jego satysfakcji
z opieki i obniżenia poziomu stresu lub można rozważać sposoby odciążenia go z obowiązków opiekuńczych.
Niezależnie od punktacji uzyskanej w trzech podskalach, COPE Kwestionariusz dostarcza ważnych informacji
pomocnych do interpretacji uzyskanych wyników w kontekście sytuacji życiowej opiekuna. Uwzględnienie
wszystkich informacji powinno upoważniać do wyrobienia wstępnego poglądu na temat indywidualnych
potrzeb opiekuna, jak również wskazań odnośnie potrzeby przeprowadzenia dalszej, pełnej oceny.
Podskale nie posiadają referencyjnych wartości progowych. Oznacza to, że pojedyncza wartość punktowa nie
może być podstawą do dzielenia opiekunów na zestresowanych i nie zestresowanych, tych posiadających lub
37
nie posiadajÄ…cych satysfakcji z opieki, ani tych czujÄ…cych lub nie odczuwajÄ…cych wsparcia w ich roli opiekuna.
Dzieje się tak, ponieważ negatywny wpływ opieki, pozytywna wartość z pełnienia opieki, jak również jakość
sieci wsparcia stanowią pewne kontinuum i nie mają właściwości problemów klinicznych takich jak depresja,
czy lęk.
Jednakże, dla informacji można dodać, że ostatnie badania brytyjskie pokazują, że mniej niż 15% opiekunów ma
16 lub więcej punktów w skali Negatywnego Wpływu Opieki, mniej niż 15% opiekunów ma 10 lub mniej
punktów w skali Pozytywnej Wartości Opieki i mniej niż 15% opiekunów osiąga 6 lub mniej punktów w skali
Jakości Wsparcia.
Osoby oceniające mogą być świadome, że opiekun uzyskujący:
o więcej niż 15 punktów w skali Negatywnego Wpływu Opieki lub
o mniej niż 10 punktów w skali Pozytywnej Wartości Opieki lub
o mniej niż 6 punktów w skali Jakości Wsparcia,
może dawać podstawę do uważnego rozważenia okoliczności jego sytuacji opiekuńczej.
Opiekun, który osiąga:
o więcej niż 15 punktów w skali Negatywnego Wpływu Opieki oraz
o mniej niż 10 punktów w skali Pozytywnej Wartości Opieki oraz
o mniej niż 6 punktów w skali Jakości Wsparcia
jednoznacznie wymaga szczególnej i pilnej uwagi i dalszego, bardziej szczegółowego rozpoznania jego
sytuacji opiekuńczej.
Pogłębione rozpoznanie sytuacji opiekuńczej
COPE Indeks został specjalnie przeznaczony dla opiekunów i praktyków w celu rozpoznawania rozmaitych
aspektów pełnienia opieki w celu zastosowania najbardziej właściwych form pomocy i wsparcia wspólnie
zidentyfikowanych i uzgodnionych. O ile jest rozważana konieczność bardziej szczegółowej dyskusji lub dalszej
oceny wówczas warto rozważyć użycie dodatkowego narzędzia, które zostało skonstruowane w sposób
komplementarny do COPE Indeksu:
TRUDNOÅšCI ZWIZANE z OPIEK [Carers Assessment of Difficulties Index (CADI)], ZADOWOLENIE ZE
SPRAWOWANIA OPIEKI [Carers Assessment of Satisfactions Index (CASI)] oraz RADZENIE SOBIE z OPIEK
[Carers Assessment of Managing Index (CAMI)] są kwestionariuszami, które dostarczają pogłębionej wiedzy na
temat tego, z jakiego rodzaju trudnościami opiekunowie borykają się obecnie, co odbierają jako przynoszące
satysfakcję z opieki oraz jaki rodzaj działań podejmują, aby poradzić sobie ze świadczeniem opieki. Takie
informacje pozwalają na dogłębne zrozumienie sytuacji opiekuńczej, by podjąć pilne działania. Tym niemniej,
stosowanie tych wskazników wymaga umiejętności, troski, a co ważne właściwej odpowiedzi.
Piśmiennictwo:
Balducci, C., Mnich, E., McKee, K.J., Lamura, G., Beckmann, A., Krevers, B., Wojszel, B., Prouskas, C., Bien, B.,
Nolan, M. & Öberg, B. (2008). Negative impact and positive value in caregiving: Validation of the COPE Index in
a 6-country sample of carers. The Gerontologist, 48, 276-286
UK: Kevin McKee, Senior Lecturer, Sheffield Institute for Studies on Ageing, University of Sheffield,
Samuel Fox House, Northern General Hospital, Sheffield S5 7AU
Email: k.j.mckee@sheffield.ac.uk
Poland: Barbara Bień, Professor, Department of Geriatrics, Medical University of Białystok, ul. Fabryczna 27,
15-471 Białystok.
Email: bien@umb.edu.pl
38
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
materialy szkoleniowePodstawy budowy raportów w Oracle Reports 2 5 ćwiczenia Materiały SzkolenioweWęzły żeglarskie Materiały szkoleniowematerialy szkoleniowe M7 podrecznikmaterialy szkoleniowe M2 podrecznikKREATYWNOŚĆ materiały szkoleniowematerialy szkoleniowe M5 podrecznikMateriały szkoleniowe Analiza finansowaMaterialy szkoleniowe cwiczenia z HPLC poziom podstawowyMaterialy szkoleniowe OTWP 10 gr IMateriały szkolenowe ZP 121126więcej podobnych podstron