IMG354
dopiero w pieluchach”1. Sama idea buntu antycywilłzacyjnego dotarła do Polski jeszcze w epoce przedindustrialnej. Ta wyjątkowa sytuacja mówi nie tylko o wyprzedzaniu idei przez rzeczywistość, ale także o uprzedniości przyswojenia środków retorycznych wobec poznania samego przedmiotu.
W kształtowaniu się dyskursu antycywilizacyjnego ważną rolę odegrały formy publicystyczno-reportażowe służące opisaniu spotkania z owym groźnym nieznajomym, jakim była cywilizacja przemysłowa. Już w okresie wzlotów polskiego pozytywizmu, galicyjski „Czas” publikował korespondencje zatytułowane Z wagonu, w których obraz Europy Zachodniej przesycony był katastrofizmem:
Nigdzie i nigdy jeszcze zwykła i powszechna cześć cielca złotego nie ogarnęła tak całego społeczeństwa od góry aż do najniższych warstw, nie wyrugowała tak systematycznie wszelkich innych uczuć lub dążeń jak obecnie w Wiedniu (...). Zdając przed sześciu laty w waszym dzienniku sprawę z wystawy paryskiej, podobna myśl złowroga nam się nasunęła (...) na widok tej wieży Babel stawianej wśród pomieszania wszech-języków, ale nie wznoszącej się jak owa biblijna ku niebu (...), ale zanurzającej się coraz głębiej w ziemię, aby niebu przeciwstawić potęgę ziemską (...). Pytaliśmy się wówczas, gdzie dalej zajść może postęp materialny? I nasunęła nam się odpowiedź, że nadchodzi kolej na siłę niszczącą2.
W powszechnej świadomości spustoszenie, jakiego dokonała rewolucja przemysłowa w Europie Zachodniej, miało swój pierwowzór w przemianach zachodzących na kontynencie amerykańskim3. Liczne relacje z podróży po Stanach Zjednoczonych mia-
ty tym większą siłę perswazji, że wraz z rosnącym dystansem przestrzennym powiększał się stopień mityzacji fenomenu. Jeden z najostrzejszych ataków wymierzonych w kulturę przemysłową - szkice Ludwika Krzywickiego publikowane jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, a zebrane w książce z 1909 roku pt. W otchłani, wiele zawdzięczają podróży autora do Ameryki w 1893 roku. Krzywicki surowo krytykował panoszącą się tam brzydotę:
Zwiedzając Stany Zjednoczone i przyglądając się ich kulturze, która tworzyła się niemal wyłącznic pod działaniem potęg właściwych naszej epoce, uświadamiałem sobie tę wielką prawdę, że industriaiizm a piękno nic są rzeczami współrzędnymi i być nawet nic mogą4.
Między relacją korespondenta „Czasu” a książką Krzywickiego upłynęło dwadzieścia lat, w czasie których realia społeczno-ekonomiczne w świecie szybko się zmieniały. W Polsce przemiany te nie nabrały tak ostrego tempa, aby upragniony bohater negatywny — przemysł pojawił się w całej okazałości na horyzoncie. Fabryki Warszawy, zagłębie węglowe Śląska czy naftowe w Galicji wschodniej — to ciągle ubodzy krewni zachodnich metropolii przemysłowych. A jednak Reymont znalazł znakomity materiał na wymarzonego bohatera, miasto, które szybko zyskało miano „polskiego Manchesteru”. Łódź była istotnie czymś wyjątkowym w polskim pejzażu. Już w połowie XIX wieku stała się drugą co do wielkości po Warszawie aglomeracją miejską w Królestwie Polskim. W wyniku protekcyjnej polityki władz w szybkim tempie zaczęli napływać do Łodzi liczni fachowcy rękodzieła włókienniczego z Wielkopolski, Saksonii, Czech i Moraw. Mając 400 mieszkańców na początku XIX wieku, w latach pięćdziesiątych Łódź liczyła ich już 20 tysięcy. Oskar Flatt w swoim Opisie miasta Lodzi z 1853 roku, pierwszym polskim dokumencie przedstawiającym specyfikę przemysłowego miasta, zanotował:
127
E. Orzeszkowa, Listy o literaturze, „Niwa” 1873, t. IV, s. 233. Miastu jako tematowi literackiemu i problemowi kulturowemu poświęcone są m.in. dwa zbiory prac: Miasto - Kultura - Literatura. Wiek XIX, red. J. Data, Gdańsk-1993; Miasto i kultura polska doby przemysłowe/, red. I I. Imbs, Wrocław 1988.
We fragmentach tego rozdziału korzystałam z ustaleń poczynionych we wstępie do Ziemi obiecanej, BN I 286, Wrocław 1996. .
Z wagonu, „Czas" 1872, nr 160. Cyt. za: J. Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa 1988, s. 283.
Chociaż w stosunku do cywilizacji amerykańskiej ukształtowała się w polskiej tradycji postawa ambiwalentna, czego przykładem twórczość Norwida, a także jej sprzeczne Interpretacje (por. W. Weintraub, Czy Ameryka była dla Norwida infemem?, „Kultura" 1963, nr IV).
L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. Z3S. Krzywicki z czasem przeszedł od krytycznego do konstruktywnego stosunku do urbanizacji, nic pozbawionego jednak cech utopii (w 1919 roku zmierzał do realizacji projektu Ogrodu-Mlasta w Warszawie, por. Zadania miasta ze stanowiska zsymagań prxjsxioic1. Warszawa 1919).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
h/ 5/ nej a później M. Ktinigovą w Czechosłowacji dotarł do Polski i nawet na Kubę
WŁODZIMIERZ SOŁOWIEW. życia Chrystusa, podzielali tę opinię ludu 1. Dopiero w wyznaniu Piotra idea
M!2 212 Andrzej Żero - Mathcad 7.07.2.1. Tworzenie wykresów biegunowych Sama idea tworzenia wykresu
Wnioski Sama idea projektu okazała się dla nas bardzo trafna, ciekawa i oryginalna. Dodatkowo bardzo
CCF20090213 035 Egzystencjalizm Egzystencjalizm? Oczywiście Jean-Paul Sartre. Tyle że sama idea jest
Sama idea nowej psychologii jako trzeciej siły pochodzi od Gordona Allporta, który wskazywał na możl
Rilke „Listy do młodego poety” Paryż, 17 lutego 1903 Szanowny Panie! Pański list dotarł do mnie dop
8(10)(1) Gdy Gerda dotarła do pałacu Królowej Śniegu zastała Kaya nad układanką z lodu. Dopiero gorą
DSCN2237 (2) 159 Chtu uh wtyka elektronicznego odwzorowania pfatnoicl... U Mikropłatności (mlcrapaym
238,239 238 Teorie literał iii y HI 238 Teorie literał iii y HI ójkqt Ogdena i Richardsa Zarówno sam
238,239 238 Teorie literami y KM Ogdena i Richardsa Zarówno sama idea semiozy jako nieskończonej int
Image374 Taka sama procedura może być wykorzystana do określenia wyrażeń logicznych: b, c, d, e, /,
img233 (11) V I V I 19 Świat Celtów po zwycięstwie nad rzeką Allią, wojska Celtów dotarły do Rzymu i
więcej podobnych podstron